Войти на сайт
2 Июля 2025 года

 

  • Къазанчы аман болса, къазаны къайнамаз.
  • Керилген да, ургъан кибикди.
  • Кийимни бир кюнню аясанг, минг кюннге джарар.
  • Кёлю джокъну – джолу джокъ.
  • Ишлерге уял да, ашаргъа табма.
  • Айырылмаз джууугъунга, унутмаз сёзню айтма.
  • Рысхысына кёре, джаш ёсер, къышлыгъына кёре, мал ёсер.
  • Сютден ауузу кюйген, суугъа юфгюре эди.
  • Къонагъы джокъну – шоху джокъ.
  • Джаралыны джастыгъында сау ёлюр.
  • Ёлмесенг да, къарт дамы болмазса?
  • Иги болса, тамадама – махтау, аман болса, меннге – айыб.
  • Келлик заман – къартлыкъ келтирир, кетген заман – джашлыкъ ёлтюрюр.
  • Аман киши кеси юйюнде – къонакъ.
  • Ойнай билмеген, уруб къачар.
  • Бастасын ашагъан, хантусун да ичер.
  • Айтхан сёзюне табылгъан.
  • Гугук кесини атын айтыб къычыргъанча, мен, мен деб нек тураса?
  • Адебсиз адам – джюгенсиз ат.
  • Ётген ёмюр – акъгъан суу.
  • Юйлю уругъа ит чабмаз.
  • Дуния малгъа сатылма, кесингден телиге къатылма.
  • Къралынгы – душмандан, башынгы от бла суудан сакъла.
  • Ариу сёз – къылычдан джити.
  • Дуния мал дунияда къалады.
  • Ишлегенден, къарагъан уста.
  • Садакъачыны джаны – къапчыгъында.
  • Тилчи тилден къаныкъмаз.
  • Акъыл неден да кючлюдю.
  • Ашхылыкъ джерде джатмайды, аманлыкъ суугъа батмайды.
  • Ёгюзню мюйюзюнден тутадыла, адамны сёзюнден тутадыла.
  • Алгъанда – джууукъ, бергенде – джау.
  • Мухар, кеси тойса да, кёзю тоймаз.
  • Чакъырылмагъан къонакъ – орунсуз.
  • Минг тенг да азды, бир джау да кёбдю.
  • Тойгъа барсанг, тоюб бар, эски тонунгу къоюб бар.
  • Джыланны къуйругъундан басарынг келсе, аны башы болгъанын унутма.
  • Бет бетге къараса, бет да джерге къарар.
  • Ёлген ийнек сютлю болур.
  • Иги бла джюрюсенг, джетерсе муратынга, аман бла джюрюсенг, къалырса уятха.
  • Билимсиз иш бармаз.
  • Ауругъаннга – кийик саулукъ, джетген къызгъа – чилле джаулукъ.
  • Джогъун бар этген, барын бал этген.
  • Адеб базарда сатылмаз.
  • Намыс болмагъан джерде, насыб болмаз.
  • Уллу атлама – абынырса, уллу къабма – къарылырса.
  • Дууулдаса – бал чибин, къонса – къара чибин.
  • Адамны сыфатына къарама, сёзюне къара.
  • Ашаса, ашамаса да, бёрюню ауузу – къан.
  • Эм ашхы къайын ана мамукъ бла башынгы тешер.

 

Архив Форума » Зеленый Форум [архив] » - ЗФ - Ана тилибизде
Страницы: 1 2 След.
RSS
"Бусагъатдагъы къарачай-малкъар тилни проблемалары"
 
#1
Джаратама0
24.04.2010 15:13:06
*Теманы экиге бёлгенме, болгъан срууланы-жууапланы да жангы темагъа кёчюрейим*

"Хар тил да сакъланып, миллетде жюрютюлюр ючюн, ол тилде 100 минг адам сёлеширге керекди. Айхайда, хар айдан, бек аздан, дуния башындан эки миллет тил жокъ болуп кетедиле", - дейдиле алимле... Керти да, дуния жаратылгъанлы, жангы тилле тууа, бирлери думп бола тургъанларын тарыхчыла бизге шарт айтадыла. 20-чы ёмюрдеча, миллет тилле, бир заманда да алай терк думп болмагъандыла...жарсыугъа...
Барыгъыз да билгенликден, хар миллет - ол кесича бир тюрлю къатланмагъан ниет байлыкъды, кесини адети, тёреси бла. Алай ол затланы барысын да бирикдирип, миллетни миллет этген, аны тилиди. Кесини миллет тилин сакълау - ол хар инсанны борчуду. Барыбызны да!
Бюгюн Ана тиллени халкъла аралы кюнюдю. Байрамча бу кюн 1999 жылны абустол айда бардырылгъан Юнескону Баш конференциясыны оноуу бла байламлы жюрютюледи.
 
