Войти на сайт
3 Мая  2024 года

 

  • Джашда акъыл джокъ, къартда къарыу джокъ.
  • Ишленмеген джаш – джюгенсиз ат, ишленмеген къыз – тузсуз хант.
  • Ушамагъан – джукъмаз.
  • Бойнуму джети джерден кессенг да, мен ол ишни этеллик тюлме.
  • Бал ашаргъа сюе эсенг, чибин ургъаннга тёз.
  • Къарыусузгъа кюлме, онгсузгъа тийме.
  • Билмейме деген – бир сёз
  • Къайгъы тюбю – тенгиз.
  • Байлыкъ тауусулур, билим тауусулмаз.
  • Мал тутхан – май джалар.
  • Бозаны арты дауур болур.
  • Адам боллукъ, атламындан белгили болур.
  • Чакъырылмагъан джерге барма, чакъырылгъан джерден къалма.
  • Аман къатын алгъан, арыр, иги къатын алгъан джарыр.
  • Билимден уллу байлыкъ джокъду.
  • Тили узунну, намысы – къысха.
  • Керилген да, ургъан кибикди.
  • Чабакъ башындан чирийди.
  • Ётюрюкню къуйругъу – бир тутум.
  • Рысхысына кёре, джаш ёсер, къышлыгъына кёре, мал ёсер.
  • Этни бети бла шорпасы.
  • Кирсизни – саны таза, халалны – къаны таза.
  • Телини эшигин, махтау джабар.
  • Эски джаугъа ышанма.
  • Суу кетер, таш къалыр.
  • Къартха ушагъан джаш – акъыллы, джашха ушагъан къарт – тели.
  • Адеб джокъда, намыс джокъ.
  • Къоркъакъны кёзю экили кёрюр.
  • Адеб базарда сатылмаз.
  • Ашлыкъ – бюртюкден, джюн – тюкден.
  • Ашатыргъа иш – ашхы, ишлетирге аш – ашхы.
  • Сакъалы текени да бар, мыйыгъы киштикни да бар.
  • Магъанасыз сёз – тауушсуз сыбызгъы.
  • Джылыгъа джылан илешир.
  • Чоюнну башы ачыкъ болса, итге уят керекди.
  • Джолунга кёре – джюрюшюнг, джагъанга кёре – юлюшюнг.
  • Рысхы – сют юсюнде кёмюк кибикди.
  • Ичимден чыкъды хата, къайры барайым сата?
  • Къобан да къуру да къобханлай турмайды, адам да къуру да патчахлай турмайды.
  • Джауумдан сора, кюн кюйдюрюр, ётюрюкден сора, айыб кюйдюрюр.
  • Ачлыкъ отха секиртир.
  • Азыкъ аз болса, эртде орун сал.
  • Ач да бол, токъ да бол – намысынга бек бол.
  • Адамны адамлыгъы къыйынлыкъда айгъакъланады.
  • Адебни адебсизден юрен.
  • Кёб джашагъан – кёб билир.
  • Адам къыйынлыгъын кёлтюрюр, зауукълугъун кёлтюрмез.
  • Баш – акъыл ючюн, акъылман – халкъ ючюн.
  • Кёб джат да, бек чаб.
  • Къатыны харакетли болса, эри къымсыз болур.

 

   RSS
БИЛАЛ ЛАЙПАН. ЁМЮРЛЮКНЮ КЪЫБЫЛА ДЖАНЫНДА
 
Билал - Уллу Поэтди. Поэзияны Дуниясында кесини Тоханасы барды.
Бусагъатда Къарачайдан узакъда джашагъанлыгъына, джаны - къаныбла да ДЖУРТУНДАДЫ.
Билал бизге кимди ?
Бу соруугъа джууаб излегенлени, Билалны ПОЭЗИЯСЫН сюйгенлени бу бетге чакъырама.

Сапар Ёзден. Басханстан.
Турна Аууш.
Страницы: Пред. 1 2 3 4 5 ... 17 След.
Ответы
 
Борис КОРКМАЗОВ

?АНА ТИЛНИ КЪОРЛУГЪУСА...?
(Размышление о поэзии Билала Лайпанова)

?Аны джыр хазнасына
Былай деселе керек:
Къарачайны Къадау Ташы
Не да ? Джуртда Джангыз Терек?.


В современной карачаевской литературе творчество Билала Лайпанова стоит особняком. К сожалению, его поэтическая муза в наши дни как Одинокое Дерево Родины, ибо нет сейчас у нас мастеров слова равных ему по таланту и, как всегда, мало людей, которые способны понять и оценить необычайный дар. Что ж, в таком случае пусть это будет одиночеством чистого и мощного потока, бьющего из глубины культуры и языка своего народа, к которому так хочется припасть сегодняшнему читателю, испытывающему жажду по настоящей поэзии.

Действительно глубокая и талантливая поэзия не может появиться в результате простого составления лексико-синтаксических конструкций, чем ограничивается большинство современных рифмоплетов в своих стихотворных упражнениях. Настоящее поэтическое творчество, к которому мы, без всякого сомнения, относим произведения автора этой книги, рождается в душе поэта как таинство и лишь потом оформляется в языковую форму, превращаясь в строки и строфы.

Древо Поэзии Билала Лайпанова напоминает Джуртда Джангыз Терек (в буквальном переводе на русский язык - ?Единственное Древо Отчизны?), карачаевский вариант знаменитого ?Древа жизни? или ?Мирового Древа?, имеющегося в мифологии и фольклоре всех народов планеты, и выглядит таким же сильным, гордым и одиноким, просто в силу величины данного Богом таланта и замечательной укорененности в почве родного языка, которым поэт владеет блестяще.

Джуртда Джангыз Терек не раз пытались уничтожить. Сначала его пытались срубить муллы-невежды, решившие, что этот древний символ будет мешать поклонению единому Богу. Но народ отстоял свое Дерево. Второй раз его рубили коммунисты, чтобы карачаевский народ вычеркнул из национальной памяти изначально присущий всему человечеству архетип и безоглядно поклонялся идолам, изобретенным новой властью.

С Поэтическим Древом Билала Лайпанова ситуация аналогична. Только сначала его ветви и ствол ощутили на себе топоры критиков-коммунистов, признавших творчество поэта не соответствующим принципам социалистического реализма; а после краха советской системы за эти же топоры взялись люди, вообще далекие от какой бы то ни было поэзии - псевдомусульмане, имеющие весьма смутное представление о настоящем исламе, и в силу убогого сознания и недостатка соответствующего религиозного и светского образования услышавшие в шелесте листьев этого Древа языческие песнопения и заклинания... Для кого-то может показаться странным, что творчество единственного крупного на сегодняшний день карачаевского поэта не дает покоя ни безбожникам, ни псевдоверующим; ни шовинистам, ни националистам. Да и некоторые собратья по перу, вопреки творческой солидарности, норовят, кто лист сорвать, кто ветку сломать, а кто-то вообще с корнями вырвать прекрасное поэтическое древо. Загадка такого отношения людей (и ведомств) к поэзии Билала Лайпанова проста, а разгадка ? стара, как мир: творчество настоящего художника никого не оставляет равнодушным - ни друзей, ни врагов. Друзья, как им и положено, радуются успехам любимого поэта, а завистникам не дает покоя гложущий их червь зависти. Значит, с поэзией в данном случае все в порядке ? она настоящая, она талантливая и, главное, она ? ПРАВДИВА! А правда - категория не из приятных. Жить правдой, по правде, а тем более говорить ее вслух и призывать к ней ? удел сильных духом людей. Именно ПРАВДА колет глаза тем, кто находится ?над пропастью во лжи?, и тем, кто и два слова не может нормально связать на родном языке, но считают себя великими, и не оцененными по достоинству писателями или поэтами.

Джуртда Джангыз Терек... Так назвал одну из своих книг Билал Лайпанов, поясняя таким образом суть своего творчества, которое есть попытка философско-поэтического осмысления внутреннего состояния души современного горца, трагической истории карачаевского народа, его надежд и чаяний. В стихах Билала явственно чувствуется космизм и своеобразная импрессионистичность, присущие мировоззрению горцев, в силу их близости к звездам и изрядной доле впечатлительности в характере, сформированном суровыми условиями жизни в окружении прекрасных горных пейзажей. Именно поэтому, Поэтическое Древо Лайпанова, как и Мировое Древо Жизни будет существовать долго, поскольку оно есть не только явление поэзии, но и явление природы.

Поэзии Лайпанова дали высокую оценку такие мастера слова, как Халимат Байрамукова, Фатима Урусбиева, Кайсын Кулиев, Садык Дудов, Олжас Сулейменов, Чингиз Айтматов и список этот можно продолжить.

Но хочется добавить еще несколько слов о месте Билала Лайпанова в карачаевской поэзии. В нашей литературе есть три художника, которые, каждый в свое время, стали новаторами, реформировав ?поэтические нормы и правила? существовавшие до них.

1. Первый - это Исмаил Семенов, который вобрал в себя устное народное творчество ? нартские сказания, предания, песни, а также всю боль и трагедию своего народа в ХХ веке и сумел все это выразить в своих стихах и песнях. Правда, Исмаил опирался не только на культуру своего народа, но и на всю мировую тюрко-мусульманскую культуру, с которой хорошо был знаком благодаря знанию арабского и тюркских языков. Исмаил Семенов для карачаевской литературы имеет такое же значение, как А. С. Пушкин для русской литературы.

2. Второй ? это Мусса Батчаев. Его жизнь безвременно и трагически оборвалась в 80-е годы. Он прекрасно писал на карачаевском и русском языках. Мусса до сих пор остается непревзойденным и как поэт, и как прозаик, и как драматург. Творчество Муссы ? подняло нашу литературу на совершенно новый, более высокий уровень.

3. Третий ? это Билал Лайпанов. ?Большой поэт, совершивший революцию в поэзии горцев? - так сказала о нем писатель и литературовед Назифа Кагиева. С Билала Лайпанова начинается иной отсчет поэтического времени в Карачае. Исследователи и критики карачаевской литературы так определили его место в нашей словесности: ?Поэзия до Лайпанова и после Лайпанова?. По праву, можно сказать, что Лайпанов занимает в карачаевской поэзии такое же место, какое занимает Назым Хикмет в турецкой. А по образности и виртуозности стиха, Билал несомненно сделал шаг вперед, что позволило поэту, переводчику, литературоведу и тюркологу В. Ганиеву так сказать о карачаевском поэте ? ?Он пошел дальше, чем Назым Хикмет?.

Напоследок, необходимо отметить, что какой-то злой рок, преследует гениальных людей Карачая.

Более 40 лет великий Шайыр и Джырчы Исмаил Семенов подвергался гонениям со стороны советских коммунистических властей и спецслужб, и умер в 1981 году, так и не увидев опубликованным ни одно свое стихотворение после 1940-х годов. Истинно народный поэт считался ?врагом народа?. Только в 1990-е годы, его ?Избранное? самостоятельно, по своей инициативе издал другой большой поэт Билал Лайпанов.

Идеологическим преследованиям непрерывно подвергался и Мусса Батчаев, поднявший нашу литературу на мировой уровень. Он трагически погиб в возрасте 43-х лет.

Даже сейчас, в наши дни, продолжает подвергаться замалчиванию и Билал Лайпанов, которого практически выдавили из родного Карачая и перестали печатать в республиканских изданиях с начала 1990-х годов. А он единственный карачаевский поэт, творчество которого могло быть удостоено Государственной премии России, но по вине тех же завистников и недоброжелателей этого не произошло. Поистине, нет пророка в своем Отечестве.

Исмаил Семенов, Мусса Батчаев, Билал Лайпанов... Имена, которые могли бы сделать честь любой литературе. Но на родине, в Карачае, до сих пор ничего не предпринимается, чтобы творчество этих выдающихся личностей стало всеобщим достоянием. Скорей всего, наоборот. И в этом виноваты мы все.

