Войти на сайт
28 Марта  2024 года

 

  • Сабий болмагъан джерде, мёлек болмаз.
  • Айранны сюйген, ийнек тутар.
  • Джырчы ёлсе, джыры къалыр.
  • Экеу тутушса, биреу джыгъылыр.
  • Элге къуллукъ этмеген, элге ие болмаз.
  • Сакъламагъан затынга джолукъсанг, не бек къууанаса, не бек ачыйса.
  • Кёлсюзден сёзсюз тууар.
  • Ишни ахырын ойламай, аллын башлама.
  • Таугъа чыгъаллыкъ эсенг, тюзде къалма.
  • Намыс болмагъан джерде, насыб болмаз.
  • Тюкюрюк баш джармаз, налат кёз чыгъармаз!
  • Адам къаллай бир ишленмесе, аллай бир кесин уллу кёреди.
  • «Ма», - дегенни билмесенг, «бер», - дегенни билмезсе.
  • Ана къолу ачытмаз.
  • Къулакъдан эсе, кёзге ышан.
  • Билим насыб берир, билим джолну керир.
  • Ишлегенде эринме, ишде чолакъ кёрюнме.
  • Тойгъа барсанг, тоюб бар, эски тонунгу къоюб бар.
  • Кийимни бичсенг, кенг бич, тар этген къыйын тюлдю.
  • Джукъу тёшек сайламайды.
  • Тил джюрекге джол ишлейди.
  • Тёрдеги кюлсе, эшикдеги ышарыр.
  • Джарлы эскисин джамаса, къууаныр.
  • Ёлген ийнек сютлю болур.
  • От этилмеген джерден тютюн чыкъмайды.
  • Къыйынлы джети элни къайгъысын этер.
  • Бюгюн дуния кибик, тамбла ахыратды.
  • Ач къарным, тынч къулагъым.
  • Биреуге кёлтюрген таягъынг, кесинги башынга урур.
  • Байлыкъ келсе, акъыл кетер.
  • Байлыкъ болгъан джерде, тынчлыкъ джокъду.
  • Танг атмайма десе да, кюн къоярыкъ тюйюлдю.
  • Джыгъылгъанны сырты джерден тоймаз.
  • Аман адам этегингден тутса, кес да къач.
  • Мени джылытмагъан кюн, меннге тиймесин!
  • Гыдай эчки суугъа къараб, мюйюзле кёрмесе, джашма алкъын, дегенди.
  • Аман эсирсе, юйюн ояр.
  • Атлыны ашхысы, ат тизгининден билинир
  • Уллу атлама – абынырса, уллу къабма – къарылырса.
  • Ач – эснер, ат – кишнер.
  • Эте билген, этген этеди, эте билмеген, юретген этеди!
  • Уллу айтханны этмеген – уллаймаз.
  • Сыфатында болмагъаны, суратында болмаз.
  • Ашхы тенг джолгъа салыр, аман тенг джолдан тайдырыр.
  • Кирсизни – саны таза, халалны – къаны таза.
  • От кюйдюрген, сау болса да, тот кюйдюрген, сау болмаз.
  • Булут кёкге джарашыу, уят бетге джарашыу.
  • Айран ичген – къутулду, джугъусун джалагъан – тутулду.
  • Артына баргъанны, къатына барма.
  • Илму – джашауну джолу.

 

Страницы: 1
RSS
ТАУЛУ|АЛАН - миллет атыбыз.
 
Аланла, келигиз былайда саулай халкъыбызгъа тыйыншлы болгъан миллет атыбызны юсюнден сёлешейик.

Джыйырманчы ёмюрге дери бизни ата-бабаларыбыз кеслерине къарачайлыла дегенлери бла къалмай, таулула деб атагъандыла кеслерин, халкъыбызгъа да таулу халкъ дегендиле. Халкъ джырларыбыз, нарт сёзлерибиз, таурухларыбыз анга шагъатдыла. Къарачай халкъны тарихин билген адам айтханыма ишекли болмаз.

