Александр МЕЖИРОВ:
И вновь из голубого дыма
Встает поэзия, - Она
Вовеки непереводима -
Родному языку верна.
И вновь из голубого дыма
Встает поэзия, - Она
Вовеки непереводима -
Родному языку верна.
27 Апреля | 2024 года |
Александр МЕЖИРОВ:
И вновь из голубого дыма Встает поэзия, - Она Вовеки непереводима - Родному языку верна. |
|
|
|
"ЖЫРШЫ СЫМАЙЫЛ"
(Халық атаған атым) Шықтым көкке самғап ұшып, Биіктен қарап дүниені көрдім. Мен естімеген дауыс қалмады, Бұл өмірге "ғажап,тамаша",- дедім. Келген еді сонда бір кез: Бүкіл әлемге айтып жеткіздім сөзімді, Қарачай тілді сыйлы еттірдім, Қарачай жырын кеңінен естірттім. Амал не - жазу бұйырды, Ұшқанда қанатым айырылып сынды, Еремін деп сезімнің жетегіне, Құлап түстім терең сайдың түбіне. Мен - зығыры қайнаған құйындағы қиыршық, Жазу диірменінде езілген бүртік... Еңбегім - халал, ал өзім - харам, Жат етеді мені көрінген түртіп. Көңілімді басқан жалғыз зат: "Жыршы Сымайыл" деп, халқым қойған ат, Өліп кетсем де ол атым қалар, Халықтың аузында жырым сақталар.
Изменено: |
|
|
|
интересная тема...
|
|
|
|
Азат, къарнаш,
керти атынгы, тукъумунгу джазсанг иги болур. Джырчы Сымайылны казахчагъа кёчюрген биринчи адам сен болурса. Джаса. |
|
|
|
Bilal LAYPAN
СЮРГЮНДЕ КЪАРАЧАЙ ДЖАШЧЫКЪ БЛА АНАСЫНЫ УШАКЪЛАРЫНДАН (Сойкъырымны-сюргюнню къуру ал эки джылында (1943-1945) огъуна, акъыл-балыкъ болмагъан 22 минг къарачай сабий къырылгъанды). Къаура отда терк къайнаялмайды шай, Сабий къараса да кёз алмай. - Къайдады ол сен айтыучу Къарачай?- Сорады джашчыкъ чырт тёзалмай. Къуру чоюнну да ала къолуна, Анасы олтурады джууукъ. - Кёб турмай бирге чыгъарыкъбыз джолгъа,- Джууады бетин джыламукъ. Айтады, бетин джашыра джашындан: - Ёсе кир дженгил, кетерикбиз. Джандет деген олду джерни башында - Анда биз джашау этерикбиз. Къууанч да, насыб да сакълайла алда, Боллукъса анда, пелиуанча. Кавказ тауланы Мингиси бла анда Кёрлюксе, ала - кериуанча. Андады Ата джуртубуз бизлени, Анда табарыкъбыз нени да. Къоярбыз бу Кюн кюйдюрген тюзлени, Къурарбыз Джуртда эллени да. Джангы кюн тууар, джаныбыз - сау-эсен: Туугъан джер бизге болушур. Тулпарча ёсерсе Ата джуртда сен, Къайгъы да тохтар, сорушур. Зем-зем сууларын биз турсакъ да ичиб, Турсакъ да джалаб ташларын, Джуртда кетерикбиз айныб, тирилиб, Кёре тауланы башларын. Анда бал - бёчкеле бла, хай да аша, Бал къашыкъларыбыз туралла алкъын. - Бал бёчке - анда, къашыкъла уа - мында... Бир айт, алай нек болгъанды, анам? Кел кетейик Кавказгъа, анда Гырджын орнуна джарай эсе таш да. Ач болгъанма, джокъмуду бир джукъ... - Джукъла, балам, тамбла болур аш да. Сен эркишисе. Эркиши уа, Тёзеди неге да - ач болса да къарны. Джашчыкъ башын силкди да, кёзлерин къысды... Къарачайгъа кетди танг ала сабийни джаны. РАЗГОВОР МАЛЬЧИКА С МАТЕРЬЮ Только за первые два года геноцида (1943-1945)погибли 22 тысячи малолетних детей-карачаевцев Горящий очаг, закипающий чай, И ветер молитву доносит... "Когда мы поедем с тобой в