Закончить эти свои беглые наброски хочется стихотворением Альберта Узденова, которое посвящено Билалу Лайпанову.

НАЗМУЧУ БИЛАЛ

Мени ангыламайла,
Иги тынгыламайла
Сёзюме! ? деб, Сен
Джюрегинги бек джарсытма,
?Джангыз Терекме? деб, сытма -
Танырла, ёлсенг.

Ангыларыкъ ангылайды,
Лохбайыракъ тынгылайды,
Сюймегенинг кёб...
Хей, къыйналма, сёзюнг окъду
Джауларынга! Бизде джокъду
Сен сыйыныр кеб!

Бу къралда адет алайды ?
Фахмулуланы талайды...
Фахмулу ёлсе ?
Кеслерине сый излейле,
Терс ишлерин да тюзлейле...
Джюз джыл джаша Сен!

Артларында къал аланы!
Ишле, джашнат джыр къалангы ?
Эсгертменги сал!
Ана тилни къорлугъуса,
Сен тамбланы урлугъуса,
Назмучу Билал!

из книги: "Тетради Добра и Зла" - Москва - 2002
 
"ДУНИЯ СЕЙИРЛИГИ" атлы ючюнчю китабымдан (1980-1984) назмула


ХИРОСИМА ТЮШ ТЮЛДЮ

Къалапеледе атылгьан садакъ
Тохтатмайды кесини учууун,
Ахырзаманнга джетеди учу.

Тулпар тирейди анга кёкюрегин,
Ол а тешиб аны джюрегин
Барады, сызгьырыб ачы.
Къутулмазса къачыб.

Джуртунгу ташлаб аумазса таудан,
Джалыныб да къалмазса джаудан.
Садакъ ? Къара Кюнню къара таягьы.

Мен а барама сыртны,
Сыртыма кёлтюрюб джулдузлу кёкню,
Къучакъгьа джыйыб гюллерин джерни,
Тылпыуум кебдире чыкъны.

Алайына ? тиеди садакъ:
Гюлле буруладыла кюлге,
Джулдузла батадыла кёлге,
Ахырзаман келеди джерге.

...Уянама къара тер басыб.
Къарайма кёз алмай Айгьа.
Тюшден къоркъгьан тюлмюдю джазыкъ?
Хиросима тюш тюлдю, айхай!...

АДАМ ТУРНА ТЮЛДЮ

Адам турна тюлдю,
Джайны ызындан айланырча.
Ёзге анга да керекди джылыу,
Адамгьа, адамлыкъгьа ийнанырча.

Шорбат чыпчыкъ да тюлдю адам,
Анга керекди дунияны кёрюрге.
Адамдан сора билмейди бир джан
Тюшеригин бир кюн ёлюрге.

Къыйынлыкъ ? къыйынлыкъны келлигин билгенимдеди,
Келгенни кетерин, кетгенни келмезин билгенимдеди.
Бек багъалатханынг бюгюн биргенгеди,
Тамбла уа? Анга кёре башха къайгьы неди?

Къыйынлыкъ ? къыйынлыкъны келлигин билгенимдеди,
Къыйынлыкъ ? анга мадар билмегенимдеди.
Къыйынлыкъ ? эки дунияны бирине бегиялмагьандады,
Къыйынлыкъ ? кетгенни белги иялмагьанындады.

Къыйынды, ачыды адамны къадары.
Къайытмайды киши баргьан болмаса ары.
Джангыз сагьаябыз аланы тюшде кёрюб,
Турабыз кесибиз да алагьа сынла кибик.

КЮНЮБЮЗ БОЛМАЗ КЪАРАНГЫ

Ата-бабам, джолгъа атланса,
Кесин урушхача бегитиб чыкъгъанды.
Не джау киргенде, не кюз биченде
Къылыч ура алай чыныкъгьанды.

Къарачайлыла!
Тойларыбыз зынгырдатыучу къаяланы
Къаныбыз къызарта, азмы ёлгенбиз.
Къанлы джауу болсакъ да къайгьыланы,
Тынчлыкъ а кёрмей джашай келгенбиз.

Алай а, не къыйынлыкъла кёре келсек да,
Бир кишиге салмагьанбыз бой.
Таула сын болурча кишилик этелгенбиз,
Джулдузланы тебсетирча ? той.

Бизни кюнюбюз болмаз къарангы,
Джауну джюреги болгьанлыкъгьа къара.
Саула къой эсенг, таб сын ташла
Сюеледиле джулдузлагьа къараб.

СЮРГЮНДЕ КЪАРАЧАЙ ДЖАШЧЫКЪ БЛА
АНАСЫНЫ УШАКЪЛАРЫНДАН


(Сойкъырымны-сюргюнню къуру ал эки джылында (1943-1945) огъуна, акъыл-балыкъ болмагъан 22 минг къарачай сабий къырылгъанды).

- Ання ач болгъанма...
- Эркишиге ач болгъанма деген айыбды.
- Анам, мен уллу болгьанма да?
- Хоу, балам.
- Бек уллу болсам Къарачайгьа кетербиз да?
- Хоу, балам.
- Анам, Минги Тау къаллайды?
- Тюени сыртына ушайды, балам.
- Биз аны къачан кёрлюкбюз?
- Кёрлюкбюз дегенлей турсакъ, балам.
- Анам, бу къашыкъчыкъланы не этерикбиз?
- Кавказгьа барсакъ бал ашарыкъбыз, балам.
- Бал анда, къашыкъла мында...
Алай нек болгьанды, анам?
- .................................................. ...............................
- Анам, гитчечикле ёлмейдиле да,
Мен ёллюк тюлме да?
- Хоу, балам...
- Анам, атам а нек къайытмайды?
- .................................................. ................................
- Биз а къайтырыкъбызмы?
- (Ёлмесек, Аллах, сен джазыкъсын)
Къайытырыкъбыз, балам, къайытырыкъбыз.
- Къачан?
- Сен уллу болсанг...
- Ання, ач болгьанма.
 
АДАМ КЮЧЛЮДЮ

Нечик къарыусуз адамчыкъма мен,
Азгьа да кёб къыйнагъан кесими.
Кёбге да аз къууана билген,
Ач ачыугьа талатыб джюрегими.

Алай а, билмем алдай а:
Умутну ашы да кёбдю,
Булутну башы да ? кёкдю,
Джерни джашнары алдады.

Бир Муссагьа бир фыргьауун
Табыла келсе да дунияда,
Болмаз джашауну къаргьауум ?
Адам кючлюдю элиядан.

ДЖЮРЕК БЛА КЪАМА

Онг джанымдан сол джаным аууруракъды,
Сол джанымда ? джюрек, дунияны къайгьысындан толу.
Онг джанымдан сол джаным дженгилирекди,
Сол джанымда ? джюрек, дунияны иги умутундан къанатлы.

Алай а ? къаманы да келгендиле джюрюте
Сол джанларында.
Джюрек а аны башындан къараб тургьанды.

Энтда киши этмесин умут,
Сауутну джюрекден ёрге тутаргьа,
Къаманы джюрекге чанчаргьа,
Джулдузну ышаннга салыб, къара атаргьа.

Боллукъ тюлдю алай.
Турлукъдула джулдузла, Ай.
Адам джюреги да
Кёк бла Джерни арасында джашнай...

ПОЭЗИЯ ЁЛМЕЗ

Акъ сёз, джашайса хайырынг джугъа,
Бизге таянчакъ, къанат да бола.
Тураса, кёзлеча, кёзлеуча ачыкъ.
Къабланама сеннге джюрегим ачыб,
Джюрегими да ачыб:
Кёреме кесими алгьындан кескин,
Файгьамбар тюл эсем да, мен да тюл мискин.
Гитче эсе да фахмум,
Гулоч таякъгъа таянмаз назмум.

Мени поэзиям ? Хакъ бла адам.
Иги джора этеме андан:
Дуниягьа ахырзаман келмез.
Поэт ёлюр, поэзия ёлмез!

ТАРТ ЧАЛКЪЫНЫ

?Тарт чалкъыны, тарт,- деди къарт,-
Кес хансны аягьындан.
Топракъда чиририк санланы
Не хайыр аягьандан?.

Чам этгенде алай чам этди,
Мен кюлдюм бургъунчу къарным.
Гырмык ургьанда уа алай урду,
Гебенден тартыб чыгьаралмай къалдым.

Кырдыкны джашиллиги чабхан эди кёкге,
Къартны берекети ? биченликге.
Мен ол къартча чалкъычы болалмам,
Къайнагьан айранны ичгенликге.

Дуниягьа белгили болмасын аты,
Ол эсине да келмейди аны.
Мангылайларындан терлерин атыб,
Ишлегенледе кёбдю адамлыкъ.

Бегимеклик да уллуду алада
Джашаугьа, ишге, игиликге.
Биз кетсек да башхала ишлерле деб,
Арытадыла ташын биченликни.

Джашау деген гюллю, сейир джерни
Арта аман хансын, ташларын,
Бу дунияда халал джашарым келди,
Ол таулуча, къарт таулуча джашарым.

КЪАР ХУРТДАГЫ

Къар хуртдагы къабыргьада ?
Огьурсуз къышны къалгьан-булгьаны
Кебиннге чырмалыб тургьанча...
Боранлы къышдан къалгьан олду энди.
Джазыкъсыннган огьуна этдим.
Къар хуртдагы къабыргьада...

БИЛЕМЕ

Билеме: ёллюкме джашлай,
Кёрюб болмасам да ёлюмню.
Джюреклери тынчла, джууашла
Джашаучандыла узакъ ёмюрню.

Джюз джыл джашагьан билмейме поэт,
Аны ючюн болмазма кёлсюз.
Къалюбалада джашагьан нартны да
Нарт сёзю ? ёлюмсюз.

СЁЗ ? КЪАНАТЛЫ

Къанатлылагьа бералмайма тилими,
Сёлешдириб, алагъа тынгыларча.
Ала да бералмайдыла къанатларын,
Ала кибик мен да бир учарча.
Сёз а ? къанатлы...

"ХАРС" ДЕБ...

"Тарс" деб, къара джюреги атылгъанында,
"Харс" деб, джангызгъа барды азатланнган джаны.
 
КЁЛЮМ ТЕНГИЗГЕ БУРУЛГЪАН КЁЗЮУ

Къыз келеди чыгьа тенгизден,
Тенгиз келеди аны ашыра.
Аллына ёте да бетине къарай,
Бутларына, белине чырмала,
Ийнакъланнган къыз кюле-ышара...

Къыз тенгизде джюзгенлигине
Тенгиз аны азсынады.
Ызын ба эте юзмезде,
Ызындан къараб ахсынады...

Тенгизни чексиз термилиуюне
Адамдан толу джагьа да ? шагьат.
Кёлюм тенгизге бурулгьан кёзюу ?
Сен къол силке ташайгъан сагьат.

БУЛУТ


Ичин тёге сёлешеди булут,
Джер бёлмей тынгылайды анга.
Ол булутха болады асыу.
Зуккочук эте, шошаяды кёк.
Кюн тиеди.
Ичин тёкген къара булут
Дженгиллениб, джарыб,
Акъ булутлагьа къошула болур.

ДЖАШЫРТЫН КЪАБХАН ИТ

Мах, мах деб чакъырдым ёлюмню,
Бир кюн джашаудан эригиб,
Ол а ? джашарым келгенде келди,
О ёлюм ? джашыртын къабхан ит!

КЪАЛАЙДЫ ЭКЕН?

Таза тау суу.
Джашил джагьа.
Игиди кюн.
Джагьагьа атылгъан чабакъгьа уа
Къалайды экен?

