Рамла
Сизде меннге къошулуб бу теманы бардырсагъыз бек разы боллугъем
Башха китабладан къоша барыргъа боллукъмуду? Цитатала бла къаллмай бир юзюгюн салыргъа уа?

...Аллым бла эки къарт, эркиши бла тиширыу, ётгендиле. Ала гюлледен кёз айырмай озгъандыла да, артха къайтыб, мени къатымда олтургъандыла.
Гылжабурун къарт киши, тюб эрнин чайнаб, бир бек ахтынды. Сора, шинтикге жууукъчукъда ёсген къызыл розаны башын къол аязы бла сылай, малкъар тилде тиширыугъа былай айтды:
- Бу гюлге къарагъанымлай, ой къатын, жюрегим бир кесек асыу табды... Гюл! Жашауубузну жасагъан, адамны кюсеулю, жарыкъ умутлу этерге болушхан гюл!.. Алай, къатын, гюлню малтаб, аякъ тюб этген палах неди, билемисе? А-а?..
Чалсакъал, гюлню сылауун къоюб, терен кюшсюндю. Къайгьы сёз берирге келгенча, башын эншге бошлаб, бир минут чакълы турду да, бирси жанындагъы назы терекге кёз жетдириб, сен'а, назы, мен таныгьанлы танг ёсгенсе, къарыш салыб, ёлчелеб бир кёрейим дегенча, тюбюнден ёрге къараб чыкъды. Эртдегили танышына тюбегенча, мыйыкъ тюбюнден ышарды. Назыны субайлыгъы къартны таралгъан жюрегин жабсарды деб, кёлюме алай келди.
- Къууат бересе ? деди ол, терек бла сёлешгенча. ? Къууат!.. Этеклерими чубур тюйюб, тёрт бюклениб, гёген бла суу ташыб, бу исси кюн суусабынгы къандырайым деб болама... Оллахий, билляхий!..
- Кет-кет ары, - деди къарт къатын, ачыуланырлыгъы келиб. ? Бешикдеги сабий бла сёлешгенча, терек бла сёлеше неге тураса? Кел, экиши, юйге атланайыкъ...
Къарт, бухар бёркюн тобукъ юсюне салыб, кийимим тизгинлимиди дегенча, мор чебгенине, сахтиян меслерине, къарасауут ичирилген кюмюш къамасына кезиу-кезиу тийди, сакъалын эки-юч кере сылаб, узун женглери бла акъ хазырларын жабды...
- Да, - деди ол ахтыныб, ? уруш дегенинг ? уллу палахды. Адамгъа да, табигъатха да бет этмейди. Ёлетни себеди, ёлетни!..
- Былайда да, экиши, аны сагъынмай тёзалмадынг, ? деб бетинде жыйырылыулары болгъан, къара шинли тиширыу эрине тырман этди.
Къарт, бёркюн кийиб, ёчюле тургъан отха къарагъанча, жерге, кесини ауанасына къарады.
- Бугъейге атар эдим, оллахий, билляхий, бугъейге! ? деб кимлени эсе да жаныды къарт.
- Кимни? ? деб сорду къатыны. ? Кимге чамланаса?
Къарт киши жауаб къайтарды:
- Ит хырылдагъанча, хырылдаб, бизни таларгъа, бизни сояргъа, терибизден къайишле этерге кюрешиб чабханланы... Биз былайда рахат... олтурабыз, фронтда уа къан, ырхы келгенча, алай тёгюледи... Адам къаны... Эштемисе, адам къаны тёгюледи! Ма мен, юлгюге, гёжефме. Айыу бла сермеширге тюшсе да, мен къоркъмам. Былайда, гюллеге сукълана, таулагъа ал буруб, сени бла жашауну юсюнден сёлеше турама. Бир аман адам'а, артымдан келиб, сюрюу къыйырындан къойну жаллы сермегенча, сермеб, ба-шыма урады, жунчутады. Алай мен ? гёжефме да! Эс жыйыб, аякъланама да, ол нажасны тутуб, тулукъдагъы нартюхню къазыкъ бла тюйгенча, аяусуз тюеме, ырахын этеме, уругъа атама. Жан алмаса, харамлыгъын унутмасын! Къутургъан ит ? Гитлер да, сюеклери кюер эселе, бизге ма алай, билмей тургъанлай, жашырын къабхан итча, чабханды. Энди уа, кёресе, фронтда къан тёгюледи. Бизни жангыз жашыбыз да андады... Не эте тура болур, сау болурму?ким биледи!
Ай, игисагъан, жашыракъ болсам эди! Мен да фронтха атланыр эдим, жашым бла бирге, аны да таукеллендире, къазауат этер эдим, душманны ахырын этгинчи тохтамаз эдим.
Сол жыягъында жара табы къызара, къарт, хапаргъа къызыб, дагъыда кёб затны юсюнден айтырыкъ болур эди, алай къатыны ёрге къобду, эрине жалынды:
- Кел, экиши, кетейик, жел уруб тебрегенди, жауун жауарыкъ болур...
Къарт, керти да желми урады деб, къулакъ салды. Мени таба да тюрслеб къарады. Кете туруб'а, къатынына таукел ауаз бла айтды:
- Хорларбыз! Жашыбыз да сау-эсен къайтыб, былайда кёб кере олтурур эсег'а...
- Ой, алай болуб, баламы сау къайытханын кёрсем эди, аллахгъа шукур этерем,? деб, къарт тиширыу жарыды.
Сакъалы, чачы да агъаргъан къарт киши къолун булгъай, къатын'а, саргъылдым купес жаулукъ бла башын таб къыса, асфальт жол бла шахаргъа кетдиле. Мен'а, ярабин, была шахарданмы болурла, огъесе жууукъ элденми келген болурла деб, къараб, къайдан эселе да, халал адамла болурла, къарт ки?ши уа, къарт эсе да, алыкъа ёткюрдю, тири атлайды деб, аллай оюм этдим.
Эки къарт кёз туурадан ташайгъандан сора, мен да турмайым деб, ёрге къобдум, къарт ийнакълагьан розаны къатына бардым, сабийни эркелетгенча, ро?заны чопалын сыладым, сени къабларыкъ буз жаумасын деб, анга алай айтдым. Тёгерекде розала ариу къызара эдиле, мен'а, къалайлыкъ бла эсе да, къарт сылагъан гюлню барысындан да бек жаратдым, былайгъа тамбла да келирме деб, умут этдим. Максим Геттуев "Ачыкъ жюрекле"

