Translit
Сени жулдузунг ой батмаз, Омар…
22.01.2016
0
5600
Абадан тёлюде ким эшитмегенди бу жырны? Тынгылагъанланы жыр терен сагъышха къалдыргъанды. Кёнделенчиле уа аны бла ёхтемленнгендиле. Жыр айтылгъан кезиуде, жигитге хурмет этип, адамла ёрге туруп тынгылагъандыла.
Жылла оза барсала, жашаугъа жангы жигитле къошула барадыла. Аланы юслеринден терк-терк айтылады. Озгъан жылланы батырлары уа аздан-аз эсгериле тебирейдиле. Алай Омарча кишиле уа унутуллукъ тюйюлдюле.
Халкъ жигити Батырбийланы Жарашны жашы Омар 1915 жылда Кёнделенде туугъанды. Онбир жылында ёксюз къалады. Жангы власть аллай сабийлеге иги къарай эди. Элде он классны бошагъандан сора Омарны Пятигорск шахаргъа устаз курслагьа жибередиле. Андан къайытхандан сора, Хабазда эл советни секретари болуп бир аз ишлейди. Артда комсомолну Элбрус райкомну бёлюмюне тамата этип кёчюредиле.
Кеси да алыкъа жаш болгъанлыкъгъа, жаш тёлюню къыралны тюз жолунда барыргъа юйретеди. Урунууда, билим ёсдюрюуде дагъыда къауум заман озады. Ишин, окъууун бардыргъандан сора да, аскер усталыкъгъа да эс бургъанлай тургъанды. Атда жюрюуге, ат оюнла этерге юйреннгенди. Аны ат оюнларына къарагъанла сейир этгендиле, уллу заууукълукъ алгандыла. Ат юсюнде къама оюнларын а бютюнда бек жаратхандыла. Къараторну жюрюшюн тохтатмай, сол, онг къолу бла да жерге бегилип тургъан чыбыкъланы бирча кесгенди. Кесин да урушну аллында жыллада ОСОВИАХИМНИ район бёлюмюне тамата этиледи. Ол жыл Октябрь революцияны байрам кюнюне Москвагъа баргъан делегацияны санында Батырбийланы Омар да болады.
Парадны кезиюунде, Мавзолейни аллында, Къызыл майданда Омар бла аны нёгери Улакъланы Доммай ат оюнларын кёргюзтгендиле.
Уруш башланнганда уа, Омар, биринчилени санында военкоматха келип, къазауатха жиберирлерин тилегенди. Жашны Владикавказгъа аскер училищагъа жибередиле. 1942 жылда январда взводну командири, кичи лейтенант Батырбий улу Омар 331 жаяу аскер полкну санында биринчи сермешге киреди. Атакагъа баргъанда, нёгерлерини аллындады.
Сермешден сора полкну командири, Омарны аллына барып, Маузер керох бла саугъалайды. Нёгерлери уа анга тау къуш деп атайдыла.
Фашистле къызыл аскерчиле болгъан окоплагъа топ-окъ къуядыла. Немисли пулемётчула, асыры тохтаусуз атхандан, бизникилеге баш кётюрюрге окъуна къоймайдыла. Полкну командири, Омарны кесине чакъырып, душман пулемётчуланы жокъ эт деп, буюрады.
Батырбий улу, беш солдатны да алып, буйрукъну толтургъа кетеди. Пулемётчула тургъан жерден иги да кенгирек кетип, бирде сюркеле, бирде уа къысха-къысха чаба да, жерге жата, немис окоплагъа иги жууукълашып, гранатла атып, пулемётчуланы къырады. Аны хайырындан, бизникиле чабыулукъ этип, кеслеринден хазна кёп адам къоранч этмей, бир элни къолгъа аладыла.
Ол жигитлиги ючюн Омаргъа алгъа лейтенант, ызы бла тамата лейтенант чын бериледи. Кесин да ротаны командири этедиле. Дагъыда Къызыл Жулдузну ордени да бериледи.
Сталинград шахар ючюн сермеш дунияда эм уллу сермешледен бирине саналады. Анда жюзле, мингле бла адамла къырылгъандыла. Шахарны ичинде бомба атылмагъан, топ чачылмагъан, окъ тиймеген хазна къарыш жер къалгъан болмаз.
Омар кесине бойсуннган аскерчиле бла трактор заводну къоруулайды. Урушну тынч жери жокъду. Алай трактор завод ючюн а бек къаты кюреш баргъанды. Бирле аны къолгъа этерге кюрешгендиле, башхалары уа - къоруларгъа. Эки жаны да кёп кере бетден-бетге тюбеп, къол сермешге да киргендиле.
Бир кере немислиле онглуракъ болуп башлайдыла. Ол заманда Омар, ёрге туруп, нёгерлерин чакъырып, гитлерчиле таба чабады. Ол заманда аллында топ атылып, аны темир сыныкълары жашны этине терен киредиле. Аузуна да окъ да тиеди. Батырбий улу алайда жыгъылады. Бу жол немислиле бизникилени артха ыхтырадыла. Омарны уа ёлген сунуп къоядыла. Бираздан а бизни аскерчиле, жангыдан чабыулукъ этип, трактор заводну тийресин фашистледен эркин этедиле. Ротаны жигит командирин нёгерлери излеп, табып, госпиталгъа ашырдыла.
Жашау кёллю Омар Москва тийресинде саулугъуна бакъдыргъандан сора урушха жиберигиз деп, кёп кюрешгенди. Болса да биринчи группаны инвалидин юйюне ашырадыла.