ДЖАУ, ДЖАНГУР

Джайгьы чилле кюйдюрюб бетин
Джерни ушатханды отха.
Умут булут, огьур джауум бол да,
Джашлыкъны бир къайтарчы артха.

Бол, джангур, джылы да, джангы да,
Къартайгьанны къайтар кийик саулугьун.
Джукъланнган сезимлени джангыдан джандыр да,
Джайгьа бир къысдыр джазгьы джаулугъун.

Джау, джангур, сюймекликча джау,
Термилген джерни бир сугьар.
Джангыз кечеге кырдык чыгьар
Минг шукур дей сеннге, минг махтау.

Джау, джангур, сау кечени джау,
Элия да кёкде ташсынмаз.
Эртден бла джай бир ариу кёрюннюкдю
Джазгьы джаулукъчугъу бла башында.

КИМ ЮЧЮН?

Кечени къара бармакълары
Акъ имбашларынгда сени ?
Олду шашдыргьан мени.

Тангны акъ бармакълары
Къара чачынгда сени ?
Къартаймаз ачыуум мени.

Мени уа къол аязымда ?
Сюймеклик аязында,
Джулдузла джилтинлей джюрегим,
Ким ючюн джанады да?!

ЭШМЕЛЕРИНГИ КЕСДИНГ...

Эки эшменге ушатыб
Экитизгинлерими эшдим.
Сен ? эшмелеринги кесдинг...
Назму тизгинлерим къалдыла
Эшмелеринге сын ташла кибик...

КЪАРА КЮННЮ АКЪЛЫГЪЫ

Мен, ол, сен ?
Адам инсанла.
Мен ёлсем,
Артха къалгьанла

Асырарла мени
Келген адетдеча.
Ол затха да
Къууанама ненча.

Асырар адамым,
Асыралыр джерим ?
Къара кюнню
Акълыгьыды ол.

Бушуу кюнню
Къууанчыды ол.
Къайгьысыз бол, джюрек,
Къайгьысыз бол.

Биз таукел къарайбыз
Эм ачы кюннге.
Бек уллу насыбды
Ол да, билгеннге.

КЁРГЕНМИСИЗ?

Бир къанатлы къанатлы кёргенмисиз...
Хай-хаймы?
Джангыз джагъалы суу кёргенмисиз,
Огъаймы?
Джангызлыкъ кемире тургьан джюрегиме
Къарагъыз сора...
 
ДЖАНГЫДАН ДЖАША

"Джангыдан башласам джашаб,
Башхаракъ тюрлю джашарыкъ эдим".
Джангыдан башлагьанса джашаб...
Джашынгда... къызынгда... туудугъунгда...
Башхаракъ тюрлю джаша.

ЭКИ ДЖЮРЕКЛИ АДАМЛА

Мени эки джюрегим барды:
Бири джюрек болуучу,
Бири да акъыл болуучу джерде.
...Поэтле ? эки джюрекли адамладыла.

УУЛУСА, ДЖАУУМ, АЛАЙ А...

Уулу уа, джауум, уулуса,
Алай а, къалай улурса,
Ууунгдан да дарман эте
Билгеними эшитсенг.

КЪЫЛЫЧ

Кюз биченликге ургъандыла къылыч,
Келген джаугьа кёлтюргендиле къылыч,
Терезеге, эшикге да салгьандыла къылыч.

Ариу сюеклиге айтхандыла: къылыч,
Ётгюр уланнга айтхандыла: къылыч,
Сабийге сюйюб атагьандыла: Къылыч.

Джазгьы кюнде сууурулгьан да ? джанкъылыч,
Бир юй болгьанлагъа да дегендиле: къынын табды къылыч.
Мен билмеген болур дагьыда талай "къылыч"...
Ата-бабаланы джашаулары болмагъанды тынч.

КЪАЛАЙ БОЛАЙЫКЪ АЗАТ

Дуния ? джашау бла ёлюмден согьулгьан бир зат:
Къайгьыладан къалай болайыкъ азат.

СЮЕМЕ

Сакъалымы сюеме артыкъ
Ёлгенимден сора да бир кесек ёсери ючюн...
 
МУССАГЪА

Мусса бек фахмулу эди,
Ёлюм анга къарарыкъ болса.
Шыбыланы юйю къуруйму эди,
Фахмуну джауларын урса.

Не болса да игиге болады:
Къара кючле джаудула анга.
Ёмюрю элиядан бугьуб,
Джибимеген джауумлада
Аны ангылаяллыкъ да болмаз.

Элия элге джетерин,
Башханы сакъат этерин
Сюймей эсенг а?
Халкъ къайгьысы джюрегинги ашай,
Кесинг ючюн а билмей эсенг а джашай,
Билмей эсенг а?

Кёлюнг Адамгьа, Аламгьа да ачыкъ.
Джюрегинг джерде болгьаннга ачыб,
"Ёмюрню дауун" айтала эсе уа?

...Да кетди. Гюнахы къурусун.
Аз джашаса да баш болалгьан,
Саулай халкъына джаш болалгьан
Мусса, Батчаланы Хаджи-Кишини джашы.

Поэтлик хадж къылыныр анга,
Ёмюрлюк джыр айтылыр анга.
...Елюмсюз эталмаса да дунияны,
Мусса биргесине алыб кеталды
Бир кесегин хатерсиз элияны.
1982 джыл, июлну 14
 
"ДЖАНГЫ АЙ бла ДЖУЛДУЗ" (1989-1993) китабымдан назмула

БЕГИМЕКЛИК

1
Шыйых болгьанынгы биле эсенг,
Фыргьауун дегенликлерине къулакълама.
Абдез тау суудан ала эсенг,
Намаз да таугьа айланыб къыл:
Джашауунгдан айырылсанг да,
Айырылмазса ийманынгдан.

2
Экибиз да тау суудан алгьанбыз абдез:
Мен суу туугьан таугьа айланыб къылама намаз.
Сен суу ашыкъгъан тенгизге айланыб этесе намаз.
Тейри уа башыбыздан къараб турады.

ЭРКИНЛИК БАШЛАНАДЫ ЭР-ДЕН

Эркинликмиди туудургъан эрлени,
Эрлемидиле болдургьан эркинликни?
Алай, алай да болур, ёзге,
"Эркинлик" деген сёз башланады "Эр"-ден.

БИЛСЕ ЭДИ

Меннге баш уралла деб турады намазлыкъ.
Аллахха баш ургьанларын билсе эди ол...

ИЙНАНА БОЛУРМУ?

Кийикни атды.
Джетди да бойнун тартды.
Этин ашады. Терисин а ?
Намазлыкъ этди. Керти
Аллахха ийнана болурму ол?

КЪАРАКЕТЛАНЫ ИССАНЫ ЭСГЕРЕ


Къазакъ бёрюча джангызлыкъгьа юрендим.
Кёб закийге къатын болгъан,
Барысындан къызлай къалгьан
Поэзиягьа юйлендим.

КЕТДИ ДЖАШАУ, КЕТДИ

Бир ариу къызны
Кийими къолунгда къалыб,
Кеси сыбдырылыб кетгенча,
Кетеди джашау,
Кетеди джашау,
Кетеди.

Къараб къаласа аны ызындан...
Акь маралгьа ушаш ол джалан тиширыуну
Кём-кёк сууну джашил джагъасы бла
Кете баргьаны, узая баргьаны;
Аны туу санларында
Аллай бир ауурлукъ эмда дженгиллик.

Ол сыйдам, ариу санланы
Сыларгьа тюшген эди насыб
Бир кече. Эртден бла уа,
Тыялгьанмы этерик эдинг,
Турду да кетди.

Сеннге къалгьаны
Не чач тюйреуючю, не къол джаулугьу
Дегенча, бир унутхан заты,
Эсге тюшюрюуле,
Эмда
Юйюнге, джюрегинге сыйынмаз
Бир мыдахлыкъ.

...Сени аллынга къараб,
Бюсюреусюз
Къучакъ джая эдим тюнене.

Энди уа ?
Джаным чыгьаргьа джете,
Къолларымы узатыргьа да болалмай,
Ызынгдан къараб турама.

Нечик ариу, нечик татлы
Тиширыу эди джашау...

Сени былай терк кетеринги билсем,
Сени былай этеринги билсем,
Не кюн, не кече
Бермез эдим тынгы,
Билмез эдим тынгы.

Ай медет, кетди джашау...
Кетди.
 
КЪУУАНЫР ЭСЕ УА КЪАРАЧАЙЛЫ

Аламла иеси къараса бери
Кёрюр эди: джелимауузла тутуб Кюнюн, Айын,
Бир тюз малчысындан инаралына дери
Джюреги джарылыб ёлгенин къарачайлы.

Джюреги джарылыб ёледи къарачайлы...
Джуртун табханында да тюзлюгюн табмай,
Джерине, тилине эркинлиги болмай,
Джюреги джарылыб ёледи къарачайлы.

Ишде, сермешде да джигитлик кёргюзюб,
Аны ючюн а сыйын, къыйынын да табмай,
Бюгюн-бюгече да ат-бет аталыб,
Джюреги джарылыб ёледи къарачайлы.

Хакъы тас болгьанына турса да тёзюб,
Халкълыгьы тас бола баргьанын кёрюб,
Тёзалмайды. Тёзмей да болмайды.
Джюреги джарылыб ёледи къарачайлы.

...Алай а башха заманла келдиле:
Джелимауузладан къутулуб Кюню, Айы,
Бурун кибик къраллыгьын табыб,
Халкълыгъын сакълаялыр эсе уа къарачайлы.
05.09.1989 джыл.

ЭРКИНЛИКГЕ ЭЛТИР ЮЧЮН ДЖОЛ

Элия урургъа ёчдю былайын,
Алай а, эркинлик кёбдю былайда.
Элиягьа чыдар кюч да болайым,
Чыдаялмай, дюккюч болуб да къалайым,
Ёзге терсликге, терсге тартмам орайда ?
Джаным кёкге джууукъду мийикде, былайда.

Чыбыкълагьа джыйылгьан элия,
Быргьылагьа къуюлгьан къобан,
Фыргьауун мени да сизге къошаргьа изледи,
Къабха, масхабха джыяргъа изледи,
Алай а, мен кютю болургьа унамам.

Ибилис мени къылларгъа, къулларгьа,
Аллахха, адамгьа къаршчы ууларгьа
Умут этди ? алдаб да, къыйнаб да.
Мен уруб аны бир кёзюн алдым.
Кёрдюм дунияда бузлаб да, къайнаб да ?
Муратыма уа джетелмей къалдым,
Сыйрат кёпюрден да ётелмей къалдым.

Эркин элия, ур, кюйдюр мени,
Къул сезимим, къул сёзюм бар эсе,
Джюрегим ит эсе, зар эсе,
Эркин элия, ур мени, кюйдюр.

Эркин элия, тюш джюрегиме,
Кёз джилтиним, сёз джилтиним бол.
Азат кючюнгю нёгерликге алама
Эркинликге элтир ючюн джол.

БЫЛАЙДЫ КЁЛЮМ

Ненча джылны кюрешдиле халкъ бла,
Аны башсыз, тамырсыз да этерге.
Сибирдиле Салабкагьа, Сибирге,
Ашырдыла Баяутха, къумлагъа,
Къарадыла къарагьанча къуллагъа.

Джуртубузну сыйырыб да кёрдюле,
Халкъны элтиб къум тюзлеге кердиле.
14 джылны ? 1943-ден 1957-ге дери ?
Артыкълыкъ къартджыгьасы бауурубузну ашады,
Джарлы миллет не азабда джашады.

Тюзлюк джетиб ызыбызгьа къайтардыла,
Ёзге аны ючюн къраллыгьыбыз берилмей,
Бузлагьан джюрекле да зримей,
Сау къайытханла да ачыудан къартайдыла.

