Расширенный поиск
28 Марта  2024 года
Логин: Регистрация
Пароль: Забыли пароль?
  • Кёл – къызбай, къол – батыр.
  • Кёбден умут этиб, аздан къуру къалма.
  • Суу кетер, таш къалыр.
  • Ишге юренсин къоллары, халкъ бла болсун джоллары.
  • Ана къойну – балагъа джандет.
  • Арба аугъандан сора, джол кёргюзтюучю кёб болур.
  • Иги адамны бир сёзю эки болмаз.
  • Нафысынгы айтханын этме, намысынгы айтханын эт.
  • Ариу джол аджал келтирмез.
  • Айран ичген – къутулду, джугъусун джалагъан – тутулду.
  • Адеб джокъда, намыс джокъ.
  • Джылар джаш, атасыны сакъалы бла ойнар.
  • Алма терегинден кери кетмез.
  • Хоншуну тауугъу къаз кёрюнюр, келини къыз кёрюнюр.
  • Къонакъ аман болса, къонакъбай джунчур
  • Чалманны аллы къалай башланса, арты да алай барады.
  • Акъдан къара болмаз.
  • Айтылгъан буйрукъ, сёгюлмез
  • Ашхы болсанг, атынг чыгъар, аман болсанг, джанынг чыгъар.
  • Ариу сёзде ауруу джокъ.
  • Къыз чыгъаргъан – къызыл къымжа.
  • Джырына кёре эжиую.
  • Алим болгъандан эсе, адам болгъан къыйынды.
  • Элиб деген, элге болушур.
  • Рысхы – сют юсюнде кёмюк кибикди.
  • Мени джылытмагъан кюн, меннге тиймесин!
  • Окъугъан – асыу, окъумагъан – джарсыу.
  • Мал кёб болса, джууукъ кёб болур.
  • Мал ёлсе, сюек къалыр, адам ёлсе, иши къалыр.
  • Чакъырылмагъан къонакъ къачан кетерин сормаз.
  • Тил – миллетни джаны.
  • Тенгинг джокъ эсе – изле, бар эсе – сакъла!
  • Татлы тилде – сёз ариу, чемер къолда – иш ариу.
  • Алтыннга тот къонмаз.
  • Харам къарнашдан, халал тенг ашхы.
  • Эринчекни эр алмаз, эр алса да, кёл салмаз, кёл салса да, кёб бармаз!
  • Байма, деб да, къууанма, джарлыма, деб да, джылама.
  • Къуру гыбыт бек дыгъырдар.
  • Ётюрюкден тюбю джокъ, кёлтюрюрге джиби джокъ.
  • Биреуге аманлыкъны тилеме да, кесинге ашхылыкъны тиле.
  • Урунуу – насыбны анасы.
  • Ишлегенден, къарагъан уста.
  • Билмегенинги, билгеннге сор.
  • Чакъырылмай келген къонакъ сыйланмай кетер.
  • Чомарт къонакъ юй иесин сыйлар.
  • Адамны адамлыгъы къыйынлыкъда айгъакъланады.
  • «Ёгюз, джаргъа джууукъ барма, меннге джюк боллукъса», - дегенди эшек.
  • Кеси юйюмде мен да ханма.
  • Зар адам ашынгы ашар, кесинги сатар.
  • Кийиминг бла танылма, адамлыкъ бла таныл.
Страницы: 1
Ахматланы Любовь "Тилек" деген жангъы назму китабы чыкъгъанды. Алгъышлайбыз
 
Кеси айтханна кёре:
"Мен 1971 ЖЫЛДА БЫЛЛЫМ ЭЛДЕ ТУУГЪАНМА. НАЗМУЛА ЖАЗЫП ШКОЛДА ОКЪУГЪАН ЗАМАНЫМДА БАШЛАГЪАНМА. БИРИНЧИ НАЗМУЛАРЫМ "НЮР ЖУРНАЛДА БАСМАЛАННГАН ЭДИЛЕ,ОЛ ЗАМАНДА МАНГА 10-11 ЖЫЛ БОЛА ЭДИ.ШКОЛНУ БОШАГЪАНДАН СОРА,КЪАБАРТЫ-МАЛКЪАР УНИВЕРСИТЕТНИ МАЛКЪАР ТИЛ БЛА АДАБИЯТ БЁЛЮМЮНЕ КИРГЕН ЭДИМ.АНДА ОКЪУУНУ ЖЕТИШИМЛИ БОШАГЪАНДАН СОРА, ТЫРНЫАУУЗНУ 1-ЧИ ЛИЦЕЙ ШКОЛУНДА ИШЛЕП БАШЛАГЪАН ЭДИМ.БЮГЮНДА АНДА МАЛКЪАР ТИЛ БЛА АДАБИЯТНЫ ДЕРСЛЕРИН БЕРЕМЕ. БИРИНЧИ КИТАБЫМ ("АКЪ ТАШЛА" 1998 ЖЫЛДА ЧЫКЪГЪАНДЫ.ЭКИНЧИ КИТАБЫМ ("ТИЛЕК" 2013 ЖЫЛДА ЧЫКЪГЪАНДЫ.2002 ЖЫЛДА РОССЕЙНИ ЖАЗЫУЧУЛАРЫНЫ ЧЛЕНИ БОЛГЪАНМА.