Алай Омар тынчайыргъа сюймей эди. Элбрус району къоруулау комитетини председатели Селяланы Шамшюдюннге келип: "Немислиле жетип келедиле", - деп, Омар, автоматын да алып, гитлирчиле келе тургъан жанына, Ажокъа аушха чабады. Алайда нартюх бахчада сагъаяды, бираздан немислиле да жетедиле, Омар, марап, алда келе тургъан офицерни агъызады. Немислиле, автоматладан атдыра, аз-аздан элге киредиле. Батырбий улу энди кесини юйюню къатында уруш этеди. Алайда да юч немис солдатны ёлтюреди. Биринчи да автоматын да алалды. Сора къатынын, эки сабийин да алып, суу къошулгъан жерде бугъады. Къышда уа, аланы элге жибереди. Кеси уа, Жанатайланы Алий бла элге тюшюп, немислилени телефон чыбыкъларын кесип тургъанды. Омарны жангыз эгечи Шамшият, къарындашына азыкъ элте тургъанлай, бир сатхыч, аны ызындан барып, тургъан жерин билип, немислилеге айтады. Экинчи кюн ала ол тийрени къуршалайдыла. Кёнделенчи жаш тургъан дорбунну аллына келип: "Сауутунгу къоюп чыкъ", - деп къычырадыла. Алай Омар ала таба автоматдан атдырады. Ол заманда, Шамшиятны келтирип: "Чыкъмасанг, эгечинги ёлтюрлюкбюз", - деп тиширыуну юсюне автоматланы буруп тохтайдыла.
Эгечи чыкъма, деп да кюрешген эди. Болса да Омар чыгъады. Эгечин, кесин да Кёнделеннге келтиредиле. Жигитни тюйюп, къыйнагъан да этгендиле. Артда Налчикге элтедиле. Анда да кёп тюйгендиле. Алай оны аузундан бир ынычхагъан таууш эшитмегендиле. Ахырында Нальчик сууну жагъасында илишаннга салгъандыла. Алай болду Кёнделенчи жигит жаш Батырбийланы Омарны ахыры.
Халкъгъа кёчгюнчюлюк сынаргъа тюшгенди, Ата журт ючюн жан берген батырны юйюрюн да аямадыла. Аны юй бийчеси Атмурзаланы Зайнаф, жашы Борис, къызы Лиза Къыргъызстаннга тюшдюле. Чуй районда Дон арыкъ элде тургъандыла. Аналары Зайнаф 1953 жылда ёлгенди. Жууукълары сабийлени алыргъа дегенде, ала барыргъа унамагъандыла. Кеслери жашап тургъандыла.
Азиядан къайытхандан сора Лиза, педучилищени бошап, алгъа Быллымда, артда уа Жантхотияда устаз болуп тургъанды. Бюгюнлюкде пенсиядады, Россей Федерацияны билим бериуню отличнигиди.
Омарны жашы Борис 1962 жылда Эл мюлк техникумну бошагъанды. Эльбрус совхозда завгар, ызы бла баш инженер болгъанды. Къауум жылны уа "Эльбрус'' совхозну таматасы эди. Анда сегиз жыл ишлегенди. Андан сора Прохладна районда "Гвардейский" совхозну башчысы болгъанды.
Лиза, Борис да къайда къаллай бир ишлеген эселе да, жигит аталарыны атын иги бла айтдыргъандыла. Иги специалистле болуп ишлегендиле. Жаш тёлюню ариу къылыкъгъа юйретгендиле. Адамлагъа да къолларындан келгенча болушхандыла. Борисни уа Къабарты-Малкъар элледе танымагъан хазна болмаз. Ишчилерини, къуллукъчуланы аллында да намысы-сыйы жюрюгенди. Аны бир таныгъан, биргесине ушакъ этген уллу хурмет бла эсгереди.
Батырбий улу Омар халкъыбызны жигитлеринден бири эди. Ата журтха жау чапханда, аны къорууларгъа биринчилени санында кетгенди. Душман аскери элине киргенде уа, сакъат болгъанына да къарамай, къолуна сауут алып, аны бла уруш этгенди. Ма аныча жашладыла миллетни атын иги бла айтдыргъанла. Халкъ жигит жашына жыр да этгенди.
Ол жыр буду:
Тор къашха атха миниученг, Омар,
Ол садакъ окъча сюрюлюп.
Эскадрон бла келиученг, Омар,
Аскер ызынгдан тизилип.
Сен желни жырып чабыученг, Омар,
Сынаугъа баргъан жолунгда.
Атда ойнап да хорлаученг, Омар,
Къылыч от чагъа къолунгда.
Уруш къуугъуну ачы жетгенди,
Къылыч суууруп чыкъгъаненг,
Къыралынг ючюн уруш этгенде,
Кёп душманланы жыкъгъаненг.
Къуш уясы ючюн сермешгенча,
Элинг ючюн да кюрешдинг,
Душманнга къаты кюрешде, Омар,
Жанынг чыкъгъынчы сермешдинг.
Халкъ батыр жашын унутмаз, Омар,
Халкъны эсинде тураса.
Сени жулдузунг ой батмаз, Омар,
Жашлагъа юлгю болурса.
Арт кезиуде бир-бир эллерибизде Уллу Ата журт урушда ёлген жигитлени атларын орамлагъа, школлагъа атайдыла. Кёнделенде школладан бири Омарны юй мурдоруна ишленнген эди. Шёндю арлакъгъа кёчюрюлгенди. Анга жигитни аты аталса, бир отоуунда аны аты бла бир мюйюш къуралса, келген тёлю жигит элчилерин эсде тутар эди. Элни администрациясы да халкъдан ыспас алыр эди.
Чочаев Даниял
ученик СОШ № 9 г. Нальчика,
участник литературного конкурса "Алтын къалам"
Комментариев нет