 
 
#2
Джаратама0
24.04.2010 15:13:59
Энди былайда къарачай-малкъар тилибизни юсюнден айтсакъ тийишлиди, окъуу заманладан эсимде къалгъанны айтайым, терс болсам... тюзетирсиз...
Къарачай-малкъар тил тюрк тиллени къыпчакт къауумуну къыпчакъ-къуман кесегине киреди. Къыпчакъ-къуман тиллени бирсилери уа къумукъ, къырым татар эм къараим тилледиле. Аны себепли къарачай-малкъар тилге бек жууукъ аладыла. Бу тёрт тилни хар бирини сёз байлыгъыны мурдорун тюрк сёзле къурайдыла эм аланы морфология, синтаксис къурамлары бирге келишедиле. Бирси тюрк тилледен а къарачай-малкъар тил къыргъыз, къазакъ, ногъай, къаракъалпакъ, татар, башкир, алтай, шор тиллеге жууукъду.
 
 
 
#3
Джаратама0
24.04.2010 15:15:21
Ана тилибизни юсюнден ушакъны андан ары бардырайыкъ...
Илму жаны бла къарасакъ, къарачай-малкъар тилде кёп тюрлю темала тинтилгендиле. Бирси тюрк миллетледен артха къалабыз дерча да тюйюлдю. Алай орус тил бла тенглешдиргенде, алыкъа иш кёпдю. Алай аны бла чекленип къалмай, сёлешиу тилибизни да тазалай сакъларгъа керекбиз. Жарсыугъа, бюгюнлюкде сабийлени бир къаууму ана тиллерин билмейдиле, сёлеширге ылыкъгъанла да бардыла ...
Проблемала кёпдюле, форумубузда да ол соруугъа уллу эс бурулурун сюйгенле уа, насыпха, андан да кёпдюле. Тюрлю-тюрлю темаланы къозгъагъанлай турадыла, бир къауум магъаналы соруулагъа эс бёлюннгенди:

КАК НАМ СОХРАНИТЬ РОДНОЙ ЯЗЫК?

УНУТУЛА БАРГЪАН СЁЗЛЕРИБИЗ

Ана тилде ушакъ: Къарачай-Малкъар тил бла литератураны бюгюнгю болуму

Нужно ли писать и читать на карачаево-балкарском языке?

Смерть языков. Стоит ли учить и сохранять карачаево-балкарский?

Спасти национальные языки!

Бир къауум иги ишни санайым...
Форумубузда жангы " Ана тилибизде" бёлюм ачылгъанды

Аллах разы болсун, бу Раздел Википедии на карачаево-балкарском языке деген бёлюмге къолларындан келгенча болушханлагъа, бу ишни башлагъанлагъа!

Жангы оюмла:

Пипл

ЭльбрусВОРД - составим вместе!

Дагъы да бир аламат темачыкъ...

ИГРА ИГРА ИГРА Для тех кто владеет родным языком... со словарем и без
 
 
 
#4
Джаратама0
24.04.2010 15:20:52
19-чу мартда "Бусагъатдагъы къарачай-малкъар тилни проблемалары" деген темагъа тынгылы ушакъ бардырыгъанбыз! (теманы экиге бёлгеним себепли, ол кенгешни къалай баргъанын бери кёчюргенме)
Ушагъыбыз "Бусагъатдагъы къарачай-малкъар тилни проблемалары" сюзюуге жоралнганы себепли, фонд ол жаны бла не къошумчулукъ этгенини юсюнден айтхан эдик эм башында.
Андан тышында да, "Эльбрусоидни" форумунда жюреклери бла ана тиллерин сюйген, миллетибизни тамблагъы кюнюне жарсыгъан адамларыбыз, тюрлю-тюрлю темаланы ача тургъанларыны юсюнден алгъаракъ да бир айтхан эдик...
Тилибизни бюгюнгю жюрютюлюую, хайырланыуу къууанырча халда болмагъанына шагъат этгенча:
УНУТУЛА БАРГЪАН СЁЗЛЕРИБИЗ
Ана тилде ушакъ: Къарачай-Малкъар тил бла литератураны бюгюнгю болуму
КАК НАМ СОХРАНИТЬ РОДНОЙ ЯЗЫК?
Нужно ли писать и читать на карачаево-балкарском языке?
Смерть языков. Стоит ли учить и сохранять карачаево-балкарский?
Как спасти национальные языки!

дегенча темалада аллай жарсыуланы айтадыла:
 
 
 
#5
Джаратама0
24.04.2010 15:21:53
Къарачай-малкъар миллетни тили бюгюнлюкде унутулуп барады. Сёз ючюн, шахарда жашагъан сабийлени кёбюсю юйлеринде орусча сёлешедиле, бир къаууму ана тиллерин билмейдиле, билирге да итинмейдиле, сёлеширге ылыкъгъан окъуна этедиле.

Тюкенледе ана тилде китапла бек аздыла, жокъну орнундадыла, ол болгъанларыны да кёбюсю эртте дунияда басмаланып, тапкалада жылла бла туруп тургъанладыла дерге боллукъду.
Алгъын телевиденияда ана тилде ингир сайын бериуле бардырылыучу эдиле. Бусагъатда аздыла, ала да жокъну орунуна келе турадыла.