Ызы къалын болсун! Хайрын кёр!
 
Китапны "Эльбрусоидну" библиотекасына къошарыкъбыз сюйген а андан алып хайырланыргъа боллукъду.
100_1294.JPG (1.57 МБ)
 
:)
img150.jpg (172.12 КБ)
Изменено: мики - 15.02.2014 03:15:46
 



автор слов Любовь Ахматова
 
Лайпанланы Билал


АХМАТОВА БИЗНИ ПОЭЗИЯДА

Къарачай-малкъар поэзияда джангыз эки китабны, бир башлагъаным бла, айырылалмай, ахырына дери окъуб чыкъгъанма. Биринчи китаб — АРА БОРАН — 1986-чы джыл чыкъгъанды, автору Бабаланы Ибрахим. Аны аты белгилиди — Къайсын Ибрахимни малкъар поэтлени барындан да баш кёре эди. Экинчи китаб — ТИЛЕК — 2013 джыл басмаланнганды, джазгъан — Ахматланы Люба. Алай а, аны юсюнден уллу джукъ джазылыб, билмейме.

Къуш къанатлары болгъанны къой, шорбат чыпчыкъ тенгли фахмусу болгъанны да эслеучю, ёрге кёлтюрюучю Къайсын, сау болса эди,- Любаны юсюнден, «поэзиябызгъа къаллай къыз келгенди» деб, къашлары да ёрге кёлтюрюлюб, къолларын да кёкге тутуб, ышарыр эди, къууаныр эди. Аламат назмулагъа тюртюлсе, этиучюсюча, Любаны бир-эки назмусун да, бал татыу этдириб, окъур эди...

Ай медет, Къайсын джокъду энди, алай а, Бегий улу, Ёлмез улу дегенча, Ол ышаннган джашла, Аллахха шукур, саудула. Абдуллах да, Мурадин да, Ахматланы Любаны къарачай-малкъар тиширыу поэзияны баш джетишимине санайдыла. Поэтессаны китабын окъугъандан сора, мен да ол оюмгъа келгенме.

Бу китаб аллай назмуладан къуралгъанды — эм къарысузуна кюмюш, къалгъанларына да алтын, накъутналмаз белгиле бериринг келеди. Эшта, Любаны назму китабы Кърымшаухалланы Ислам-Бийни медалына бош теджелген болмаз.

Да неди да Ахматланы шайыр къызны дуния поэзияны дараджасына чыгъаргъан?

Назму джазыуну (силлабикадан башлаб, бюгюннгю эркин назмугъа дери) бютеу джорукълары, амаллары бла хайырлана билгеними? Шийирлеринде ритм-джюрюш чырт бузулмай, асхамай баргъанымы? Рифмаларыны-кафиелерини кючлюлюгю-ариулугъу-джангылыгъымы? «Джыджымны узуну, сёзню уа къысхасы» иги болгъанын ангылаб, джазгъанларын созмагъанымы? Назмусуну суратлау дараджасы бек мийикде болгъанымы? Ауаз бермей, кёзбау, кука ариулукъ къурамай, Хакъ сёзню Акъ сёз бла айталгъанымы?

Барысы да, барысы да. Къалгъанладан эм уллу башхалыгъы уа — санын-тёнгегин къымыжа этмей, кёлюню-джюрегини ариулугъун-тазалыгъын кёргюзте билгениди. «Къарауаш — бутундан, бийче къыз — къутундан танылады» деб, бир эски айтыу барды. Аллайын, Ахматланы шайыр Любаны назмусу сюймеклик шийирлени ичинде «бутундан» тюл, къутундан танылады. Олду Любаны лирикасыны энчилиги, «бийче мухуру».

21-чи ёмюрню шайыр къызы Ахматланы Любаны сюймеклик тизгинлери, 16-17 ёмюрледе джашагъан Гошаях Бийчени Къаншаубийге таралгъан джырыны-кюуюню мийиклигине чыкъгъанлары анданды, аны ючюндю. Ма алайды фахмуну кючю — тарих бла да байлайды бизни. Ёмюрле кетедиле, алай а, шайыр тиширыугъа — ол Гошаях Бийче болсун, Ахматланы къыз болсун, — ёмюрлюкге къаллыкъ назму тизгинле айтдыргъан таза Сезим джашайды. Любаны сюймеклик лирикасы халкъ ийнарладан кюч ала, бютеудуния поэзияны тенглигине чыкъгъан эсе, аны эслеб, ол мийик адабият джетищимибизни юсюнден айтыргъа да, джазаргъа да борчлубуз.

Бир-бир китаблада юлгюге келтирирге бир маджал назму табмай абызырайса. Любаны китабында уа къайсысын сайларгъа билмей къыйналаса — къышхы чегетде нызы тереклеча кёгередиле ала. Кюймеклик назмуларын да сюймеклик джарытыб турады.

Ай къанатын жерге тюшюрдю, 9
Агъызды жилямугъун булут.9
Насыбым гоккача юшюдю,9
Акъ къарлада бузлады умут.9

Бузчачакъ жаулугъу жылтырай,9
Къыш сыйырды жайны саугъасын.9
Сын бола, бирде уа къалтырай,9
Эшитеме энтта ауазын…9

Бу ата-бабаларыбыз джаза келген эски силлабика (джик тенглик) джорукъ бла джазылгъанды. Рифмала да игидиле: тюшюрдю-юшюдю, булут-умут, джылтырай-къалтырай, саугъасын-ауазын. Суратлау дараджасы уа аламатды: хар тизгини бирер сурат.

