- Чакъырылмай келген къонакъ сыйланмай кетер.
- Атадан ёксюз – бир ёксюз, анадан ёксюз – эки ёксюз.
- Ауузу аманнга «иги», деме.
- Къайтырыкъ эшигинги, къаты уруб чыкъма.
- Халкъны юйю – туугъан джери.
- Ашхы адам – халкъ байлыгъы, ашхы джер – джашау байлыгъы.
- Къартны бурнун сюрт да, оноугъа тут.
- Ач келгенни – тойдур, кеч келгенни – къондур.
- Ауругъаннга – кийик саулукъ, джетген къызгъа – чилле джаулукъ.
- Ачлыкъда тары гырджын халыуадан татлы.
- Сууда джау джокъ, кёб сёзде магъана джокъ.
- Кенгеш болса, уруш болмаз.
- Джаным-тиним – окъуу, билим.
- Ашлыкъны арба юйге келтирир, чана базаргъа элтир.
- Тай асырагъан, атха минер.
- Харам къарнашдан, халал тенг ашхы.
- Хата – гитчеден.
- Джумушакъ терекни къурт ашар.
- Тойгъан джерге джети къайт.
- Суу да къайтады чыкъгъан джерине.
- Тау башында, тау болмаз, джангыз терек, бау болмаз.
- Башы джабылгъан челекге, кир тюшмез.
- Къулакъдан эсе, кёзге ышан.
- Зар адам ашынгы ашар, кесинги сатар.
- Ёксюзню къалачы уллу кёрюнюр.
- Сангырау къулакъ эл бузар.
- Кёбден умут этиб, аздан къуру къалма.
- Уллу сёлешме да, уллу къаб.
- Тили узунну, намысы – къысха.
- Тынгылагъан тынгы бузар.
- Атынг аманнга чыкъгъандан эсе, джанынг тамагъынгдан чыкъсын.
- Ачлыкъ отха секиртир.
- Хатерли къул болур.
- Ётюрюкден тюбю джокъ, кёлтюрюрге джиби джокъ.
- Намысы болмагъанны, сыйы болмаз.
- Аууз сакълагъан – джан сакълар.
- Ачылгъан эт джабылыр, кёрген кёз унутмаз.
- Асхат ашлыкъ сата, юйдегиси ачдан къата.
- Бермеген къол, алмайды.
- Къалгъан ишге къар джауар.
- Танг атмайма десе да, кюн къоярыкъ тюйюлдю.
- Ач – эснер, ат – кишнер.
- Джаханимни кёрмей, джандетге кёл салмазса.
- Аман адам этегингден тутса, кес да къач.
- Тешигини къатында, чычхан да батыр болур.
- Онгсузну – джакъла, тенгликни – сакъла.
- Тил – миллетни джаны.
- Биреу къой излей, биреу той излей.
- Босагъа таш юйге кирмей эди, тыбыр таш эшикге чыкъмай эди.
- Тёрдеги кюлсе, эшикдеги ышарыр.
КЪАРАЧАЙ-МАЛКЪАР БАСМАДАН
Ответы
24.10.2010 02:46:04
http://www.karachay.smi09.ru/
"Къарачай" (?63). Статьяны аты "Джулдузла джарыкъ джанар ючюн" -2- Джашла бла къызла, хар къуру да бир-бирлерин ан-гылаб, шохлукъну, къарнашлыкъны тамалында джашаргъа тыйыншлысын, джерни юсюнде къаугъа ачмазгъа кереклисин иги ангылайдыла, алай этерге сюедиле, излейдиле. Бу форумну юсюнде эки баш муратыбыз бар эди да, ала толдула. Россияны джууукъ, узакъ джерлеринден келген джаш адамла бир-бирлери бла тюбешдиле, аланы араларында ангыламакълыкъны, къууанчны, шохлукъну кюню тийди. Экинчиси, хайыры боллукъ кёб тюрлю проект алынды. Джаш интеллектуалланы биринчи форуму хайырлы, файдалы иш болуб, Кавказда, бизде, Къарачай-Черкесияны джеринде, ётгенине мен бек къууанама, ёхтемленеме. Президентибиз Борис Сафарович, разы болсагъыз, хар джыл сайын да былайда этерге боллукъду дегенди. Республикабызны башчысыны аллай джылы сёзлери джаш адамланы артыкъ да бек къууандыргъандыла. Эслениб турады аланы джюреклери бери, бизни сейирликге, илешгенлери. Тауну мийиги тёппесине кёре, адамны джигитлиги этген ишине кёре санала-ды, дейди халкъ. Акъыллы, келбетли, огъурлу адам Тотуркъулланы Алийни ариу халиси, бет нюрю адамланы кесине илешдиргени аны таныгъанлагъа белгилиди. Адамла айтхандан, башхалагъа къайгъыргъаны, аланы джетишимлерине къууаннганы, джарсыуларына къыйналгъаны аны халисини тамалыды. Ол хар адамгъа да бирча джарыкъ, ачыкъ тюбейди. Халкъы, Джурту ючюн