Бюгюн-бюгече да барады ол кюреш...
Халкъыбыз кёб заманнга чыдармы?
Къарачай деб айтылырча атыбыз,
Бурун кибик къраллыгьын табармы?

Бу акъ къарны къызартырыкъ эсе да, къаным,
Тирменде тартыллыкъ эсе да саным,
Термилиб чыгьарыкъ эсе да джаным,
Таша да, туру да кюреширикме,
Ачыкъ къазауат этерикме,
Ачы къазауат этерикме,
Дин, тин къазауат этерикме

Туугьан джерибизни сыйырыргьа кюрешгенле бла,
Ана тилибизни къурутургьа кюрешгенле бла,
Эски къалаларыбызны ояргьа кюрешгенле бла,
Джаш тёлюбюзню джояргъа кюрешгенле бла.

Не талкъ болурбуз ? не халкъ болурбуз.
Хорлам не ёлюм ? былайды кёлюм.

ДЖАНГЫ АЙ БЛА ДЖУЛДУЗ

Бисмилляхиррахманиррахим!


Джангы Ай бла Джулдуз!
Къойма мени джолсуз,
Къойма бизни джолсуз,
Джангы Ай бла Джулдуз.

Джуртда Терек ? Джангыз.
Джерде Адам ? джангыз.
Къойма бизни джангыз,
Джангы Ай бла джулдуз.

Гюнахлагъа батыб
Тура эсек да биз,
Къойма бизни атыб,
Джангы Ай бла Джулдуз.

Къойма дуниясыз,
Къойма ахратсыз.
Тау башындан да къара,
Сын ташымдан да къара.

Къадау ташы джанны,
Джандет ашы джанны ?
Сенденбиз умутлу ?
Джангы Ай бла Джулдуз!

Сизни нюрюгюзден
Кюрен тартханд кёлюм...
Джулдуз сёзюм халкъгъа
Джангы Ай бла кёрюн!

ДЖАШАРЫКЪМЫДЫ КЪАРАЧАЙ?!

Къара кюн да къара Кюннге,
Къара Айгьа: ийнам кетмез,
Ийман кетмез ? Къарачайгьа
Къаргьыш джетмез. Тилек да эт,
Алгьыш да эт. Аман къыш да
Юшюталмагьанды иги сёзню.
Къара къыш да къаралталмагъанды
Минги Тауну. Кишилигибиз
Къаматханды келген джауну.
Тюзлюгюбюз
Хорларыкъды джалгьан дауну.

Иги, аман, бай, джарлы эсе да,
Ариу, эрши, сау, джаралы эсе да,
Мындан сора Къарачай атлы джурт джокъду,
Къобанны тауушундан ариу макъам, джыр джокъду.
Ол фикирди, ол зикирди, кераматды, аманатды ?
Бу джер бизге дунияды, ахыратды.

Ата джуртха беклигибизни сынаргъа сюе,
Джазыу бизге къыйынлыкъланы тургъанды ие.
Ёзге къыйынлыкъладан къутулаллыкъ тюлбюз,
Ёмюрде да эркин солуяллыкъ тюлбюз,
Туугьан джерибизге болмасакъ ие.

Бир къауум хоншу джут эсе, зар эсе да,
Джолубуз ныхыт эсе, тар эсе да,
Нартладан, аланладан бизде бир джукъ бар эсе,
Къурарыкъбыз Къарачай деген къралны!

Орта Азияда халкъыбызны къырылгьан джарымы,
Ёлюмден къутулуб, ызына къайытхан джарымына,
Андан, къабырладан, турады къычыра,
Къарачай къраллыгьын табханмыды ызына?

Тутмакъда, азабда къыйналыб ёлгенле,
Джаназысыз, кебинсиз кёрге киргенле,
"Аллах?, ?Къарачай" ахыр сёзлери болгьанла,
Джууаб сакълаб турадыла бизден.

Къраллыгьын табханмыды Къарачай?!
Джерине, тилине эркинмиди Къарачай?!
Джашаймыды, джашарыкъмыды Къарачай?!

Сентябрны 14, 1990 дж.
 
МЫДАХЛЫКЪ НЕДЕНДИ?

Адам умутунда да джетелмезлик затла бардыла ?
Мыдахлыкъ анданды.
Алай а, джетеллик затыбызгьа да
Джетелмей къалгьаныбыз тюлмюдю
Бютюн къыйнагьан?!

КИМ КЪАЛДЫ?

Батчаланы Дауут афенди да кетди эсе дуниядан,
Эски афендиледен, керти афендиледен
Къарачайда киши къалмады сора.

СОРУУ

Заманынгы ашырмайын бошуна,
Къайытырменг къарт атангы къошуна?

"Й" АЧАР: АКЪ.

Телиден туура хапар
Не да:
Гитче бармакъ да асыуду.
Бешикдеги да айтсын, тюзюн айтсын ансы.
Узун сёзню къысхасы
Не да
Къысханы узун хапары:

Муслиман халкъны атын Къурандача,
Онгдан солгьа окъургъа да боллукъду.
"Къарачай" деген сураны магьанасын
Ахыр файгьамбар ? Къысха "И"?ачар;
"Й" ачар: акъ (= Къарачай).
 
КЪУУАНЧ

(1990-чы джыл ноябрны 17-де 1412 депутат бютеу алгьыннгы Кьарачай областны джеринден джыйылыб, Кьарачай Республиканы къурауну юсюнден оноу этдиле, бегим алдыла).

Халкъ башын кёлтюрдю:
Къуру ол зат огьуна
Аны иги кесек джауун ёлтюрдю.

БУШУУ

(1990 джыл ноябрны 30. Къарачай-Черкес област Советни сессиясында Къарачай-Черкес республиканы хакьындан оноу этилди. Кьол кёлтюрген 108 депутатдан 40, ноябрны 17-де энчи Кьарачай Республика болсун деб, чёб атханла эдиле, разы болгьанла эдиле. Экибетлилик алайды).

- Кимледиле оноу этгенле бизге?
Халкъ оноугъа тоноу этгенле кимледиле?

1828*, 1943**, 1957-чи*** ДЖЫЛЛАНЫ ЭСГЕ ТЮШЮРГЕН 1990-чы ДЖЫЛ НОЯБРНЫ 30

Ай медет, энтда алдадыла халкъны,
Амантишле бизге этерни этдиле,
Сау дуниягьа кюлкюлюк, бедишлик этдиле.

Къачхы тубан джабды кёзню, къолну,
Къачхы шылпы джибитди кёлню, джолну.
Дженгилде бир амал этмей эсек кесибизге,
Боранлы къыш айланныкъды юсюбюзге.

*1828-чи джыл ноябрны экисинде Орус аскер Хасаука урушда Къарачайны хорлаб, эркин Къарачай къралны къазауат бла кесине къошханды.
**1943-чю джыл ноябрны экисинде Эресейде Къарачайгъа сойкъырым, сюргюн этилгенди.
***1957-чи джыл Къарачай сюргюнден ызына къайтарылгъанды, алай а, къраллыгъын ? алгъыннгы Къарачай областны ызына къураргъа къоймагъандыла. Ёмюрден бери Къарачайгъа душманлыкъ этиб тургъан къабарты къауумгъа къошуб, Къарачай-Черкес област этгендиле. Къарачай бла Черкес бирге джашаялмай, 1926-чы эки областха юлешиннгенин да ?эсге алмагъандыла?. Тили, халиси да бир-бирине келишмеген эки халкъ бирге джашаялмазлыгъын джашау кёргюзте барады. Алай а, халкъланы излемлерин къулакъгъа алмау, бир-бирине юсдюрюу эмда ассимиле этиу импер политика, бюгюннгю Эресейни да миллет политикасы болгъанлай къалады. Ол политиканы кърал амантишлени къоллары бла бардырады.


АЛАН УЛУ КЪАРАЧАЙ

Ташха тийиб, къамаб турмаз чалкъыбыз,
Тау джуртуна ие болур халкъыбыз,
Къайтарылыр, табдырылыр хакъыбыз ?
Аны ючюн кюреширбиз Къарчалай!

1990-чы джыл ноябрны 17-де къанат кердик,
Алан къралыбыз къуралгъан кибик кёрдюк,
Къарачай Джумхуриетге салам бердик,
Джашасын Республика Къарачай!

Алай а, ноябрны отузунчу кюнюнде
Халкъ оноугьа тоноу этдиле кимле?
Сыйыбызны, къыйыныбызны кимле атдыла суугьа?
Темировну* туугьан кюню бла алгьышлаб,
Къарачайны анга кимле этдиле саугьа?

Хубий улу**, Орус улу*** амантишни**** да оздула,
Халкъны ишин джакълар орнуна ? буздула.
Ёзге халкъны кючю сизге джетер,
Кёлтюргенича, сизни тюшюрген да этер.

Тилим деген, джуртум деген ? Адамды.
Башхалагьа къарын джалчы болгьанны,
Халкъын сатыб ашау алыб тургьанны,
Анасындан ичген сютю харамды!

...Ташха тийиб, къамаб турмаз чалкъыбыз,
Тау джуртуна ие болур халкъыбыз,
Къайтарылыр, табдырылыр хакъыбыз,
Джашар, айныр Алан улу Къарачай.

(*Темиров Умар Эреджебовнч ? КПСС-ни обкомуну секретары, черкесли, 1957-чи джылдан бери къарачайлылагъа къаршчы ишлеген душман.
**Хубий улу Владимир Исламович ? облисполкомну тамадасы, Эресейни депутаты, Къарачай Республиканы болдурмаз джанындан кюрешген коммунист.
***Орус улу Азрет Гюргокъаевич ? Эресейни депутаты, "Джамагьат" обществону тамадасы. Антын бузуб, Къарачай Республика болмасын деб кюрешген коммунист.
****Амантиш (Дудаланы Тенгизбий), къабарты ит Атажукин бла бирге, 1828-чи джыл Орус аскерге джол уста болуб келиб, Къарачайны къырдыргъанды, Къарачай къралны тюб этдиргенди).


АШЫКЪМАЙ АШЫГЪЫРГЬА

Файгьамбарла да кетгендиле дуниядан ?
Не этериксе, джорукъ алайды.
Ёзге ?джашма, джашау алдады? деген,
Джангылады, кесин алдайды.

"Умут ? тау башда, аджал ? имбашда",
"Къалгьан ишге къар джауад" ? кёребиз.
Кёргенликге уа, керти ишге джетмей,
Ууакъ къайгъылада ёлебиз.

Къыйынлыкъ ? болджал салгъандан чыгьады,
Кече-кюн демей ишлерге керекди бизге.
Тюз айтасыз, ашыкъгъан суу тенгизге джетмез,
Ёзге ашыкъмагьан суу да ? джетмез тенгизге.

НЕ БЮГЮН, НЕ ЁМЮРДЕ ДА!

Бу бласт бизге кёб зат бергенме дейди,
Алай эсе, айтчы, о бласт,
Къарачай деб аты айтылгъан,
Къайдады област?

Ёзге энди чыкъгъанды Закон,
Аламат Закон, Аллах кёреди.
Кёчюрюлген халкъгъа чачылгьан къраллыгьын
Кърал ызына береди.

Алай а кърал разы болгьанда да,
Оноуну къолгьа алмасакъ,
Сора къаллай миллетбиз да биз,
Къалгьанла тенгли болмасакъ?!

...Базманнга салыннганды халкъны джазыуу,
Джол ачыкъ ? джашаугьа, ёлюмге да.
Къадер кечеча келгенди кёзюу ?
Не бюгюн, не ёмюрде да.

Къартла межгитде тилек этиб,
Джашла уа бирден къобмасакъ ёрге ?
Адет да, сый да, намыс да кетиб,
Ким, не ётгенин кёребиз тёрге.