Алай а, назмуну, къойнуча кесиб, союб, тинтиб, санлаб, юлюшле этиб кюреширикле адабиятчы алимледиле. Биз а: «хар бир сёзню барды джаны / Шайырла билебиз аны»,- дейбиз. Любаны назмусундан джюрек сезимле-толкъунла, башха джюрекге джетерча-къатылырча, назму сёзле-тизгинле болуб чачыладыла. Джагъада сюелген джангыз терекни, сууда кетиб баргъан чапракъларына къараб, сын болгъаны, титирегени - бу башында назмугъа тюшюб къалгъанчады.

Къызны къыркъ джаны барды дейдиле. Любаны сюймеклик лирикасы да къыркъ джаны болгъан къызгъа ушайды — сюеди, кюеди, ёледи, тириледи.


***
Сюймеклик бошалса,
Къуругъан терекгеми ушайды,
Къуругъан терекге,
Бутагъы замансыз къуругъан?..
Сюймеклик бошалса,
Таркъайгъан черекгеми ушайды,
Таркъайгъан черекге,
Юзмезге амалсыз жутулгъан?..

Сюймеклик бошалса,
Жоюлгъан жашлыкъгъамы ушайды,
Жоюлгъан жашлыкъгъа,
Къаласы ажымлы оюлгъан?..
Сюймеклик бошалса,
Бузлагъан жулдузгъамы ушайды,
Бузлагъан жулдузгъа,
Жюреги сууукъдан уюгъан?..

Бу назму уа, силлабо-тоника джорукъ бла (басымлы, басымсыз бёлюмлени кёзюулешиб баргъанлары) джазылгъанды. Басым хар ючюнчю бёлюмге тюшюб барады (анапест).

Назму— къайсы джорукъ бла джазылса да — назму боллукъду, аны магъанасы бла кеби бир-бирин тута эселе, суратлау дараджасы мийик эсе, кафиеси кючлю эсе, джюрекдеги-кёлдеги — Акъ сёзге, Иги сёзге бурула эсе. Ахматланы къызны назмулары аллай керти назмуладыла.

Алай а, мени сейирсиндирген, быллай шайырларыбыз бола тургъанлай, бизни поэзия (Къарачай джанына айтама) Кёкге нек кёлтюрюле болмаз? Кёлтюрюлген къой, дараджасы тюшгенден тюше барады. Бизни сюймеклик ийнарла дунияда джангыз бир халкъны аллай хазнасындан кем тюлдюле. «Джыр Къарачайда этилир да, Малкъарда джырланыр» деб тургъанлары да белгилиди. Энди не болгъан болур бизге?

Къол джазмамы окъуй, 1983 джыл Къайсынны бир айтханы тюшеди эсиме: «Не эсе да сиз джаны назмуну формасына аз эс бурасыз. Бек фахмулу джазыучугъуз Муссаны назмуларында да бар эди ол кемлик...».

Тюз айта эди Къайсын. Андан бери да 30 джыл кетди, алай а, Къарачайда назму джазыу тёре артха тёнгереген болмаса, бир да алгъа атламагъанды. Къарачайда къаллай назмула басмаланнганларына, алагъа да къаллай махтау сёзле айтылгъанларына къараб, сейир болуб турама. Тепси джанында айтылгъан алгъыш сёзлени бирле назмуду деб басмалайдыла, бирле да аны махтайдыла. Алай бла поэзиябыз къалай ёсер? Назмугъа не уллу магъана салсанг да, ритми асхай эсе, рифмасы-кафиеси къарыусуз эсе, суратлау дараджасы джокъ эсе, - ол поэзия хазна къалай болур?

Айта, юрете билген да джокъ, юренирге излеген да джокъ. «Неме да былай джазады» деб, назму маталлы бир затланы китаб этиб чыгъарыб, башха графоман да анга махтау сёзле джазыб, не заманнга дери барлыкъбыз экен?

Тамада къауум силлабо-тоникагъа кёчюб, назму джазарыкъларына ийнанмайма, джашыракъ къауум а — излесе — джазаллыкъды. Узакъгъа барыргъа кереги да джокъду, малкъар назмучула ямб, хорей, анапест...ёлчеле бла джазадыла,- айтыргъа, силлабо-тоника джорукъгъа кёчюб бошагъандыла. Орус тилде назмула нек тынч окъуладыла — ол джорукъ бла джазылгъанлары ючюн — басымлы-басымсыз бёлюмле кёзюулешиб келгенлери ючюн. Бизни тилге ол джорукъ келише болмазмы? Келишеди, анга шагъат малкъар къарнашларыбыз, эгечлерибиз джазгъан чыгъармала.

Эртде айтылгъанды — назму ол ритмди деб. Назму рифмасыз да джашар, ритмсиз а — огъай. Ахматланы Любаны китабын ачыгъыз да, ритми бузулгъан бир назмусун бир табыгъыз — табаллыкъ тюлсюз.

