- Айранын берсенг, челегин да къызгъанма.
- Кёлсюзден сёзсюз тууар.
- Аман хансны – урлугъу кёб.
- Кёбге таш атма.
- Магъанасыз сёз – тауушсуз сыбызгъы.
- От кюйдюрген, сау болса да, тот кюйдюрген, сау болмаз.
- Акъыл неден да кючлюдю.
- Ёлген эшек бёрюден къоркъмайды.
- Ариу сёз аурууунгу алыр.
- Ёзденликни кёбю ётюрюк.
- Татлы сёз – балдан татлы.
- Ач да бол, токъ да бол – намысынга бек бол.
- Рысхы джалгъанды: келген да этер, кетген да этер.
- Ат да турмайды бир териде.
- Ашхы адам – халкъ байлыгъы, ашхы джер – джашау байлыгъы.
- Терслик кетер, тюзлюк джетер.
- Ашхы сёз таш тешер.
- Алгъанда – джууукъ, бергенде – джау.
- Кийим тукъум сордурур.
- Адамны артындан къара сабан сюрме.
- Намыс болмагъан джерде, насыб болмаз.
- Къоркъакъны кёзю экили кёрюр.
- Аш иеси бла татлыды.
- Къанны къан бла джуума, аманны аман бла къуума.
- Ётюрюкден тюбю джокъ, кёлтюрюрге джиби джокъ.
- Алма терегинден кери кетмез.
- Кийимни бир кюнню аясанг, минг кюннге джарар.
- Хата – гитчеден.
- Джюрек кёзден алгъа кёрюр.
- Бал чибинни ургъаны – ачы, балы – татлы.
- Игини сыйлагъан адетди.
- Эртде тургъан бла эртде юйленнген сокъуранмаз.
- Джюз элде джюз ёгюзюм болгъандан эсе, джюз джууугъум болсун.
- Чомартны къолун джокълукъ байлар.
- Къатын къылыкъсыз, эр тынчлыкъсыз.
- Дууулдаса – бал чибин, къонса – къара чибин.
- Зарда марда джокъ.
- Ариу джол аджал келтирмез.
- «Ёгюз, джаргъа джууукъ барма, меннге джюк боллукъса», - дегенди эшек.
- Арба аугъандан сора, джол кёргюзтюучю кёб болур.
- Къызын тута билмеген, тул этер, джашын тута билмеген, къул этер.
- Эшекге миннген – биринчи айыб, андан джыгъылгъан – экинчи айыб.
- Келгинчи, къонакъ уялыр, келгенден сора, къонакъбай уялыр.
- Насыблы элин сюер, насыбсыз кесин сюер.
- Джюрекге ариу – кёзге да ариу.
- Джаз бир кюнню джатсанг, къыш талай кюнню абынырса.
- Сагъыш – къартлыкъгъа сюйюмчю.
- Аууздан келген, къолдан келсе, ким да патчах болур эди.
- Джиби бир къат джетмей эди да, эки къат тарта эди.
- Ата Джуртча джер болмаз, туугъан элча эл болмаз.
ЁЛМЕЗЛАНЫ МУРАДИН САБИЙЛЕГЕ., назмула. элберле. жомакъла
Ответы
04.04.2024 08:23:54
***
Кёпдю, кёп илляучугъум. Энди барды баучугъум. Эки саплычыкъды ол Билчи неди? Хайда, бол. (С…к…ртг…ч.) *** Хар сабийчикге саугъады Ол, кёкден жаугъанча нюр. Бир къара: эки таугъа да Ол болду жомакъ кёпюр. (Т … йр … къ … л … ч.) *** Тёппемде айланжюгюм. Жеримден учуп кетеме. Бек керекди да жюгюм, Мен аны алып жетеме. Бир да къоркъакъгъа санама: Мен таугъа да тынч къонама. (В…рт…л…т) *** Бек алгъа, бюртюк болуп, Тахтагъа кирип бугъама. Кюз а мен, кюнден толуп, Татыулу болуп чыгъама. Хар ашха да жарашама, Сен менсиз азыкъ ашама! (Къ…з…л ч…г…н…д…р)
2012
Изменено: |
|
|
|
06.04.2024 07:08:19
КЪАЙСЫ УЛЛУДУ?
