Форум

Кёбюсюн бу сёзленден биринчи кере кёреме...

Бейбарс

меня всегда интересовало, о чем может говорить наличие таких слов в нашем языке, как корона, трон, мираж, бамбук, носорог, дракон, жираф, принц, принцесса? это именно карачаево-балкарские слова, заимствования из других, или это общетюркские слова?

Келечек ? будущее

"в будущем" - "келечекде"? келечек заманда, келечек заманла - деб айтыргъа боллукъмуду?

Тилтяппа

kakoe smeshnoe slovo tiltyappa

Тарбие араб сёздю

Салам алейкум, Бейбарс.
Да, энтда бир кере, артыкъ кере аннгыладым, алан, санга: ?Джазгъанынг бизни тилибизни хранилищеси болуб барады? деб айтханым тюз болгъанын. Аллахгъа шукур, окъур затыбыз барды, окъурукъ адамларыбыз аздан аз болуб барады ансы. Ма былайда да, ичибизде сенден сора кёб болса бир-эки адам болур сен келтирген сёзлеге сёз къошарыкъ. Мени да джокъду бир къошар сёзюм. Алай болсада мен да бир къошайым, сенден эркинлик алыб, ?Батырас? поэмангы тюбюнде салыннган ангылатыуларынгы:
А Н Г Ы Л А Т Ы У Л А
Алтын Терек (миф.) - жашау тереги.
Аждагъан, аждагъай (миф.) ? сарыуек.
Алам - космос.
Айгъырла - Звезда жеребцов.
Ангкъыт (миф.) - сарыуек.
Алауган (миф.) - нарт.
Аелик (миф.) - ай бийче.
Анкъар (миф.) - нарт таурухлада айтылгъан къуш.
Албарс (миф.) - айны Желмаууздан къоруучу самырладан бири.
Акърап - Скорпион.
Азирейли - жийиргенчли.
Алангъасар - аскер башчы.
Аслангюр ? Аслан кёллю

Бойран - мазаллы.
Барсил - бурун Кавказда жашагъан тюрк тайпаладан бири.
Балдражюз (миф.) - жаз бла къыш айырылыр аллы сууукъла (эки жыйырма кюн).
Буркъут - беркут.
Байрым бийче (миф.) - дева Мария.
Бау - агъач.
Бийтик (миф.) - таш тейриси.
Бийменлик - бойсуннган халкъла, къыралла.
Бостан - терек бахча.
Бай терек (миф.) - Алтын терек.
Базантур - базгъын.
Бугъачар - Телец.
Бирсил - бирикген.
Барсил ? Барс Эл
Бунзак - жесир.

Гория (миф.) - Химиккини жашы.
Гидала - Орион.
Гылан (миф.) - Химиккини жашы.
Генезир - мерзавец.
Гебенек - мантия.
Гида - уруш балта.
Горда - уллу бичакъ.
Голчар - Овен
Гъарш - кёкню бек бийиги.
Гъашыкъ - сюймеклик.
Гъашик - сюймеклик шашхын этген адам.

Досул - дос.
Деуер - деулючю, эрлиги болгъан адам.
Деу - эмеген маталлы жаныуар.
Долай, долууан - океан.
Дебет (миф.) - нарт.
Даулет (миф.) - жер тейриси.
Дууана (миф.) - дьявол.
Дебекгюр - жюрек адам.

Ёрюзмек (миф.) - нарт.

Жау-Жангур ? жауун тейриси.
Жек (миф.) - хыйны, болмазлыкъны болдургъан.
Жайза - къысха сюнгю.
Жюзен - жер.
Жолбарс (миф.) - айны Желмаууздан къоруучу самырладан бири.
Женуб - къыбла.
Жардам - болушлукъ.
Жорукъат - жорукъ.
Жыран - жырчы
Желеу - жакъчы, защитник.
Жут (миф.) - Балдражюзню ортанчы жашы. Ол терен къар жаудуруп, малланы ачдан къырады.

Забиял ? къылычны бир тюрлюсю.
Замана ? бек эртте. къалыубала.
Зухал - Сатурн.
Зумрут - изумруд.
Забиял ? къылычны бир тюрлюсю.