Хоншула бла излейбиз татлы джашаргьа,
Бир-бирибизге къайырылмай,
Ёзге мадар джокъ, халкъыбызны сакъларгьа,
Джерибиз, чегибиз айырылмай.

Башха мадар джокъ. Энди къарау джокъ
Ол керти ишни этгенден сора.
Чууутлугьа сорчу, нек къурады къралын,
Арадан эки мингджыл да ётгенден сора?!

Эки минг джылны кюрешиб туруб халкъ,
Чачылгьан къралын къурады болмаз ючюн талкъ.
Чууут динине бек. Бек болса алай,
Алан къралын къурар Малкъар-Къарачай.

Бюгюн бизге берилгенди эркинлик:
Энди кёлде къалмай экилик,
Халкъ эсек, оноуну къолгьа аллыкъбыз,
Тюл эсек а ? сюрюу болгьанлай къаллыкъбыз.

Къурулгъанды сууаб-гюнах чегиучю базман.
Келгенди халал-харам айыргьан заман.
Тейри адамы эсенг, ?Хакъ? деген Халкъ эсенг,
"Не бюгюн, не ёмюрде да",- де да,
Айыр, айырт акъны къарадан.

Тойгьан джурт десек, Азияда къаллыгъек,
Аллах берген Къарачай а ? бирди.
Эркин Къарачай демеген бюгюн,
Бизден да тюлдю, ёзден да тюлдю.

Тойгьан джурт десек ? тышында къаллыгъек,
Ата джуртубуз ? нарт-алан джуртубуз ? Къарачай а бирди.
Къарачай Республика демеген бюгюн,
Къарачайлы да тюлдю, муслиман да тюлдю!

апрелни 26, 1991 джыл
 
АНГ-ТАНГ

Къарангы.
Къор болмаз анга ангы.
Къарангы.
Къор болмаз санга ангы:
Анг ? танг.

КЕСИБИЗГЕ УШАРБЫЗ

Акъны, къараны да кёр:
Хар кёргенинг ? дерс кёреме.
Узакъ, джууукъ эсе да кёр,
Мен Аллахны эсгереме.

Тынгылайма айталмай джукъ:
Сыйрат кёпюрден ётеме.
Айгьа, джулдузгьа джууукъ
Джуртума сагьыш этеме.

Мен Акропольда болдум,
Иерусалимни да кёрдюм.
Кавказгьа узалыб къолум,
"Халкъым", ? деб, саудан ёлдюм.

Бирси халкъ сакълагъан тенгли
Къотур терегин, ташын
Къарачай сакълаялмайды
Таб закий къызын, джашын.

Нарт джуртубуз ? ариу, бай,
Тилибиз эсе ? алай,
Динибиз эсе ? онглу,
Биз кесибиз а ? онгсуз.

Онг къолубуз ? Къуранда,
Андан хапарлы уа ? аз.
Тарихибиз ? тубанда,
Сабий билиб къууанмаз.

Урумуна, чууутуна
Не этериксе сукъланмай,
Биз тас болуб барабыз,
Бир затыбыз сакъланмай.

Биз тас болуб барабыз...
Бизден неди бошагьан?
Мадар табсын халкъына
Мен "Эрме" деб, джашагьан.

Къарнын ким да асрайды,
Таб джаныуар, кийик да.
Аны ангыламагъаннга
Не этебиз кюйюб да.

Биз хайуан тюл эсек,
Тил да, тин да бар эсе,
Джан да, бет да бар эсе,
Ангы, ёт да бар эсе,

Гюнах-сууаб ? хакъ эсе,
Сюрюу болмай, халкъ эсек,
Адамлыкъгьа сакъ эсек
Кимден, неденди къоркъуу?

Илму, тарих, санат да ?
Кюрешмейик санаб да ?
Хар небиз айныр, ёсер,
Ёлюмню джолун кесер.

Адам эсек, халкъ эсек,
Тас болмайын джашарбыз.
Не заманда, къайда да
Кесибизге ушарбыз.

Крит айрымканны кьаты.
Апрелни 7, 1992 дж.


КЪРАЛ БОЛУР КЪАРАЧАЙ


Къалапеледе ургьанбыз бу джуртлагьа къазыКъ,
Адамча, Эрча джашагьанбыз таш башында да ? тауладА.
Рахат кюн да болгьанбыз джурт сакъларгьа хазыР,
Алан къралыбыз да белгили эди дуниядА.
Чыртда эсде джокъ эди келир деб къаЧ.
Ай медет, Асхакъ Темирден сора да къырды эминА...
Иншаллах, къраллыгьын ызына алыр КъарачаЙ.

Къачан да бизни джолубуз ? ачыКъ,
Ат басханны джер биледи къайда дА.
Рысхыбызгьа, джуртубузгьа джутланнган а ? ачыР,
Адамлыгьы болгьанны чакъырабыз тойгъа дА.
Чомартлыгьыбыз, халаллыгъыбыз ? кесибизге да къууанЧ.
Ашхыладан болсакъ, атыб къоймаз Аллах дА,
Иншаллах, джангыдан кърал болур КъарачаЙ.

Къара, эки джагъасы Къарачай болгьаны ючюн, бу назмучуКъ
Ашыгьыш барады тау сууча, болуб таза да, терк дА.
Республика болур Къарачай, Джумхуриет болуР,
Аны ючюн кюрешмеген эркиши тюлдю, киймесин бёрк дА.
Чынг деу тауладан бири ? Минги Тау ? беред бизге кюЧ:
Ата-бабала да сагъайыб сакълайлА,
Инша Аллах, бурунча кърал болур КъарачаЙ!

Марсель, 16. 04. 1992 дж.

ФАКЪЫРА

"Джокъду мени барыр джерим,
Джокъду мени къалыр джерим",-
Деди.

Сордум анга:
?Джокъмуд сени Ата джуртунг,
Джокъмуд сени Ана тилинг,
Аллахынгдамы джокъду сени?!?.

КЪАРАЧАЙ КЁЛ

120 миллионов кюри радиоактивности ? в два с половиной раза больше, чем было выброшено в ок?ружающую среду при аварии на ЧАЭС ? плещется сегодня под открытым небом в озере Карачай. Собственно, какое это озеро, Карачай... Это от-крытое хранилище жидких среднеактивных отхо?дов ? "продуктов" деятельности печально знаменитого предприятия "Маяк" ("МН" ? 43, 25. 10. 1992г.)

Азатлыкъгьа кёлю бла термилген
Къарачай кёлюбюзден бошаб огъуна къойгьандыла:
Анга ? ол тазалыкъгьа ? ёлюр от къуйгъандыла
120 миллион кюри бла тергелген.

Ол уу къуйгъанланы бабалары болурмелле
Кетген ёмюрледе бизге эминаны джайгьан да?
Ызы бла Хасаука урушда къырыб,
Къалгьан хуртдагыбызны тарбыууннга тыйгьан да?

Артдаракъда кёчюрген да, джойгьан да
Ол юзюкден фыргъауунла тюлмелле?
Бюгюн бизни къраллыкъсыз къойгьан да
Ол къауумдан Амантишле тюлмюлле?

...Да бошай бошадыла Къарачай кёлден ?
Къаллай бир джылны кир къуюб турдула:
Ата джурт, ана тил деб эсгергенлени
Басдыла, асдыла, ГУЛАГлагъа урдула.

Бошадыла Къарачай кёлден ?
Ичкичиликни-хаулеликни джайдыла, орнатдыла.
Къралгьа джау ? адамбыз, халкъбыз деб баш кёлтюрген,
Аланы кече-кюн бла къурутдула, къоратдыла.

"...Рахатлыкъ, эркинлик, джер да ? сизге",?
Дегенлери ючюн большевиклени баш этдик.
Фыргьауунланы сёзлерине ийнаныб,
Башчыларын халкъыбызгьа джаш этдик.

Партиягьа тёшек боллукъларын билмей,
Советлеге сайладыкъ ? власт этиб.
Ала уа, кюч-къарыу алгъанларында,
Бизни къул этерге кюрешдиле къаст этиб.

Джерибизни, мюлкюбюзню, тилибизни, динибизни да
Сыйырыб алыб, къуру джуртха къаратыб къойдула.
Алай а артда Джуртубузну да сыйырыб,
Къабырларыбызгьа дери чачдыла, ойдула.

Тонгузну аласы-къарасы джокъ дегенлей,
Орус патчахы, коммунист патчахы да бизге бир.
Мыкалай-Сталин-Суслов империя,
Къалгьан империялача кёбер, чёгер, ёлюр.

Алай а энди Къарачай кёлге не оноу?
Алай а энди Къарачай халкъгьа не оноу?
Ол ызына аязыб, тирилиб кетерми,
Джашау этерми ариуланыб, джангырыб?!

1992 джыл, ноябрны 2
 
ЭКИ КЪАРАМ

Даулаша келдик да,
Тирелдик бузгьа:
Сен ? ташха абынаса,
Мен а ? джулдузгьа.

Харам санынг тартады
Сени топуракъгьа.
Мени халал джаным а ?
Кёкге, чуууакъгьа.

"Бошалад,- дейсе,- джашау
Ёлюм бла джерде."
Джанны ёлюмсюз болгьанын
Сезсенгед бирде...

Бу дуниягъа джутланнгандан
Къаласа ёлюб.
Мен а башха дунияланы
Турама кёрюб.

Мен а таша затланы да
Турама сезиб.
Сеннге къалай джетдирейим
Аллахны сёзюн?

Хаух дунияны джукъусу,
Букъусу басыб,
Сени сангырау этсе да,
Сёлешдим базыб.

Сёлешгенлигиме уа ?
Тирелдик бузгьа:
Сен сын ташха къарайса,
Мен ? Ай бла джулдузгьа.

БЮГЮЛМЕЗЛИКНИ БЮГАЛМАЗ КИШИ ДА

Джайча кёрюнеди джуртуму къышы да,
Сууугъу да ? джанкъозча ингил.
Бюгюлмезликни бюгалмаз киши да,
Кёлюм да, Тауум да ? Минги.

Джылан къабындан джийиргеннгенча,
Тилине, халкъына ыйлыгьады къанау.
Мени уа ? нарт Ёрюзмекден, Къарчадан келгенича ?
Сёзюм да, Ташым да ? къадау.

Тюзлюгюм: "къоркъма,- дейди,- джукъдан",
Кёкге къарагьаннга кёрюнеди джулдуз да.
Джууукъ, тенг кёб болсала да Джуртда,
Джюрек а, Терек а ? джангызла.

Алай а Аллах да джангызды ?
Джангызланы ол къоймаз атыб.
Кечени ауурлугьу да дженгнгеннге ушайды ?
Азатлыкъ тангы келеди атыб.

Бизни тыймазла бугьоу да, сынджыр да,
Амантишле турсала да халкъларын сатыб.
Горда бычакъча, Ай да джангыды-къынгырды ?
Азатлыкъ тангы келеди атыб.

Ёлмезлик джокъду. Къачан болса да,
Биз да кирликбиз кёрге-къабыргьа.
Джурт, халкъ ючюн кюрешген боллукъду
Халкъны эсинде къалыргъа.

Ауруугьа, къартлыкъгъа къоймай тёрт санымы
Бюгюн Къарачайыма къалкъан болалсам,
Анга келлик палахны тыялсам,
Халкъыма къоялсам джаш джанымы ?

Ол болур адамлыкъ деген,
Джигитлик, ёлюмсюзлюк деген да ол болур?
Джанын халкъындан татлы кёрген а
Ол ким бла болур, ким болур?

Джайча кёрюнеди джуртуму къышы да,
Сууугьу да ? джанкъозча ингил.
Бюгюлмезликни бюгалмаз киши да,
Кёлюм да, Тауум да ? Минги.