джашагъан, берген сёзюне кертиликни тутхан халкъгъа мийик сыйды, уллу сууаблыкъды. Конгресс халкъланы джакълайды Кавказны халкъларыны россиячы конгресси 2007чи джыл 25-чи мартда къуралгъанды. Ол бютеукавказ джамагъат къуралыш болуб джангыз бирди. Коммерциялы болмагъан тюрлю-тюрлю организацияланы, Кавказны халкъларыны келечилерин бирикдирир джанындан ишин бардырады. Аны регионал бёлюмлери Россия Федерацияны субъектлерини джартысы чакълы биринде барды. Ала тамаллы иш-лейдиле. Съездлени арасы заманда къозгъалыугъа Баш Совет тамадалыкъ этеди. Ол Кавказны халкъларыны белгили келечилеринден, регионал бёлюмлени тамадаларындан, джамагъат къуралышланы къуллукъчуларындан къуралгъанды. Бу орган хар заманда ишин тамамлы бардырады. Бютеуроссия джамагъ- ----------------------------------- ат къозгъалыуну, Кавказны халкъларыны Бютеуроссия конгрессини Президиумуну председатели экономика илмуланы доктору профессор, Москва шахарда налогланы институтуну президенти Паскачев Асламбек Боклуевичди, джаш тёлюню ишлерине къарагъан комитетни тамадасы Тогонидзе Султан Геннадьевичди. Кавказны халкъларыны россиячы конгресси кёб тюрлю иш, джумуш баджарады. Миллетлени ёсюмлерини ресурсларын бирикдириу мурат бла ишлейди. Ол Кавказны, кавказчыланы керти тюрсюнлерин кёргюзеди. Миллетлени араларында эсленнген конфликтлени, дауну мамыр халда рахат оноуун этген халкъ дипломатияды, Шимал Кавказ бла Россияда социал-экономиканы, политиканы, культураны ёсюмюню актуал проблемаларыны оноуун этер-ге кенг диалог халда юлюш къошхан модераторду. Джаш тёлюню арасында джайылыргъа боллукъ политика экстремизмге, терроризмге, сепаратизмге, фашизмге, дин бла байламлы экстремист, политика идеаллагъа къаршчы тургъан аралыкъды. Россияда кёб миллетли кавказ обществоланы излемлерин, эркинликлерин джакълайды. Кавказны иги адетлерин, багъалы миллет культурасын сакълайды, ёсдюреди. Ол, адамлагъа хайыры тийген, дагъыда кёб иш этеди. Мен форумда, ПАСКАЧЕВ Асламбекге да тю- .............. Паскачев Асланбек. .................. беб, ?Лучше вместе? деген ат бла Доммайда форум нек бардырылгъаныны, ол ишни магъанасы неде болгъаныны, ары кимле келгенлерини юслеринден аны бла ушакъ этдим. - Биз бери россиячы джаш тёлюню кавказ форумун бардырыргъа келгенбиз. Ол Кавказны халкъланы араларында тиклик къураргъа, бир къауумла этиб кюрешген процесслеге къаршчы бардырылгъан ишди. Биз джаш адамлагъа тюз джол кёргюзюб, чакъырыу, къурау ишлеге, бирикмекликге бютеу Россия бла Кавказны бирге ёсюмюн тири къатларгъа чакъырабыз. Джашла бла къызла бери Россияны кёб регионларындан, Шимал Кавказны бютеу республикаларындан, Ставрополь крайдан, Москва, Иваново, Псков, Брянск, Дондагъы Ростовдан, дагъыда башха шахарладан келгендиле. Ала билимлиле, фахмулула, джашауда активистледиле, тириледиле. Муратыбыз аланы бирикдирирге, Кавказда болумну тюзюн ачыкъларгъады, кёргюзтюргеди. Ала мында белгили адамла бла танышадыла. Сёз ючюн, Къарачай-Черкес Республиканы Президенти Борис Сафарович форумну ачылыуунда болду. Келгенлеге талай ашхы сёз айтды. Экинчи кере да ол бизни ишибизге эс бёлген эди. Россияны Кърал Думасыны депутаты Эрикгенланы Ахмат, Правительствону тамадасы, членлери, Парламентни Председатели, Президентни Администрациясыны, Карачаевск ----------------------------------- шахарны тамадалары, келген къонакъланы алгъышлаб, алагъа тутхан ишлеринде джетишимле теджедиле. Бизни эм багъалы нёгеребиз Тотуркъулланы Алий башчылыкъ этген ?