Ата джурт къазауатны, кёчгюнчюлюкню джылларында да, халкъны ёлюмсюзлюгюне шагъатлыкъ эте, бушуула кюйдюрген джюрекледе, отдан къалгъан джилтинлеча, джангы умутла этдире, насыбыны кеслерине чакъыра, сюймеклик джырла, ийнарла къуралгъандыла. Танг аласында булубул джырламай болалмагъанча, джаз башында гокка ханс чыкъмай къалалмагъанча, джаш адамланы да сюерге, насыбха бёленирге алланыб тургъан джюреклери, къыйынлы болумда да этгендиле джырла.(с) Байрамукъланы Фатима
"Сен джырланмагъан джырымса..."деген китабны ал сёзюнден..

Рамла
"Цитаты из книг на карачаево-балкарском языке".

Ана тилибизге кёчюрсек:
"Къарачай-малкъар китабладан/чыгъармаладан юзюкле".

Алай а, къалсын джазылгъаныча.

КЮТЮПХАНЕ

?Локъман афендини дин китабларын ёгюз арбала бла ташыб, ара межгитни тёгерегине къаладыла. Китабланы кёблюгюн андан бил, мазаллы межгитни къабыргъалары кёрюнмей къалгъан эдиле. Ара межгит деб, эл межгитге айтама, ол заманда тийре межгитле да бар эдиле, хоу, хар тийрени кесини межгити. Сора, Локъман афендини да келтирдиле да, эки мыртазакъ эки къолундан къаты тутуб, джукъгъа тебмезча этдиле, китабларына уа, петеген къуюб, от салдыла. Къараб къарагъынчы, китабла да, межгитни агъачы да джандыла.