Кюне - кюн бла кече, сутки.
Кёбелей - алан тепсеу.
Кериуан - Звезда каравана.
Кент - шахар, къала.
Кёк Тейри (миф.) - Тейриле бийи. Уллу Тейри, Сыйлы Тейри, Хан Тейри да дейдиле.

Къандауур - созвездие Кентавра.
Къажар - Персия.
Къаугъар - аскерчи.
Къутукъ - чыгыр.
Къагъан - хан.
Къагъанат ? къырал.
Къаф тау (миф.) - нарт таурухлада айтылгъан тау.
Къаргъаш - противник.
Къаранчха - адамны ауанасы.
Къандагъай - лось.
Къайнар (миф.) - кюн тейри.
Къарашауай (миф.) - нарт.
Къыйынлы (миф.) - айны Желмаууздан къоруучу нарт.
Къылыян ? къылычны бир тюрлюсю.
Къылыян ? къылычны бир тюрлюсю.
Къур - автор къурагъан къыралны аты.
Къап - хыяр.

Лейлек - аист.

Магас (миф.) - орта ёмюрледе алан къыралны ара шахары.
Мыртты (миф.) - ёлгенле дуниясы.
Минги тау - Ёмюрлюк тау. Мёнгю тау, Тейри тау, Эгизле, Албарс,
Алан тау да дейдиле. Аны тауча не аздан 40 аты барды.
Магъриб - Шимал Африка.
Мазандаран - Къажарда буруннгулу шахар.
Мусхал ? сыйсыз.

Нар - алтынны бек сыйлысы.
Нёх - тос.
Намарт - намыссыз.

Орман - тайга.
Озай - космос.
Отачы - лекарь-травник

Рум - Греция.

Саф - сатыр.
Самырла (миф.) - нарт Къыйынлыны къанатлы итлери.
Сабар - бурун Кавказда жашагъан тюрк тайпаладан бири.
Салымчы (миф.) - кёклю адам.
Самум - къумлада ургъан къаты жел.
Сибил - сары чачлы, акъ шинли.
Саяу - сюнгю.
Сюнне - къысха сюнгю.
Сос - состар таш.
Сос улу (миф.) - Сосурукъ..
Сата - коралл.
Сууласан (миф.) - суу анасы.
Сурх - 1.Мгновенно, молниеносно; 2.Таурухлада айтылгъан тау (миф.).
Сатанай (миф.) - Кюнню бла Айны къызлары. Ёрюзмекни юй бийчеси.
Сырсыз - халсыз.
Солман - Юпитер.
Синнар - оналты къыллы къобуз.
Серан - мираж.
Сарпын - къылыч.
Семсер - эки къол бла тутарча узунсап къылыч.
Сене ? акъыл, ой.

Тебинтур - къызгъан адам, тепсе, къаты тепген.
Тюмен - он минг аскерчи.
Тайпа - племя.
Тегерей - кюбе.
Тейри жол - Къой жол.
Тарпан (миф.) - учхан ат.
Темурек - такъыя.
Томпа - факел.
Терк суу - Терек.
Тах, тахта - трон.
Таж - корона.
Умай бийче (миф.) - аналыкъны бийчеси.
Учу - терекни чокайы.
Учхурукъ ? отдан чартлагъан шыхырла.
Уллезер - ханла ханы, мёнгю хан.
Ут (миф.) - Балдражюзню тамата жашы. Ол къыш, жерни бузлатып, малланы ачдан къырады.
Фыргъауун - фараон
Хункер - келечи.
Хут (миф.) - Балдражюзню кичи жашы. Ол жаз, буз жаудуруп, малланы къырады.
Хантурун - тах.
Харра (миф.) - эмеген маталлы жаныуар.
Харракъушла (миф.) - харра бла къуш маталлы жыртхыч къанатлыла.
Хынчы - бек огъурсуз, къылыкъсыз.
Хашкен - бродяга.
Хымикки (миф.) - жел анасы.
Хансарай - хан къала.
Чын аякъ - фарфор.
Чолпан - Венера.
Чомпараш - тюш тейриси.
Чёмючле - Северная корона.
Шибля (миф.) - тейри.
Ыргъай - щука.
Ылышык - сом.