жомакъ 1 Эртте-эртте юч къарындаш – Къараш, Жараш, Мураш Жашагъандыла Малкъарда – Сукан тарда. Бир бугъалары болгъанды Аланы. Мюйюзю жетсе, ойгъанды Къаяланы. Таргъа кючден сыйыннганды, Аны кёрген – тау суннганды. Ичсе, черек таркъайгъанды, Башха мал суусуз къалгъанды. Атлашындан жер тепгенди, Жатса, тауну тюзетгенди. Ёзенден, бойнун созуп, Чыран бузну жалагъанды. Танг ёртенине къозуп, Тёгерегин талагъанды. 2 Бир эрттенликде жашла – Ол туугъан къарындашла Ичи къызгъан бугъаны, Суусап къысхан бугъаны Сюрдюле Терк суууна, – Мураш бойнуна минип, Жараш сыртына минип, Къараш – сауурсунуна. Мурашха жолда атлы Жолукъгъанды. Ол татлы Тенглериди жашланы, Шамды аты да аны. Мураш Шамгъа тиледи: – Жарашха жетсенг, – деди, Иги сюрсюн бугъаны! Унутмай, бир айт аны. 3 Тор аты жоргъа салып, Кюн тюшге, арып-талып, Шам жетгенди Жарашха – Ортанчы къарындашха. Ол да Шамгъа тиледи: – Къарашха жетсенг, – деди, Бугъаны иги сюрсюн, Чыбыкъ жетдире келсин! Тор аты жоргъа салып, Ингирге, арып-талып, Шам жетгенди Къарашха – Тамата къарындашха. 4 Бугъа – суусабы къана, Жашла анга къууана, Терк сууунда жуууна... Алайлай бир къуш жетди, Кёкню къарангы этди. Урду, жыкъды бугъаны, Чачды, жыртды бугъаны. Ашады, иги тойду, Жауурунун а къойду Уясына элтирге, Баласына элтирге. 5 Уллу къуш учуп бара, Жауурунну кётюрюп, Жауунда жунчуп бара, Эки къош терек кёрюп, Келип къонду бирине. Ол теке мюйюзюне Къоннганма деп билмеди, Теке да эс бёлмеди. Ол кезиуде текени Сакъал тюбюнде элни Сюрюую жатып болгъанды, Къойчу уа къалкъып болгъанды. Къойчу жаш, татлы эснеп, «Жауун тохтаймыды?» – деп, Ёрге кётюрдю башын. Къуш а, къоркъуп кесине Балачыгъыны ашын Къойчу жашны кёзюне Тюшюрюп, учуп кетди, Жети тенгизден ётдю. Жаш кёзюн уууп къойду, Кир тюшген сунуп къойду. 6 Къойчу, келип юйюне, Анасына тиледи: – Кир тюшгенди кёзюме, Къарасанг эди, – деди. Анасыны къайгъысына, Анасыны къаугъасына Къарт да, жаш да жыйылгъанды, Сейир-тамаша болгъанды. Сора аркъан келтирип, Жашны кёзюне кирип, Кюч салып тартхандыла. Ол жауурун къалакъны, Кенг жауурун къалакъны Чыгъарып атхандыла. 7 Арада жюз жыл озгъанды, Къалакъны тапракъ басханды. Биреу тюзде юй салгъанды, Артда уа эл къуралгъанды. Бир ингирде жер тепгенди, Юч ингирде да тепгенди. Эл анда оноу этгенди: Кёчюп кетерге дегенди. Чыкъгъанды да эл аллына, Элмен – Жангыз бизни эл тебеди. Аны сылтауу недеди? Биреу къоркъутады бизни, Бир сакълайыкъ элибизни. Энтта бир кече къарайыкъ, Ким эсе да – бир марайыкъ! 