Расширенный поиск
14 Июля  2025 года
Логин: Регистрация
Пароль: Забыли пароль?
  • Тешигини къатында, чычхан да батыр болур.
  • Эм ашхы къайын ана мамукъ бла башынгы тешер.
  • Джаралыны джастыгъында сау ёлюр.
  • Шекер бла туз – бир болмаз, ушамагъан – юй болмаз.
  • Къартха ушагъан джаш – акъыллы, джашха ушагъан къарт – тели.
  • Ёнгкюч къууана барыр, джылай келир.
  • Ашыкъгъан cуу, тенгизге джетмез.
  • Булут кёкге джарашыу, уят бетге джарашыу.
  • Кёз – сюйген джерде, къол – ауругъан джерде.
  • Къартны бурнун сюрт да, оноугъа тут.
  • Арпа, будай – ащды, алтын, кюмюш а – ташды.
  • Сакъ юйюне сау барыр.
  • Къарнынг ауруса, ауузунгу тый
  • Эртде тургъан бла эртде юйленнген сокъуранмаз.
  • Иши джокъну, сыйы джокъ.
  • Къызгъанчдан ычхыныр, мухардан ычхынмаз.
  • Аманны эки битли тону болур, бирин сеннге кийдирир, бирин кеси киер.
  • Джерни букъусу кёкге къонмаз.
  • Тил джюрекге джол ишлейди.
  • Къазанчы аман болса, къазаны къайнамаз.
  • Биреуню къыйынлыгъы бла кесинге джол ишлеме.
  • Дуния аламаты сен эсенг да, игиме деб айтма.
  • Джарлы тюеге минсе да, ит къабар.
  • Аман адам элни бир-бирине джау этер.
  • Эл ауузу – элек, анга ийнаннган – халек.
  • Кёб ант этген, кёб ётюрюк айтыр.
  • Аман адам этегингден тутса, кес да къач.
  • Тёзгеннге, джабылгъан эшик ачылыр.
  • Алтыннга тот къонмаз.
  • Рысхысына кёре, джаш ёсер, къышлыгъына кёре, мал ёсер.
  • Эл тойса, тоймагъан, эл къойса, къоймагъан.
  • Адеб этмеген, адеб кёрмез.
  • Атадан ёксюз – бир ёксюз, анадан ёксюз – эки ёксюз.
  • Джарашыу сюйген – джалынчакъ.
  • Онгсузну – джакъла, тенгликни – сакъла.
  • Къонакъ хазыр болгъанлыкъгъа, къонакъбай хазыр тюлдю.
  • Къарнынг къанлынга кийирир.
  • Зарда марда джокъ.
  • Хар адамгъа кеси миннген тау кибик.
  • Баш болса, бёрк табылыр.
  • Этни бети бла шорпасы.
  • Ётюрюкден тюбю джокъ, кёлтюрюрге джиби джокъ.
  • Бети къызарыучу адамны, джюреги харам болмаз.
  • Телини эшигин, махтау джабар.
  • Таукел тауну аудурур.
  • Ашлыкъ – бюртюкден, джюн – тюкден.
  • Джигер – джаннга къыйынлыкъ.
  • Тамчы таш тешер.
  • Ачлыкъда тары гырджын халыуадан татлы.
  • Ашаса, ашамаса да, бёрюню ауузу – къан.

САТАНАЙ

31.03.2021 0 5421  Акбаев Х.
"Аланка"
Автор картины: З.Батчаева

САТАНАЙ – нарт эпосда энчи орну болгъан обур тиширыў, нарт Ёрюзмекни къатыны, Сосуркъаны анасы.

Сатанайны туўгъаны меджисуў тейричилик бла къысха байламлыды – Кюн-Тейри бла Айны къызларыды, кёзню къаматхан ариўлугъу болгъанды (алтын эшмелери да барды), билгичлиги бла эрине (нартлагъа да) болушханлай турады. Гитче заманчыгъында аны Джелимаўуз урлайды, артда талай джылны алмастылада джашайды, нартланы уллу къарт-къуртхалары асырагъанды.

Бир къаўум алимлени оюмларына кёре, антропонимни тамалында эски къарач.-малкъ. сата «коралл» (айтыўгъа кёре, Сатанай гитче заманында бешташ оюнну коралл ташчыкъла (сата) бла ойнагъанды) + анай «ана, аначыкъ» сёзле турадыла (тенгл.: якутлулада джомакълы ташны аты сата).

Бизни сартын, эпосдагъы Сатанай къарач.-малкъ. меджисуў тейричиликде дунияны къалай къуралгъанына джораланнган ийнаныўла бла къысха байламлыды, алагъа кёре джер Кюн-Тейриси бла Ай-Анадан туўгъанды (Сатанайны да атасы Кюн-Тейриди, анасы да Айды), ол себебден, Сатанай, бир ишексиз, Джер-Анасыды неда джер бла къысха байламлыды – эски-баба тил. cam «джер» (тенгл.: эски-мисир. Сет «башха джуртланы, къум тюзлени тейриси»; вавил. Сатаран бла этрусск. Сатре «джер берекетни тейриси»; эски-рим. Сатурн «битимни тейриси»; чуўут-христ. Сатана «джерни бийи»). Атны тамалында эски-баба тил. cam «джер» + анай «ана» тура болурла > Сатанай «джерни джакъчысы», «Джер-Анасы» деген магъанада. Эшта, патриархат келгенинде, джерге иелик эркишилеге кёчюб (Джер-Тейри), Сатанайны чыны, къуллугъу «нартланы анасы» дараджагъа тюшген болур (нарт эпосха кёре ўа, ачыкъдан айтылынмаса да, нартланы биринчи аналары Батчалыў болуб чыгъады – бютёў нартны атасы Дебет эсе, аны къатыны да бютёў нартны анасы болургъа керек шойду, алай а ол сыйлы атны Сатанай джюрютеди). Дагъыда проф. Э.Р. Тенишевни оюму бла да тенглешдиригиз: тюрк-монг. cam «сыйлы, къурманлыкъ юлюш»+ана > сатанай «сыйлы ана».

САТАНАЙ – главная героиня нартского эпоса, мудрая ведунья, жена Ёрюзмека и мать Сосурка; имеет космогоническое происхождение – она дочь Солнца и Луны имела золотые косы и ослепляющую красоту (солярное происхождение), была украдена драконом Джелимаўуз, спасена человекоподобными демоническими существами алмасты, воспитана главной ведуньей нартов. 

По мнению некоторых ученых, в основе имени архаичное карач.-балк. название коралла сата (по легенде она в детстве любила играть коралловыми камешками) + анай «мать, матушка» (сравн. с якут. волшебным камнем сата). Вероятно, в основе образа Сатанай лежат древние космогонические представления карач.-балк. о сотворении земли, согласно которым земля рождена Отцом-Солнцем и Матерью-Луной, а Сатанай – их дочь, видимо, была олицетворением самой земли «cam» (срав. с др.-егип. богом чужих земель, пустыни Сет, др.-инд. Сати «сущая», с вавилонским Сатаран, этрусск. богом изобилия Сатре, др.-римск. Сатурн – от cam «сеять», христ.-иуд. Сатана «князь земли»), с распространением более развитых мифологических систем она становится покровительницей земли cam + ана//анай «мать, дух-покровительница», а позже низводится до роли персонажа нартского эпоса. Ср. также с версией проф. Э. Р. Тенишева (от тюрк.-монг. cam «священный, подношение» + ана «мать» > сатанай «святая, священная мать».


(Голосов: 1, Рейтинг: 5)

  • Нравится

Комментариев нет