ЭКИ ДЖОЛ АЙЫРЫЛГЪАН ДЖЕРДЕ

- Юсюмде джылы кийимим джокъ,
Тагьайларым, ыргьагьым, хыджим да джокъ,
Илиниб, ауушдан ётерча.
Тёрт джаным тауду.

- Тёрт санынг сауду.
Этерсе мадар. Бар.
Къар, джар сени тыймазла:
Кёлюнг таймаса,
Аякъларынг таймазла.

- Джангызма.
- Джандар да джангыз эд...
- Сауут-сабам джокъду.
- Сауут деген нед? Бар эселе бет бла ёт.

- Джан бирди.
- Ата джуртунг, халкъынг да бирди.
Барыбызны джаратхан
Аллаху тагьала да бирди.

Кесингден кёлюнг чыкъгьандан эсе,
Тёнгегингден джанынг чыкъсын.
Топуракъда чиририк санланы
Аяма.
Эртде-кеч болса да чыгъарыкъ джанны,
Къызгъанма.
Къызбайлыкъ этиб,
Джууукъну-тенгни уялтма.

Хасаукачы Умарча сермешиб ёлген ?
Ол эркишиге насыбды, сыйды.
Керек кюн джигитлик этген ?
Ачемезге, Татаркъаннга тенгди.

Ата джуртун, халкъын сакълай,
Аталаны, эгечлени, сабийлени джакълай,
Джашагъан, ёлген неден да башды.

- Тёрт джаным джауду.
- Тёрт санынг сауду.
Тау да сеники, джол да сеники,
Таб джау да сеники.

Туудукълары эсенг
Аланланы-асланы,
Къоярса бу къарыусуз
Дыгаласланы.

Хорларса кёлсюзлюкню,
Белгисизликни.
Белгиси болурса
Ёлюмсюзлюкню.
Алгъа.
 
МИНГИ ДЖЫРЧЫ

Къралда эм онглу джырчыгъа саналды.
Усталыкъны джетинчи къатына джетди.
Байлыкъ бла, махдау бла да сыналды ?
Терилмей, тюрленмей аладан да ётдю.

Бирле кибик, кимни арбасына минсе,
Аны джырын джырлаб да бармады.
Амалсыз болуб айтса, артда тобагьа къайта,
Тюз турду, ассы болмады.

Джаннга къоркъуулуд деб, Джырчы Сымайыл
Назму этерин а къоймады.
Къыйын кёзюуде да эски хамайыл
Аны джанындан таймады.

Халкъы бла бирге аджал базманда
14 джыл турду Орта Азияда да:
Бычакъны ауузунда да кертилей къалды
Аллахха, Поэзиягьа да!

Халкъ къайытхандан сора да, фыргъауунла,
Тюрлю-тюрлю амантишле бирлешдиле.
"Аллах джокъду де,"- деб, Джырчыны
Ийманындан чыгьарыргьа кюрешдиле.

Алай а, бурун огьуна, Ибилисге
Сымайыл не айтханы, не этгени белгилиди.
Файгьамбарны, Джырчыны да сёзю
Юлгюлюдю, бизге юлгюдю.

Джырчыны ауузун байларгьа кюрешдиле,
Бёрю ауузун байлагъанча.
Ёзге аны ауазы келиб турду,
Кёк кюкюрегенча, джашнагьанча.

Аллахха шукур, джыр-назму гяхиник
Энди ура тебрегенди джуртха да.
Джырчыгьа джол бермеген
Къайдагьы къамыжакъгъа, къуртха да,

Джукъ айтмайын бир къояйыкъ.
Закийни хорларыкъ кюч джокъду.
Фахму да къаллыкъды Поэзияда
Зарлагъа уа орун джокъду.

Минги Таугьа Минги Джырны
Сымайыл болмаса ким эталды?
Поэзия чырагьын джукълатмай
Тенгизден-теркден да ким ёталды?

Къадар Минги Тауну джаратды,
Сымайыл а ? Минги Джырны.
Элли джылдан китабы чыкъды,
Алгъышлайыкъ Джангы Джылны.

Айхай, ол аны кёрмез,
Джангы назму да джазалмаз.
Минги Таууна бурулуб
Энди намаз да къылалмаз.

Минг тауну башы ? Минги Тау,
Минг джырны башы ? Сымайыл.
Минги Джырчы бла Минги Тау
Биз халкъны джулдузу, Айы.

Джырчыны къабхан сокъур чибинле
Кетерле, унутулурла.
Аны къабырына уа ? зияратха
Закийле да джюрюб турурла.

Джангыз Джырчыны осуятына,
Биз керти бола билейик.
Ана тилибизге, Поэзиягъа
Аныча къуллукъ этейик.

Алданмайыкъ дуния малгъа,
Ызындан кёб да сюрмейик.
Ёллюк джанла бир ёлюмсюз зат къоймай
Бу къара джерге кирмейик.

МИЛЛЕТ АНГЫБЫЗ БАРМЫДЫ?

Кюн тийиб, кюле турады,
Джангур да джауа тургьанлай,
Бизни тилибиз а ёле турады,
Кёзюбюз джана тургьанлай.

Ёле турады ана тилибиз,
Билмеген кибик этмейик.
Не халда джюрюйд ой джаш тёлюбюз,
Хей, гяуур болуб кетмейик.

Ёзеги къуруб, къабугъу къалгьан ?
Миллетге саналыб билмейме.
Джурту ? Къарачай, аты ? Къарачай,
Къарачай адам а ? кёрмейме.

Бизни джолубуз мияла буз эд,
Бузну юсю уа ? къар эди.
Ёзге джуртунда халкъ талкъ болур деб,
Кимни эсинде бар эди.

Кимни эсинде бар эди,
Халкъ къраллыгьын алмаз деб.
Сора неге юрюлюб келген эк
"Ой Шам Къарачай, Кавказ",-деб.

Биз ? тюзде къалгьан къой сюрюу,
Энчи Республика болмасакъ.
Миллет ангыбыз бармыды бизни,
Къраллыгъыбызны алмасакъ?!
09.01.1993

Лайпанланы Билалны ЧЫГЪАРМАЛАРЫНЫ БИРИНЧИ ТОМУНА назмула бу китабла бла дефтерледен сайланнгандыла:

?Сенсе мени насыбым? /1970-1975 джылла/;
?Бусакъла? /1975-1980 джылла/;
?Дуния сейирлиги? /1980-1984 джылла/;
?Джангы Ай бла джулдуз? /1989-1993 джылла/.

Биринчи томгъа къошакъ:
?Джазгъы джабалакъ? /1960-1970 джылла/.
 
Салам!

В России настоящий ПОЭТ всегда гоним, ибо он противостоит лжи и гнету чинуш и крючкотворцев.
Поэтому ПОЭТ в России больше ,чем поэт! (с)

Сау бол ,ПОЭТ!
 
БИЛАЛ ЛАЙПАНОВ ? ПОЭТ, ПОЛИТИК, ?ETHNIC ENTERPRISER?

В ранние 1920-е годы кавказские горцы, еще не знавшие и даже не предчувствовавшие, какой ценой предстоит им самим и их потомкам оплатить великое заблуждение революционных переворотов и социалистических экспериментов, очень доверчиво относились к жившим в далеких северных российских столицах пролетарским вождям. Тогда акыны и ашуги слагали героические сказы и песни о Ленине, и люди в еще не радиофицированных горных аулах и степных станицах пересказывали эти легенды и пели на своих языках, на свой лад эти песни, которые согревали их сердца надеждой и возбуждали верой в возможное чудо. Позднее Расул Гамзатов расскажет об этих людях:

... Как мечтают морозной зимой о весне
И, как в полдень палящий, мечтают о тени,
Так усталым, измученным людям во сне
Снился Ленин.

Им казалось: он был выше сосен и гор,
Вынет шашку ? враги разбегаются в страхе.
Им казалось, что острый, как лезвие, взор
И блестит и горит из-под черной папахи....

К счастью для Билала Лайпанова, на Ленина он не похож, и к счастью для карачаевцев наступившего 21 века, им давно уже не снятся богатыри-освободители. И, все же, мне кажется, что если бы сегодня аксакалов аула Хурзук, хорошо знающих древний род Лайпановых и не забывающих об удивительной судьбе его младшего представителя, ставшего в далекой Москве известным ?джазыучу? (писателем), или карачаевских школьников, слышавших от своих родителей о бушевавших здесь дни и ночи бессрочных митингах поздней осени 1991 года и о пламенном ораторе и вдохновителе этих митингов, попросили нарисовать, красками или словами, портрет Билала Лайпанова ? непременно появились бы и черная папаха, и сверкающий взор, и стать и рост, сопоставимые с высотой Священного Древа Родины и твердостью Священного Камня Карачая ? символами родной земли и национального духа карачаевцев. А в обычной жизни, в столичной круговерти, в сутолоке московского метро, в стандартной квартире пыльного микрорайона Текстильщики, среди земляков, образующих небольшую карачаево-балкарскую общину в Москве, и среди своих московских коллег, Билал Лайпанов ? обыкновенный человек, скромный, ничем вызывающим не приметный, и ничто человеческое не чуждо ему в этой повседневности ? ни каждодневная забота о хлебе насущном, ни ответственность за свою маленькую семью, ни тревога за сына перед надвигающейся тенью призыва в армию, ни разочарования в неверных друзьях, ни обманчивые иллюзии, ни отчаянное бессилие перед собственным государством, которое уже привычно предстает перед своими гражданами в обличье насильника под черной маской и в пятнистой омоновской униформе.

Однако, мощная радиация духовной энергии, ее стремительные и неожиданные выбросы за черту обычного и за черту возможного, выше стандартного и выше оптимального уровня работоспособности, веры, мужества, гражданской инициативы и заинтересованности в общем деле, солидарности с далекими и близкими соотечественниками и единомышленниками вырывают Билала Лайпанова из рутинной среды, поднимают его на высокий пьедестал, формируют исключительные качества лидера национального и правозащитного движения. Сегодня и национальное карачаевское, и интернациональное правозащитное движения переживают в России далеко не лучшие свои времена: кризис, спад активности, сужение социальной базы, отчаяние и страх изверившихся людей, снова готовых покориться авторитарной системе и жить по принципу ?лишь бы не было хуже ? лишь бы не было войны? ? всё это размывает почву, наполняет неизбывной горечью правды слова, начертанные на новых нагрудных значках, заказанных к 2003 году Обществом ?Мемориал?: ?Сталин умер полвека назад, а в России снова окаянные дни?.

В ?окаянные дни? трудно быть ?вождем и трибуном?, лидером национального движения, едва пульсирующего последними истекающими надеждами. Трудно говорить в пустоту. Но пока голос Билала Лайпанова, обретая стальную твердость категорических императивов, серебряную нежность искренней любви к своей Родине, заполняя грозящий образоваться духовный вакуум, разрывая пустоту и находя хотя бы отдаленное эхо в пространстве Кавказских гор, звучит с трибун столичных и международных конгрессов и конференций, со страниц московской и зарубежной печати, окрашивает политические статьи цветами и мелодиями высокой поэзии и придает лирическим стихам кристальную четкость политических деклараций, ? до тех пор исторический шанс и Карачая, и всей России еще не утрачен. Это шанс на развитие демократии, на завоевание свободы, на защиту национального и личного достоинства каждого народа и каждого человека.