8 Бир Къара Тюлкю тюзелип, Ингир къарангыда келип, Ол Къалакъны кемиргенди, Саулай элни тепдиргенди. Сенекли – сенеги бла, Кюрекли – кюреги бла Чабып-чабып келгендиле, Тюлкюню ёлтюргендиле. Жашла, бир бирге эришип, Терисин сыдыргъандыла. Бирси жанына, кюрешип, Аудуралмай къойгъандыла. Элмен туруп сёлешгенди, Терини тенг юлешгенди. Элни къартына, жашына Тонлукъ, бёрклюк да тюшгенди. 9 Бир къатын, бахчада арып, Урчукъ ийире барып, Тюлкю мыллыгын кёргенди, «Бу не сейирди?!» – дегенди. Сора урчукъ сабы бла Тюлкюню тынч аудургъанды. Сыдыргъанды да терисин, Юйюне элтип баргъанды. Ол териден жашчыгъына Къол къапчыкъ чыгъып къалгъанды. * * * Къуш, бугъа, тюлкю, теке, Къойчу, жашчыкъ, анасы, – Бу жети деуден къайсы Уллу, къарыулу эке? 1984, Элбрус эл |
|
|
|
14.04.2024 08:21:49
КЮЛКЮЧЮКНЮ
ЖОМАГЪЫ 1 Курчачыкъ, усу тутуп, Кюлкючюгюн унутуп, Орамда къоюп кетди, Тенгчигин мудах этди. Хо, – деди, – кетсе кетсин, Тенгчигин сансыз этсин. Табылыр манга да тенг, Жол – узакъ, дунья уа – кенг. Бара-бара Кюлкючюк Кёрдю: жиляй Тюлкючюк, Жарачыгъын жалайды, Жалай-жалай жиляйды. Кюлкючюк Тюлкючюкге, Ол алтын тюключюкге Къарагъанлай ышарып, Тюлкю кючюкчюк, жарып, Жырлап башлады былай, Анасы жырлаучулай: «Бир тауукъ – Бош зауукъчукъ. Беш тауукъ – Беш зауукъчукъ. Ма зауукъ десенг – Зауукъ! – Гедешге тюшсенг, Зауукъ!» 3 Бара-бара Кюлкючюк, Биргесине Тюлкючюк Тюбедиле Тайчыкъгъа, Мангылайы айчыкъгъа. – Жаныма тийгенди бек, Манга гылыу деп эшек. Тиймей тургъанлай хатам, Гылыугъа чыкъды атым. Кюлкючюг'а Тайчыкъгъа – Мангылайы айчыкъгъа Къарагъанлай ышарып, Тайчыкъны кёлю жарып, Жырлап башлады былай, Анасы жырлаучулай: «Къуру бичен – Аз зауукъ, Жемден толу Таз – зауукъ! Ма зауукъ десенг – Зауукъ! – Кёк кырдыклы Жаз – зауукъ!» Бара-бара Кюлкючюк, Биргесине Тюлкючюк, Ызларындан а – Тайчыкъ, Мангылайчыгъы айчыкъ, Къояннга тюбедиле: – Нек жиляйса? – дедиле. – Тс-с-... Майна жуттай Бёрю, Бугъугъуз, къойса кёрюп, Барыбызны да тутар, Жан аурутмайын жутар. Кюлкючюк Къоянчыкъгъа, Туугъанлы къоркъакъчыкъгъа Къарагъанлай ышарып, Къоянчыкъ, кёлю жарып, Жырлап башлады былай, Анасы жырлаучулай: «Бир быхы – Бир зауукъчукъ. Беш быхы – Беш зауукъчукъ. Ма зауукъ десенг – Зауукъ, Бахчагъа тюшсенг – Зауукъ!» Бара-бара Кюлкючюк, Биргесине Тюлкючюк, Тайчыкъ Къоянчыкъ бла, Къоянчыкъ – Тайчыкъ бла... Ой-ой-ой-ой! Ды-ды-ды!.. Агъачдан Бёрю чыкъды! Бёрю чыкъды агъачдан, Кёзлери жана ачдан. Тайчыкъ талны тюбюне Букъду. Тюлкю тюкгюч тюбюне Букъду. Къоянчыгъ' а, Къоркъакъчыгъ' а, Дыгалас этди, Эсин тас этди. Кюлкючюг' а батырды, Сермеширге хазырды. 