Карачай?" - Ребенок у матери спросит. Она почерневший возьмет таганок, Задумчиво сядет поближе: "Поедем с тобою, поедем сынок..." А голову клонит все ниже. Украдкой лицо отвернет от огня, Слезой затуманятся очи. "Вот вырастешь скоро большой у меня, Тогда и поедем, сыночек. Тогда я в дорогу с тобой соберусь Туда, где хорошие люди. Ты горы увидишь, увидишь Эльбрус, Они - как большие верблюды! Там родина наша, сыночек, и там Покой обретем и надежду. Оставим мы здесь эту рухлядь и хлам, Ходить будем в новой одежде! Мы справимся - лишь бы cкopee ты poc - И с бедами там, и с нуждою. И станешь ты сильным, как горный утес, А мама твоя - молодою. Там горные реки - как чистый хрусталь, Там звезды - как спелые сливы! Ты станешь там смелым и твердым как сталь, И стану я самой счастливой. Там мед - загляденье, ешь-не-хочу! Хлебать будешь прямо из бочек..." "Я голоден, мама, я хлеба хочу!" "Не плачь, дорогой, спи, сыночек". перевел Аркадий ТЮРИН
Изменено: |
|
|
|
Bilal LAYPAN
ШАШДЫРАДЫ МЕНИ АКЪЫЛДАН Кечени къара бармакълары Акъ имбашларынгда сени — Олду шашдыргьан мени. Тангны акъ бармакълары Къара чачынгда сени — Къартаймаз ачыуум мени. Мени уа къол аязымда — Сюймеклик аязында — Джулдузла джилтинлей, джюрегим Ким ючюн джанады да?! СВОДИТ МЕНЯ С УМА Черные пальцы ночи По белым твоим плечам... Страсть застилает мне очи, Спать не дает по ночам! И утром — ревности муки, Вновь мне покоя нет — Кладет свои белые руки На плеча твои рассвет! То солнце тебя ласкает, То обнимает тьма... Просто любовь такая Сводит меня с ума! перевел Аркадий ТЮРИН
Изменено: |
|
|
|
Bilal LAYPAN
КЕЛИР МУЗЫКА, КЕЛИР Джашил музыка, тёгюл, — Джарасын унутсун терек. Джюрекни джулдузгьа кёлтюр, — Шош ышарсын тёгерек. Сыйла, музыка, сыйла, — Кёзге кёргюзт кёзлени. Кийик да уртлайд сайлаб Ай джуууннган кёзлеуню. Къайна, музыка, къайна, — Тынчлыкъ джокъ джерде, кёкде: Ит да улуйду, майна, Буу ёкюрген джюрекде. Керил, музыка, керил — Артда не, алда да не, Не кёрдюк, не кёрмедик... Келир музыка, келир. ИГРАЙ ЖЕ, МУЗЫКА, ИГРАЙ Играй же, музыка, играй! Открой для нас иные дали... Играй для тех, Что проиграли. Играй же, музыка, играй! Играй же, музыка, играй! Пусть музыкант не знает лени. Играй для новых поколений И будущее разгадай! Играй, ведь главное — начать! Играй, покуда хватит силы! Ведь мы успеем помолчать В уединении могилы... Играй же, музыка, играй! Играй всю жизнь, не умолкая. Лишь ты способна нам, играя, И землю подарить, и рай! Играй же, музыка, играй... Перевел Аркадий ТЮРИН
Изменено: |
|
|
|
|
|
|
|
Bilal LAYPAN
КЕЛЕР МУЗЫКА, КЕЛЕР Жасылдан музыка, төгіл,- Жарасын ұмытсын терек. Жүректі жұлдызға көтер,- Ақырын ғана кулсін төңірек. Сыйла, музыка, сыйла,- Көзге көрсет қайнарды. Киік те ұрттайды сайлап, Ай жуынған бұлақты. Қайна,музыка, қайна,- Тыныштық жоқ жерде, көкте: Ит те ұлыйды,анда, Бұғы өкірген жүректе. Керіл, музыка, керіл - Артта не, алда да не. Не көрдік, не көрмедік... Келер музыка, келер.