Любаны биринчи китабы 1998 джыл чыкъгъанды, экинчи китабы — 2013 джыл. Ол джукъа ктитабчыкъгъа кирген назмула 14 джылны узагъына джазылгъандыла. Бютеулей да 113 назму — кеслери да къысха назмула. Айтыргъа, орта тергеу бла (поэзияны алай тергерге болмай эсе да) бир джылгъа он назму джазады, таб андан да аз. Алай а, къаллай назмула — адамны эсинде къаллыкъ, халкъыбыз джашагъан къадарда, джашаб турлукъ ёлюмсюз назмула. Любаны назмулары къысха болгъанлыкъгъа, аланы ёмюрлери узун боллугъуна окъуучу кеси тюшюнюр — аны назму китабын окъуса. Мен а, ол китабда къаллай назмула болгъанларын энтда бир кере кёргюзтюр ючюн, сёзюмю тамамлай, Ахматланы Любаны — къарачай-малкъар тиширыу лирика поэзияда эм онглу шайырыбызны — талай назмусу бла окъуучуланы шагъырей этерге излейме.


КЪАРА ТАШНЫ ЖАРАСЫ

1
Къар жауады, жабады жерни
Сагъышым - ажашхан зурнуклай...
Ауазы улутады желни, -
Мен къалгъанма санга тансыкълай.

Жашауну биринчи къарлары
Агъарадыла тау башлада.
Жюрегим жиляды таралып,
Таш жаргъан кюч а - кёз жашлада.

2
Гошаях! Ол ачы юлюшюнг
Ачытды кёплени жанларын.
Нек келесе мени тюшюме,
Ташланы да къыя санларын.

О къалай базындынг кючюнге!
(Бушуу жокъча, бу къар а - таза!)
Сюймеклик жоюлмаз ючюннге
сынатдынг сен ташха да азап.

Таяндырмай армау башынгы,
Къаншауну сакъладынг ашыгъып...
Жарасы ол Къара ташынгы
Бюгюн да къанайды, ашланып.

3
Туманнга бёленнгенди эсим.
(Къар жауады Басхан тарында).
Жашагъанма, ах, билмей кесим
Гошаях бийчени жырында.

Къар жауады, жабады жерни
Сагъышым - ажашхан зурнуклай...
Ауазы улутады желни, -
Мен жашайма санга тансыкълай.


БАР...


Бар. Сени сакълайды жол.
Мен сени тыйдыммы?! Къачан?
Къарамынг сууукъду, къарча.
Къар, эрип, жерге агъарча -
Энди эталмам…

Бар. Жолунг болсун ахшы,
Насыбынг – жарыкъ жулдузча.
Сюймеклик ачыды, тузча,
Кёпюрю болгъанды бузча,-
Энди ёталмам…

Бар. Баргъан – насып табар…
Чыкъ жолгъа, манга ышар да.
Сакъласын Аллах, къадар да.
Жилямукъ тыяр мадар а -
Энди табалмам…

Бар. Мени кюнюм батды,-
Жарытып чыкъмаз алгъынча.
Нек кёрдюм сени жанымча ?!..
Жюрегим тохтап къалгъынчы,-
Бар…


АЖАШХАНМА ЖАШАУДА


Къар жауун къатыш тюшеди
Кюз жайгъан кюйюзлеге.
Мудахлыгъын юлешеди
Ёзенлеге, тюзлеге…

Ай мутхуз нюрюн чачады,
Жарыта орамланы.
Сагъыш китабын ачады
Тауланы къарамлары…

Жол излейме, жокъду жол а.
Ажашханма жашауда.
Айт, неге, кимгеди, сора,
Жюрекден ургъан шаудан?


СЕН КЪЫЙНАЛАМЫСА МЕНИЧА?

Юч жол айырылгъан жерде,
Сакълаймыса мени алгъынча?
Бузлаймыса сууукъ желде,
Жюрегинги жарсыу алгъынчы?

Сюймекликни суратлары -
Сууукъ отну сууукъ нюрюча…
О толмагъан муратларым,
Мудахсыз сиз – ахыр кюнюча

бу ёмюрню. О хаух дуния…
О неди, неди байлыгъынг?!
(Кюз саламы – жауун къуя…)
Санга элтирми къайыгъым?

Сюелме сен сууукъ желде,
Жырларыма да, хо, ийнанма…
Юч жол айырылгъан жерде
Къалды насып, къалды ийнар да.

Мудахды жаралы жюрек,
Бу жиляуукъ кёкню кенгича.
Юч жол – юч къуругъан черек…
Сен къыйналамыса менича?..


***

Жаз табийгъатны нюрю
Дуниягъа тёгюледи.
Къалай жарыкъды кёлюм,-
Жюрекде сууукъ ёледи.

Журтуму чууакъ тангы
Лёкъу чакъгъаннга ушайды.
Жауунну жыры – жангы,
Жауун къууанчда жиляйды.

Агъачны жашил чачын
Оюнчакъ желчик тарайды.
Къайгъыларымы чачып,
Кёзюме биреу къарайды.

Хауаны тазалыгъы
Жюрегими эсиртеди.
Сени айтхан сёзлеринг
Кече, кюн да эсимдеди.