6 Бёрю алай къууанды, Бёрю былай къууанды: – Къоянчыкъ – Ал къабынчыкъ, Къоркъакъчыкъ – Бал къабынчыкъ. Тюлкючюк – Тёрт къабынчыкъ. Тайчыкъ... ы-ы-ы... Кёп къабынчыкъ! Тал тюбюнде Тайчыкъны Жанмызчыгъы къалтырай. Тюкгюч тюбюнде Тюлкю: «Аначыгъым...» – деп жиляй. Кюлкючюг' а батырды, Сермеширге хазырды! – Бёрю, къарачы бери, Къарачы, къатхан тери! Нем аманды Тайчыкъдан, Неда ол къоркъакъчыкъдан?! – Кимсе сен? – деди Бёрю, – Къайдан чыкъгъанса бери?! Кесинг да не тюрлюсе, Таныгъаным тюйюлсе. Ой, жазыкъчыкъ, дер эдим. Къабынчыкъ этер эдим. Аурутурса дейме ансы! Бери да къайдан чыкъгъанса?! – Билмей эсенг – бил! – деди Кюлкючюк. – Кюлмей эсенг – кюл! – деди Кюлкючюк! Кюлкюге къаны къызды Бёрюню. Алай а кюлкю къысды Бёрюню: – Хах-хах-ха! Къыл-къыл-къыл-къыл! Ким этеди, ой, дыгъыл? Ким этеди, ким этеди – Хах-хах-ха – Дыгъыл-мыгъыл?! Атылама, – Хах-хах-ха! – Жарылама, – Хах-хах-ха! – Атылама, Жарылама, Ой, къалама Палахха! Бёрюлюгюн унутуп, Дыгъылдан, Жерге, къарнындан тутуп, Жыгъылды: – Атылама, – Хах-хах-ха! – Жарылама, – Хах-хах-ха! – Атылама, Жарылама, Ой, къалама Палахха! 8 Кюлкючюк бара-бара, Ызына къарай-къарай, Билип турады, Сезип турады: Курча башчыгъын ийип, Курча къашчыгъын тюйюп. Анасы жарсып... Ыннасы жарсып... Бара-бара Кюлкючюк, Биргесине Тюлкючюк, Ызларындан – Тай, Къоян Тюбер эдиле, баям: Къапланнга да, Къабаннга да, Мамугъа да, Маймулгъа да... Кюлкючюк бара-бара, Ызына къарай-къарай, Билип турады, Сезип турады: Курча башчыгъын ийип, Курча къашчыгъын тюйюп. Анасы жарсып... Ыннасы жарсып... Къоянчыкъ, Тюлкю эм тай, Батыр Кюлкюню махтай Бара, Кюлкючюк былай Айтып, ариу сёлешгенди: – Мен юйге къайтама энди. Тенчигим мудахды бек, Анга дайым мен керек. - Кюлкючюк алай айтды Сора ызына къайды Кюлкючюк юйге кирди, Сюйген тенгчигин кёрдю. Къатына жууукъ келди, Жарыкъ ышарды, кюлдю. Курча секирип турду, Тенгин тёгерек бурду, Жыр айта, жыр айта: – О-райда, о-райда! – Ма зауукъ десенг, Зауукъ, Ойнасанг, кюлсенг – Зауукъ. Алай андан да зауукъ – Жарыкъ кёллю тенг – Зауукъ! |
|
|
|
18.04.2024 10:56:15
НЕМЕ