Орус тилде Пушкинни, Маршакны, Чуковскийни сюйюп окъугъан таулу сабийчикле ёз тиллеринде жазылгъан назмуланы, жомакъланы кёбюсюн кёлден билген угъай да, окъургъа окъуна къыйынсынадыла. Терс кимди: сабийчикле? Осал дерс китапларыбыз? Устазла? Огъесе ата-аналамыдыла?

Ана тилден окъутхан устазладан кёпле тарыгъадыла: математикадан, орус тилден, биологиядан, физикадан дагъыда башха дерслден устазлагъа болушлукъгъа деп хар тюрлю пособия, таблицала, алимлени, жазыучуланы суратлары да хар жерде да сатыладыла. Бизге болушлукъгъа деп а нек чыкъмайдыла аллай затла деп кёллерине тиеди. Кёп устазла кеси ахчаларына интернетден алыннган суратланы уллу этдирип классланы алай жасаргъа кюрешедиле. Кесигиз билгенликден устазны иш хакъы алай уллу тюйюлдю. Хазыр затла басмада чыгъа турса уа школ кеси да сатып ала турлукъ эди. Аны юсюнден кеси жарсыуларын да айтхандыла устазларыбыз...

Жаш тёлю жазгъан сагъатда да тюз, халатсыз жаза билмейдиле... Форумдагъыланы алып айтханда, 10 адамдан 2-си халатсыз жаза эсе ана тилде, игиди. Жаш тёлюге не айып, аланы адетге-ызгъа салыргъа керек абанларыбызны ичинде окъуна аз тюйюлдюле орус сёзле къошмай таза сёлешгенле.

Жангыз бир газет чыгъады Къарачайда, ол да совет заманны стилинден айырылалмай турады, журнал эсе джокъду, не литература журнал, не сабий журнал. Аны къой школлагъа окъуу китабла джараулусуча бир чыгъарылмайдыла, сабийлени артдагъы джашауларына орус тил бек керекди дей ана тилни дерслеринден айыргъан ата-анала бардыла...
 
 
 
#6
Джаратама0
24.04.2010 15:22:49
Башында айтханыбызча, сабийни жашаугъа кёз къарамын къурауда, адет-намыс, къылыкъгъа юйретиуде, бир къауум адамны къыйыны бек уллуду. Ана тилге, Ата журтха сюймеклик юйюрден башланады. Алай сабий аякъланып, акъыл-балыкъ бола тебирегенлей ана-ата да андан ары да билим алсын, къара танысын деп сабий садха ашырадыла.

Экинчи атламны сабий школгъа этеди. Биринчи харфны жазаргъа, айтыргъа устазла юйретедиле. Ариу айтып, махтап бийиклеге чыгъаргъан, игиликге итиндирген, тилни сакълауда да къыйылары уллуду аланы.

Къонакъларыбыз бла танышдырайым...

Бабугентни орта школуну малкъар тил бла адабиятдан устазы - Жангоразланы Лиза.



Нальчик шахарны 2-чи лицейни устазы - Байдаланы Саният бла Жабелланы Люба.



Жаш устаз, Нальчик шахарны ?11-чи школуну ана тил бла адабиятдан дерслени устазы - Асанланы Мариям.
 
 
 
#7
Джаратама0
24.04.2010 15:23:21
Ызы бла бийик билим алыргъа университетге атланадыла сабийле. Тилибизни, адабиятыбызны тинтген алимле:
Филология илмуланы доктору, профессор, малкъар тилни кафедрасыны таматасы ? Кетенчиланы Муса,
КъМИлму Иниститутну ишчиси, филология илмуланы кандидаты - Апполаны Алим.



КъМКъУ-ни Филология Институтуну малкъар маданиятыны арасыны директору ? Тюбейланы Светлана.



КъМКъУ-ни Филология Институтуну методисти ? Байзуллаланы Лариса.
 
 
 
#8
Джаратама0
24.04.2010 15:24:02
Халкъыбызны поэзиясын, миллетибизни тил хазнасын байкъдыргъан адамларыбыздан бири, белгили поэтибиз, "Минги-Тау" журналны жууаплы секретары, КъМР госпремиясыны лауреаты - Ёлмезланы Мурадин.