Эльбрусоидди?. Ансыз биз бу ишни бардыраллыкъ тюл эдик. Республиканы тамадаларыны да форумгъа джылы кёз бла къараб, бизге джумушакъ болгъанлары, къайгъыргъанлары сей- ирди, аламатды. Болум ата баласына къарагъанча эди. Аллай ашхылыкъ джыйылгъан джаш адамлагъа къанат, учунмакълыкъ, къууанч берген эди. Форумну ишине къошулгъан уллу тамадаланы, белгили адамланы джамагъат, политика къуллукъчуланы, махтаулу спортчуланы арасында Поволжьени муфтийи Мукаддас Бибарсов, Шимал Кавказ федерал округну полпредини 1-чи заместители Юрий Олейников, Россияны халкъларыны ассамбле-ясыны председатели Рамазан Абдулатипов, Федерацияны Советини члени Евгений Никулишев, Олимпиадаланы юч кере чемпиону Бувайсар Сайтиев, спортну къралла арасы классыны устасы Александр Емельяненко, Россия Федерацияны Кърал Думасыны депутаты Эрик-генланы Ахмат, Чечен Республиканы Парламентини Председатели Абдурахманов башхала бар эдиле. Джаш адамла, тюбешиуледе, ушакълада, башха ишледе кеслерин эркин тутуб, кёллерине келгенни соруб, этген оюмларын айтыб, разы ................. Паскачев Асланбек. ................. болуб, кёб затдан толу хапар алдыла. Ала табигъат бла танышдыла, кавказ халкъланы ашхы адетлери бла шагъырей болдула. Кёб тюрлю санагъатда орун алгъан проблемаланы юслеринде беш группагъа юлешиниб ишледиле. Форумну мардасында иги проектле кёб эдиле. 23-ге юлешиб, алагъа Эксперт совет къарады. Ол проектлени форумну, Къарачай-Черкесияны, Шимал Кавказ федерал округну, Россияны дараджасында оноуун этерге боллукъду. Форумну магъанасы, себеби уллуду, джаш адамла группалада, секциялада бирикдиле. Ол аламатды, игиди. Радикал оюмланы орун алгъанларыны чуруму недеди, алагъа къаршчы къалай кюреширге керекди? Бу теманы юсюнден Поволжьени муфтийи М. Бибарсов сёлешди. Ол затха къаршчы кюрешиуде хайырлары боллукъ затланы юслеринден да айтды. - КъЧР-ни Президенти Эбзеланы Борисге, тенгим Тотуркъулланы Алийге, бизге болушханланы барына да мен бек разыма. Ала джумушакъ, таза кёллю, адамлагъа игилик изле ген инсанла болгъанлары ачыкъ таныла эди. Джашла, къызла бек къууандыла. Хар зат да аламат, сейир болду. Барыбыз да бек разыбыз, - деди Паскачев Асламбек да. Форумгъа келген организацияланы арасында Дондагъы Ростовдан Къарачай-малкъар землячествону келечиси, юрист ---------------------------------- СОЗАРУКЪЛАНЫ Расул да кёлюне келгенни айтды. - Доммайда бу кюнледе бардырылгъан форумну магъанасы бек уллуду, деди ол. - Биз аны эртдеден сакълай эдик. Бу быллай темагъа аталгъан биринчи форумду. Форумну ишине къошулгъан джаш адамланы кёллери мийикди, болум джылыды. Мен бир под ................................... Алийланы Хорлам. ................................... группаны тамадасыма. Бизни темабыз Шимал Кавказда джангы социал технологиялагъа аталыб эди. Мени кёлюме келгенден, бусагъат заманда ол баш джолланы бириди. Кертиди, адамланы бирлешдирген инновацияла, джангы технологияла, бирлешликле аздыла. Бизге буюрулгъан тёрт кюн-ню ичинде магъаналы проектле этдик. Сёз ючюн, билим бериуде кёб проблема барды. Окъуу министерство стандартла къурагъанлыкъгъа, ол азды. Бюгюнлюкде окъуу процессле толу тюлдюле. Кавказ сабийлеге эмда Кавказда джашагъан башхалагъа бир-бирини юсюнден, культурасындан тюз, керти информация джетмейди. Ол проблеманы толтурур джанындан бирге кюреширге керекбиз. Биз кёб тюрлю инновация Кавказдан барырча этерге