***
Тёгерекни бийлегенди къарангы,
Ай жарыгъы тереземден къачханды.
Жюрегимде эрттегили жарамы
Жай кечени шыбырдауу ачханды


***
Тюшлериме сормай-ормай келесе.
Мен а сени аллынга чыгъалмайма.
Бошалгъанды жомагъыбыз, билесе,-
Ёлген гюлме, жангыдан чагъалмайма.

Озгъан кече келдинг мени тюшюме.
Мен а сени алгъынча сакъламайма.
Къой жанымы акъ къарлада юшюме,-
Жюрекни таша жырын жокъламайма.

Жырлай билген жырлагъанын къоярмы,
Жарыкъ жыры узакъ жары кетгенлей?
Сюе билген сюймекликден тоярмы,
Сюйгенинден къадар къуру этгенлей?


***
Жапханды къар жолубузну терен.
Боллукъ болду, терсни – тюзню излеме…
Озгъан кюнню къайтмазын тергеп,
Келлик кюнден умутуму юземе.

Тюнгюлме сен а – насыбынг алда.
Жашау – насыпды, къалгъаны – алдау.

Узакъ болса да энди арабыз…
(Билдим, къоркъгъанына тюбейди ким да)
Ма бюгюн да ачыйды жарабыз,
Заман кетди, ол башына эркинди.

Унутма, жаным, мен да унутмам,
Алай жашама энди умутда.

Сейирди, тамашады дуния,
Заман да эмилик атлай чабады.
Сезимлерим, табалмайын уя,
Хауледиле…Къышны къары жабады

Чал чачынгы,керти сюймеклигим,
Жаннет нюрюм, уллу кюймеклигим.


ТАР АУУЗДА

Жел, къанатларын жайып,
Тар ауузда учады,
Бир къонады, шошайып,
Бир туманны чачады.

Тар ауузда наратла
Кёкге созуладыла.
Бутакълары – къанатла,
Кюнден кюч аладыла.

Тар ауузда къаяла
Ариудула, акъдыла.
Тёппелери – мияла,
Бошалмаз жомакъдыла!


* * *

Энтда ётдюрдюк бир кюн…
Ол да тас болду бизге.
Эки жюрекге жюгюн
Къоюп, кетгенди тюзге.

Энтда ётдюрдюк бир кюн…
Ол кетди, алай тири,-
Сагъышча, ауур бёркюн
Экибизге кийдирип.

Энтда ётдюрдюк бир кюн…
Ол кетди бизден, жиляй.
Тамбла да келликди кюн -
Жашау ётеди алай.

Энтда ётдюрдюк бир кюн…
Сен – менсиз, сенсиз а – мен.
Насыпны этгенди кюл
Умут тартыучу тирмен.


* * *
Къар жауады, жаш келинча, уяла,
Агъарта да, жангырта тёгерекни.
Акъ тонлагъа киргендиле къаяла,
Акъ жаулукъла къысхандыла терекле.

Сюеме жангызлай айланыргъа,
Къыш агъартса шахар орамланы,
Сагъышларым да эшиле жыргъа,
Тынчлыкъ излей тынчаймагъан жаным.


* * *
Тауушсузду, шум болгъанды тёгерек,
Къар жапханды битеу да жерни башын.
Сюеледи жангыз къалгъан бу терек,
Этген кибик сау дунияны сагъышын…
 
Красавица......и невероятно талантливая поэтесса! :превед: :ялучший: :ялучший:

Ызы къалын болсун, сюймеклик назмула, къуанчлы сезимле орналсыла джюрегинде Любаны.

:браво: :ялучший: :браво:
 
Аллай кюнлеге джетгенбиз - ана тилибизде джазгъан не онглу назмучу чыкъса да, аны ангылаб, багъалата билген бек аз адам чыгъар энди...
 
мики, Любаны юсюнден башхала да джазгъан болурла - табханынгы бери сала бар, марджа.

Любаны юсюнден мени статьямы салыб, дагъыда кетериб къойгъаныгъызны уа - бир да ангыламадым. Кесим салдым - разы болмагъан бар эсе, айтсын.
Изменено: Sabr - 16.02.2014 16:50:30
 
Любаны орус тилге кёчюрюлген назмулары да болурла - аланы да былайгъа салсагъыз, тенглешдириб да къарар эдик..
Изменено: Sabr - 17.02.2014 04:19:42
 
...
 
 
мики, былайда Ахматланы Любаны юсюнден айтханынгы иги этгенсе. Ол не уллу махтаугъа да тийиншли эгечибизди. Люба кесине махтау,сый излегенледен тюйюлдю. Ол аллай бош, алдау, кёзбау затладан, керти, чынты поэтча,бек кенгдеди. Бюгюнлюкде Къарачайда, Малкъарда да анга тенг боллукъ жангыз бир назмучу эгечибиз жокъду. Пилал аны тюз чертгенди. Угъай деген юлгю келтирсин да, бизни андан да бек къууандырсын..
 
Цитата

Sabr пишет:
мики, Любаны юсюнден башхала да джазгъан болурла - табханынгы бери сала бар, марджа.

Любаны юсюнден мени статьямы салыб, дагъыда кетериб къойгъаныгъызны уа - бир да ангыламадым. Кесим салдым - разы болмагъан бар эсе, айтсын.