Эл - къырал.
Эмрек - талмаз ат.
Элия (миф.) - тейри.
Эллик - бир тайпаны халкъы.
Эллез - къырал.
Элмендер - ханла ханы.
Эрек - гурмук.
Элежумар ? тели этген ханс.


Ангылатыуларынг болсада, поэманы ичинде мен ангыламагъан сезле кёбдюле.

Териси ? гургун тери
Таш макъадан иери

Башлары-кёхтюй башла

Кюйсюз кеси да къоркъур
жапысыз эмегенден,
бу эмеген дегенден

Эмеген да таулагьа
къачды, къан-къыран этип.

- Апсатыны малларын
къыр, депми айтхан эдим?!
Адамланы къанларын
ич деп гуппур сыртынга,
боюн хурмустугунга
мен къамчи тартхан эдим!..

Былайда, гургун, таш макъаны иери, кёхтюй башла, джапысыз, къан-къыран, хумурстунг деген сёзлени магъаналары къалай болур? Быллай сёзле кёбдюле джазгъанларынгда.

Бейбарс, башха джазгъанларынгда да барды англатыуларынг. Мен ангылагъанга кёре, сени быллай сёзлеге кесинг къурагъан энчи СЁЗЛЮГЮНГ болургъа керекди. Ол алай эсе, аны халкъгъа чыгъарсанг суаблыкъгъа къаллыкъ эдинг, алан.

Дагъыда бир айтырым. ?Гургунбыдыр?, ?кирпитери?. Бу, мен поэмада тюртюлген сёзле, джанъы къуралгъан сёзлеге саналлыкъ болурла? Есть круг людей, которые не приветствуют новообразования и даже высмеивают их авторов. Но, вот что писал в свое время М. Эпштейн, говоря о неологизмах: ?...примерно за 1000 лет своего существования русский язык реализовал в лучшем случае только одну тысячную своих структурных словопорождающих ресурсов?. Прав был и Сергей Чупринин, когда писал, предваряя свою мысль приведённой выше цитатой Эпштейна: ?... каждый из нас не только может, но и обязан заниматься словотворчеством?. Это всё о русском языке. Нам бы их печали. Считаю, что сказанное больше относится к нам. Считаю, что наш язык обладает большими словопорождающими возможностями (ресурссами). Речь, конечно, не идет в данном случае о заимствованных словах или новообразованиях из всяко-разных технологических и иных терминов.
Аны айтханым, бизни джазыучуларыбыз къоркъмайын эски сёзле бла хайырланыргъа керекдиле. Алай болсада, къуру эски сёз бла джазылгъан (айтылгъан) сёз, къулакъгъа ушагъыулу эштилмейди бусагъатда (Кесими акъылымы айтама былайда. Терс да болурма. Мен ангылагъанча, кертда деб, эски сёзлени бир бир юсюне салыб къояргъада джарарыкъ болмаз. Не пишут же русские на старославянском... Сказанное, конечно же, не относится к твоему творчеству. Здесь то, как раз всё удачно в меру. Юлгюдю ол!). Ол бири. Экинчиси. Бизни джазыучуларыбыз къоркъмайын, ыйлыкъмайын джангы сёзле къурай барыргъа керекдиле. Тилибизни ичинден чыкгъан, тилибизни ичинден къуралгъан джангы сёзле...

Сау бол, Бейбарс.

Kostyu bi syuda...