Сёз ючюн, бюгюн-бюгече да Малкъарда (Беш Тау Элде) хар адамны да миллет аты - таулуду. Аны юсюне да къайсы джерде джашагъанына кёре: Малкъарда - малкъарлы, Бызынгыда - бызынгычы, Холамда - холамлы, Чегемде - чегемли, Басханда - басханчы.
Къарачайда да алай болгъанды алгъын. Халкъ атыбызда "таулу" эмда "къарачайлы" деген сёзле джюрюгендиле. Алай а, совет къырал къуралгъанлай, "таулу" унутулуб, "къарачайлы" къалгъанды къуру.

Ол себебли, саулай халкъыбызны юсюнден айтсакъ, Къарачай-Малкъар халкъ дегенни орнуна ТАУЛУ ХАЛКЪ неда АЛАН ХАЛКЪ деб къояргъа тыйыншлыды.
 
Алгъын заманлада Къарачайдан тышында тюбеселе былайыракъ танышхандыла: малкъарлы бла - "Таулумуса"? "Хоу, таулума". (...)
Хасауканы джырында, къарачайлыланы демейдиле, "Къарачайны шохун" дейдиле. "Таулула", "таулучукъла" дейдиле, къарачайлы деб сёз джокъду. Башха эски джырлада да таулу къыз, таулу джаш деген болмаса къарачайлыны атын сагъынмайдыла. Ол огъай эсе бюгюнгю поэтлерибиз да назмуларында таулу къыз, таулу джаш деб махтау бередиле.

БОРЛАКОВ Ю.А. Адеб. Намыс. Адет. (стр 52-53).


Сен кёкге джете мийиксе
Кавказ тауланы ичинде.
Мияла кибик, джылтырай,
Къанга бузларынг юсюнгде. (...)
Бузну, къарны джыйыучу,
Башынга булут къонуучу.
Тёгерегинге басыныб,
Таулула къараб тоймаучу.

Семенланы Сымайыл, "Минги Тау" джыры.
 
Tayлy
Айтханынг тюппе-тюздю. Анга шагъатды "Хасаука" джырны ахыр тизгинлери да. "Таулучукъла" деб, кёл да бере, алагъа ышаныб, сёлешеди Къайтукъ. Таулучукъла ёсюб джетгенлеринде уа, ол сёзню аздан-аз джюрюте бащлагъандыла. Тиширыулагъа, къызлагъа уа ёмюрде да "къарачай тиширыу, къарачай къыз" демегендиле, "таулу къыз" деген болмаса. "Мен таулу къызем" деб Ёртенланы Азретни назмусу да барды.

ХАСАУКА

Къычырады Дауле: - Хахай, къуугъун!
Къарачайны шохун барын, джууугъун
Чакъырыгъыз, бизге дженгил джетсинле,
Къара кюнде бир болушлукъ этсинле!

Гяуур патчах кёб артыкълыкъ этеди,
Марджа, джашла, орус аскер джетеди.
Аладыла этибизден тоймагъан,
Таргъа тыйыб, джашаргъа да къоймагъан.

Джау келгенди, Хасаукагъа киргенди,
Таб джолланы Амантишден билгенди.
Чанка бийди бизни сатыб къоярыкъ,
Къарачайны багъасындан тоярыкъ.

Джау келгенди кесин бизден джашырыб,
Джау киргенди ит Атаджокъ ашырыб.
Чыгыр къабан намыс-сый деб билмейди,
Эр Къарачай зорлукъгъа ийилмейди.

Къабартыды орус итге теблетген,
Джау аскерин тау тарлагъа тебретген.
Анттыймазла къара зарлыкъ этелле,
Ала чекден асыры бек ётелле.