борчлубуз. Форумну баш магъанасы джаш адамланы бирикдириргеди. Бизни Къарачаймалкъар землячестводан юч къарачайлы келгенбиз. Культура джаны бла мындан ары да таукел ёсер муратлыбыз. Бери келгенлени он кюнню ичинде бир-бирине, джашаугъа, башхалагъа къараулары тюрленникдиле. Телевизорда эшитгенден эсе, кёз бла кёрсенг, ашхыды. Мен сагъыш этгенден, бери келген къарачайлы, чеченли, оруслу, башха миллетли болсун, мындан башха тюрлю адам болуб къайтырыкъды. Не ючюн десенг, ............................... Созарукъланы Расул. ................................ Доммай адамланы барына да джылы тюбейди, аланы бирча сюеди. Мен - кесими халкъымы патриоту - форумну бардырылгъанына бек разыма. Бютеу барыбыз да насыбха бёленейик. Форумда артистле, джырлаб, ансамблле тепсеб, джыйылгъанланы кёзлерин ачыб турдула. Къарачай-Черкесияны халкъ ------------------------------------ артисти АЛИЙЛАНЫ Хорлам форум магъаналы болгъаныны юсюнден айта: - Бу ишни мен бек кереклиге санайма, джашау алгъа барады, хар зат да анга кёре ёсерге тыйыншлыды. Аны юсюнден джаш тёлю кесини ангылагъанын, этген сезимин, оюмун быллай форумлада ачыкъ этерге мадар табады, джа- .................................. Алийланы Хорлам. .................................. шауну ашхылыгъыны дараджасын кёлтюрюрге, хыйсаб излерге керекди. Мен бери биринчи кюн да келген эдим, бюгюн да мындама. Концерт берген артистле кёбдюле. Мен да джырлайма, энтда сюйюб джырларыкъма. Культуралары болгъан бу джаш адамла кёллери бла къуу-аныб тынгылайдыла, къарайдыла хар джырлагъаннга, тепсегеннге. Ала бек къууанадыла бизни халкъны ёсген культурасына, джылы къонакъбайлыгъына. Мен концертле бла Россияны кёб шахарларында болгъанма. Кавказны юсюнден тюз, терен информация бермейдиле, къуру атын айтыб къоядыла. Бизде уа сейирлик толуду. Бу форум уллу магъанасы болгъан ишди. Бизни |
|
|
|
24.10.2010 02:48:17
http://www.karachay.smi09.ru/
"Къарачай" (?63). Статьяны аты "Джулдузла джарыкъ джанар ючюн" -3- - Бу ишни мен бек кереклиге санайма, джашау алгъа барады, хар зат да анга кёре ёсерге тыйыншлыды. Аны юсюнден джаш тёлю кесини ангылагъанын, этген сезимин, оюмун быллай форумлада ачыкъ этерге мадар табады, джа- .................................. Алийланы Хорлам. .................................. шауну ашхылыгъыны дараджасын кёлтюрюрге, хыйсаб излерге керекди. Мен бери биринчи кюн да келген эдим, бюгюн да мындама. Концерт берген артистле кёбдюле. Мен да джырлайма, энтда сюйюб джырларыкъма. Культуралары болгъан бу джаш адамла кёллери бла къуу-аныб тынгылайдыла, къарайдыла хар джырлагъаннга, тепсегеннге. Ала бек къууанадыла бизни халкъны ёсген культурасына, джылы къонакъбайлыгъына. Мен концертле бла Россияны кёб шахарларында болгъанма. Кавказны юсюнден тюз, терен информация бермейдиле, къуру атын айтыб къоядыла. Бизде уа сейирлик толуду. Бу форум уллу магъанасы болгъан ишди. Бизни Шимал Кавказгъа, Шимал Кавказ федерал округга, бютеу Россиягъа бу зат бек керек болуб тура эди да, этилгенине бек къууанама, аны огъурайма, тюзге санайма, - деди. - Мени сартын, бу джыйылыуну эртде бардырыргъа керек болуб тургъанды. Барыбызны да къууандырды. Кавказгъа мамырлыкъ, халкъла арасы шохлукъ, джарашыулукъ хауача, багъалыды. Кёб халкъланы джаш тёлюлерини эм билимли, эм иги келечилери бирге джыйылыб, танышыб, бир-бири бетлерине къараб, мындан ары къалай джашаргъа кереклисини оноуун этдиле. Аладыла ................................. Созарукъланы Расул. ................................. келлик заманда джашаугъа башчылыкъ этерикле. Ачыкъ айтсакъ, бу джол Доммайда форумгъа келгенле халкъланы джаш тёлюлерини джарыкъ джулдузларыдыла. Ала не къадар джарыкъ джансала, Кавказны, бютеу Россияны халкъларыны джашаулары аллай бирге иги боллукъду. ЛЕПШОКЪЛАНЫ Хусеин. |