Можно найти немало высоких эпитетов, которыми удалось бы справедливо и точно (а может быть, и не всегда справедливо, и не очень точно, ведь, как известно, ?лицом к лицу лица не разглядеть ? большое видится на расстоянье?, а нам-то приходится жить и работать ?лицом к лицу?, остро и болезненно ощущая каждую промелькнувшую тень и даже малейший импульс невольного расслабления или случайного движения в сторону) характеризовать Билала Лайпанова как общественного деятеля, как идеолога государственной автономии Карачая, как защитника прав своего народа и всех репрессированных народов, подвергшихся в прошлом унижению, геноциду или оказавшихся сегодня под угрозой истребления, как энергичного журналиста, редактора и издателя (зеленые тома его ?Ас-Алана?, доведенного уже до десятого выпуска, никак нельзя не заметить в панораме современного литературного, исторического и политического востоковедения), как человека доверчивого и осторожного, увлекающегося и сдержанного, импульсивного и рационально-расчетливого, горячего, как южное солнце, и холодного, как снега на вершинах Кавказских гор. Но из множества возможных характеристик мне хотелось бы выбрать одну, в которой я абсолютно уверена, ? назвать один эпитет, который не имеет своего ?противовеса?, не имеет противоположного полюса в том сложном целом, какое составляют личность, характер, частная жизнь, общественная, политическая, творческая деятельность Билала Лайпанова. Суть этого определения ? в слове ?фахму? (талант).

Аллах, Небо, родные горы, великий Кавказ, гордый Карачай, родители, чья строгая любовь стала волшебной колыбелью, и далекие неизвестные предки, почти легендарные родоначальники, ? все вместе они наделили маленького мальчика, родившегося в знаменательный космический день 12 апреля, на трудном переломе драматической судьбы многострадального карачаевского народа (в 1955 году ? еще в среднеазиатской ссылке, уже на взлете надежд на скорое возвращение на Родину, в муках затянувшейся, запоздавшей, неполной и непоследовательной ?реабилитации?), великим даром. Имя этому дару ? талант. Талант самородка, талант поэта, талант человека, нашедшего неповторимые слова (как, откуда? ? великая тайна творчества!), чтобы защитить честь, чтобы запечатлеть великую историческую память своего народа, чтобы выразить его боль и надежду, отчаянье и мужество, чтобы сказать:

Земля и Небо вырастили сына,
Тепло и свет в тебе одном слились.
Твой край тебе ? и Мекка, и Медина,
Владей же им и на него молись.

Поэзия Билала Лайпанова ? это молитва о свободном Карачае.
Прислушаемся же к ней в тишине, подчинимся ее колдовским ритмам, попробуем измерить невесомую алмазную тяжесть, прозрачную кристальную плотность, светозарную энергию каждой рифмы, каждого слова. Откроем книгу стихов карачаевского поэта Билала Лайпанова...

СВЕТЛАНА ЧЕРВОННАЯ,
академик Академии художественной критики,
доктор искусствоведения


источник: журнал "Ас-Алан", ?4((9), 2002
 
Лайпанланы Биалны чыгъармаларыны ЭКИНЧИ ТОМУНДАН назмула.

ЭКИНЧИ ТОМ (1985-1993): "Къарачайны Къадау Ташы", "Джуртда Джангыз Терек", "Джан Джурт", "Намаз замаН" дефтерледен къуралгъанды.

КЪАРАЧАЙ*
Халкъыбызны Миллет Орайдасы

Бештау джаны, Архыз, Махар, Теберди ?
Mийик джуртну бизге Тейрибиз берди,
Минги Тауну Сеннге тыйыншлы кёрдю,
Джулдуз халкъы, Тейри халкьы Къарачай!


Не залимни аллында да бюгюлмей,
Къара кюн да зркинликден тюнгюлмей,
Таш башында джашау эте келгенсе,
Ётгюр миллет, ёхтем миллет Кьарачай!


Ненча кере Кюню, Айы тутулгьан,
Анча кере джелмаууздан кьутулгьан,
Темирлеге, Кьурчлагьа да къатылгьан
Деу халисин кёргюзтгенди Кьарачай!


Юзмегенсе нартюх, арпа урлугъун,
Джигитликни, адамлыкьны кьорлугьун,
Бурун кибик кьрал кьурадынг, кьурдунг
О нарт халкьы, алан халкьы Къарачай!


Барды сени Аллахынг да, тилинг да,
Ёсюб келген сарыджилик тёлюнг да,
Къатылмазла Сеннге кьартлыкь, ёлюм да,
Ёмюрлеге джашарыкьса Кьарачай!


*белгиленнген тизгинле, эжиу халда, къайтарылыб айтылынадыла
 
КЕСИМЕ

Файгьамбар ашсыз-суусуз таугьа кетиб,
Аллахха джол излегенди ташада.
Татаркъан чабырларын джарлы джашчыкьгъа бериб,
Кеси джалан аякь баргьанды ташлада.

Бай джашай келмегенсе ёмюрде да.
Энди кёбмю кьалгьанды ёлюрге да.
Джюрек, ётгюрлюкден, ёхтемликден тол:
Назмучуса ? кьыйын кьадарынга тыйыншлы бол.

Назмучуса. Топракьны кьалынындан эм маджалындан
Акьсюек этиб джаратханды Тейри сени.
Чёб чакьлы бир джукъ тилеме кишиден,
Сыйлы башынгы сыйсыз этме чырт да.

Къуранда да барды "Назмучула" деб суура.
Зарланма. Сукьланма. Дуния малгьа алданма.
Неден да алгъа халкьны халкълыгъын, адамны адамлыгьын
Кёргюзтген зат ? тилиди, сёзюдю.

Эм уллу байлыкъны ? сёз байлыкьны иесисе сен.
Агьачны бийи бусакь болгьанча,
Сен да ? сёзню бийисе, сёзюнг да бий сёз болсун.
Бий а ? бай, джарлы болса да ? бийди.

Поэтге ёзен кьой, дуния да тарды.
Ёзге, ташын джалаб, сууун ичиб турсанг да,
Туугъан джуртунг, таубаш джуртунг барды.

Эркин эселе гырджын бла суу,
Къалгьан бошду, джалгьан сагъышланы кери кьуу.
Башынгы ёхтем тутханлай джаша ?
Файгьамбаргьа, Татаркьаннга да уша.
 
ТАНГ

Танг, кече къарангысын сыкъ.
Тансыкъ
Болгьанма сюзмеге. Сиз меннге
Джукъ айтмагьыз. Узайтмагьыз
Чабыб баргьан такъыйкъаланы.
Джан, джан. Кече-кюн да джан.
Къарангысы сыгъылгъан кече ? танг.

КИЙИК ? КЪАНЫ ТЁГЮЛЮР ДЖЕРГЕ...

Джугьутур къарт болгьанында,
Мюйюзлери да ауурлукъ этди.
Мыдах болуб, башын кёлтюрмей,
Ранда кюн турду, кече да турду.

Сора къалкъыб, кёрдю тюшюнде
Джаш кюнлери къалгьан кюнлени.
Хатерсиз уучуну шкогу джерлениб
Тургъанда да, кесине базыб джюрюучю джерлени.

Кийик асыры къызыу баргъандан,
Окъ джеталмай къалса ызындан,
Хайран болуб къалыучу уучу,
Шкок бла кийикге кёзюу къараучу уучу.

Дагыда кёрдю джугьутур тюшюнде,
Джыртхыч джаныуарны тишинден
Бир секиргени бла къутулуучусун.

Ой кырдыгы татымлы джерле,
Ташын тузча джаларча джерле,
Сюймегенингден джалларча джерле,
Сюймекликден джанарча джерле,

Сууундан суууй, къанарча джерле,
Къартлыкъда да къутурурча джерле,
Ёлюмден да къутулурча джерле.

...Ауур башын акъырын кёлтюрдю,
Къангич санларын сюеди ёрге.
Къачан эсе да анда бир иги эди деб,
Кетди къаны тёгюлюр джерге.

АЙРЫМКАН

Тенгизни арасында айрымкан,
Къыйынмы эди сеннге суудан айырылгьан?
Къыйынмыды тенгизге къайырылгъан?
Тенгизни арасында айрымкан.

ЗАМАН

Заман джоргьалаб кёзден ташайды.
Ызындан сюрюб джетгенми этериксе,
Аркъан атыб тутханмы этериксе.
Юсюнде барыргьа керек эди аны,
Териси болургъа керек эди аны,
Тейриси болургьа керек эди аны.
Заман джоргьалаб кёзден ташайды.

БУРУШ КЪУРУЛУШ, КЪУРУШ
(Тилбуруч)


Къурургьа тебресек да джашау,
Къуру буруш къурулуш уруш, ? къуруш, кьуру,
Былайын былай чанчакълаб...
Къутулсакъ да уруш бычакъдан,
Джерни къарны ичине къуруб,
Къурургьа тебрегенди джашау.

КЮННЮ ЫЗЫНДАН...

Башыма акьыл кирир заманда
Джюрегиме сюймеклик кирди.
Кюнню ызындан
Джугьутур кьаядан секирди.

ДЖАЗ

Джашил къанатлары байракълача...
Кёккёз къанатлы кьонар джер излейди.
Терезе тюбюнде нарат терекчик,
Къыш да кёгерген нарат терекчик,
Ол биз орнатхан нарат терекчик
Аны кёзюне илинмезми?

КЪАРТ

Бирем-бирем саркъдыгьыз шахаргьа,
Мени да тентиретдигиз,
Къоймадыгьыз элде джашаргьа.

Энди уа не?
Борсукъ тешиклегеча,
Кърал фатарлагьа кириб...

Джарашмайды меннге къошугьуз.
Саумуд-шаумуд, кимди хоншугъуз ?
Билгенигиз джокъ.

Эртден-ингир эшик хауаны
Сюе эдим.
Къаяланы, къабыргьада малланы
Кёре эдим.

Межгитге бара эдим
Намазгьа.
Тюрт-мюрт эте эдим
Арбазда.

Эски тонларыбызны
Тюбюбюзге атыб,
Дуппур башьнда
Кырдыкга джатыб
Къраллагьа оноу эте эдик,
Кралагьа "хрр-ейт" дей эдик.

Гюнахы кьурусун, Шогьайыб зауаллы,
Кёрсе, не этесе дер эди.
Эки мазаллы кюлтени арасында
"Чу" деб, бачханы къаты бла ётер эди.
Алай эте къачха биченин
Арбазына ташыб къоюучан эди.

Таубийни унутуб турама,
Халисни да эскердим кючден.
Ауруучу болгьан хапары бар эди,
Саулугьу бла къаламыды ичген.

Сау болур, Аллах айтса,
Элде эм къарт Аслан эди.
Он башлы юйдегисин
Азияда асрагьан эди.

Ой, хоншулагьа келин келгенде
Эшеги бла байракъ алгьан
Джашчыкъны аты къалай эди?
Алла хакъына, унутханма.

Келемет къызы, сен да кюнбетге
Асры эртде ётдюнг, Оллахий.
Бир унутхан затым болса да,
Ким эсиме тюшюрсюн энди.

Ол Ханапий деген Харамгыбыт а,
Биягьынлай турамыды экен?
Мал джазыучула келген сагьатда
Кесини малчыкъларын джашырыб,
Бизге джукъ айтмай бир къойгьан эди.

Къаракъыз а къаргьагьанын
Къоймай тура болурму энтда?
Къысырды деб ийнегин сатыб,
Ол а, эгизле табса боламыды?
Бар сора, тууарчыны
Къутсуз къатын таргъа тыйгьан эди.
...Джарлы тууарчы аты бла къачыб
Кючден къутулгьан эди дейдиле.

Арабин, джангы мектеб а ишлей болурламы?
Ансы ол эски мекямда
Къанга бузлаб, мел джазмайды деб,
Тарыгьыучу эдиле сабийле.
Он джылны балчыкъны джырыб
Къайдан къайры джюрюдюле школгьа.
Охо да, энди къутулгъандыла.

