Войти на сайт
29 Марта  2024 года

 

  • Ана къойну – балагъа джандет.
  • Кийим тукъум сордурур.
  • Джыланны къуйругъундан басарынг келсе, аны башы болгъанын унутма.
  • Къатыны харакетли болса, эри къымсыз болур.
  • Хата – гитчеден.
  • Элге къуллукъ этмеген, элге ие болмаз.
  • Кесине оноу эте билмеген, халкъына да эте билмез.
  • Аман хансны – урлугъу кёб.
  • Бетинги сатма, малынгы сат.
  • Аман къатын алгъан, арыр, иги къатын алгъан джарыр.
  • Этни бети бла шорпасы.
  • Татлы тилде – сёз ариу, чемер къолда – иш ариу.
  • Эл тойса, тоймагъан, эл къойса, къоймагъан.
  • Джуртун къоругъан озар.
  • Джырчы ёлсе, джыры къалыр.
  • Ашаса, ашамаса да, бёрюню ауузу – къан.
  • Аджаллыгъа окъсуз шкок атылыр.
  • Эринчекге кюн узун.
  • Джарашыу сюйген – джалынчакъ.
  • Миллетни бойну – базыкъ, аны бла кюрешген – джазыкъ.
  • Бети къызарыучу адамны, джюреги харам болмаз.
  • Окъуу – билимни ачхычы, окъуу – дунияны бачхычы.
  • Байлыкъ тауусулур, билим тауусулмаз.
  • Къыз тиширыу кеси юйюнде да къонакъды.
  • Эки ойлашыб, бир сёлешген.
  • Намысы болмагъанны, сыйы болмаз.
  • Аман адам элни бир-бирине джау этер.
  • Сёз къанатсыз учар.
  • Айтханы чапыракъдан ётмеген.
  • Къар – келтирди, суу – элтди.
  • Болджал ишни бёрю ашар.
  • Орундукъ тюбюнде атылсам да, орта джиликме, де да айлан.
  • Ауузу аманнга «иги», деме.
  • Ач келгенни – тойдур, кеч келгенни – къондур.
  • Кёб джашагъан – кёб билир.
  • Акъыллы эркиши атын махтар, акъылсыз эркиши къатынын махтар.
  • Чакъырылмагъан джерге барма, чакъырылгъан джерден къалма.
  • Накъырда – кертини келечиси.
  • Ана къолу ачытмаз.
  • Дууулдаса – бал чибин, къонса – къара чибин.
  • Бёрю да ач къалмасын, эчки да ашалмасын.
  • Кенгеш болса, уруш болмаз.
  • Биреуню эскиси биреуге джангы болмайды.
  • Чомарт къонакъ юй иесин сыйлар.
  • Суугъа – таянма, джаугъа – ийнанма.
  • Иги – алгъыш этер, аман – къаргъыш этер.
  • Кёбню кёрген – кёб билир.
  • Акъдан къара болмаз.
  • Джигер – джаннга къыйынлыкъ.
  • Ашхы сёз таш тешер.

 

Страницы: 1
RSS
Орайда (с) Магомет Хубиев
 
ОРАЙДА

Орайда адет джырланы бир тюрлюсю болуб къалгъанды. Орайданы асламысына, келинни келтирирге бара, келинни алыб келе, келинни ауун алгъан кече, уллу юйге ющирген, чыгъаргъан заманда айтадыла. Кюеуню уллу юйге кийирселе да айтадыла орайданы. Келин алыб келген заманда орайданы ичинде ?ой алыб келебиз келинчикни? дегенча сёзле да айтыучандыла. Орайданы той-оюн да, келин, кюеу да болмагъанлай, айтханларын эшитирге да боллукъду.

Орайда къайдан чыкъгъан болур? Аны юсюнден та-лай тюрлю айтыу джюрюйдю. 1885-чи джыл Орусбийланы Исмаил согъуб, И. С. Танеев орайданы ноталарын джазгъанды. Орайданы юсюнден Танеев былай айтады. ?Кёб заманны мындан алда Къабартыда Увар деб кесини иги ишлери бла халкъда уллу намысы, сыйы болгъан бир адам джашагъанды. Ол къарт болуб ауругъанында, ол ёлгенден сора, атын унутмаз ючюн не этерикбиз деб, халкъ кенгешиб, кесине сорургъа таукел болгъандыла. Увар алагъа бюсюреу да этиб, аны атын унутмаз ючюн, келин келген къууанчда джыр джырлай туругъуз дегенди. Энди андан бери къабартылылада, таулулада (къарачайлыла бла малкъарлылада?М. X.) тегейлиледе келин келген кюн орайда айтадыла?.1

""1 - С. С. Попов. ?Неизданные сочинения С. И. Танеева? С И,, Танеев, Личность, творчество, документы его жизни. Москва, 1935, 150-бет. .""

