Отарланы Керим

ОТАРОВ КЕРИМ САРАМУРЗАЕВИЧ (1912 - 1974)
Поэт, моливший судьбу о мире на Земле.

 

ЗУРНУКЛА

Жангы ай турады, сыннган жюзюкча,
Къайгъылы дуниягъа къарай бийикден.
Зурнук сюрюу а, шынтагы юзюкча,
Кетип барады уруш башы кёкде.

Жазны келтирип келдиле зурнукла,
Аны биргесине - мудах жырларын.
Окоп эринледе жашил кырдыкла
Айтадыла ёлмезлик жашау барын.

Топла арыгъандыла къанлы ишден,
Кырдык ийис урду жаз аязында...
Солуулукъ жерге бир кесекге тюше,
Къарайбыз зурнук сюрюуню ызындан.

Ингир аулакъны бийлегенди шошлукъ.
Биз аны алдаулугъун ангылайбыз.
Жерни, къаяча, басханды сагъышлыкъ.
Биз зурнукла жырына тынгылайбыз.

Да... зурнукла, эски уяларына
Жетерлерин билип, къайта болурла.
Жырда - адамланы дунияларына
Жарсыуларындан иш айта болурла.

1942 ж.

 

Сен жиляма! Тилейме, жиляма!
Мени жанымы саудан асырама.
Чакъыргъанлай турады жолум а, -
Кече, кюн да санга ашыгъама.

Билеме, жарамы тап байларса,
Ол затха сен устаса кимден да.
Насыплыма, - дунияда сен барса!
Сен манга багъалыса кимден да!

Кече сайын айгъа сукъланама:
Сени керти да кёре болурму?
Къагъытларынгда мен жокъланама.
Табарма сени... Рахат солурма!

1942 ж.

 

КЕЧЕГИ ТЮЗДЕ

Сизде жауун жауа болурму? Бизде
Жауады ма быйыл биринчи жауун.
Ол къууанчлыкъ келтирмейди, жаз тюзде
Ёлюм барады, айта бизге дауун.

Жашнай тургъанча, кенгде жарыйды кёк,
Тар окоп толады жауун сууундан.
Окоп жауун суудан толгъанча, жюрек
Тола барады дуния жарсыуундан.

Окоп къабыргъасын тюеди жауун,
Окъла сызгъыралла жауун тюбюнде.
Да... кёп солдатны, ёлгенин не сауун
Билмей, сакълай болурла юйлеринде.

Анала, кече арада элгенип,
Уяна болурла жауун желинден.
Тюшлеринде ёлюп кёрюп эрлерин,
Жиляй болурла кёп таулу келинле...

Сизде жауун жауа болурму? Бизде,
Ингирден башлап, жауады бу жауун.
Ёлюм айланады кечеги тюзде.
Бёрюча, марай хар адамны жанын.

Апрель, 1942 ж.

 

АТА ЖУРТ НЕДИ?

Ата журт - ата юйюнгю жылыуу,
Сыйлы сютю, гыржыны да анангы,
Жеринги танг аязны урууу,
Жарыкъ, чёрчек сабийлигинги тангы.

Сени сюрюучю жолунгда тюбеген
Кёк сызгъачыкъла, шауданлы къолчукъла,
Сени къыйынлыкъгъа чадай юйреннген,
Къар ауушлагъа чыгъаргъан жолчукъла.

Сабийликде бешигинги тебретген
Къарт анангы ол огъурлу къоллары,
Сени къууанчха, бушуугъа да элтген
Ётгюр жашлыгъынгы бийик жоллары.

Ата журт - къыралынгы къышы, жазы,
Аны къар таулары, кенг аулакълары,
Кремлни башында къызыл жулдузу,
Халкъ байрамланы сыйлы байракълары.

"Ата журт неди?" - деп, жууап излеген
Адам болса, арсарсыз: "Биринчиден,
Мени ёсдюрген халкъды ол, - дерме мен. -
Адам болдум... жалан аны кючюнден".

Ата журт олду! Жаудан къоруй аны,
Тюбемеген бар эсе къыйынлыкъгъа,
Аны "Ата журтум!" - деп жаншагъаны
Саналыргъа керек тюйюлдю жукъгъа.

Ышыкъ излей, къоркъута жолла тиги,
Ол узакъда  айланнган эсе отдан, -
Жойгъанды "Ата журт" дер эркинлигин
Ол кишилигин тас этген сагъатда.

6-чы декабрь, 1943 ж.

БЮГЮН А СИЗДЕ

Жолла! Къыйын кюнледе сюйгенлени
Айырасыз да, артда тюбетесиз.
Алагъа къайтара кюсюгенлерин,
Адамланы сиз насыплы этесиз.

Жолла! Сабан сюрюлген жаз башында,
Бай тирликле ташылгъан алтын кюзде,
Не киеу нёгерле орайдасында
Ненча къууанч жыр баргъан болур сизде!

Бюгюн а сизде айланады ёлюм,
Ташларыгъызда къан ызларын къоя.
Сизде оноу этеди уруш жели,
Жанланы аямай, кюйдюре, жоя.