Аспирантла:



Студентле:





 
 
 
#9
Джаратама0
24.04.2010 15:25:11
"Ёсюп келген жаш тёлюбюз тилибизни сюер ючюн, билирге итинир ючюн, сизни оюмугъузгъа кёре, не зат этерге боллукъду?"-деген соруугъа Ёлмезланы Мурадин тынгылы жууап бергенди:



"Бусагъатда жаш тёлюбюзню ичинде тилибизде къыйынсынып алай сёлешгенле кёпдюле. Урушха къатышхан къартларыбызда орус сёз къатышдырмай сёлешмейдиле. "Ашауубуз-жашауубуз" да орус тил болуп барады. Алай биз миллет болуп сакъланыр ючюн а не керекди? Тил! Тилни унутсакъ адетибиз-къылыгъыбыз да къала барлыкъды аны бла. Бир-бирле кюрешгенликге, жарсыгъанлыкъгъа китапла аз чыгъадыла деп, ала да окъулмайдыла. Китапла да барыча иги тюйюлдюле, аланы къалай иги этерге керек болгъанын биле да тургъанлай этмейбиз, жарсыугъа.
Сабий китапланы да алып бир къарагъыз. Къамичи бла алып сюрселе мен да окъурукъ тюйюлме аланы. Сабийлени кёллерин къачыргъан этедиле ана тилибизден. Аны эсигизге бир келтиригиз таулу сабийчик орусча сууча окъуйду ана тилинде уа окъуялмайды.
Аны билип, ангылап, былайгъа жыйылып ушакъ этгенибиз а бизни къууандыргъан этеди. Бир бирге билеклик эте барсакъ иш онгуна тюзелир, Аллах айтса.
 
 
 
#10
Джаратама0
24.04.2010 15:26:50
Жаш тёлю тепсерге алданнгандыла. Биз анга бек къууанабыз, разыбыз, алай ариу, уста тепсей билгенлерича, уста сёлеше билирге да керекди ана тилибизде. Битеу информация орус тилде келеди бизге. Бизге, жаш тёлюге да къыйынды. Болса да кесибизни сакларгъа сюе эсек тилибизни сакъларгъа керекбиз биринчиден. Тил сакъланмаса бир зат да сакъланырыкъ тюйюлдю. Кюннге дунияны башындан эки тил къуруйду. Сагъышланырчады. Бир кюннге! Ыйыкъа, айгъа тюйюл. Аланы санында бизни тилге да барды ол къоркъуу. Кавказ тиллени барысына да. Сёз ючюн, башкирлиле, татарлыла бек къаты кюрешедиле миллет энчиликлерин сакълар ючюн, жыйылыула да бардырадыла. Кёп болмай Чебоксарылеге чакъыргъан эдиле да баралмай къалдыкъ, анда битеу тюрк миллетлени келечилери ма быллай къайгъырыуларын айтадыла.
 
 
 
#11
Джаратама0
24.04.2010 15:27:38
Тилибиз керти да байды, дунияда болмагъанча. Биз аны билирге керекбиз, уллу кёллю болмай сюерге, багъаларгъа керекбиз. Бизни иги жазыучуларыбыз бардыла, бир-эки китапны окъугъуз. Иш этип билмеген сёзлеригизни билликсиз, сора ала бла къалай хайырланыргъа керек боллугъуна юйренириксиз.
Хар ким бусагъатда кеси башы къайгъылыды, кесибиз болмасакъ киши къайгъырыкъ тюйюлдю. Ана тилин сюерча сабий ол миллет адамыма мен дерге керекди кеси кесине".
 
 
 
#12
Джаратама0
24.04.2010 15:28:12

Байдаланы Саният эки жыйырма бла онбешинчи жыл ишлейди школда, ол да аллай жарсыуларын айтханды:
"Шахардагъы школланы программалары башха болгъаны себепли, болгъан китапла бизге келишмейдиле. Ана тил дерслени сагъат саны да жылдан жылгъа азайып барады. Эки сагъатны кёзюне биз болгъан материалы бералмайбыз. Не затды 4 сагъат? Эки сагъат ана тил, эки сагъат а адабият. Тапсыз, ангылашынмаъан жерлери кёпдю. Мен ангыламагъанны сабий а къалай ангыласын?"
 
 
 
#13
Джаратама0
24.04.2010 15:28:50
Аны ол жарсыуларына Байзуллаланы Лариса аллай жууап этгенди:
"Устазланы, тилибизни иги билген адамланы болушлукълары бла да къошуп экспертный комиссия къурашдыргъанбыз. Анда китаплыны сюзген, тинтген да этебиз. Шауаланы Аминатха бек сау болсун дерге керекбиз, нек дегенде, аны башламчылыгъы бла ол иш къуралгъанды. Сизни къууандырыргъа болллукъма, шахар школлагъа деп сентябрь айда русскоязычный группалагъа программала аллыкъсыз къолларыгъызгъа, китаплада чыгъарыкъдыла, ол китаплагъа кёре дефтерле да хазырланылгъандыла. Быйылгъа дери бу иш болмагъанн эсе да, мындан ары тюрлениуле иги жанына боллукъдула.
Таулума деп миллет сезими болгъан адам тилин, адетин-намысын сакъланыуунда да къошумчулукъ хар заманда да этгенди.
 
