Расширенный поиск
25 Апреля  2024 года
Логин: Регистрация
Пароль: Забыли пароль?
  • Адам къаллай бир ишленмесе, аллай бир кесин уллу кёреди.
  • Юй ишлеген балта эшикде къалыр.
  • Бал чибинни ургъаны – ачы, балы – татлы.
  • Этни да ашады, бетни да ашады.
  • Кийим тукъум сордурур.
  • Къатын байлыкъны сюер, эр саулукъну сюер.
  • Булут кёкге джарашыу, уят бетге джарашыу.
  • Айтылгъан сёз ызына къайтмаз.
  • Шайтан алдады, тюзлюк къаргъады.
  • Кёбге таш атма.
  • Байлыкъ адамны сокъур этер.
  • Билим насыб берир, билим джолну керир.
  • Ач къарным, тынч къулагъым.
  • Бир абыннган – минг сюрюнюр.
  • Насыб бютеу халкъны юлюшюдю.
  • Айтхан – тынч, этген – къыйын.
  • Сескекли кесин билдирир.
  • Алтыннга тот къонмаз.
  • Къарт бла баш аша, джаш бла аякъ аша.
  • Арыгъан къош чамчы болур.
  • Иги болса, тамадама – махтау, аман болса, меннге – айыб.
  • Эл ауузу – элек, анга ийнаннган – халек.
  • Эки элинги тыйсанг, джети элде махталырса.
  • Магъанасыз сёз – тауушсуз сыбызгъы.
  • Аллахдан тилесенг, кёб тиле.
  • Таугъа чыгъаллыкъ эсенг, тюзде къалма.
  • Бети къызарыучу адамны, джюреги харам болмаз.
  • Кёбню кёрген – кёб билир.
  • Сормай – алма, чакъырылмай – барма.
  • Эрине къаргъыш этген къатын, эрнин къабар.
  • Ач бёрюге мекям джокъ.
  • Татлы сёз – балдан татлы.
  • Айыбны суу бла джууалмазса.
  • Таш ата билмеген, башына урур.
  • Кёлсюзден сёзсюз тууар.
  • Дженгил джетерикме деб, узун джолну къоюб, къысхасын барма.
  • Къарыусузгъа кюлме, онгсузгъа тийме.
  • Байлыкъ келсе, акъыл кетер.
  • Ата Джуртуму башы болмасам да, босагъасында ташы болайым.
  • Тыш элде солтан болгъандан эсе, кесинги элде олтан болгъан игиди!
  • Харам къарнашдан, халал тенг ашхы.
  • Эки къатын алгъан – эки ташны ортасына башын салгъан.
  • Келинин тута билмеген, къул этер, къызын тута билмеген, тул этер.
  • Джауумдан сора, кюн кюйдюрюр, ётюрюкден сора, айыб кюйдюрюр.
  • Сабийликде юретмесенг, уллу болса – тюзелмез.
  • Нафысынгы айтханын этме, намысынгы айтханын эт.
  • Мен да «сен», дейме, сен да «кесим», дейсе.
  • Окъуусуз билим – джокъ, билимсиз кюнюнг – джокъ.
  • Айранын берсенг, челегин да къызгъанма.
  • Адебни адебсизден юрен.

САТАНАЙ

31.03.2021 0 4696  Акбаев Х.
"Аланка"
Автор картины: З.Батчаева

САТАНАЙ – нарт эпосда энчи орну болгъан обур тиширыў, нарт Ёрюзмекни къатыны, Сосуркъаны анасы.

Сатанайны туўгъаны меджисуў тейричилик бла къысха байламлыды – Кюн-Тейри бла Айны къызларыды, кёзню къаматхан ариўлугъу болгъанды (алтын эшмелери да барды), билгичлиги бла эрине (нартлагъа да) болушханлай турады. Гитче заманчыгъында аны Джелимаўуз урлайды, артда талай джылны алмастылада джашайды, нартланы уллу къарт-къуртхалары асырагъанды.

Бир къаўум алимлени оюмларына кёре, антропонимни тамалында эски къарач.-малкъ. сата «коралл» (айтыўгъа кёре, Сатанай гитче заманында бешташ оюнну коралл ташчыкъла (сата) бла ойнагъанды) + анай «ана, аначыкъ» сёзле турадыла (тенгл.: якутлулада джомакълы ташны аты сата).

Бизни сартын, эпосдагъы Сатанай къарач.-малкъ. меджисуў тейричиликде дунияны къалай къуралгъанына джораланнган ийнаныўла бла къысха байламлыды, алагъа кёре джер Кюн-Тейриси бла Ай-Анадан туўгъанды (Сатанайны да атасы Кюн-Тейриди, анасы да Айды), ол себебден, Сатанай, бир ишексиз, Джер-Анасыды неда джер бла къысха байламлыды – эски-баба тил. cam «джер» (тенгл.: эски-мисир. Сет «башха джуртланы, къум тюзлени тейриси»; вавил. Сатаран бла этрусск. Сатре «джер берекетни тейриси»; эски-рим. Сатурн «битимни тейриси»; чуўут-христ. Сатана «джерни бийи»). Атны тамалында эски-баба тил. cam «джер» + анай «ана» тура болурла > Сатанай «джерни джакъчысы», «Джер-Анасы» деген магъанада. Эшта, патриархат келгенинде, джерге иелик эркишилеге кёчюб (Джер-Тейри), Сатанайны чыны, къуллугъу «нартланы анасы» дараджагъа тюшген болур (нарт эпосха кёре ўа, ачыкъдан айтылынмаса да, нартланы биринчи аналары Батчалыў болуб чыгъады – бютёў нартны атасы Дебет эсе, аны къатыны да бютёў нартны анасы болургъа керек шойду, алай а ол сыйлы атны Сатанай джюрютеди). Дагъыда проф. Э.Р. Тенишевни оюму бла да тенглешдиригиз: тюрк-монг. cam «сыйлы, къурманлыкъ юлюш»+ана > сатанай «сыйлы ана».

САТАНАЙ – главная героиня нартского эпоса, мудрая ведунья, жена Ёрюзмека и мать Сосурка; имеет космогоническое происхождение – она дочь Солнца и Луны имела золотые косы и ослепляющую красоту (солярное происхождение), была украдена драконом Джелимаўуз, спасена человекоподобными демоническими существами алмасты, воспитана главной ведуньей нартов. 

По мнению некоторых ученых, в основе имени архаичное карач.-балк. название коралла сата (по легенде она в детстве любила играть коралловыми камешками) + анай «мать, матушка» (сравн. с якут. волшебным камнем сата). Вероятно, в основе образа Сатанай лежат древние космогонические представления карач.-балк. о сотворении земли, согласно которым земля рождена Отцом-Солнцем и Матерью-Луной, а Сатанай – их дочь, видимо, была олицетворением самой земли «cam» (срав. с др.-егип. богом чужих земель, пустыни Сет, др.-инд. Сати «сущая», с вавилонским Сатаран, этрусск. богом изобилия Сатре, др.-римск. Сатурн – от cam «сеять», христ.-иуд. Сатана «князь земли»), с распространением более развитых мифологических систем она становится покровительницей земли cam + ана//анай «мать, дух-покровительница», а позже низводится до роли персонажа нартского эпоса. Ср. также с версией проф. Э. Р. Тенишева (от тюрк.-монг. cam «священный, подношение» + ана «мать» > сатанай «святая, священная мать».


(Голосов: 1, Рейтинг: 5)

  • Нравится

Комментариев нет