Мен олсагъатда акъыл-балыкъ болгъан джаш эдим да, кесимчала бла арлакъда сюеле эдим. Эл бары да алайда эди. Бизни къатыбызда НКВД-ни бёлюмюню башчысы, партия организацияны секретары, эл Советни тамадасы, прокурор, мен танымагъан талай чынлы да бар эдиле. Локъман афенди, мазаллы адам, къартлыгъын джангыз акъ сакъалы билдире эди, тамагъын бошлаб, къычырды: ?Китабха, межгитге от салгъанла, барыгъыз да отда кюериксиз!?. Сора, аны тыяргъа кюрешген эки мыртазакъны да сюйреб, отха кириб кетди. Ол иш алай терк болду ? барыбыз да симсиреб къалдыкъ.

Бираздан а, халкъ алай гюрюлдеди ? чауул ычхыннганча. Къайсы эсе да, ?бу иймансызланы атаргъа керекди отха? деб, бизни къатыбызда чынлыланы кёргюздю. ?Къулакъ юзюллюк болса, чыпчыкъ аягъындан? дегенлей, халкъ тебди. ?Тохтагъыз, джамагъат, къан джаудурургъа тебрегенсиз? деб, адамланы тыя башлады Ожай хаджи, ёзге бу кёзюуде чынлыланы бири, герохундан атды да, джууукъда бир джашны къаблады. Башхала да ачдыла от. ?Элни тебгени къыйын? дегенлей, энди чамланнган халкъны киши тыялмады. Алайдагъы чынлыланы, чынсызланы да ? халкъны тутуб, къурутуб барыучуланы барын ? тутуб, отха быргъаб чыкъдыла.

Андан сорамы? Кърал бизге джетдирген азабны, къой, айтмайым. Олсагъатда, башхалача, таугъа, чегетге чыгъыб кетмегениме тутмакъда кёб кере сокъураннганма. Тутмакъда уа джыйырма бла беш джыл тургъанма. Менича, тутмакъда аллай бир туруб, сау къайытхан, хазна адам джокъду. Ёзге, Локъман афендини хайырындан, ол джолдан сора, Китаб, межгит кюйдюрген тохтагъан эди. Власт да ангылагъан болур эди, халкъны динин хыликке этиу къоркъуулу болгъанын...?. Къарт Хаджи-Дауутну (джандетли болсун) 1970-чи джыллада айтханларындан. (Лайпанланы Билалны ?Къазауат? романындан)

Тургъаныча турады хар не.
Джангыз , джанады кютюпхане.
Китабланы отха тамызыкъ
Этген адам ? пасыкъ не джазыкъ.

Хапарсызла́ дуниядан-ахыратдан
Турлукъ тюлдюле артха бир затдан.
Багъалатмагъан Къаламны, Келямны,
Аярыкъ тюлдю халкъны, адамны.

Таныгъан кюнюнде къара,
Джангыдан туугъанды дуниягъа адам.
Сёзден-Китабдан джангыргъанды ол.
Кертиге ачылгъанды джол.

Сёзню-Китабны этсе уа харам,
Бола джаныуар, бола хайуан,
Кеси кесинден бошарыкъды адам,
Чынгылдан кетерикди адам.

Китабла кюйгенча отда,
Кюерикдиле адамла артда.
Келлик палах кёрюнсе кёзге,
Тёппе тюклерим туралла ёрге.

Къалай сакъланыргъа боллугъун Отдан
Хапар айтхан китабланы
Адамла (адамламы?) атдыла отха,
Ётюрюкге санаб аланы.

...Тургъаныча турады хар не.
Джангыз джанады кютюпхане.
Дуниядан тюб боллукъ халкъ,
Унутур не болгъанын Хакъ.

Сёзню-Китабны кёрмей сыйын,
Палах келтирир башына джазыкъ.
Кеси чырылдаб джанарыкъ отха,
Китабланы этер тамызыкъ.

Адам улуну тарихи, джазыуу...
Ийнанмагъаннга ? бары да ? не?
Тауушсуз къычырыкъ эте,
Къуугъун-хахай эте,
Адам улуну сагъайтыргъа кюреше,
Анга от салгъанны
Дагъыда отдан сакъларгъа кюреше,
Джанады-кюеди кютюпхане.

Палахны аллында шошду хар не.