 
 
#14
Джаратама0
24.04.2010 15:29:13
Жюрегим бек къыйналгъан не затды десегиз ? ол сабий садлагъа барсанг бизни тилибиз окъулмагъаныды. Не себепден окъулмайды? Ана-ата сюймейдиле мени сабийим ана тилин окъусун деп. Сабий садтан башланыргъа керекди ол жарсыуну къурутуу.
Биринчи классда устазны аллына келсе тилин къайры билип келликдиле аллай сабийле. Мен ата-аналаны да не ючюн терслейме? Сабий юйюнде сёлеширге керекди, кесини тилинден къачхан ата-ананы сабий тилин, миллетин сюерик тюйюлдю. Андан башланады хар неда, бир бири бла байламлы болуп.
Ёсе келген тёлюге, ол тыш къыралны тилин билдирирге сюйген ата-анагъа да айтыргъым олду - барыбыз да бирге къаты болайык. Бюгюннгю жашауну излемлерине кёре да амал излерге кюрешебиз, иги муратларыбыз аллыбыздады.
 
 
 
#15
Джаратама0
24.04.2010 15:30:54
Форумдан соруула:
Sabr
Эльбрусоид # Дата: 14 Мар 2010 01:25

мираж

Алайгъа келлик таулу алимлеге, джазыучулагъа - барына да бир талай сорууум барды: къарачай тил бла малкъар тил эки башха тилмидиле, огъесе бир тилмидиле? Бир тил эсе, китаблада (дерс китаблада да!) "малкъар тил" деб, нек джазылады?

"Бёлюннгенни бёрю ашар" дейдиле. Кимди бизни тилибизни эки бёлген? Республиканы башчыларымы, огъесе, кесибизми? Алгъын "Минги Тау" журналда "къарачай-малкъар тилде чыгъады" деб джазыла эди. Энди "къарачай" дегенин кетериб, "малкъар тилде" деб джазылады. Къайсы патчахны ууу джетиб этилгенди алай?

Халкъыбыз Азиядан къайытхан джыллада Алийланы Умар джарашдыргъан дерс китабла джюрюй эдиле Къарачайда, Малкъарда да. Артда Малкъарда ол дерс китабланы "харам" этиб, къарачай-малкъар дерс китабланы орнуна, малкъар дерс китабла чыгъарылыб башлагъандыла. Кимни буйругъу бла, не магъана бла этилгенди алай?

Энди малкъар алимле, къаламчыла Къарачайда, Малкъарда да бир дерс китабла бла окъурча этиуге не дейдиле? Бир халкъыбыз экиге айырылыб тургъаныны юсюне, тилибиз да экиге юлешиннгенден юлешине, айырыла барса, ахыры къалай болур?

"Къалгъан ишге къар джауады" дейдиле. Бюгюн этилмесе, тамбла кеч болуб да къалыр. Джыйылыугъа алим, джазыучу къауумну асламыракъ джыйыб, бу проблемагъа бир оноу этилсе иги боллукъ эди. Къарачайда "Девушка гор" да бардыргъанды быллай джыйылыуланы. Энди джыйылыугъа къарачай-малкъар тил алимлени бирге джыйыб, бир-бири бетине бир къараталсагъыз - иш орнундан тебер.

Иги джора да игиди. Аллах муратыгъызны берсин!
 
 
 
#16
Джаратама0
24.04.2010 15:31:44
Sabr
Эльбрусоид # Дата: 14 Мар 2010 22:28

мираж
Кимлени чакъырлыгъыгъызны кесигиз билесиз. Алай а, ол джыйылыугъа Бегийланы Абдуллах, Ёлмезланы Мурадин, Джуртубайланы Махди, Табакъсойланы Мухтар келселе, иги болур эди деб келеди кёлюме. Дагъыда мадар бар эсе, дерс китабланы хазырлаучу авторланы да бир чакъырыгъыз.

Биз бир халкъ эсек, тилибиз да бир эсе, тилге юретген дерс китабла да бир болургъа керекдиле. Бюгюннгю заманда Халкъны бирлиги алфавитден, дерс китабладан башланады. Бу проблема айтыла-айтыла турса, бир кюн бир къууанырча да болурбуз. Иннет бир болса, иш тынмай къаллыкъ тюлдю.
 
 
 
#17
Джаратама0
24.04.2010 15:33:51
erkin
Эльбрусоид # Дата: 19 Мар 2010 06:29

мираж

Сабийлени бег иги куандыргансыз. Етген ишлеригизни кёрюб алгышлайма барыгызныда .

Бу заманда миллетибизге ем керекли иш ана тилин билип, ана тилинде сёлешмекликди. Аны ючюнге 19 Мартта етеригигиз Форумга адамланы чакыра туруб "Етген ишинги кой да кел!" -деб айтсагыз да боллук еди. Алайга келлик илму иш бла кюрешген юстазлага ем да келген халкга, Тюркийадан салам береме.

...