Сизде къууанч да, бушуу да, бир-бирни
Жокълай, эгизлеча, баралла кетип.
Сиз назму тизгинлерисиз ёмюрню, -
Барасыз, сермешле ичи бла ётюп.

Октябрь, 1941ж.

ЖАШАРГЪА!

Палахны къара кечеси тумалап
Тохтагъан эсе сен жашагъан жерни,
Жашау жолунгу да къан ырхы талап,
Алып кетген эсе жангыз кёпюрню,

Палах туманда жолдай шашды эсенг,
Кёрмей къалды эсенг да адам ызны,
Къарангы кёкде тас этди эсенг сен
Тюз жолунгу кёргюзтюрюк жулдузну,

Жангы палах, бушуу жоралай бизге,
Къычыра эсе да кечеги къаргъа, -
Керексе ахшы умутну юзмезге,
Палахланы барын хорлай, жашаргъа!

Тас этип ата юйню, жерни, мюлкню,
Жолла кесилип, сен тыйылсанг таргъа, -
Борчду, жанныча, къоруулай тюзлюкню,
Кишиликни да тас этмей, жашаргъа!

Май, 1942 ж.

КЕЧЕГИ ТЮЗДЕ

Сизде жауун жауа болурму? Бизде
Жауады ма быйыл биринчи жауун.
Ол къууанчлыкъ келтирмейди, жаз тюзде
Ёлюм барады, айта бизге дауун.

Жашнай тургъанча, кенгде жарыйды кёк,
Тар окоп толады жауун сууундан.
окоп жауун суудан толгъанча, жюрек
Тола барады дуния жарсыуундан.

Окоп къабыргъасын тюеди жауун,
Окъла сызгъыралла жауун тюбюнде.
Да... кёп солдатны, ёлгенин не сауун
Билмей, сакълай болурла юйлеринде.

Анала, кече арада элгенип,
Уяна болурла жауун желинден.
Тюшлеринде ёлюп кёрюп эрлерин,
Жиляй болурла кёп таулу келинле...

Сизде жауун жауа болурму? Бизде,
Ингирден башлап, жауады бу жауун.
Ёлюм айланады кечеги тюзде.
Бёрюча, марай хар адамны жанын.

Апрель, 1942 ж.

ПОЭТНИ СЁЗЮ

Темирчи гюрбежисинде, тер басып,
Къылычлыкъ къурчну отдак къыздыргъанча,
Магъаданчы, хаман магъадан къазып,
Къаяны ичине кирип баргъанча,

Хуначы, ташланы жонуп, юй ишлеп,
Агъач уста юйню башын жапзханча,
Чалбаш академик, талай жыл излеп,
Ёлюмню хорлагъан дарман тапханча,

Терек бахчачы, адамлагъа жангы
Кёгет берлик тереклени ёсдери,
Къалай ишлей эсе, ингири, тангы
Демей, ишине сау ёмюрюн бере, -

Поэт да, керти сёзюн алай таба,
Кюч береди анга, жона, къатдыра,
Поэтни сёзю сермешлеге чаба,
Къурч сюнгюге тенглик этеди туура.

Ахшы назму жол нёгереди солдатха,
Жюреклеге, ёт бере, киреди ол.
Батырланы ол кийиреди отха,
Кёлсюзлеге таукеллик береди ол.

Алай, сёзюнг бла сермешге элте
Кесинг да кирсенг а къан къазауатха, -
Сёзюнгю чакъырыу кючюн халкъ эште,
Аны сыйлы кёрюр, тенг этмез атха.

1942 ж.

УРУШНУ БИР СУРАТЫ

Жай кюнню чыгъарын сакълай, шош къалкъыу
Этедиле тюзде орус элчикле.
Къайнагъан къазанлача, кёксюл тылпыу
Жаядыла чунгурлада кёлчюкле.

Субай акъ къайынчыкъ, белиеден сынып,
Жатады, топ окъ юзюп. Андан азчыкъ
Арлакъда, таш ышыгъына къысылып,
Жангы къанча, къызарады гюл хансчыкъ.

Солдат а, бир эски ишин этгенча,
Олтуруп, байлайды жангы жарасын.
Айыралмазса, сабан чек ётгенча,
Жашауну бла ёлюмню арасын...

1942 ж.

 

ТАУЛУ БЛА КОМЕНДАНТ

Къантда комендантха бирде бир таулу:
- Ошда ёле турады, - деди, - анам.
Манга ары жол къагъыт берчи, табу!
- Келирсе, - деди комендант, - бир айдан.

Иш айдан айгъа атыла, жюрюп кёп,
Таулу ахырда, жыл тола, келгенди.
- Тохта, ол энтда ёлмегенмиди? - деп,
Комендант, къарнындан тутуп, кюлгенди.

1950 ж.

СОКЪУР БОЛУР ЭДИМ

Туугъан жерим! Сени кёрмей къалырда,
Бушуудан къара сокъур болур эдим.
Алай, ауазынгы эштсем, къабырдан
Къоба, хауангдан эркин солур эдим.