Урлаб-тырнаб, ауурланыб джаталла,
Адамларын малланыча саталла.
Къайдан чыкъды бу ит къауум Капказгъа?!
Антмы этгенд халал къыйын къабмазгъа?!

Шам Къарачай улан этиб ёсдюрген
Атаджокъду душманланы юсдюрген.
Ол генезир бизге джаулукъ этеди,
Хайда, джашла, орус аскер джетеди.

Ол таяныб, душманлагъа-джаулагъа,
Ие болур мурат этед таулагъа.
Къул къылыгъын танытады Къабарты,
Аман бла бошаллыкъ болур арты.

Атаджокъла ? инаралны тенглери,
Тенглери тюл ? этеклери-дженглери.
Ол къауумду бизни ачыкъ джауубуз,
Ала бла кемсиз кёбдю дауубуз

Ол инарал бизни хорлаб алалса,
Тырнакъларын юсюбюзге салалса,
Джыртыб, талаб, мууал этиб къояред,
Джасакъ бла терибизни сояред.

Ачыудан биз къайнагъынчы, бишгинчи,
Ол залимни тузагъына тюшгюнчю,
Бирлешейик, кенгдегин да джокълагъыз,
Тар ёзенде джуртубузну сакълагъыз.

Тау асланла хазыр болуб чыгъыгъыз,
Джау аскерни дженгил-дженгил джыгъыгъыз.
Ойнатыгъыз сампаллада къолланы,
Къызартыгъыз Хасаукада джолланы.

Эбекку улу от къалагъа кетгенди,
От алыргъа кёб дыгалас этгенди.
Ырхы басыб, от ёзекни джабханды,
"Ай медет!" деб, Дауут эрнин къабханды.

Излей кетиб, бир уууч от табханды,
Анга къошар затла излеб, чабханды.
Залыкъылды табыб, аны эзгенди,
Кюкюртню да къошуб, отну сюзгенди.

Ёлчелеге къуюб аны тиздиле,
Мычымай къоргъашын окъла джюздюле.
Бир базыкъны ёшюнюнден тийдиле,
Аллай кёбню къая раннга ийдиле.

Джигерлени-джигитлени къолунда,
Тау мылтыкъла этер сауут болдула.
Хасауканы айланч-буйланч джоллары
Шындык-шындык ёлюкледен толдула.

Джигит таулу ёхтем-ёхтем джекиред,
Ташдан-ташха джел ургъанча секиред.
Таукел улан инаралны ёлтюрсюн,
Башын кесиб аны бизге келтирсин.

Батыр Умар гёджебсиниб атлайды,
"Къоркъмагъыз!" деб, джаугъа къаршчы чартлайды.
"Джетигиз!" деб, нёгерлерин сакълайды,
Атады да алчыларын къаблайды.

Ма окъ тийди бизни джигит Умаргъа,
Аман кюнде джер салгъаненг Чубаргъа.
Керек эдинг, быллай кюннге тууаргъа,
Даулет барад, кёзлеринги джумаргъа.

От бошалыб, окъ бошалыб къалса да,
Ташла-агъачла окъча, тобча джаудула.
Асланланы къурч беллери талса да,
Абычарла чаууллагъа аудула.

Бу къазауат бек узакъгъа барлыгъед,
Инаралны баш токъмагъын аллыгъед.
Аскерибиз азды, саны толмайды,
Сауут кюч да биз сюйгенча болмайды.

Тизгинлешиб, ёзенни ёрге джау кирди,
Батыр Къайтукъ сабийлеге кёл берди:
- Таулучукъла, сиз да ёсюб джетерсиз,
Бу къан дертни джууабларын этерсиз.
 
Sabr
Сиз форумда салгъан "Сюре барыб" деген джырда да "таулу джашла" деб айтылады къарачайлылагъа. Керти халкъда джюрюген джырмыды экен ол?
 