Изменено: |
|
|
|
Азат, ас-салам!
Я хочу твои переводы опубликовать в журнале (если получится). Если ты не желаешь под своим именем, тогда остается псевдоним. Тогда так: Азат КЪАРАЧАЙЛЫ. ОК? |
|
|
|
Я хочу твои переводы опубликовать в журнале (если получится).
Если ты не желаешь под своим именем, тогда остается псевдоним. Тогда так: Азат КЪАРАЧАЙЛЫ. ОК? Тамаша болды! |
|
|
|
Вознесенскийни бу назмусун бизни тилге менден иги кёчюраллыкъ бар эсегиз, бир кёрюгюз.
Можно и не быть поэтом Но нельзя терпеть, пойми, Как кричит полоска света, Прищемленная дверьми! Поэт болмазгъа боллукъса, оноу этмейик къадаргъа. Эшик къысдыргъан джарыкъны къычырыгъына уа чыдаргъа, тёзерге боллукъду къалай?
Изменено: |
|
|
|
Можно и не быть поэтом
Но нельзя терпеть, пойми, Как кричит полоска света, Прищемленная дверьми! Поэт болсаң да, болмасаң да, түсін: Адам деген төзе алмайды, Есік арасында қыстырылып қалған Шәйтанның, шыңғырығын.
Изменено: |
|
|
|
Азат, шайтанны къысдырсала эшик бла, хата джокъ эди.
|
|
|
|
Кергелен:
Поэт болмазгъа да боллукъду, Алай а, тёзерге болмайды, ангыла: Къалай къычырады джарыкъ ызчыкъ Эшик бла къыстырылса! |
|
|
|
Bilal LAYPAN
Поэзия — озеро, Открывшее глаза. Сердцем пью из него Отражения, Ладонью черпаю Свое лицо Из глубины. Велико ли озеро, Не знаю, Но, когда пою, На другом берегу Огни загораются. Может, я не пророк, Чтобы перейти его Посуху, Но за всю жизнь Обойду без посоха Пространство моего Голоса. А там — стану Озером, открывшим глаза... Халыкъ жыры - Япурай. www.youtube.com/watch?v=iD-6QI4znWk
Изменено: |
|
|
|
Азат, салам!
Ариу джырды Япурай, сёзлерин иги ангылаялмайма - текстин былайгъа салалмазмыса, орусчагъа магъанасын да кёчюре? |
|
|
|
Япурай www.youtube.com/watch?v=iD-6QI4znWk
Жаз болса жарқыраған көлдің беті, Көгеріп көрінеді, япурай, алыс шеті. Дірілдеп толқын басқан мөлдір суын, Шайқайды жас баладай, япурай, желдің лебі. Алтын бу ақ көбіктен бетін жабар, Судан бу көкке төніп, япурай, маржан тағар. Есіме ақ еркемді алған кезде, Ақ маржан жылт-жылт етіп, япурай, жерге тамар. Джаз болса жарқыраған кёлнюнг бети, (жарқыраған - светящийся, сияющий) Кёгериб кёрюнеди, япурай, узакъ чети. Къалтыраб толкъун басхан мөлдір cууун, (мөлдір - прозрачный; кристально чистый) Чайкъайды джаш баладай, япур-ай, джелнинг лебі. (лебі - дуновение) Алтын бу акъ кёмюкден бетин джабар, (бу - пар; испарение) Суудан бу кёкге төніп, япурай, марджан тагъар. (төніп - приблизившись) Эсиме акъ эркемді алгъан кезиуде, Акъ марджан жылт-жылт этиб, япурай, джерге тамар. (жылт-жылт етіп - поблёскивая; мерцая)