Орайданы юсюнден X. У. Эльбердев да анга ушаш джазады. Алай а Эльбердев ол акъыллы къартны аты Уэри Даде болгъанды дейди.2 Бир къауумла да Орайда деген сёз Тьмутараканны бийи Мстислав бла тутуш-хан Редеди ёлгенинде, аны сыйы ючюн джырлаб ?Редеди? деб атын айта, орайда болуб кетгенди дейдиле. Редеди тиширыу болгъанды да дейдиле. Тмутараканны бийи Мстислав бла тутушхан джигит, огъурлу къабарты тиширыу Редедини сыйы ючюн келин алыб келе, джырлаб, ?Ва Ридада? деб эжиу этгендиле деб Н. А. Караулов алай джазады.3 Байрамукъланы Халимат ?Орайда? деген поэмасында таурухмуду, огъесе къачан эседамы эштгенме деб орайданы къайдан чыкъгъаныны юсюнден айтады. ?Аллахны келечиси? аскери бла Къарачайгъа келиб, кесине базыб муну бла ким тутушурукъду деб гёджебин чыгъаргъанды. Ол элде уа Орайда деб бир таулу къыз болгъанды. Ханны гёджеби бла тутушургъа Орайданы сюйгени Хасан чыкъгъанды. Алай а гёджеб Хасанны джыкъгъанды. Ол кёзюуде, киши да кёрмегенлей, Орайда алайдан кетиб, кесин билдирмей, эркишича кийиниб келиб, гёджеб бла тутушханды. Эрлай гёджебни да джыгъыб, кишиге кесин танытмаз ючюн а, атха да миниб, къачыб тебрегенди. Элни адамлары аны таныб, ызындан сюрюб, бери къайт, Орайда, деб къычыргъандыла:

Къайыт, Орайда,
Къайыт, Орайда,
Орайда-райда.
Орайданы бюгюн да
Къууанчда джырлайдыла.4


Орайданы чыкъгъаны бу айтылгьанладан башха тюрлю болургъа да боллукъду А. Марковну ?Заметка о припеве: ?Уреде-ди да-редедя? деген статьясына адам эс иерчады. XIX-чу ёмюрню биринчи джартысында орус джырланы джыя келиб, келин келген заманда джыр-ланнган ?Ой-реди-ди?, ? деб припеви бла бир джырны джазылгъанын айтады. Аллай припеви бла джыр Петербургу купецлерини тойларында джангыз бир болгъанды, Сибирде уа ол джыр тюрлю-тюрлю вариантлары бла джазылгъанды. Бу джыр Сибирден анда да Алтайны племеналарындан алыннган болур, аланы алгъыш джырларыны хар тизгйнинден сора ?орайды? деген припеви айтылады, вариантлада уа ?урей? деб Марков алай джазады.5 Эшта, орайда тюрк халкъладан чыкъгъан болур.

2 - Материалы научной сессии Кабардино-Балкарского научно-иследовательского института по проблемам периодизации, сбора и публикации адыгейского, балкарского, кабардинского, черкесского, карачаевского фольклора. Нальчик, 1964, 33-бет.
3 - Н. А. Караулов. ?Болкары на Кавказе?, СМОМПК, вып. XXXVI11, 1908, 146? 177-бетле.
4 - Орайда, Черкесск, 1963, 25 - бет.
5 - А.Марков. "Заметки о припеве", "Уре-де-ди-да-рередя". Этнографическое обозрение. ?1 - 2. Москва, 1899, 346 - бет.
 
райданы юсюнден Танеев былай айтады. ?Кёб заманны мындан алда Къабартыда Увар деб кесини иги ишлери бла халкъда уллу намысы, сыйы болгъан бир адам джашагъанды.
чистый комедия!!!!!!

и вообще ол керти болуб къалсада таулу адам аны къалай джазаргъа боллукъду джюзлебла чыгъарыкъ китабына???

малкъар бла къабартычыланы бир бирлеринден не излегенлерин ангылаялмагъанлай барама.
 
ALANULAN

Увар кимди?)))
 
??
 
Кстати тираж автора мизерный
Страницы: 1
Читают тему (гостей: 1)

 

Написать нам