Статьяны Манга Люба кеси бергенди алай сизден ыразылыкъ алмай салыргъа уа болмадым.
Люба айтханга кере статья-алкъын басмаланмагъанды.
Ол себепден личкагъызгъа жаздым-сорлугъум барды деп,жууабын алмагъандан сора уа кетердим.Сюйген-сюймеген? Бизде аллай зат жокьду, автор кеси билмей салынса ыразы болмаз дегенден къалды.
 
elbars,
Сау болугъуз! Къолубуздан келгени эте келебиз.
 
Цитата
мики пишет:
Статьяны Манга Люба кеси бергенди алай сизден ыразылыкъ алмай салыргъа уа болмадым.
Люба айтханга кере статья-алкъын басмаланмагъанды.
Ол себепден личкагъызгъа жаздым-сорлугъум барды деп,жууабын алмагъандан сора уа кетердим.Сюйген-сюймеген? Бизде аллай зат жокьду, автор кеси билмей салынса ыразы болмаз дегенденкъалды.
Игиди алай эсе. Бу статьяны эки джерде да басмаламай турадыла - форумгъа салыб, кетериб къойгъанынгда, ол къауумладан Сеннге да сёзмю джетди экен деб тура эдим. Алай тюл эсе - игиди. Личкама джазылгъан затланы эслемей къалыучанма, аны себебли джукъ айтырынг болса, тартынмай е-майлыма джаза тур: bilallaypan@hotmail.com
Малкъаргъа игилик, Къарачайгъа ашхылыкъ. Алгъыш биргеди.
 
"Къарачай" газет,
2014 дж. мартны 20

Мартны 21 — Поэзияны бютеудуния кюню



ЛАЙПАНЛАНЫ Билал


«БИЙЧЕ МУХУРЛУ» НАЗМУЛА


Къарачай-малкъар поэзияда джангыз эки китабны, бир башлагъаным бла, айырылалмай, ахырына дери, окъуб чыкъгъанма.

Биринчи китаб - «АРА БОРАН» - 1986-чы джыл чыкъгъанды, автору Бабаланы Ибрахим. Аны аты белгилиди - Къайсын Ибрахимни малкъар поэтлени барындан да баш кёре эди. Экинчи китаб - «ТИЛЕК» - 2013-чю джыл басмаланнганды, джазгъан - Ахматланы Люба. Алай а, аны юсюнден уллу джукъ джазылыб, билмейме.

Къуш къанатлары болгъанны къой, шорбат чыпчыкъ тенгли фахмусу болгъанны да эслеучю, ёрге кёлтюрюучю Къайсын, сау болса эди, Любаны юсюнден, «поэзиябызгъа къаллай къыз келгенди» деб, къашлары да ёрге кёлтюрюлюб, къолларын да кёкге тутуб, ышарыр эди, къууаныр эди. Аламат назмулагъа тюртюлсе, этиучюсюча, Любаны бир-эки назмусун да, бал татыу этдириб, окъур эди...

Ай медет, Къайсын джокъду энди, алай а, Бегий улу, Ёлмез улу дегенча, ол ышаннган джашла, Аллахха шукур, саудула. Абдуллах да, Мурадин да, Ахматланы Любаны къарачай-малкъар тиширыу поэзияны баш джетишимине санайдыла. Поэтессаны китабын окъугъандан сора, мен да ол оюмгъа келгенме.

Бу китаб аллай назмуладан къуралгъанды - эм къарыусузуна кюмюш, къалгъанларына да алтын, накъут-налмаз белгиле бериринг келеди. Эшта, Любаны назму китабы Кърымшаухалланы Ислам бийни медалына бош теджелген болмаз.

Да неди да Ахматланы шайыр къызны дуния поэзияны дараджасына чыгъаргъан?

Назму джазыуну (силлабикадан башлаб, бюгюннгю эркин назмугъа дери) бютеу джорукълары, амаллары бла хайырлана билгеними? Шийирлеринде ритм-джюрюш чырт бузулмай, асхамай баргъанымы? Рифмаларыны-кафиелерини кючлюлюгю-ариулугъу-джангылыгъымы? «Джыджымны узуну, сёзню уа къысхасы» иги болгъанын ангылаб, джазгъанларын созмагъанымы? Назмусуну суратлау дараджасы бек мийикде болгъанымы? Ауаз бермей, кёзбау, кука ариулукъ къурамай, Хакъ сёзню Акъ сёз бла айталгъанымы?

Барысы да, барысы да. Къалгъанладан эм уллу башхалыгъы уа санын-тёнгегин къымыжа этмей, кёлюню-джюрегини ариулугъун-тазалыгъын кёргюзте билгениди. «Къарауаш - бутундан, бийче къыз - къутундан танылады» деб, бир эски айтыу барды. Аллайын, Ахматланы шайыр Любаны назмусу сюймеклик шийирлени ичинде «бутундан» тюл, къутундан танылады. Олду Любаны лирикасыны энчилиги, «бийче мухуру».

XXI-чи ёмюрню шайыр къызы Ахматланы Любаны сюймеклик тизгинлери, XVI-чи - XVII-чи ёмюрледе джашагъан Гошаях Бийчени Къаншаубийге таралгъан джырыны-кюуюню мийиклигине чыкъгъанлары анданды, аны ючюндю. Любаны сюймеклик лирикасы халкъ ийнарладан кюч ала, бютеудуния поэзияны тенглигине чыкъгъан эсе, аны эслеб, ол мийик адабият джетишимибизни юсюнден айтыргъа да, джазаргъа да борчлубуз.