Изменено: |
|
|
|
АБАЙ
СЕГИЗАЯКЪ (Восьмистишия) 1 Узакътан сермеб, Джюрекден тербеб, Шымырлап бойгъа джайылгъан; (шымырлап - мелкой дрожью; мурашками) Хиуадан чабыб, (Хиуа - Хива) Қисынын табыб, (қисын - удобный момент) Тағыны джетиб къайырыргъан, (тағы - дикий; одичавший) Толғауы токъсан кызыл тил, (толғау - волнение) Сөйлеймін десенг, ёзің бил. (сөйлеймін - буду говорить) 2 Өткірдің жүзі, (өткір - острый; жүзі - остриё) Накъышнынг бизи Оюуун сендей сала алмаз. Билгенге марджан, Билмезге учуз, Джахилдар пайда ала алмаз. Къыйналма зыраф, тил бла джаякъ, Кёлсюз къулакъ - ойгъа олақ. (олақ - неумелый) 25 Атадан алтау, Анадан тёртеу, Джангызлыкъ кёрир джерим джокъ. Джууукъла бек кёб, Айтамын ептеп, (ептеп - понемногу; потихоньку) Сёзюмню ангылар элим джокъ. Обасындай хыйнчынынг Джангыз къалдым - таб шыным! (шыным - моя правда) www.youtube.com/watch?v=gMzQ4VbYyT4
Изменено: |
|
|
|
Кайсын Кулиев
АНА ТІЛІМ Сенде жылуы ана омырауының, Жерімнің жұпар иісі сенде, Тазалығы ана сүтінің, Жемістердің балғындығы сөздеріңде, Анам пісірген шелпектің татуы, Тәуекелдері батыр ерлердің, Туған ошағымыздың жылуы, Жарықтығы жазғы таңдардың, Кар таулардан үзіліп түскеннің шуылдауы, Текелер сермеп секіргені тауларда, Батырлар айбарлы қылыш ұруы, Кұстар шыңғырғаны бұлттарда, Бұлақтардың сыбырлауы, көк күркіреуі, Жайлауда тыныштығы іңірлердің, Тарлықта еркін қанат керуі, Ыңылдағаны көгершіндердің - Барысы да, ана тілім, сенде, Сыйлы жеріміздің жүрегі - сен, Жемістердің иісі сөздеріңде, Халық болып тұрармыз, сен тұрсаң есен! Сен болмасаң, біз да сөзсіз-тілсіз, Сен барда, сейіледі қайғы-мұңымыз. Саған тілек ете жасаймыз біз, Қуанышымыз, алаңдауымыз да - сен. Халық ана тілінде қайғы сөзін, Алғысын айтты, қыз айттырды, Ұрыстарда жаулардан сақтап жерін, Ана тілінде жырлай қайтты. Қыйын күндерде сүйенген таяғымыз, Қуаныш күндерде жұбатқан сырнайымыз, О, ана тілім - сәбилік тілі, О, ана тілім - шындық тілі!
Изменено: |
|
|
|
|
|
|
|
Къарачай адабиятда эм уста кёчюрюучюге, адабият тылмачха Биджиланы Асхатны санайма. Алайлыгъына сиз да мюкюл болур ючюн, аны Горькийден кёчюргенлерин эки тилде да салайым. Алгъа орус тилде.