Первый номер газеты на карачаевском языке "Таулу джашау", вышел в свет 19 декабря 1924 года. (...) За 80 лет газета несколько раз меняла свое название: "Таулу джашау", "Таулу джарлыла", "Къызыл Къарачай", "Ленинни байрагъы", "Къарачай". Ссылка
 
Tayлy

Бек тюз жаздынг!
 
Ишексиз Таулу деб къарачайлылагъа да айтадыла... айта эдиле. Алай а, бюгюн халкъларыбызны англары айрылышыбдыла. Таулу сёзге разыма, андан да бек Алан сёзге.
 
Tayлy
Сиз форумда салгъан "Сюре барыб" деген джырда да "таулу джашла" деб айтылады къарачайлылагъа. Керти халкъда джюрюген джырмыды экен ол?

Джюрюй болмаз - артыкъсыз да 1940-чы джылладан сора, артыкъсыз да бизни джанында. Ол джырланы журналист Къарабашланы Мустафа (Тюркден къарачайлы) эллеринде джууукъ джетген къартдан джазыб алгъанды.

Совет властны кёзюуюнде кёб джырыбызны тюрлендиргендиле, кёб джырыбыз тас болгъанды. Башханы къой, "Шейит Умар" джырны бизде шейит деген кесегин къоратыб, Умар деб къоядыла. Тюркде уа аны Шейит Умар деб биледиле. Бизде джырны ахыр тизгинлерин къурутхандыла. Джыр а ма бу тизгинле бла бошалады.

Сен тюлсе аскерлени артлары,
Джигит тёлю къурурукъ тюлд тауладан.
Сары гяуур бюгюн бизни дженгсе да,
Къутхарырбыз джуртну бир кюн джауладан.

Барын да айтханым - бютеу тин хазнабызны совет коммунист джорукъгъа кёре тюрлендиргендиле, тюрлендиралмазчаларын - къурутхандыла.

Хар нени джангыдан къараб, сюзюб, джангыдан басмаларгъа керекди. Алайсыз, джашауубуз, джырыбыз да тюзюча кёрюннюк тюлдю. Байкъулланы Дауут Къарачайны совет власт келгинчи джашауун садакъа джыйыб айланнган бир джашчыкъны юсю бла суратлайды. Хапарны аты "Бекмурзаны джашауу"ду. Ёмюрде садакъа джыймагъан халкъны бети бла ма алай ойнай келгендиле. Аны да учебниклеге салыб...

Энди хар нени да тюзюча кёргюзюр заман келгенди, джангыз тюзюн джазаллыкъ адамла бармыдыла экен? Бар эселе да - алагъа оноу джетерге ушамайды, джол берирге унамайдыла.
 
Мен ангылагъанга кере, Аланла, Таулу деп бир бирибизге алай селешебиз хау . Алай документально бу атлагъа кечерге бизге алыкъына джарарыкъ тюйюлдю. Нек дегенде мени ангылаума кере бу арт 100 джылны ичинде огъай эсенг алгъаракъданда биз документледе алай барабыз, бу шендюгю атларыбыз бла уа кечюрюлген да этгенбиз, терслигибиз болмагъанына шагъатлыгъыбыз да барды. Аланла эсегиз ,Таулула эсегиз сизге не керекди дерле да къоярла. Это типа Межселенныйлени -сопредельныйлеге кечюргенча .
Мени ангылаума кере алыкъына заман келмегенди.
 
Sabr
Джюрюй болмаз - артыкъсыз да 1940-чы джылладан сора, артыкъсыз да бизни джанында. Ол джырланы журналист Къарабашланы Мустафа (Тюркден къарачайлы) эллеринде джууукъ джетген къартдан джазыб алгъанды.

аны фольклор джыйгъанын къайды табаргъа уа боллукъду? Басмалыгъанмыды джыйгъаны?
 