|
|
|
25.10.2010 00:12:42
http://www.karachay.smi09.ru/
"Къарачай" (?58 2010 дж. июлну 24). Статьяны аты "ЭРКИН ДЖЫРЧЫ САПАР" -1- ЭРКИН ДЖЫРЧЫ САПАР Тутушдан спортну устасы болур ючюн, адамгъа фахму да, кюч да, ёт да, усталыкъ да керекди. Бу шартла гёджебден да бек джырчыгъа-назмучугъа керекдиле. Гёджеб халиси джырында, назмусунда да танылгъан Ёзденланы Сапарды. Къуджур заманла, къуджур адамла. Энди ол за манла кетгендиле. Бизде уа, алкъын хал хазна тюрленмегенди. Анга шагъат, 30 джылдан артыкъ заманны назму-джыр джазыб, халкъыбызгъа халал къуллукъ этиб тургъан Сапарны бюгюн да харам этиб тургъанлары... Къачан ангыларыкъ болурбуз арабызда керти фахму джашагъанын? Поэзияда джангы сёз айтыр ючюн, фахму да, эркишилик да, билим да, усталыкъ да керекдиле. Аладан да алгъа халкъгъа, Джуртха чексиз сюймеклик болургъа керекди. Барысы да джукъгъа тийишмей къаллыкъдыла, поэт Хакъгъа къуллукъ этмей эсе. Тюзлюкге, Эркинликге, Игиликге, Ёзденликге. Хакъны магъанасы кенгди, теренди, мийикди, кёб къатлыды. Аллахны бир атына да Хакъ дейдиле. Боллукъмуду, Сапар Хакъгъа къуллукъ этеди, дерге? Боллукъду. Хакъгъа къуллукъ этгенлени уа джоллары бир заманда да тынч болмагъанды. Къалгъан джерледе, халкълада къалай бола келген эсе да, бизни аз санлы халкъыбызда алай болмазгъа керек эди - бир-бирибизни ёрге тартыб, алгъа барыб турур гъа керек эдик. Керек эдик, алай а... Мени назмуларым школда окъугъан сагъатымда да къарачай газетде кёб кере басмаланнгандыла. Школну бошай айланнган заманымда бир китаблыкъ назмуму джыйыб барыб, Джазыучуланы союзуна берген эдим. Алай а меннге джол юретген, Москвада Литература институтха бар деген болмагъанды. Алай бла, школдан сора 7джылдан киргенме ол институтха, аны да Къагъыйланы Назифаны къайгъырыуу бла. Джазгъан адамгъа уа, ол институт кёб зат береди. Анда окъумагъан аны ангыларыкъ тюлдю. Ол себебден ол ВУЗ-гъа кесибизден фахмулу джашланы салыргъа умут этгенлей, окъуй келеме да, 1983-чю джыл Сапаргъа тюбейме... Сапарны ол кёзюуде Къарачайда билмеген болмаз эди - аны джырлары джаш тёлюню ауузунда эдиле. Радио бла берилиучю совет джырладан башха джукъ эшитилмей тургъанлай, къар тюбюнден джангкъоз чыкъгъанча, Сапарны ауазы чыгъады. Бизни халкъыбызда Сапар биринчи бардды. Къалгъанла андан сора чыгъа келгендиле. Алай а, джюрек сезимлени джыр сёзлеге Сапарча буралгъан бюгюн да джокъду. ...Мени бек сейирсиндиреди Сапар олсагъатда. Мен аны китаблары да чыкъгъан, баш билими да болгъан адамгъа санаб тургъанма. Иш а алай тюл. Къарачайда, Малкъарда да белгили джырчыны-назмучуну не мында, не анда къайгъысын кёрмегенлерине бек къуджур болама. ?Алай эсе,- дейме Сапаргъа,- сен Литературныйде окъурча этейик. Назмуларынгы менде къой, мен, аладан бу институтха джараулуларын сайлайым да, магъаналарын орусчагъа да кёчюрюб, бизни семинарны тамадасы Лев Ошаниннге берейим. Назмуларынга ол багъа бичер, мени сёзюме да тынгылар?. Алай бла, ?