БУРЕВЕСТНИК Над седой равниной моря ветер тучи собирает. Между тучами и морем гордо реет Буревестник, черной молнии подобный. То крылом волны касаясь, то стрелой взмывая к тучам, он кричит, и - тучи слышат радость в смелом крике птицы. В этом крике - жажда бури! Силу гнева, пламя страсти и уверенность в победе слышат тучи в этом крике. Чайки стонут перед бурей, - стонут, мечутся над морем и на дно его готовы спрятать ужас свой пред бурей. И гагары тоже стонут, - им, гагарам, недоступно наслажденье битвой жизни: гром ударов их пугает. Глупый пингвин робко прячет тело жирное в утесах... Только гордый Буревестник реет смело и свободно над седым от пены морем! Все мрачней и ниже тучи опускаются над морем, и поют, и рвутся волны к высоте навстречу грому. Гром грохочет. В пене гнева стонут волны, с ветром споря. Вот охватывает ветер стаи волн объятьем крепким и бросает их с размаху в дикой злобе на утесы, разбивая в пыль и брызги изумрудные громады. Буревестник с криком реет, черной молнии подобный, как стрела пронзает тучи, пену волн крылом срывает. Вот он носится, как демон, - гордый, черный демон бури, - и смеется, и рыдает... Он над тучами смеется, он от радости рыдает! В гневе грома, - чуткий демон, - он давно усталость слышит, он уверен, что не скроют тучи солнца, - нет, не скроют! Ветер воет... Гром грохочет... Синим пламенем пылают стаи туч над бездной моря. Море ловит стрелы молний и в своей пучине гасит. Точно огненные змеи, вьются в море, исчезая, отраженья этих молний. - Буря! Скоро грянет буря! Это смелый Буревестник гордо реет между молний над ревущим гневно морем; то кричит пророк победы: - Пусть сильнее грянет буря!.. |
|
|
|
Биджиланы Асхат былай кёчюргенди Горькийни "Буревестнигин".
БОРАНБИЛГИЧ Чал тенгизни Кенг тюзюню Тюз башында Булутланы Джел бир джерге Джоббу джыяд. Тенгиз бла Булутланы Арасында Боранбилгич, Элияча Къаралгъанлай, Кьатыб турад. Бир кереге Тум къанаты Толкъунлагьа Аз-буз джетед, Бир кереге, Садакъ кибик Атылгьанлай, Таууш эте, Булутлагьа Кириб кетед. Кёк булутла Эшителле Ол тауушда Болгъан уллу Батырлыкъны, Эм къууанчны. Боранбилгич Боран джелни Къобарыгъын Ачыусабды. Ол къарыуун Кеси таныб, Джюреги да, Отча, джаныб, Хорларгъа къычыргъанын Къош булутла Эшителле. Чайкала да, Джелден къоркъуб, Кенг тенгизни Башы кёкде Джунчуйдула: Ары-бери Булгъаналла - Чулгьаналла. Ургъан джелден Къоркъууларын – Къоркъгъандан, Ыйлыкъгьандан – Кёк тенгизге Терен джары Басдырырча Болгъандыла. Гагарла да, Бары бютеу, Къызбайлыкъдан Тёншюйдюле: Насыбсызла, Дуния кюреш Зауукълугъун Билмейдиле. Кёк чартласа, Ала къоркъуб Илгенелле, Буюгъалла, Дыгаласдан Джыйылалла, Чачылалла, Къошулалла. Тели Пингвин Къызбайлыкъдан Къаяланы Арасында Суу ашагъан Къырыкълада Терен джары Таша бугъад... Боранбилгич Кеси джангыз Кенг тенгизни Башы кёкде, Тулпар кибик, Къоркъмагъанлай, Эркин