Cebernii
Мен ангылагъанга кере, Аланла, Таулу деп бир бирибизге алай селешебиз хау . Алай документально бу атлагъа кечерге бизге алыкъына джарарыкъ тюйюлдю. Нек дегенде мени ангылаума кере бу арт 100 джылны ичинде огъай эсенг алгъаракъданда биз документледе алай барабыз, бу шендюгю атларыбыз бла уа кечюрюлген да этгенбиз, терслигибиз болмагъанына шагъатлыгъыбыз да барды. Аланла эсегиз ,Таулула эсегиз сизге не керекди дерле да къоярла. Это типа Межселенныйлени -сопредельныйлеге кечюргенча .
Мени ангылаума кере алыкъына заман келмегенди.


Къарачай-Малкъар деб, экиден къураб турмай, "алан халкъ", "таулу халкъ" дерге бурулсун тилибиз дегенликди ансы, бюгюн документлени тюрлендираллыгъыбыз джокъду. Экинчи джанындан, алгъаракълада кесибизге "аланла, таулула" деб туруучубуз унутулмасын - ол бек керекди джете келген тёлюлеге.

Бусагъатда Малкъарны хакъы, тюзлюгю, эркинлиги ючюн кюрешиудю хар бирибизни борчубуз. Малкъар джуртуна, джазыууна Ие болсун да, андан сора тюзеле барыр къалгъан зат. Къайда болсакъ да - Малкъаргъа джете тургъан зулмуну, терсликни айтханлай турургъа керекбиз. Хар бирибиз бирер сайтха, газетге бирер статья джазыб джиберсек да - ол да бек магъаналы ишди.
 
Aybazullu
аны фольклор джыйгъанын къайды табаргъа уа боллукъду? Басмалыгъанмыды джыйгъаны?

Басмалатыр акъылы болгъанын 15 джылны мындан алгъа айтхан эди. Алай а, бир джанындан ачха, экинчи джанындан башха тыйгъычла болуб, басмалаталмай тургъаннга ушайды. Къартны ауузундан эшитгенин кеси къолу бла джазгъан талай джырны манга ийген эди. Ала менде турадыла - арт кёзюуде не адресин, не телефонун тюзеталмай турама.
Тюркде да уллу къуллукълада ишлеген "къарнашларыбыз" асры кёбден тюз сёзню ётдюрген бек къыйынды дейдиле.
 
Алай документально бу атлагъа кечерге бизге алыкъына джарарыкъ тюйюлдю.

Къарачай-Малкъар деб, экиден къураб урмай, "алан халкъ", "таулу халкъ" дерге бурулсун тилибиз дегенликди ансы, бюгюн документлени тюрлендираллыгъыбыз джокъду. Экинчи джанындан, алгъаракълада кесибизге "аланла, таулула" деб туруучубуз унутулмасын - ол бек керекди джете келген тёлюлеге.

Cebernii, Sabr сизге тамам тюз джууаб берди. Кесибизни ичибизде айтайыкъ аланла/алан халкъ, таулула/таулу халкъ дегенлигим эди. Халкъыбызны ичинден бирикдирир ючюн.

Алан (Таулу) деген бурунгу атыбыз бола тургъанлай, аны хайырландырайыкъ ана тилибизде джазсакъ, Къарачай-Малкъар деб эки сёзни бир бирине къошуб айланмай.
Алай айтсам "къарачайлы, малкъарлы дегенни унутугъуз дейди" деб келмесин кишини кёлюне. Халкъыбызны бирикдирир ючюн бир атыбызны джюрютейик дегенлигимди.
 
Таулу.
Анга мен да разыма, Sabr ны айтханына да, сени айтханынгада , литературада хайырланыргъа бек керекли жумушду ол .Даже митингледе да Господа,Жамауат, деп да айтмагъанлай Аланла деп ,Таулула деп халкъгъа айланып селешгенде айтыучубузча айтыргъа керекбиз.
Страницы: 1
Читают тему (гостей: 1)

 

Написать нам