творческий конкурс? деген палахдан ётеди Сапар. Экзаменлени берген сагъатда тыш къраллы тилден проблема чыгъады - аны ол чырмаудан ётдюрген а, мени бла окъугъан таулу къарнашым Батырбекланы Хамзат эди, замансыз ауушханды, джандетли болсун. Адабият институт, кёблегеча, Сапаргъа да уллу джарагъанды - уллу адабият ?къазанда бишиб?, дуния дараджалы поэт болуб чыкъгъанды андан. Сапардан сора, Берберланы Бурханны назмуларын да алай джарашдырыб бергенимде, Ошанинни айтханы эсимде къалгъанды: ?Старик, джазыучу организациягъызны башчысы этерик ишни этиб айланаса сен. Алай а сау бол, фахмулу адамланы келтиресе меннге?. Ошанинни семинарын бошагъанла: мен, менден сора Сапар, Сапардан сора Бурхан. Совет кърал чачылгъандан сора уа, ол институтда окъугъан джокъду. Ол институтда Баш адабият курсланы Багъатырланы Шахриза 2005-чи джыл тауусханды. Бир фахмулу адам табылса, къайгъысын кёрюрге боллукъ эди - Адабият институт фахмусу болгъаннга къанат къагъаргъа, мийикге учаргъа онг береди. Алай а Къарачай-Черкесияда фахмулу къарачайлылагъа къайгъырыу СССР-ни кёзюуюнде да къарыусуз эди, кърал чачылгъанлы уа бютюн да оу болгъанды. Кърал тюрленнгенликге, Сапарны джазыучу къадары тюрленмегенди - совет властны кёзюуюнде аны къалай бырнак этиб тургъан эселе, бюгюннгю кърал, басма къуллукъчула да анга алай къарагъанлай турадыла. Ансы къалай ангыларгъа боллукъду бизде биринчи бардны, уллу лирикни алкъын китабы чыкъмай тургъанын? Сапаргъа 60 джыл болуб келеди, аны уа алкъын бир китабы да чыкъмагъанды. ?Акъыллыдан тели зауукъ? дегенлей, бир-бир затлагъа сагъыш этгенден эсе, этмеген иги болур ансы джюрегинг джарылыб ёлюрге боллукъду. Кертиди, Сапар оноучулагъа-къуллукъчулагъа джалынмайды, ачха-бочха джюрютгенлеге орайда тартмайды, билмейди ол джалбара, тилекчи бола. Керти джырчыды-назмучуду Сапар. Бизни Акъ юйде оноучуларыбыз, Культура министерствода, кърал басмада ишлеген къуллукъчуларыбыз, Джазыучуланы союзунда ишлеген адамларыбыз - айтыргъа, адабиятха, культурагъа къарагъан къауум - Къарачайны атын айтдыргъан бек фахмулу джашны башы агъаргъынчы бир китабын чыгъарыргъа себеб болмай эселе, сора аладан Къарачайгъа не хайыр чыгъарыкъды? Ала ?миллетибиз, культурабыз? деген адамла болсала, къарачай тилден дерс китабла чыкъмагъанлы 20 джыл болгъанын кёрмеймидиле? Эслемеймидиле журналыбыз, газетибиз болмагъанын (ыйыкъгъа эки кере чыкъгъан газет газет тюлдю)? Башха халкъ болса, аякъ юсге турур эди. Халкъны къайгъысын кёрмеген адамла халкъны аты бла къуллукълада ишлемезге керекдиле. Мен кёб кере кёб къуллукъчу, джазыучу адам бла Сапарны юсюнден сёз къозгъагъанма. Ол Москвада институтда окъугъан заманлада да. Бош чурумланы айтыб, баш алыб тур- гъан болмаса, фахмугъа сакъ болургъа, миллет хазнагъача къараргъа унамай эдиле. Ичген этеди деб, фахмуну бир джанына къайсы литературада бырнак этгендиле? Пушкинми ичмегенди, Есенинми, Шукшинми, Рубцовму? Сизничаланы ичинде адам шашмай къалыргъа боллукъмуду? Сиз аны джазгъанын кёрюр орнуна, китабла этиб чыгъ арыр орнуна ат-бет атаб кюрешесиз... Сюйсенг айт, сюйсенг къой, Къарачайда фахмулу адамлагъа джол бермеу адет болуб бошагъанды. Къарачайны эм уллу ахыр халкъ джырчысын эмда биринчи миллет поэтин - Семенланы Джырчы Сымай ылны - джаны саулай ёлтюргендиле бизни тамадала. Аллай поэтлерин Кязимни - малкъарлыла Орта Азиядан сюеклерин келтириб, Нальчик тийресинде асыраб, зияратха джюрюб турадыла бюгюн. Бизде уа, сюргюнден сауэсен къайтыб келген Джырчы Сымайылны не джырларгъа къоймай, не назмуларын басмалатмай, азаб бериб тургъандыла. Джырлары-назмулары басмаланырындан тюнгюлюб, джаны къыйнала, 1981-чи джыл дуниядан алай кетгенди ол. 1990-чы джыллада Семенланы Дахирни кючю бла мен Москвада чыгъаргъан китабындан сора энтда джугъу басмаланмай турады аны. Сымайыл ёауушхандан сора кёб турмай Батчаланы Мусса да ток уруб ёледи. Мусса бла да кесибизникиле асыры кюрешгенден Къулийланы Къайсын къатышыргъа керек болгъан эди. 1980-чы джыллада мени ?