учуб Айланады. Булутла да Къаб-къаралыб, Энишгеден - Энишгеге, Кёк тенгизни Юсю таба Джоббу-джоббу Басыналла. Толкъунла да Шууулдайла, Гюрюлдейле, Ёкюрелле. Ёрге-ёрге Элияны Аллы бла Чартлайдыла, Секирелле. Кёк джашнайды, Кюкюрейди, Толкъунла да Шыбылагъа Эришгенден Кёмюклениб, Ёрелейле, Чёгелейле. Джел къозгъалыб, Толкъунланы Къучагьына Сермеб алыб, Суу джагъагъа Силдеб уруб, Чачыратады. Боранбилгич, Таууш эте, Учуб барад, Элияча, Кёкде таймай Къаралгъанлай. Бир кереге, Садакъ кибик Булутланы Тешиб ётед, Неда, къара Къанатыны Учу бла Толкъунланы Кёмюклерин Сыйпай-сыйпай, Чыгъа-бугъа, Терен джары Кириб кетед. Деу къанатлы Айланады Къундуз кибик Къаралгъанлай. Бир къарасанг – Булутланы Тюз башында, Бир къарасанг – Суугъа джете, Тубан бла Тюз тенгизни Арасында. Джел сууурад, Булутланы Къыбба бурад. Кёк кюкюрейд. Мамукъ кибик, Акъ тубанла, Юзюк-юзюк, Бурма-бурма, Кёк тенгизге Чардакъ болуб Айланалла. Кёк да чартлайд. Элияны Мыдах отун, Джанар-джанмаз, Тенгиз тартыб, Сууу бла Джукълатады. Кёк чартласа, Шыбыланы От таягъы Суугъа тийиб, Толкъунлада, Кюзгюдеча, Сызгъа-сызгъа Кёрюнеди. Джел къобханды, Боран джетед! Дунияны Боран элтед! Боран элтед! Боранбилгич Аны ючюн Исдемейин, Кёкде эркин, Элияны Ичи бла Ары-бери Джырыб ётед. Кюн аманны Андан да бек Бокъланырын Талпыб-кюсеб, Боранбилгич Чыдамайын Ётгюр-ётгюр, Ачы-ачы Таууш этед. |
|
|
|
кёчюрген БЕГИЙЛАНЫ Абдуллах
Александр ПУШКИН АЛТЫН ХОРАЗЧЫКЪНЫ ДЖОМАГЪЫ Ханлыкъла заманында, Заманла узагъында, Ауузгъа тюшюп аты, Къылычын тишеп къаты, Жашагъанды хан Дадон. Огъурсуз эди да ол, Къоншуларына тынчлыкъ Бермей, кюрешди ачыкъ. Энди уа къартлыгъында, Хан, диннге къайтханда, Урушну - нени къоюп, «Солургъа» деген оюм Бийлеген эди аны, Тынчлыкъны кюсеп жаны. Бу чакъда къоншулары Башлагъандыла, барып, Тынгысыз эте ханны, Халеклик сала анга. Осалгъа кетеди хал. Сау аскер тутады хан Ханлыгъын сакълар ючюн, Ол аямайды кючюн. Аскери, уо, неди, не? Жетишалмай эди де! Бу сакълап туруп мындан – Жау аскер уруп андан, Бу тюзню барса къоруй – Тенгизден келе къоркъуу. Амалсыз болду бу къарт: Болмай шо къачып бугъар Жер, жиляп къала эди, Жукъусуз бола эди. Не жашау болсун да ол! Болушлукъ излеп Дадон, Билгичле сурай эди, Атлыла къурай эди. Билгични келтирдиле, Дадоннга ётдюрдюле. Чал билгич къарт да мында Чыгъарды артмагъындан Бир алтын хоразчыкъны, Сагъайып бир азчыкъны: «Ханым, тынгыла манга, Айтайым амал санга: Сен муну, - деди, - тангнга Юй туругъуна къондур – Сакъ къалауурунг болур. Ырахат эсе чегинг, Бу да тынч турур, чёгюп. Аз да бир къайгъы чыкъса, Неда жау аскер чапса, Неда бир башха палах, - Тоба, сакъласын Аллах, - Олсагъат бу хоразчыкъ, Башчыгъын созуп, ачы Къычырып, къанат къагъар, Жау келген жары къарар». Хан айтханды: «Билгич, шо Мен санга этмез зат жокъ, Бу игилигинг ючюн, - Дейди, нюр ала ичин, - Сёз береме, сен терге, - Не айтсанг да – этерге». Хоразчыкъ да бийикде Къалауурду бийликге. Аз да бир къайгъы чыкъса, Неда жау аскер чапса, Бугъалыр онг жокъ мындан: Элгеннгенча жукъудан, Кирпилдеп, къанат къагъып, Къайгъылы жерге къарап, Олсагъат: «Куку-рий-ку-у... Сакъма, хан, тёгерекге, Бийлик эт сен, тынчайып!» - Билдиреди къычырып. |