Неме деп бир тюрлю затчыкъ Жашайды да бизде, Сейир ишле боладыла, Ийнан, юйюбюзде. Киштикча, ол бир тауушсуз Жюрюйдю ташатын. Не кёрмейме, не билмейме Аны атын-затын. Столгъа жеталмайды; баям, Гитчеди, юч къарыш. Алай хилисинден юйде Болгъан – къара къатыш. Жабыу тюшюп, шинтик аууп, Кийим да – чачылып. Сынып харип илляучукъла, Буфет да ачылып. Жазады ол къабыргъада, Бурмачыкъла буруп, Кампетлени табады ол, Турсам да букъдуруп. Кёзден ташады да, юйде Не этмейди, ой, не? Адам къалай тутсун муну, Къыстарча юйюне. Къашыкъ бла ашамай ол, Къайнатмадан тояды, Кокаларын неге болса Анга ышып къояды. Китапланы, тефтерлени Чачхан, жыртхан да – ол. Къолу жетген затны оя, Чапхан, жортхан да – ол. Бузлатмадан бузчукъ алып, Кампет кибик эмеди. Тутуп эшик къолчакъладан Учхан да ол Немеди. Ол диванда, ундурукъда, Топчукъча секиреди. Шифоньерни ичин тёгюп, Ары кеси киреди. Бу юй, ой, къутургъан бугъа Кирген юйге ушайды. Былай барса, юйюбюзню Неме чачып бошайды. Излеп табалмайма аны, Биледи да бугъа. Тоба, тутсам а бузукъну Берликме Мамугъа! Ой, жашчыкъ, ол сиркиу ючюн, Сен нек мудах боласа? Бузукъ Немеди, ансы хау, Сен бек иги баласа! 2021 |
|
|
|
19.04.2024 07:21:01
Алай Аман эсе, Бир къоймаймысыз аны? Асыры игиликден болур
Изменено: |
|
|
|
06.05.2024 08:35:02
МАХТАНЧАКЪ ХОРАЗ БЛА
ЧУБУР ТЮЛКЮЧЮК 1 Эртте-эртте Къызгенде Хоразмы жашай эди? Ол къошакълы, гынттыллы Кюннгеми ушай эди? Кьып-кьызыл кикириги Алтын тажымы эди? Арбазда къайын быкъы Бийик тахымы эди? Эл кьыйыры агъачда Тюлкюдамы болгъанды? Аны хыйласы тогъуз Тюрлю дамы болгъанды? Башы аман акъылдан Топа-толуму эди? Тауукъ урларгъа андан Уста болурму зди? Жазып, окъуп дерследе Ол къыйнала эдими? Къошулмайын терслеге, Билим ала эдими? Жохар хораз танг сайын Жырын айтамы эди? Камсык тюлкю танг сайын Уудан къайтамы эди? Хоразны эсчигинде – Тюй бюртюк. Юсчюгюнде Гелефей кёнчекчиги, Къатапа кёлекчиги. Ичинде пура огъу Болгъан агъач героху. Белинде уа - къылычы! Жыр айтханды къычырып: – Кукурий, кукурий-кук! Къоркъакъ тюлкю, къач да букъ! Букъмасанг а – дертим бар, Сопакълар ниетим бар! Кукурйй, кукурий-кук! Энди жокъ санга тауукъ. Алырма да тишлеринги, Ичирирме биляуукъ!.. Ол, кюнлени биринде, Жылтырай-жана кюнде, Мешхут тёбеге чыгъып, Жырлагъанды къычырып: – Ку-ку-рий-кук, мен шахма! Ку-ку-рий-кук, патчахма! Мен ханма, ку-ку-рий-кук! Солтанма, ку-ку-рий-кук! Акъ тауукъчукъларым, Къара тауукъчукъларым, Сары тауукъчукъларым, Къызыл тауукъчукъларым, Жохар тауукъчукъларым, Менден ариу болурму жер юсюнде?! Менден батыр болурму жер жюзюнде?! – Акъ тауукъчукъла, Къара тауукъчукъла да, Сары тауукъчукъла, Къызыл тауукъчукъла да, Къарт тауукъчукъла, Жохар тауукъчукъла да, Жаш тауукъчукъла, Доппанбаш тауукъчукъла да Къанат таууш этгендиле, Чабып-чабып жетгендиле, Ала гюрен тургъандыла, Хоразгъа