Унутула баргъан сёзлерибизни юслеринден тынгылы ушакъ этип, аланы жашауда сакълар онгланы излерге керекбиз. Бу мен келтирген сёзлени кёбюсю кесибизни сёзлерибиздиле, ёзге тюрк тилледен кирген сёзле да болмай амаллары жокъду. Эски сёзлерибизни жыйгъанла бардыла. Аланы бири Джуртубайланы Махтиди. Тёппелены Алим да жыяды. Къудауланы Мухтар да. Мухтар бир къауум китапчыкъ да чыгъаргъанды. Алим бла Махти сёзлюгюгюбюзге къошакъ халда китап чыгъарлыкъча эшитгенме. Берекет, бу сёзлени мен да китапларыбыздан алгъанма. Кесим биген сёзлени да хайырланама чыгъармаларымда. Быланы хайырлана турмасакъ, аланы да заман жутуп къоярыгъы баямды.

Гория (миф.) - Химиккини жашы

Гылан (миф.) - Химиккини жашы.

Сууичмез уа къайдады?)) Химиккини къызы...
Хычыуун, жумушакъ, салкъын къол аязчыкъды ол..къуру да ишхилди ашайды, къуру да бал ичеди...Бек ариу къызчыкъды))

окъуучу

къол аязчыкъ

аязчыкъ.... ветерок дегенимди, къол деген сёз керек тюйюлдю ансы ладошка болур))))
Кечигиз ,бу тил ана тилим тюйюлдю))) бир бирде халатчыкъ этеме)))


Бейбарс

Бек сау бол. Жазмай къоймам.

_________

Эски мажюсю табыныу юсюнден ушакъ этерим келеди.
Бу теманы бек сюеме.
Тейри, Уммай бийче, Алтын Хардар, Апсаты, Жер Атасы Даулет, Жер Анасы Дауче, Жел Анасы Хымикки...ала барысы да унутулмай къалыргъа керекдиле... Нарт таурухла да....
Раубазы...дагъыда аны кибик...

Хо да, сау къал атйыргъа керекме. Келе тургъан ыйыкъда келликме.

Ocean

)

тилтяппа? аламат
Орус жомакълада бир жашчыкъ барды, Жихарка деп. Ударение на первом слоге)))) Мен школда окъугъанымда биз бир бирибзни подкалывать этиученбиз: Атанг, ананг сеннге Жихарка деп ат атсала эди, сен алагъа кёлкъалды боллукъму эдинг?)))))
Бу эки сёз, тилтяппа бла Жихарка..къысхасы..они друг друга стоят)))

Бара барайым...Заман, заман, заман....
Столетия бегут, стирая
Из памяти заветный образ рая(с)...
))))

Саруек-крокодил. не дракон!
Шибла-молния, Бог молнии!

Ocean

жаша да къал ))

Бейбарс

Тёппе улу Алимге письмо жаздым да ийдим. Энтта бек сау бол.
Сен жазыучу болгъаныгы эслемеген эдим.Кечкинлик бер.
"Батырас" деген поэма нени юсюнден? Эски нарт таурухланы, эски мифлени тамалларындамыды?
Тотур ал айында неда Тотур арт айында бир жумуш бла Налчикге келирге керекме. Аны Налчикде алыргъа боллукъмуду?

Abdullah
мен билеме))))

Гъашыкъ - сюймеклик.
Гъашик - сюймеклик шашхын этген адам.
ала араб сёзледиле, тюркдеда барды Ашк бла ашык

Abdullah
къарачайлы

"Джууала"




eto ne s "dju-dju-djuala, eki 4i4han suu-ala... attya ..., annya... bishire"? blin, zabila

Бюгюн папа бла эски сезлени юсюнден селеше келгенбиз да... бир кеб сейир зат эшитгенме) Сиз биле да болурсуз аны, алай а, менича билмегенле да кеб болурла)

Къарачайда, ислам дин келгенчи, хал къалайды деб приветствовать эте эди адам адамны. Бу сагъатда уа "Ассалам алейкум" полностью заместить этгенди аны.

Андан сора "намыс" деген сез къарачай тюлдю, араб сездю оказывается... Къарачайда намысны орнуна хут дей эдиле. Сора отрицательный магъанасы къалгъанды (хутсуз, къутсуз), положительный а уа "намыс" болуб къалгъанды... "намыссыз" деб мен эштмегенме.

Энтда, бёксюн деб эртде малны джартысына дей эдиле. Например: "Къойну бёксюню сизникиди. "