Бусакъла? китабым бла да алай кюреше эдиле, ?социалист реализмге келишмейди? дегенни айтыб. Биягъы Къайсынны сёзю бла чыкъгъан эди китаб. Семенланы Джырчы Сымайылны: ?Аллахха ийнанады, афендиди, коммунист партиягъа, совет властха къаршчы назмулары барды?, - деб, терслей эдиле. Батчаланы Мусса бла: ?Бийлени махтайды, тукъум айырады, сыныф кёзден къарамайды тариххе?, - деб, кюреше эдиле. Лайпанланы Билалны назмулары: ?Социалист реализмге келишмейдиле?, - деб, иймей эдиле басмагъа. Ёзденланы Сапарны уа ?ичген этеди? деб, кесе эдиле джолун. Керти чурумун а, олсагъатдагъы джазыучу организацияны тамадасы, кеси да эслемегенлей, айтыб къойгъан эди: ?Назмуларыны тюбюне, Сапар Ёзден, деб къол салгъанды. Не ёзденди бу? Ол экили ангылашынады. Ёзденланы Сапар деб джазылыргъа керекди?. - Дуниягъа белгили Къайсын да, Къайсын Къулий деб джазыучанды, дегенликге, тюз затны да терсине тартыб тургъан болмаса, ангыларгъа унамай эди. Къуджур заманла, къуджур адамла. Энди ол заманла кетгендиле. Бизде уа, алкъын хал хазна тюрленмегенди. Анга шагъат, 30 джылдан артыкъ заманны назму-джыр джазыб, халкъыбызгъа халал къул- лукъ этиб тургъан Сапарны бюгюн да харам этиб тургъанлары... Къачан ангыларыкъ болурбуз арабызда керти фахму джашагъанын? 60 джылгъа джууукълашыб келген джыр чыны-назмучуну алкъын бир китабы чыкъмай тургъаны бирибизге да сый тюлдю. Сабий джюрекли Сапар а, закийлигин та ныта, джазады: Джуртдан кете башласанг да, адамны Джурт сюерге юрет деб, юретдинг; Джылай турсанг да, адамны Кюлюрге юрет деб, юретдинг; Джыгъыла барсанг да, адамны Тургъузургъа юрет деб, юретдинг; Къабыр къаза турсанг да, адамны Юй тюб къазаргъа юрет деб, юретдинг; Ёлюб башласанг да, адамны Джашаргъа юрет деб юретдинг. Сау бол, Ата джуртум!!! Сау бол, Сапар! Къуллукъ ючюн, дуния мал ючюн къул болгъанла сени ёзден поэзиянгы къайдан ангыласынла? Назмуларынгы, джырларынгы китаб этиб, басмалатырыкъ да бир адам табылыр. Алай а, ол ишни, кимден да алгъа, бизни культурабыз-адабиятыбыз бла байламлы кърал къуллукъчула баджарыргъа борчлу эдиле... Не да болсун, кёлюнгю аман этме, Сапар. Сени поэзиянг Есенинни, Рубцовну назмуларындан кем тюлдю. Къарачай халкъ, къарачай тил сау болгъан къадарда, назмуларынг айтылгъанлай, джырларынг джырланнганлай турлукъдула. Бу назму кибикни да алгъаракълада сеннге атаб джазыб, тыйыншлы кёрмей къоя тургъан эдим. Алай болса да, эсен болсакъ, бир маджал саугъа да этерме. Дагъыда айтырым: анда джашаудан бираз арыгъан эсенг, сени бери (Норвегиягъа ред.) келтирирге къолумдан келлик болур. Анга да сагъыш эт. Эсен кёрюшейик. ЛАЙПАНЛАНЫ Билал, КъЧР-ни халкъ поэти. ЁЗДЕНЛАНЫ САПАРГЪА Соргъанлагъа, ?кимди?, деб, Сапар, Къысхасы бла айтайым хапар: Сапар ол джюрек бла кёкюрекди, Назмусу-джыры Джер бла Кёкдю. Къуллукъ ючюн, не байлыкъ ючюн Къул болмагъанды, сатылмагъанды ол. Кёзбау джашау ючюн, дуния мал ючюн Ийманындан, ёзденлигинден чыкъмагъанды ол. |
|
|
|
25.10.2010 00:14:02
http://www.karachay.smi09.ru/