Унескону репортларына караб, мен кёзюмю коркутмайма. Нек десенг, Тюрк Тилни Тамыры бег теренди, тамыры теренге барган бу терекге, бир уллу от тюшмегенден сонра аны джашаууу аллына баррыкды. Бизни ана тилибиз ол терекни бир бутагыды, бутагын кой есенг ёзеги огунады. Нег дегенге:

Дюнийада билингген ем есги маданийат Сюмер Маданийатыды (джиуилизатион). Мундан 5500 джыл алга Сюмерлиле :

ешикге - ешик
жауга - жау/джау
егечге - егеч
ерге - ер
кызга - кыз
кушха - куш
уатха - уат
жарыкга - жарык/джарык
жазга - жаз/джаз
жюнге - жюн/джюн
жолга - жол/джол
жырга - жыр/джыр
жарымга - жарым/джарым
Чолпанга - Чолпан
чибингге - чибин
кадауга - кадау
канга - кан
сангга - сан
бузга - буз
юзер ючюн - юз (джыджымны юз)
сюзерге - сюз (сютню сюз)
сенге да -сен

-деб айтхалары бизге ес джыйдырырчады. Бу сёзлеча 168 сёз бугюн да джюрютюледи.

Дюнийа кюнгге бурулуб айланганыча, Аллах айтса бу сёзле да бизни аузубузда кыйаматха дери джашар, ахыр дюнйабызда да, ол бизни ерттегили сыйлы - ата-аналарыбызга Джаннетде тюбер, ала бла да, ана тилде сёлеширбиз.

Аллах'ны джаратмаклыгы юсюнден айтуу, ем да, УНУХ Туфан'ны юсюнден айтуу биринчи болуб Сюмерлиледен чыкганды. Туфанны юсюнден биринчи Сюмерлиле айта есе, сора, Аллах'ны сууга кёмюб ёлтюрмей джашатганы кауум бла Сюмерлилени бир байламлыгы болурга керек еди. Сюмерлиле бла да бизни Тил байламлыгыбыз, ёргеде берилген юлгюледен бег таб анггылашылады. 5500 джылдан бери бу байламлык, ендиге дери нег тас болмай калганды!? - Тамыры терен болганы ючюн.

Сюмерлилени таурухларын (Туфан) биз бугюн Хз.Муссаны колу бла Теураттан, Хз.Иссаны колу бла Инджилден, Хз.Мухамматны колу бла да Кур-ан'дан (УНУХ Туфаны) окуй келиб, Сюмерлилени бу таурухун, таурухдан озуб керти болганын англайбыз.

Менгге кёре Сюмерлиле джашауларыны ал сюреминде Аллах'ны бирлигин билген кауум еди. Джюзле бла мингле бла джыл ётюб барганда, шайтан да шайтанлыгын ете келиб, тинлерин бузганды, миллетликлерин да заман бла тюрлендиргенди. Аны ючюн Чууут (Йахудилик) Дин, ызы бла Хыристийан Дин, аны да бузганларында, ахырсы бла Муслиман Дин келгенди. Барыда Аллахны катында Ислам Дингге саналады.

Сорууум (тилегим):
Тил бла кюрешген илмучу билим адамларыбыз, Тилибизни Тарихи юсюнден ортак бир билдириюу етерле ми? 5500 джыл алга Сюмерледен башлаб, кюнюбюзден 1000 джыл алга Кашгарлы Махмут'ну, араб харфле бла джазыб, атына "Диуан-ы Люгат-ит Тюрк" деб атаганы, Тюркче Сёзлюкден да юлгюле келтириб.

...

Кашгарлы Махмут (1008-1105) ат сыртында\ тюрк кауумлу миллетлени айланыб, Тюрк Ауузлары (Аксентлери) Сёзлюгюн джазганды. 1000 джыл алга айтылган бир талай сёз бугюн бизни тилибизге ушаб турады.

Джангыз бу сёзлюк иги тинтилиб бошамаганды. Тил билимчиле бир-бир сёзлени маганаларын, не билалмагандан, не да излеб табалмагандан, алай болса былай боллукду, былай болса алай боллукду деб ойумла келтиредиле. Сёзлюкге карай келеме бир сёзню, алимни бири, енг алга "териш-ти" деб окуганды, андан сонрагы алим есе аны терс болганын, ол сёзню "тепрешди" деб окурга керек болганын айтыб, ол да "тепрешди" деб басмалаганды (Бесим Аталай, 1943).

Текноложиден хайырланыб, быллай сёзлени маганаларын тюз орнуна тохтатыр ючюн, сёзлюк интернетге салынганды, билген адамланы ойумун алырга излейбиз деб да айтхандыла.

Сёз ючюн: "Тамга" (tamga) деб кирсек ма былайы чыгады:
http://www.tdkterim.gov.tr/dlt/sozluk/?kelime=tamg a&kategori=dltbul&hng=ltn&ayn=bas
...

Былайга уа "книга" (kinga) деб кирсегиз, Тюрк Тилли миллетлени ол сёзню каллай тюрлендириб айтханлары бериледи. Карачай-Малкар Тил, бир тил болганын дюнийага билдирсек, аны бла да бу сайтда кеси орнун алса нечик иги болур еди.

http://www.tdk.org.tr/lehceler/Default.aspx
(ТЮРК ЛЕХЧЕЛЕРИ СЁЗЛЮĞЮ - Тюрк Аузланы Сёзлюгю)

...