Бир-бир китаблада юлгюге келтирирге бир маджал назму табмай абызырайса. Любаны китабында уа къайсысын сайларгъа билмей къыйналаса - къышхы чегетде нызы тереклеча кёгередиле ала. Кюймеклик назмуларын да сюймеклик джарытыб турады.

Ай къанатын жерге тюшюрдю,
Агъызды жилямугъун булут.
Насыбым гоккача юшюдю,
Акъ къарлада бузлады умут.

Бузчачакъ жаулугъу жылтырай,
Къыш сыйырды жайны саугъасын.
Сын бола, бирде уа къалтырай,
Эшитеме энтта ауазын...

Бу ата-бабаларыбыз джаза келген эски силлабика (джик тенглик) джорукъ бла джазылгъанды. Рифмала да игидиле: тюшюрдю-юшюдю, булут-умут, джылтырай-къалтырай, саугъасынауазын. Суратлау дараджасы уа аламатды: хар тизгини бирер сурат.

Сюймеклик бошалса,
Къуругъан терекгеми ушайды,
Къуругъан терекге,
Бутагъы замансыз къуругъан?..
Сюймеклик бошалса,
Таркъайгъан черекгеми ушайды,
Таркъайгъан черекге,
Юзмезге амалсыз жутулгъан?..

Бу назму уа, силлабо-тоника джорукъ бла (басымлы, басымсыз бёлюмлени кёзюулешиб баргъанлары) джазылгъанды. Басым хар ючюнчю бёлюмге тюшюб барады (анапест).

Мени сейирсиндирген, быллай шайырларыбыз бола тургъанлай, бизни поэзия (Къарачай джанына айтама) кёкге нек кёлтюрюле болмаз? Бизни сюймеклик ийнарла дунияда джангыз бир халкъны аллай хазнасындан кем тюлдюле. «Джыр Къарачайда этилир да, Малкъарда джырланыр», деб, тургъанлары да белгилиди. Энди не болгъан болур бизге?

Къарачайда назму джазыу тёре артха тёнгереген болмаса, бир да алгъа атламагъанды. Къарачайда къаллай назмула басмаланнганларына, алагъа да къаллай махтау сёзле айтылгъанларына къараб, сейир болуб турама. Тепси джанында айтылгъан алгъыш сёзлени бирле назмуду деб басмалайдыла, бирле да аны махтайдыла. Алай бла поэзиябыз къалай ёсер? Назмугъа не уллу магъана салсанг да, ритми асхай эсе, рифмасы къарыусуз эсе, суратлау дараджасы джокъ эсе, ол поэзия хазна къалай болур?

Айта, юрете билген да джокъ, юренирге излеген да джокъ. «Неме да былай джазады» деб, назму маталлы бир затланы китаб этиб чыгъарыб, башха графоман да анга махтау сёзле джазыб, не заманнга дери барлыкъбыз экен?

Тамада къауум силлабо-тоникагъа кёчюб, назму джазарыкъларына ийнанмайма, джашыракъ къауум а - излесе - джазаллыкъды. Узакъгъа барыргъа кереги да джокъду, малкъар назмучула ямб, хорей, анапест...ёлчеле бла джазадыла,- айтыргъа, силлабо-тоника джорукъгъа кёчюб бошагъандыла. Орус тилде назмула нек тынч окъуладыла - ол джорукъ бла джазылгъанлары ючюн - басымлы-басымсыз бёлюмле кёзюулешиб келгенлери ючюн. Бизни тилге ол джорукъ келише болмазмы? Келишеди, анга шагъат малкъар къарнашларыбыз, эгечлерибиз джазгъан чыгъармала.

Любаны биринчи китабы 1998-чи джыл чыкъгъанды, экинчи китабы - 2013-чю джыл. Ол джукъа китабчыкъгъа кирген назмула 14 джылны узагъына джазылгъандыла. Бютеулей да 113 назму - кеслери да къысха назмула. Айтыргъа, орта тергеу бла (поэзияны алай тергерге болмай эсе да) бир джылгъа он назму джазады, таб, андан да аз. Алай а, къаллай назмула - адамны эсинде къаллыкъ, халкъыбыз джашагъан къадарда джашаб турлукъ, ёлюмсюз назмула. Любаны назмулары къысха болгъанлыкъгъа, аланы ёмюрлери узун боллугъуна окъуучу кеси тюшюнюр - аны назму китабын окъуса. Мен а, ол китабда къаллай назмула болгъанларын энтда бир кере кёргюзтюр ючюн, сёзюмю тамамлай, Ахматланы Любаны талай назмусу бла окъуучуланы шагъырей этерге излейме.





АХМАТЛАНЫ ЛЮБА

(Назмула малкъар диалектде басмаланадыла)


КЪАРА ТАШНЫ ЖАРАСЫ

1
Къар жауады, жабады жерни
Сагъышым - ажашхан зурнуклай...
Ауазы улутады желни, -
Мен къалгъанма санга тансыкълай.

Жашауну биринчи къарлары
Агъарадыла тау башлада.
Жюрегим жиляды таралып,
Таш жаргъан кюч а - кёз жашлада.