"Къарачай" (?58 2010 дж. июлну 24). Статьяны аты "ЭРКИН ДЖЫРЧЫ САПАР" -2- ЁЗДЕНЛАНЫ САПАРГЪА Соргъанлагъа, ?кимди?, деб, Сапар, Къысхасы бла айтайым хапар: Сапар ол джюрек бла кёкюрекди, Назмусу-джыры Джер бла Кёкдю. Къуллукъ ючюн, не байлыкъ ючюн Къул болмагъанды, сатылмагъанды ол. Кёзбау джашау ючюн, дуния мал ючюн Ийманындан, ёзденлигинден чыкъмагъанды ол. Къар басыб, уюб тургъан табигъатны Джазгъы джыры бла уятхан эди ол. Джангкъоз джыры къар тюбюнден чыгъыб, Джангы джырлагъа ачхан эди джол. Джигитликге, Ариулукъгъа, Сюймекликге Чакъыралла джырлары аны. Адамлыкъгъа, Эркинликге, Ёзденликге Байракъды Акъ сёзю Сапарны. Соргъанлагъа ?кимди?, деб, Сапар, Къысхасы бла мен айтдым хапар. Билирге излегенле уа толу ёзденин Сапарны - Назмуларында, джырларында табарыкъдыла аны. Тёнгегинде тюл, сёзюндеди шайырны джаны. Сёзюмю ахырында белгили орус поэт Лев Ошанин Ёзден улу Сапарны чыгъармачылыкъ ишине сый бере джазгъанын орус тилде берирге излейме. Сапар УЗДЕНОВ. ?ОСЕННЯЯ МЕЛОДИЯ СПУСКАЕТСЯ С НЕБЕС? Сапар Узденов - второй карачаевец в моём семинаре. И их обоих роднит преувеличенная, болезненная, напряжённая любовь к своей малой родине. И это понятно, учитывая про шлое, когда народ был лишён своей земли, и вынужден был скитаться вдали от родных гор и ущелий. Это наложило печать на творческую работу Узденова, придав ей некую горькую тональностъ. Он пишет: ?Я уехал бы из Карачая, если бы не познал вкуса родной воды?. Он чуток к прошлому. ?Я слушал старца, и на сердце моем молодом от слов его оставались синяки?. Сапар Узденов - песенник. Как многие современные барды, он сам пишет музыку на свои стихи и сам исполняет их под гитару. Он пользуется неизменным успехом у своих земляков. А недавно провёл целую серию концертов в Кабардино-Балкарии, и залы были полны - ведь карачаевский язык близок к балкарскому. А Балкария и Карачай - это те же кавказские горы, это просто разные склоны Эльбруса. Знаменитый Домбай и Приэльбрусье - как они близки и похожи! А Сапар, прежде всего кавказец, и когда он говорит: ?Рассвет прижался щекой к горам?, - этот рассвет виден с разных сторон Эльбруса. Поэзия Сапара Узденова беспокойна, напряжена. ?Я бреду посреди мысли моей?; ?Жизнь моя непохожа на жизнь души моей?, - говорит автор. Высоко оценивая поэзию Узденова, я все же хотел бы отметитъ то, о чём уже упоминалось, некоторую её избыточную горечь, так сказатъ нагнетание горечи. Хотелось бы верить, что в своей дальнейшей работе Сапар найдёт и более светлые тона в творчестве. ?Вот и бабушку, похитив, унесла луна?,- сетует он. Но жизнь продолжается, и в этой жизни прочно стоит на ногах поэт-горец Сапар Узденов. ОШАНИН Лев, лауреат Государствен- ауушханына бушуу эте, аны юйдегисине, джууугъуной премии СССР, профессор Литературного института им. М. Горького. Москва, 27.11.88 г. |
|
|
|
25.10.2010 01:16:26
Sabr
Ас Салам Сабр, Сон ийгeними айтканынгча eтдим. Калганлада номeр джазып турады, алайдан да бeлгили болур. Мундан сора иериклeрими былай eтeрмe. Саубол |
|
|
|
25.10.2010 01:19:17
Tinibek
OK |
|
|
|
28.10.2010 05:10:56
"Къарачай" газетде (?88, октябрны 28, 2010)
энди нарсаначыла (Кисловодскеде джашагъанла) къарачай газетни ала турургъа боллукълары айтылады. |
|
|
|
29.10.2010 05:52:57
http://www.smikbr.ru/2010/zaman/10/28.pdf
"Заман" газетни ючюнчю бетинде сейир макалеле басмаланадыла: "Атабийланы тамырларыны баяны", "Къумукъну биринчи акъылманы". |
|
|
|
Читают тему (гостей: 1)