ТЮРК ТИЛИ: ДЮНИЙА ТИЛИ - джазуудан бир еки джер бериб бошайма:

Проф. Др. Шюкрю Халûк Акалын
Тюрк Дил Куруму Башканы (Тюрк Тил Офис'ни Таматадасы)


Уллу Атлас Тенгизден, Кытайны ичлерине дери 220 милйон Тюрк Тилли Адам:

1-бир
2-ики
3-юч
4-дёрт/тёрт
5-беш
6-алты
7-йеди/йедди/джети
8-секиз/сегиз
9-докуз/токуз
10-он

-деб санайды.

Дюнийада ем кёб сёлешилген тиллени тизиминде Тюрк Тил 5.нчи орунну алады:


1-Чиндже 1.300.000.000 Сегиз аузлары бла бирге
2-Ингилиздже 427.000.000
3-Испанйолджа 266.000.000
4-Хинт Тили (Индиан) 260.000.000 Битеу аузлары ем Урду Тил бла бирге
5-Тюрк Тили 220.000.000 Битеу аузлары бла бирге
6-Арапча 181.000.000 Битеу аузлары бла бирге
7-Портекиздже 165.000.000
8-Бенгалдже 162.000.000
9-Русча 158.000.000
10-Жапонджа 124.000.000
11-Алманджа 121.000.000
12-Франсызджа 116.000.000

http://www.tdk.org.tr/TR/dosyalar/Turk%20Dili%20Du nya%20Dili.pdf
 
 
 
#18
Джаратама0
24.04.2010 15:36:12
Энди соруулагъа да жууапларын жазайым:

Алайгъа келлик таулу алимлеге, джазыучулагъа - барына да бир талай сорууум барды: къарачай тил бла малкъар тил эки башха тилмидиле, огъесе бир тилмидиле? Бир тил эсе, китаблада (дерс китаблада да!) "малкъар тил" ? "къарачай тил" деб, нек джазылады?

Дерс китапланы бизде малкъар тил деп, Къарачайда уа къарачай тил деп жазылгъаныны сылтауу ? анда-мында да окъуу бла билим минестерство башха болгъаны себеплиди. Ол дегенлигим, бизни "минестерство образования и науки" дегенибиз оноу эталмайды, къарачай-малкъар китап деп зарфа иймейди. Къабартылада да иш алайды, къабарты-черкес тил деп жазаргъа жарамайды. Ала да бизни кибик, къарачай-малкъар тилча къабарты-черкесс дерс китапла чыгъарлыкъ эдиле. Административно юлешиниуге кёре болгъанды аны сылтауу. Башха республикалада жашагъанларыбыз бла байламлыды ол. Илму ишлени жагъанда уа биз алай жазабыз ? къарачай-малкъар деп.
Къарачай-малкъар тил деп алай чыгъарыргъа бир зат себеплик этерик эди. Алфавитни, орфографиябызны бирге келишдирирге керекди, ма ол заманда болукъ тюйюл эди аллай проблемабыз"- дегенди Гузеланы Жамал (филология илмуланы доктору, профессор).
 
 
 
#19
Джаратама0
24.04.2010 15:37:09
Халкъыбыз Азиядан къайытхан джыллада Алийланы Умар джарашдыргъан дерс китабла джюрюй эдиле Къарачайда, Малкъарда да. Артда Малкъарда ол дерс китабланы ?харам? этиб, къарачай-малкъар дерс китабланы орнуна, малкъар дерс китабла, къарачай дерс китабла чыгъарылыб башлагъандыла. Кимни буйругъу бла, не магъана бла этилгенди алай?

Кертисин айтайым, бу соруугъа тынгылы жууап тапмагъанма, сылтауу биринчи сорууда ачыкъланады деп алай ангылатхандыла.
 
 
 
#20
Джаратама0
24.04.2010 15:37:52
Энди къарачай-малкъар алимле, къаламчыла Къарачайда, Малкъарда да бир дерс китабла бла окъурча этиуге не дейдиле? Бир халкъыбыз экиге айырылыб тургъаныны юсюне, тилибиз да экиге юлешиннгенден юлешине, айырыла барса, ахыры къалай болур?

"Соруу тюз салыннганды. Былай барсакъ, керти да айырылып да къалыргъа къоркъуу барды, бир тил эки болуп да къаллыкъды. Алай болмаз ючюн а эм алгъа алфавитни бир этерге керекди, ызы бла уа орфография жорукъланы. Ол заманда бизни дерс китапларыбызда къарачай-малкъар тил деп жазыллыкъдыла. Алай этерге онг барды. Адамлны ыразылыкъларындан да бек ол чурумну къурутур ючюн эки республикада да таматалыкъ этген адамла, оноу этип, комиссияла айырып, бир оюмда тохташсала болуп къаллыкъды. Сёз ючюн, бизде парламентни таматасы, (таулулада андан уллу таматасы жокъду) Къарачайда уа правительствону таматасы бирге келишип эталлыкъдыла" - дегенди Гузеланы Жамал.
 