баш ургъандыла: – Кёз инжибиз, былайда Санга тенг боллукъ къайда?! Бийибиз, тауну, тюзню, Къум аулакъны, тенгизни Къыдырып да чыкъсынла, Сенича не тапсынла! Жюрегибиз, жаныбыз, Патчахыбыз, ханыбыз, Санга тенг боллукъ айда Угъай, кюнде да къайда?! – Дегендиле, Кука сёлешгендиле, Ариу тепсегендиле. Бу сейирге тюлкю къарап болгъанды, Хоразчыкъны кенгден марап болгъанды. Сора, бугъуп, жууугъуракъ келгенди, Лохбай кёрюп къоймазча, сакъ келгенди. – Тюлкю келсе – тюберме, Аслан кибик теберме, Алтын тонун тешип, кесим киерме! Сюйсе бёрю да келсин, Сыдырырма терисин! Жалан этип, къула тюзге иерме! Айыугъа да азыкъ бар – Бир жараулу къазыкъ бар! Тынч турмаса, мен аны да тюерме! – Бийик чалманга къонуп, Къушдан, тюлкюден къоркъуп Турмагъанын билдире: Акъ тауукъчукъларын, Къара тауукъчукъларын, Сары тауукъчукъларын, Къызыл тауукъчукъларын, Жохар таукъчукъларын Къууандыра, кюлдюре, Къубулта да болгъанды. Камсык тюлкю тамашагъа къалгъанды. – Керегинги бермесем, Мен да тюлкю тюйюлме. Этчигингден кёрмесем, Сора мен не тюлкюме?! – Дегенди да тюлкючюк, Тауукъланы, къуш тюгюнлей, чачханды. Ол махтанчакъ хоразчыкъны Таугъа алып къачханды. Ой, алайлай, алайгъа, Къычырыкъгъа хахайгъа Бир мазаллы лохбай чабып жетгенди: – Хап-хап-хап! Юйюгюзге От тюшген кибик, сизге Не болгъанды?! – деп, гузаба этгенди. Тауукъчукъла къанкъылдап, Ауазлары къалтырап: – Ой, ахыбызны алап, Ой, шахыбызны алып, Къачып бара турады, Жет да тала, басхан парий тюлкюню! Келеди да къырады. Тут да тала, гуду-марий тюлкюню! Ой-ой-ой-ой, азыбызыны элтмеди! Ой-ой-ой-ой, тойгъан а бир этмеди! – Дегендиле, бир бек жилягъандыла, Жиляй-жиляй, былай жырлагъандыла: – Жюрегибиз, жаныбыз, Патчахыбыз, ханыбыз, Сенден жигит жокъ эди, Сенден иги жокъ эди! Сенден ариу а жерде Жан туумады ёмюрде. Ой-ой-ой, не этейик, Энди къайры кетейик! Эшигибиз жабылды, Бек къалабыз оюлду. Патчахыбыз къабылдн, Ой, бир аман жоюлду! – Тилинги къапдырмасам, Тюгюнгю бардырмасам, Жеринги тапдырмасам, Бахсан парий тюйюлме мен, хап-хап-хап! Гуду-марий тюлкюме мен, хап-хап-хап! – Дегенди бахсан парий, Бир огъурсуз хырылдап. Сора, чабып кетгенди Тюлкюню ызын ызлап. Лохбай тюлкюню жетип: Къоймадынг да! – дегенди да, Лохбай аллына ётюп: Тоймадынг да! – дегенди да, Тюлкючюкню ургъанды, къапханды, Къычырыкъ этдирип, жилятханды. Сора зада хоразчыкъны сыйыргъанды да, Юйге къайтханды. Къайдханды да ол былай айтханды: – Хап-хап, зада хоразчыкъ, Сакъ бол энди кесинге, Не тюшерин билмезсе Тюлкючюкню