|
|
|
Къоншула да тындыла
Урушну да тыйдыла. Хан керти да хан эди – Тап амал тапхан эди! Жыл, эки да жыл кетди; Жокъ ёшюн ургъан чекге. Хоразчыкъ да олтуруп Шош турады, ол турукъ Ишленнген кибик анга. Бир къайгъы да жокъ ханнга. Бир кюн а хан, сагъая, Уяннганды хахайгъа: «Атабыз, ой, ханыбыз!.. Туругъуз!.. Уяныгъыз!..» - Деп жетген эди къулу. Хан да, сагъайып къобуп: - Не болгъанды, не сизге? – Деп чыкъгъан эди. -Ёзге Не палахды?.. Ким?.. Къайда?.. «Хоразчыкъ, - деди, - къайгъы Этдиргенди къаланы, Ёлтюреди къадалып!» Хан чапды терезеге. «Ханым, не кёресе?» де – Кюнчыгъыш таба къарап, Аяусуз къанат къагъа, Къычырады хоразчыкъ: «Ку-курий, уо, хайда, чыкъ!..» «- Жамауат, - дегенди хан, - Осалгъа кетгинчи хал, Теркирек, уо, теркирек! Атлагъа миниу керек!» Шо эшитген бла аны, Тамата жашы ханны, Олсагъат чабып жетди, Аскерни жолгъа этди. Хоразчыкъ да сорушду, Халкъ да, хан да солушду. Бир ыйыкъ озду андан, Жокъду билдирген ханнга, - Урушдуму аскери, Не угъаймы, - жокъ, бери Аз да келмейди хапар. Не зат буюрур къадар? Хоразчыкъ а биягъы Сагъайтханды дунияны. Хан жангы аскер жыйды, Экинчи жашын ийди. Хоразчыкъ сабырланды, Энтта жокъ хапар ханнга! Сау ыйыкъ кетди толу; Халкъ да къайгъылы болуп... Хоразчыкъ а энтта да, Ол аскер кетген таба Бурулуп, къанат къакъды, Къычырды, маржа, къаты. Хан да, ханлыгъын билип, Хан да, атына минип, Ызындан тизип элни, Атланды кеси, сени Жауунга палах келсин, Не болур - Аллах билсин! Кёпмю-азмы бардыла – Аздыла, арыдыла. Кёрмей бир да урушхан, Хан болады гурушха: Не жашы жокъ, не ызы, Не бир кешене, бир зат. Тынгысыз болду Дадон. «Не сейирди бу!» - дей, ол, Жашырын къаугъа эте, Сагъышха къалгъан эди. Ма, сегизинчи кюню, Хан бир тау таргъа кирип, Бир ачыкъ жерге чыкъды, Ол жерде уа - бир чатыр, Шош уюп тёгереги; Хан ары тебиреди... Къараса дегин - да бу?!. Къырылгъан аскер табын. Къан чапды кёзлерине: Аскери - кеслерини; Кюбесиз, бир жаланла – Жашлары да алайда. Экиси да бир бирге Къамала уруп, жерге Къапланып турадыла, Жапланып турадыла. Иесиз къалгъан атла Айланадыла отлай, Шош-шош танг аласында, Чарс тартхан алысында. «Жашларым!» - деп, хан улуп Сарнады тарда, уллу Тау аузун титирете, Сагъайта тёгерекни. «Жашларым!» - къая, тала Кючсюне терен, алай Жилягъан эди Дадон, Ауазы къайта таудан: «Не къара кюнню кёрдюм! Не жууукъ болду кёрюм! Ай, жазыкъ тулпарларым, Кетдигиз тумаланып!» Тау да, таш да титиретип, Сарнагъанды тёгерек Дадонну биргесине. Алайлай, бир кесекден, Чачылды, дей, чарс сатыр, Ачылды, дей, ол чатыр, Къыз чыкъды, дей, ичинден, Кюн чыкъгъанча