 
 
#21
Джаратама0
24.04.2010 15:39:01
Кетенчиланы Муса ол башында берилген соруугъа аллай жууап бергенди:

"Малкъар жанындан сиз бу оюмгъа ыразыбыз деп, биз а къарачайлыла ма мынга деп бир къагъыт жарашдырылгъан эди. Анга да мен да къол салгъан эдим. Андан сора бир хапарым болмай турады аны юснден. Бир оноугъа тохташсакъ алфавитни, орфография жорукъларыбызны юсюнден да мен сизге тынгылы хапар билдирирме"-, дегенди.
 
 
 
#22
Джаратама0
24.04.2010 15:39:36
Ёлмезланы Мурадин да алай айтханды: Бегийланы Абдуллах бла Залийханланы Михаил Къарачайгъа барып, иги ушакъ да этип келген эдиле. Батдыев эди ол заманда тамата, алай ол иш тамамланнгынчы ол да ишден кетди да къалды. Жангы тамата бла ушакъ этерге керекди энди.
Алимле бирге жыйылып бир ушакъ этсек иги боллукъ эди. Алгъа алай айтыучу эдиле Бозиевни, Алиевни грамматикалары ала тынч эдиле, бусагъатда грамматикабызны да къыйын этгендиле деп. Болса да бир миллет эсек бир болургъа тийишлиди грамматикабыз, китапларыбыз да. Анда-мында да хайырланырча. Андан сора да бир-бирни билген да этерик эдик.
 
 
 
#23
Джаратама0
24.04.2010 15:40:28


Филология илмуланы доктору, профессор, малкъар тилни кафедрасыны таматасы ? Кетенчиланы Муса:

"Бек биринчиден, "эльбрусоидчилеге" сау болугъуз дерге сюеме бу жарсыуну магъанасын ангылап, бизни барыбызны да бери жыйгъанлары ючюн. Керти да бу бек уллу жарсыуду, ол глобализация дегенден чыгъарады бу иш бла кюрешген адамларыбызгъа тыйгъычла. Юлгюге, иги ангылашынырча, кёп тюрлю гюл ёсген жерни алайыкъ, гюл дегеним ? халкъды. Халкъланы энчиликлерин кёргюзтген аланы тиллериди. Сора ол гюлледен жаныз бири кёрюнюп къалса къайсыбызгъа да ариу кёрюнюрюкдю. Ма ол ариулукъну сакълар ючюн деп ЮНЕСКО ана тилни кюнюн белгили этип, халкъла аралы кюн болгъанды. Битеу дунияны башында да ангылайдыла болгъан жарсыуланы. Алай бизни къолубуздан келген не зат болады. Баш борчубуз ? ол кёп тюрлю гюлню ичинде кесибизни не къадар кёп сакълаялгъаныбызды. Таулула да аллай бир сёз барды ? Къан бла кирген жан бла чыгъады деп. Тиллибизге, Ата журтубузгъа сюймеклик сабийлерибизге къан бла, ана сют бла кирирге керекди.
 
 
 
#24
Джаратама0
24.04.2010 15:40:47
Бюгюнлюкде алай болады ? сабийни биринчи сёзлери "атам-анам" болургъа керек эди да, алай бизде уа "папа-мама". Бизни тёлюде, бизден таматала да окъуна ишни болушу алайды.
Китаплада сёзсюз кемчиликле да бардыла. Бола да келгендиле, бола да турлукъдула. Бир кюннге тюзелип къаллыкъ зат тюйюлдю. Устазлагъа айтыргъым да олду къуру да жарсып турмай, ол жашауда алгъан сынауугъузну къагъытха тюшюрюп, бир системагъа, халгъа келтирип альтернативный окъуу китап жазаргъа жараймыды-жарамаймыды? Айхай да жарайды. Кеслери тынгылы келишдиралмасала да эки-юч адам ол материалны тап этерча онгла бардыла. Этерге керекди. Тарыгъып турмай. Осал жанына келитрмей, теренге кетерип барабыз, тюзетирге керекди.
 
 
 
#25
Джаратама0
24.04.2010 15:41:03
Мен минестерствода ишлеп тургъан заманда "Модернизация учебников родных языков" деп программа хазырланып башлагъан эди. Аны хайырындан лаборатория къуралгъанды. Мен ары кирмегенлей бир ыйыкъ къалмайды. Устазла бла сёлеше, китаплагъа да къарай туруучума. Къыйырындан бшлап ахырына дери системалы халда ишленсе бир жыл болмаса да башха жыл бир затха келирди".
 
 
 
Страницы: 1 2 След.
Читают тему (гостей: 1)

 

Написать нам

Фонд «Содействие развитию карачаево-балкарской молодежи «Эльбрусоид»

© 2003-2025 Elbrusoid.org  |  Все права защищены Законами Гор.