Расширенный поиск
1 Апреля  2023 года
Логин: Регистрация
Пароль: Забыли пароль?
  • Къонакъ болсанг, ийнакъ бол.
  • Биреуню къыйынлыгъы бла кесинге джол ишлеме.
  • Тенги кёбню джау алмаз, акъылы кёбню дау алмаз.
  • Аллахха ийнаннган кишини, Аллах онгдурур ишин.
  • Байлыкъ адамны сокъур этер.
  • Аш хазыр болса, иш харам болур.
  • Ана къолу ачытмаз.
  • Тойгъан антын унутур.
  • Кечеси – аяз, кюню – къыш, джарлы къаргъагъа бир аш тюш!
  • Джылыгъа джылан илешир.
  • Таукел къуру къалмаз.
  • Бюгюн дуния кибик, тамбла ахыратды.
  • Баланы адам этген анады.
  • Чабакъсыз кёлге къармакъ салгъанлыкъгъа, чабакъ тутмазса.
  • Кийимни бичсенг, кенг бич, тар этген къыйын тюлдю.
  • Биреуню тёрюнден, кесинги эшик артынг игиди.
  • Бёрю да ач къалмасын, эчки да ашалмасын.
  • Ёлюр джаннга, ёкюл джокъ.
  • Экиндини кеч къылсанг, чабыб джетер ашхам.
  • Игилик игилик бла сингдирилиучю затды.
  • Къумурсхала джыйылсала, пилни да джыгъадыла.
  • Башы джабылгъан челекге, кир тюшмез.
  • Тюзлюк тас болмайды.
  • Итли къонакъ джарашмаз.
  • Киштикге къанат битсе, чыпчыкъ къалмаз эди.
  • Ата Джуртун танымагъан, атасын да танымаз.
  • Билимден уллу байлыкъ джокъду.
  • Уллу къазанда бишген эт, чий къалмаз.
  • Адам къаллай бир ишленмесе, аллай бир кесин уллу кёреди.
  • Окъумагъан сокъурду, сокъур ташха абыныр!
  • Джаным-тиним – окъуу, билим.
  • Тёрде – темир таякълы, къаяда – чыпчыкъ аякълы.
  • Ата – билек, ана – джюрек!
  • Джаз бир кюнню джатсанг, къыш талай кюнню абынырса.
  • Кёб джашагъан – кёб билир.
  • Келлик заман – къартлыкъ келтирир, кетген заман – джашлыкъ ёлтюрюр.
  • Бастасын ашагъан, хантусун да ичер.
  • Рысхысына кёре, джаш ёсер, къышлыгъына кёре, мал ёсер.
  • Ёгюзню мюйюзлери ауурлукъ этмейдиле.
  • Адамгъа аман кюн соруб келмейди.
  • Кёбге таш атма.
  • Къуллукъчума, деб махтанма, къуллукъ – хаух джамчыды!
  • Этим кетсе да, сюегим къалыр.
  • Телини эшигин, махтау джабар.
  • Биреуге аманлыкъ этиб, кесинге игилик табмазса.
  • Айныгъанлы алты кюн, тогъайгъанлы тогъуз кюн.
  • Ат басханны джер билед.
  • Хоншуну тауугъу къаз кёрюнюр, келини къыз кёрюнюр.
  • Къарнынг бла ёч алма.
  • Аманнга алтын чыдамаз.

САТАНАЙ

31.03.2021 0 3379  Акбаев Х.
"Аланка"
Автор картины: З.Батчаева

САТАНАЙ – нарт эпосда энчи орну болгъан обур тиширыў, нарт Ёрюзмекни къатыны, Сосуркъаны анасы.

Сатанайны туўгъаны меджисуў тейричилик бла къысха байламлыды – Кюн-Тейри бла Айны къызларыды, кёзню къаматхан ариўлугъу болгъанды (алтын эшмелери да барды), билгичлиги бла эрине (нартлагъа да) болушханлай турады. Гитче заманчыгъында аны Джелимаўуз урлайды, артда талай джылны алмастылада джашайды, нартланы уллу къарт-къуртхалары асырагъанды.

Бир къаўум алимлени оюмларына кёре, антропонимни тамалында эски къарач.-малкъ. сата «коралл» (айтыўгъа кёре, Сатанай гитче заманында бешташ оюнну коралл ташчыкъла (сата) бла ойнагъанды) + анай «ана, аначыкъ» сёзле турадыла (тенгл.: якутлулада джомакълы ташны аты сата).

Бизни сартын, эпосдагъы Сатанай къарач.-малкъ. меджисуў тейричиликде дунияны къалай къуралгъанына джораланнган ийнаныўла бла къысха байламлыды, алагъа кёре джер Кюн-Тейриси бла Ай-Анадан туўгъанды (Сатанайны да атасы Кюн-Тейриди, анасы да Айды), ол себебден, Сатанай, бир ишексиз, Джер-Анасыды неда джер бла къысха байламлыды – эски-баба тил. cam «джер» (тенгл.: эски-мисир. Сет «башха джуртланы, къум тюзлени тейриси»; вавил. Сатаран бла этрусск. Сатре «джер берекетни тейриси»; эски-рим. Сатурн «битимни тейриси»; чуўут-христ. Сатана «джерни бийи»). Атны тамалында эски-баба тил. cam «джер» + анай «ана» тура болурла > Сатанай «джерни джакъчысы», «Джер-Анасы» деген магъанада. Эшта, патриархат келгенинде, джерге иелик эркишилеге кёчюб (Джер-Тейри), Сатанайны чыны, къуллугъу «нартланы анасы» дараджагъа тюшген болур (нарт эпосха кёре ўа, ачыкъдан айтылынмаса да, нартланы биринчи аналары Батчалыў болуб чыгъады – бютёў нартны атасы Дебет эсе, аны къатыны да бютёў нартны анасы болургъа керек шойду, алай а ол сыйлы атны Сатанай джюрютеди). Дагъыда проф. Э.Р. Тенишевни оюму бла да тенглешдиригиз: тюрк-монг. cam «сыйлы, къурманлыкъ юлюш»+ана > сатанай «сыйлы ана».

САТАНАЙ – главная героиня нартского эпоса, мудрая ведунья, жена Ёрюзмека и мать Сосурка; имеет космогоническое происхождение – она дочь Солнца и Луны имела золотые косы и ослепляющую красоту (солярное происхождение), была украдена драконом Джелимаўуз, спасена человекоподобными демоническими существами алмасты, воспитана главной ведуньей нартов. 

По мнению некоторых ученых, в основе имени архаичное карач.-балк. название коралла сата (по легенде она в детстве любила играть коралловыми камешками) + анай «мать, матушка» (сравн. с якут. волшебным камнем сата). Вероятно, в основе образа Сатанай лежат древние космогонические представления карач.-балк. о сотворении земли, согласно которым земля рождена Отцом-Солнцем и Матерью-Луной, а Сатанай – их дочь, видимо, была олицетворением самой земли «cam» (срав. с др.-егип. богом чужих земель, пустыни Сет, др.-инд. Сати «сущая», с вавилонским Сатаран, этрусск. богом изобилия Сатре, др.-римск. Сатурн – от cam «сеять», христ.-иуд. Сатана «князь земли»), с распространением более развитых мифологических систем она становится покровительницей земли cam + ана//анай «мать, дух-покровительница», а позже низводится до роли персонажа нартского эпоса. Ср. также с версией проф. Э. Р. Тенишева (от тюрк.-монг. cam «священный, подношение» + ана «мать» > сатанай «святая, священная мать».


(Голосов: 1, Рейтинг: 5)

  • Нравится

Комментариев нет