эсине. – Кукурий, кукурий-кук! Кукурий, кукурий-кук! – Деп бир къаты къычыргъанды задачыкъ. – Ким сунады ол кесин?! Къоркъмай эсе, бир келсин Энди бери тюклюкъуйрукъ хатачыкъ! Бурнум жезденди, жезден, Кукурий, кукурий-кук! Кесим ёзденме, ёзден, Кукурий, кукурий-кук! Бардырырма букъусун, Къарынчыгъын тыймаса! Къыт-къыт! Ёлюр жукъусун Келтирирме, тынмаса! Къылышчыгъын суууруп, Махтаннганды биягъы: – Бапшын къыйпарма, уруп, Бир бассын да аягъы! – Биягъы тауукъчукъла, Ол къангкъылдауукъчукъла Арбазда саф тургъандыла, Хоразгъа къарс ургъандыла: – Кёз инжибиз, жаныбыз, Патчахыбыз, ханыбыз, Сенден иги жокъ жерде! Сенден жигит жокъ жерде! Сенден акъыллы да жокъ! Сенден окъуулу да жокъ! – Деп къангкъылдагъандыла, Ариу жырлагъандыла, Гюрен-гюрен тепсегендиле, Ойнагъандыла, кюлгендиле. Багуш да къазгъандыла, Къурт да чёплегендиле. 2 Тюлкючюк жиляй бара, Жарасын жалай бара, Жюреги тарай бара, Ызына къарай бара, Жут бёрюге жолукъгъанды, Тюлкючюк аман къоркъгъанды. Ой, къоркъгъанды, элгеннгенди, Тюлкючюк не этсин энди? – Не бодгъанды, – деп, – санга? – Бёрю соргъанды анга. Жарсыгъанды, инжилгенди, Юйюне алып келгенди. Сора эшигин этгенди, Тишли аузун а ачханды: – Тюлкю, ашайыммы эиди?! – Ден, шытыларын чачханды. – Къой, ашама, – дегенди тюлкю анга, – Не хата этгенме, бийим, мен санга? – Аш юйюмю киритин Ким ачханды?! Сен ачханса! Жаулу жёрмеми урлап Ким къачханды?! Сен къачханса! – Ой, жаулу жёрме сени Болгъанын мен билмегенме, Бёрю, ашама мени, Алыкъа мен ёлмегенме. – Да сени буугъан манга Иш тюйюлдю? – деп, бёрю Кесин атханды анга, Зарх-зурх эте тишлери. – Сау къойсанг, зауукъ жашарса, Барды аллай амалым. Кюн сайын бир къой ашарса, – Кёпдю Къызгенде малым. Санга – ирик, манга – тауукъ. Жашарбыз, бийлеча, зауукъ. Дегенди хыйлачы тюлкю. – Сениди ырысхым, мюлкюм. – Сора терк элт мени ары, Бузма да Агъач тёрени!.. Басхан парийден хапары Жокъ эди сылхыр бёрюню. (Агъачда тёре алайды: Онглу онгсузну ашайды.) Курму тюзге, Уллу таугъа Къоннганды ингир къарангы. Бёрю тюшерикди баугъа, Тюлкю уа - тауукъ оруннга. Баугъа къутулгъанлай бёрю, Тюлкючюк таууш этгенди. Алайлай хырылдап, юрюп, Мазаллы парий жетгенди. Жетгенди да, бёрюге Биз тишлерин чанчханды. Тюлкючюк а хоразны Таугъа алып къачханды. – Тюгюнгю бардырмасам, Тилинги къапдырмасам, Жеринги тапдырмасам, Басхан парий тюйюлме мен, хап-хап-хан! Гуду-марий тюлкюме мен, хап-хап-хап! – Дегенди басхан парий, Бир огъурсуз хыпылдап. Сора чабын кетгенди, Тюлкюню ызын ызлап. Лохбай тюлкюню жетип: «Къоймадынг да!» – дегендм да, Лохбай аллына ётюп: «Тоймадынг да!» – дегенди да, Тюлкючюкню ургъанды, къапханды, Сора зада хоразчыкъны сыйырып, Жалкъасын къайырып, Огъурсуз хырылдагъанды, юргенди: – Хайда, думп бол кёзюмден! – дегенди. 