Андан да айырсала уа ёмюрге,
Солуялмай, бууулуп къалыр эдим.
Сенден башха жерде кирсем а кёрге,
Тар къабырым эки жарылыр эди.

1955 ж.

КЪАРАЧАЙ КЪАБЫРЛА

Къарачай къабырла Чуу ёзенинде,
Жамагъатча, жукълайдыла ингирде.
Биз ийнанабыз къадар измисине:
Тюзлюкню терслик хорламаз ёмюрде!

Бу къабырлагъа кирип кетген ачыу,
Кёлкъалдылыкъ да жауун суу болгъанда,
Кетер эди терслик къаласын чачып,
Ташын да къоймай, ырхыча баргъанда.

Къабырла къалгъандыла озгъан жылдан.
Ахшы умутча, кёреге кюзлюкле.
Мен сагъышлы келеме ингир жолда,
Юй да, кёр да аманатда тюзлюкге.

Сёзюмю саналмазын биле тюзге,
Кюрешмейме файгъамбаргъа ушаргъа.
Алай, ахшы умутсуз къалсакъ, бизге
Къарыу табылмаз дунияда жашаргъа.

1945 ж.

 

АЧЫ СОРУУ

Жашайбыз, озгъан кюнлени эсгере,
Бу дуниягъа жарсыр ючюн туугъанча.
Ингир алада Нальчикге аскерле
Басыннган эдиле, ёзен туманча.

Ингир а - шош. Итине, тауугъуна
Дери да - сакъ, сагъайгъанча бораннга.
Къызчыгъым да олтуруп тобугъума,
Терезеден къарай эдик орамгъа.

Таш орамны ётдю арба, къагъылып.
Къызыл жулдузчукъла - солдат бёркледе.
Урушха таукеллик угъай, къайгъылы
Хал эслене эди солдат бетледе.

Аллай халны мен неге жораларгъа
Билмей, тынгылай эдим. Ол а:"Хазыр
Бол, - деди, - энтда жангы жаралагъа", -
Эскилери къыйнамагъанча хазна.

Къызчыгъым а, къысыла билегиме:
- Бизни нек кёчюредиле? - деп сорду.
Ачы соруу бюгюн да жюрегими
Жарача кюйдюреди, бермей солуу.

1950 ж.

 

Чыганлы къатын, таш сала, айтды: "Сен
Жюз жил жашарыкъса, кёрмей жеринги."
Жюрегиме ауур жара салды сер,
Ары жюз къама киргенча кёрюндю.

Чыганлы къыз а айтды: "Тамбла сен
Туугъан жеринге къайтаса, ёлюрге!"
Жюрек жарамы кюйгени болду сел,
Кимден да мен насыплыча ёмюрде.

1949 ж.

ЫННА

Жашлары, туудукълары да урушда
Ёлгендиле, Ата журтну къоруулай.
Къадар а дагъыда анга гурушха
Болгъанды, аны миллетин къарыулай.

Туугъан жеринден къыстады: "Терссе!" - дей.
Келинлерин да тас этди палахда.
Ол къыргъыз арбазда, кюйген тюккючлей,
Олтурады, ёлюм тилей Аллахдан.

1944 ж.

КЪАРТ КЪОЙЧУ

Къойчу бла мен жолда ушакъ этдик.
"Тансыкъ болгъанма, - деди Учкуланнга.
Къыйын дунияда кёп палахдан ётдюк,
Алай бу ангылашынмайды манга:

Бизге нек табылмай къалды бир ёкюл?
Къадырыбыз нек койду бизни алдап?"
Дунияны бар бушууу къартны эки
Кёзюндеча кёрюне эди анда

Биз, тютюн тарта, олтурдукъ аулакъда,
Ачы сорууубуз жууапсыз къала.
Таула агъара эдиле узакъда,
Кавказ таула тюйюл эдиле ала.

Жауунчукъ кырдыкны букъусун жууа,
Къууана эдик салкъын солуууна.
Алай, жюз жыл олтурсакъ да, биз жууап
Табалмаз эдик къартны соруууна.

"Тилеп кёрсенг а, болушмазмы, къайдам?!
Дау а ким айталсын, - деди, - къадаргъа?"
Ауанача, бара эди ол... къойла
Ызындан къазах аулакъда, къарала.

1951 ж.

 

"Барды деп да махтанма.
Жокъду деп да ахтынма", -
Дегенди таулу бирде,
Жашай келгенде жерде.

Жокъ болуп къалады бар,
Жаз эрип кетгенча къар.
Жокъ да, кырдык чыкъгъанча,
Чыгъады, тал чакъгъанча.

Экисин да сынадыкъ,
Бар - жокъ бола, чыдадыкъ.
Жокъну бар этди къадар,
Жерине къайтды Малкъар.

Бушууланы чарсындан -
Къууанчлада жарсыдыкъ...
Тырманыбыз - Терсликге,
Махтауубуз - Тюзлюкге.

1961 ж.

 (Отарланы Керим "Дуния тынчлыгъын тилейме къадардан" (Назмула бла поэмала). "Эль-Фа" китап-басма, Нальчик, 1995 ж.)