2
Гошаях! Ол ачы юлюшюнг
Ачытды кёплени жанларын.
Нек келесе мени тюшюме,
Ташланы да къыя санларын.

О, къалай базындынг кючюнге!
(Бушуу жокъча, бу къар а - таза!)
Сюймеклик жоюлмаз ючюннге
Сынатдынг сен ташха да азап.

Таяндырмай армау башынгы,
Къаншауну сакъладынг ашыгъып...
Жарасы ол Къара ташынгы
Бюгюн да къанайды, ашланып.

3
Туманнга бёленнгенди эсим.
(Къар жауады Басхан тарында).
Жашагъанма, ах, билмей кесим
Гошаях бийчени жырында.

Къар жауады, жабады жерни
Сагъышым - ажашхан зурнуклай...
Ауазы улутады желни, -
Мен жашайма санга тансыкълай.


АЖАШХАНМА ЖАШАУДА

Къар жауун къатыш тюшеди
Кюз жайгъан кюйюзлеге.
Мудахлыгъын юлешеди
Ёзенлеге, тюзлеге...

Ай мутхуз нюрюн чачады,
Жарыта орамланы.
Сагъыш китабын ачады
Тауланы къарамлары...

Жол излейме, жокъду жол а.
Ажашханма жашауда.
Айт, неге, кимгеди, сора,
Жюрекден ургъан шаудан?


СЕН КЪЫЙНАЛАМЫСА МЕНИЧА?

Юч жол айырылгъан жерде,
Сакълаймыса мени алгъынча?
Бузлаймыса сууукъ желде,
Жюрегинги жарсыу алгъынчы?

Сюймекликни суратлары -
Сууукъ отну сууукъ нюрюча...
О, толмагъан муратларым,
Мудахсыз сиз – ахыр кюнюча

Бу ёмюрню. О, хаух дуния...
О, неди, неди байлыгъынг?!
(Кюз саламы – жауун къуя...)
Санга элтирми къайыгъым?

Сюелме сен сууукъ желде,
Жырларыма да, хо, ийнанма...
Юч жол айырылгъан жерде
Къалды насып, къалды ийнар да.

Мудахды жаралы жюрек,
Бу жиляуукъ кёкню кенгича.
Юч жол – юч къуругъан черек...
Сен къыйналамыса менича?..



***
Жаз табийгъатны нюрю
Дуниягъа тёгюледи.
Къалай жарыкъды кёлюм,-
Жюрекде сууукъ ёледи.

Журтуму чууакъ тангы
Лёкъу чакъгъаннга ушайды.
Жауунну жыры – жангы,
Жауун къууанчда жиляйды.

Агъачны жашил чачын
Оюнчакъ желчик тарайды.
Къайгъыларымы чачып,
Кёзюме биреу къарайды.

Хауаны тазалыгъы
Жюрегими эсиртеди.
Сени айтхан сёзлеринг
Кече, кюн да эсимдеди.



***
Тёгерекни бийлегенди къарангы,
Ай жарыгъы тереземден къачханды.
Жюрегимде эрттегили жарамы
Жай кечени шыбырдауу ачханды.



***
Тюшлериме сормай-ормай келесе.
Мен а сени аллынга чыгъалмайма.
Бошалгъанды жомагъыбыз, билесе,-
Ёлген гюлме, жангыдан чагъалмайма.

Озгъан кече келдинг мени тюшюме.
Мен а сени алгъынча сакъламайма.
Къой жанымы акъ къарлада юшюме,-
Жюрекни таша жырын жокъламайма.

Жырлай билген жырлагъанын къоярмы,
Жарыкъ жыры узакъ жары кетгенлей?
Сюе билген сюймекликден тоярмы,
Сюйгенинден къадар къуру этгенлей?



***
Жапханды къар жолубузну терен.
Боллукъ болду, терсни-тюзню излеме...
Озгъан кюнню къайтмазын тергеп,
Келлик кюнден умутуму юземе.

Тюнгюлме сен а – насыбынг алда.
Жашау насыпды, къалгъаны – алдау.
Узакъ болса да энди арабыз...
(Билдим, къоркъгъанына тюбейди ким да)
Ма бюгюн да ачыйды жарабыз,
Заман кетди, ол башына эркинди.

Унутма, жаным, мен да унутмам,
Алай жашама энди умутда.

Сейирди, тамашады дуния,
Заман да эмилик атлай чабады.
Сезимлерим, табалмайын уя,
Хауледиле...Къышны къары жабады

Чал чачынгы, керти сюймеклигим,
Жаннет нюрюм, уллу кюймеклигим.



***
Энтда ётдюрдюк бир кюн...
Ол да тас болду бизге.
Эки жюрекге жюгюн
Къоюп, кетгенди тюзге.

Энтда ётдюрдюк бир кюн...
Ол кетди, алай тири,-
Сагъышча, ауур бёркюн
Экибизге кийдирип.

Энтда ётдюрдюк бир кюн...
Ол кетди бизден, жиляй.
Тамбла да келликди кюн -
Жашау ётеди алай.

Энтда ётдюрдюк бир кюн...
Сен – менсиз, сенсиз а – мен.
Насыпны этгенди кюл
Умут тартыучу тирмен.

Изменено: Sabr - 24.03.2014 03:58:22
Страницы: 1
Читают тему (гостей: 1)

Форум  Мобильный | Стационарный