кечеден, - Шамахан бийни къызы, Дунияны бир жулдузу, - Хан жанлар да акъырын – Танг атхан бла жырын Тохтатхан къанатлылай, Кёзюне къатып, алай. Шо къызны кёзлеринде Жарыкъны кёргенинде, Унутуп эки жашын, Хан къалгъан эди шашып. Къыз да ышарып анга, Къыз а, баш уруп ханнга, Къолундан тутуп, элтип Чатыргъа кирип кетди. Бойсуннганды хан анга. Чатырда уа - хант къанга, Сыйлагъанды къыз керти, Солутханды жер этип. Сора сау ыйыкъ толу, Хан да насыплы болуп, Алданып ариулукъгъа, Жашады зауукълукъда. |
|
|
|
Бир ауукъ заман кетип,
Аскерин жолгъа этип, Хур къызгъа да сюйюне, Атланнганды юйюне. Кесинден эсе алгъа Хапары жетди халкъгъа. Алагъа намыс бере, Къалагъа кирген жерге Ашыгъып чыкъгъанды халкъ, Алгъышха чапханды халкъ. Дадонну бла къызны Алгъышлайдыла къызыу. Халкъ ичинде хан кёрдю: Башында бир акъ бёркю, Сакъалы да чыммакъ-акъ – Ол билгич киши, ол къарт. «А, къалайса, акъсакъал, - Дейди хан, - айт, не айтаса? Кел былай жууугъуракъ, Не дерсе жууугъунга?» - Хан, - деген эди билгич, - Бу сёзюм ючюн сен кеч, Эсингдемид, сен терге: Не айтсам да этерге Сёз берген эдинг манга? Да заман жетди анга. Саугъагъа берсенг а чын Шамахан бийни къызын.- «- Ол а не сёзд?! - дейди хан, - Сен, харип, аны айтхан, Акъылдан шашхан кёреме. «Хан къызны манга берир деп...» - Жарлы, жыйчы эсинги! Сёлешесе эсирик. Хоу, - дегенди хан анга, - Сёз бергенме, хоу, алай Хар неге да барды чек, Сен къызны тилейсе нек? Сёзюнгю да ал артха, Къой, ушамайды къартха, Жаш адамча серленнген. Тилесенг а сен менден Жартысын бийлигими, Не - алтын беририми, Неда - жылкъымдан бир ат, Неда - бий сыйын, бир зат». - Хан, керекмейди затынг! – Деп айтды билгич къаты, - Бер къызны, кёзюнг къыйсын Шамахан бийни къызын! – Хан айтды, башын булгъай: - Кёрмейсиз жашны! Угъай. Сен не аламатса да! Мен а адамгъа санап!.. Жоюлгъунчу сёзюнгден, Думп бол,- дейди,- кёзюмден! Сёлешесе, къарт, терс-мерс! «Бий бергинчи къул тёзмез» Дегенлей деп, бу къайдан?!.. Кет, къуру - деп, - былайдан!» Къарт да сёз къатлар умут Этгенлей, бу хан муну, Мужара бла сермеп – Жокъ даулашхандан себеп – Мангылайына берди! Баштёбен тийип жерге, Жан алды билгич. Къала Титиреп къалды, къарап. Къыз а, эшта гюняхдан Къоркъмайды, не - Аллахдан – Хи-хи-хи, ой, ха-ха-ха! – Къалдырады палахха! Хан, абызырап, къысха Ышармыш этди къызгъа. Хан да, къыз да къалагъа Кирдиле... Да алайда, Халкъ шо басыннган чакъда, Бир къанат таууш чыкъды. Хоразчыкъ, учуп келип, - Халкъ да сагъайды, кёрюп, - Башына къонуп ханны, Тулусун марап аны, Сермеди бурну бла, Хан да, бир тюрлю бола, Чонгкъайгъанды файтондан. «Ох» деп, «ах» деп, айтыудан, Сойланнган эди, ёлюп. Къыз да, шо муну кёрюп, Жокъ болуп къалды ариу, Басмагъан кибик ары. Хоразчыкъ учуп кетди, Хар айтылгъаны керти. Ышарырсыз: бек омакъ Айтылгъанды деп, жомакъ Ётюрюкдю дерсиз - хо, Эслиге уа дерсди бу! |
||||
|
|
|||
Форум Мобильный | Стационарный