3 Тюлкючюк къачып бара, Жарасы ачып бара, Баппуш кибик къычыра, Сёлешгенди къыжырап: – Кючюкнюча сынсытырма мен сени, Айгъа-айгъа улутурма мен сени! Сур айыугъа талатырма, тохта бир! Сау агъачны бедишинге къаратырма, тохта бир! Бир деп бирин къоймам къаздан, тауукъдан, Бир кесекден, бираздан, бир аууукъдан! – Баппуш таууш этме да, Кет, мардадан ётме да. Хап-хап, барр, баррр жолунга, Энди тюшсенг къолума, Какаларынгы эзерме, Къуйрукъчугъунгу юзерме! – Дегенди Лохбай анга, Ол гудучу аманнга… Тюлкючюк жиляй бара, Жарасын жалай бара, Тюбегенди, жолукъгъанды айыугъа, Сур Лохбайдан тарыкъгъанды айыугъа: – Не этейим энди мен, Къарным ашдан тоймайды. Тауукълагъа келепен Парий жууукъ къоймайды, Ой, къаймайды, Къарным ашдан тоймайды, Ой, тоймайды. – Къарачы сен ол итге! – деп, Жаныгъанмыды айыу? Хыны сермеп, нарат терек Къобаргъанмыды айыу?! Тырнакъларын жютю билегенмиди? – Хайда, тебре аллымда! – дегенмиди? – Бир тюбейим, жолугъайым мен анга, Тауукъларын кеси ташыр уянга! (Агъачда тёре алайды – Онглу онгсузну ашайды.) Ингир ала экиси да Ындырчыдан эннгендиле: – Къоркъмай эсенг, бери чыкъчы, Аман парий! – дегендиле. Басхан парий ёмюрюнде Къоркъмагъанды бир жукъдан да. Баймакъ аякъ айыу бла Ол демлеширге чыкъгъанды. Жан-жанында чаба, лохбай Айыуну онгун алгъанды, Мараучу да къауалына Чечмели огъун салгъанды. Сора ол, айыугъа буруп, Къауалан кюкюретгенди. Аны чечме бла уруп, Шалпарын элек этгенди. Баймакъ аякъ къачама деп Тауукъ орунну чачханды. Камсык тюлкючюк биягъы Хоразны алып къачханды. Къачса – къачсын! Лохбай аны кёргенди, Кёргенди да, тауукъчуну сюргенди. Жете келип, аягъындан тутханды, Тутханды да сынсытхан, улутханды, Зада хоразчыкъны сыйырып, Жалкъасын къайырып, Огъурсуз хырылдагъанды, юргенди. – Энди тюшсенг аузума, – дегенди ол, – Сау къайтмазса ызынга! – дегенди ол. Сора омакъ къуйрукъчугъун Къабып-къабып юзгенди. * * * Чубурчукъну жашчыгъы Кирмейди гедешлеге. Бек сюедиле аны, Окъуйду да бешлеге. Алай чубур кесчиги Къоймайды къылыкъчыгъын. Сау агъачха къычырып, Айтыучуду жырчыгъын: – Ма зауукъ десенг – зауукъ, – Бир къаз бла бир тауукъ! Алай андан да зауукъ, – Он къаз бла он тауукъ! 1993, Нальчик
Изменено: |
||||
|
|
|||
Читают тему (гостей: 1)