Джаз келгенди.
Месилерим, галошларым бла
Орамгъа чыкъсам,
Юйдегиле онгсунмайдыла.
Орамгьа чыгьыб да не этерикме?
Кесиме ушагьан джан-джаныуар джокъ.
Джер да бетон тюбюнде ынгычхайды,
Зауаллы кеси сабан болургьа термиле болур.

Элде уа бусагьатда аз иги тюлдю:
Халкъ сабан сюре,
Малла мушулдаб отлай.

Бирси кече кючлю джаугьан эди.
Биягьы кёпюрню суу алгьан эсе,
Адамла бластдан болушлукъ сакъламай
Джагьагьа джыйылгьан болурла.

Олсагьатда ол мен айтхан джерде ишленсе,
Суу не къобса да алалмаз эди.
Маллагъа да суу тегенеле
Джарашдырыргьа керек болур.
Бираздан а чалкъы джетер.
Элге къайытсам
Джерчигими кесиме бермезлеми экен?

Кетеме,- деди къарт.
Я Аллах сен сау тангнга чыгьар.
Танг къаралдысы бла кетеме.

Эртден бла ишге чачылырла...
Оноуну артха къоймайым,- деди.
Мен кетеме деб шыбырдады.
Кетеме деб ауазын кёлтюртдю.
Кетеме деб аямай къычырды да,
Кючсюнюб ауур ахсынды.
Юйдегиси юсюне басынды.

- Бирем-бирем саркъдыгьыз шахаргьа.
Мени да тентиретдигиз, титиретдигиз,
Къоймадыгьыз элде ёлюрге.
Энди уа не?
Тёрт джанымда тёрт къабыргъа,
Киргенчама тар къабыргьа.
Эшикде да не этейим,
Юйде да не этейим.
Кечем да сагъыш, кюнюм да сагьыш.

Кетеме мен,
Элде юйюме элтмесегиз,
Ёллюкме мен.
Ёлсем а къайда асрарсыз?
Къалай асрарсыз?

Келин, кийимлерими джарашдыр.
Джаш, ачхангы-бочхангы къурашдыр.
Юйюмю ызына сатыб алыгьыз,
Мени элтиб ичине салыгьыз.

Былай боллугьун сезген эдим.
Этген къоркъууума тюбедим.
Боллукъду тёзгеним?.

Экинчи кюн къартны элинде
Къучакъламагьан, тансыкъламагьан джокъ эди.
Ол мухаджирликден не къазауатдан
Къайытханнга тенг болгьан эди.

Къаракъыз огьуна алгъыш этди:
Артыбызда къалгьын, къабырыбызгъа салгьын.
Къарт аны къаргьышха санады,
Кёбюсю уа алгьышха тергедиле.

Къарт элине къайытды.
Джашларындан да къайсысы болса да,
Сюйсе, сюймесе да
Элге къайтырыкъды энди.
 
КЪЫСХА "И"-ЙИНГМЕ СЕНИ

Къарачай!
Мен къысха "и"-йингме сени.

Алай а, бёркюмю ёрге атыб,
Къууанама,
Гитче бармакъ да асыу дегенлей,
Мен да бир джугьунга джарагъаныма,
Мен да сеннге керек болгьаныма.

Болмасам да сени башынг ?
?Къ? харифинг ? Къарчанг ? Къадау Ташынг,
Болмасам да сени
"Ара"- лыгьынг, аралыгьынг, ара багьананг,
Къысхакъыл, къысха "и" болсам да,
Узун этерге излейме джашауунгу, тарихинги.

Сени къурагъан харифлени
Ызларындан барама джарым чалкъычыча.
Сен саулукъда меннге ёлюм джокъ,
Дюрюден чыкъмам джаным чыкъгьынчы.

Сени башынг огьай,
Аягьынг болгьаным да,
Башыма сыйды.
Алай а, аякъсыз
Тёнгек, баш да неди?
Алай а аласыз
Аякъ а неди?

Къарачай!
Мен сени сафынгда ёлюмсюзме.
Сенсиз ? терекден юзюлген чапракъ ?
Магьанасызма, джансызма, ёксюзме.

Къарачай! Биз
Бир-бирибизни къурайбыз.
Сёзню къурайбыз.
Тилни къурайбыз.
Халкъны къурайбыз. Алай джашайбыз.

Ансы, биз ? джети хариф ?
Джети сынаудан ёталмай,
Джети джол айырылгьан джерде
Биригиб оноу эталмай,
Гитче уллугъа тынгыламай,
Уллу гитчеге тынгыламай,
Бир-бирибизге къайырылыб,
Айры болуб, айырылыб,
Чачылсакъ ? Къарачай чачылды.
Джулдузла да, кёк да турурла,
Джети джулдуз а джокъ ? Джетегейли джокъ.
Кёк къалай джарлы кёрюнюр.

Къарачай!
Мен сени къысха "и"-йинг болгьанча,
Сен кесинг да адам улуну
Къысха "и"-йи эсенг да, ким биледи.
Адам улу кеси да ? къадарны къысха "и"-йи,
Къадар кеси да Ёмюрлюкню къысха "и"-йи...

Къарачай!
Сен заманладан, аламладан да ётюб,
Аякъларынг, къанатларынг да сынаргьа джетиб,
Балчыкъны, къарны, къарангыны да джырыб,
Кюн джарыкъгьа кюн джарыкъча баргъан
Дюлдюр эсенг,
Чубур тюйюлген къуйругъунгма сени.

Башха затха фахмум, къарыуум джетмей,
Сени чибинден къорургьа джарай эсем да къуру ?
Ол да насыбды.

Къарачай юйню
Тюб ташы, къабыргъасы да тюл,
Терезеси, эшиги да тюл,-
Оджагъыма мен.
Юй ? джылыудан, мен а ? къурумдан
Тола барабыз.

Юйде от этилгени,
Къазан къайнагъаны,
Оджакъдан тютюн чыкъгъаны ?
Халкъым джашагъаны
Къууанчды меннге.

Мен ? оджакъ,
Къурумдан, джалындан тола эсем да,
Джанымдан тоя эсем да, ?
Бир исси, бир суукъ бола эсем да,
Кюн аманнга ачыкъ тура эсем да,
Ичим от, тышым буз бола эсе да, ?
Къадарыма разыма.

Къарачай юйню оджагъыма мен.
Керти да ?татлыды, берекетлиди Джуртну тютюню да?.
Юйню джылыудан тола баргъанын сеземе да,
Кесими къурумдан тола баргъаныма да къыйналмайма.
Юй-Эл-Халкъ джылыныр, джашар ючюн,
Меннге кюерге, къаралыргъа керек эсе,
Разы болуб кюеме, къаралама.
Алай турама юй башында, кёз туурада ?
Оджакъча да тюл, бир байракъ кибик...

Къарачай!
Мен къысха "и"-йингме сени.
Алай а, къайры да ий,
Сен саулукъ да
Менден мийик "и",
Менден узун "и",
Менден толу, менден бойлу, менден уллу ?бий?
Болмагьанды. Джокъду. Боллукъ да тюлдю.

Сенден джаратылгьанма. Сени бла джаратылгъанма
Сени бла джашайма.
Сени ючюн ёллюкме. Сени бла ёллюкме.
Сенсиз а ? къачан да ёлюкме.
Хоу, ауалдан ахыргъа дери сени блама мен.

Къарачай!
Къысха "и"-йингме,
Къысха илигингме сени.
Бу Ай тилибиз а, ана тилибиз а ?
Сары джилигингди сени.
 
Sabr:

Къарачай!

Мен къысха "и"-йингме сени.

Алай а, бёркюмю ёрге атыб,
Къууанама,
Гитче бармакъ да асыу дегенлей,
Мен да бир джугьунга джарагъаныма,
Мен да сеннге керек болгьаныма.

Кёкден тюшюб, дагъы да Кёкге учхан СЁЗЛЕ !

Бир да ариу !
 
Керти да ?татлыды, берекетлиди Джуртну тютюню да?..

Мехмет Акиф Ерсой'ну джазганы Тюркияны орайдасындан еки тизгин:

"Коркма сёнмез бу шафакларда йюзен ал санджак
Сёнмеден юрдумун юстюнде тютен ен сон оджак"

Коркма джукланмаз бу кёкте джюзген ал (кызыл) санджак (байрак-флаг)
Джукланмаса джуртуму юсюнде тютюн еткен енг сон оджак
 
Tinibek
Керти да ?татлыды, берекетлиди Джуртну тютюню да?

Сагъыш этеме да, бу тизгинни къош тырнакълагъа бош алгъанма.
Гомерден башлаб, буруннгу урумлулагъа дери алай атхандыла.
Рум ата сёз да барды: "Ата джуртну тютюню да татлыды" деб.
Мехмет Акиф Ерсой'да алай джазады сора...
Мен да кишиден алмагъанлай келген эдиле ол сёзле акъылыма. Дагъыда плагиат деб айтырла деб къаоркъгъандан алгъан эдим тырнакълагъа.

И дым отечества нам сладок и приятен

Из комедии ?Горе от ума? (1824) А. С. Грибоедова (1795?1829). Слова Чацкого (действ. 1, явл. 7):

Опять увидеть их мне суждено судьбой! Жить с ними надоест, и в ком не сыщешь пятен? Когда ж постранствуешь, воротишься домой, И дым отечества нам сладок и приятен.

Грибоедов в свой пьесе процитировал строку из стихотворения ?Арфа? (179&) Гаврилы Романовича Державина (1743?\8\6):

Мила нам добра весть о нашей стороне. Отечества и дым нам сладок и приятен.

Эту державинскую строку цитировали также поэты Константин Батюшков, Петр Вяземский и др.

Сама же мысль о сладости ?дыма отечества? принадлежит легендарному поэту Древней Греции Гомеру (IX в. до н. э.), который в своей поэме ?Одиссея? (песнь 1, строки 56?58) говорит, что Одиссей был готов и на смерть, лишь бы. ?видеть хоть дым, от родных берегов вдалеке восходящий? (речь идет о дыме очагов родной для путешественника Итаки).

Позже эту же мысль повторит римский поэт Овидий (Публий Овидий Назон, 43 до н. э. ? 18 н. э.) в своих ?Понтийских посланиях?. Будучи сослан на побережье Черного моря (по-гречески ? Понт), он мечтал увидеть ?дым отечественного очага?. Ибо ?родная земля влечет к себе человека, пленив его какою-то невыразимой сладостью и не допускает его забыть о себе?.

Видимо, на основе этого стиха Овидия и возникла известная римская пословица: Dulcis fumus patriae [дульцис фумус патриэ] ? Сладок дым отечества.

В державинское время это речение было широко известно. Например, заглавный лист журнала ?Российский музеум? (1792?1794) был украшен латинским эпиграфом Dulcis fumus patriae. Очевидно, и Державин вдохновлялся строками Гомера и Овидия, творчество которых он хорошо знал.

Иносказательно о любви, привязанности к своему отечеству, когда даже мельчайшие признаки своего, родного вызывают радость, умиление.
 
АЧЫКЪ САГЪЫШ

Джуртда Джангыз Терекни
Тюркде, Арабда ? джетеги,
Алай туугьан джерибиз ?
Минги Тауну этеги.

Бар да къара, эл сана:
Бештау джаны, Нарсана,
Теркден Лабагьа дери ?
Ата-бабала джери...

Джерибиз неден да бай:
Архыз, Махар эм Доммай ?
Алкъын ариу сакъланнган,
Саулай дуния сукъланнган...

...Джерлерибизни сыйырыб,
Бизни таугьа тыйдыла.
Артда андан да айырыб,
Кюнсюз-джуртсуз къойдула.

Бюгюн а не... джуртда да
Джуртсузлача джашайбыз.
Эссиз болуб абызыраб,
Манкъуртлагьа ушайбыз.

Къарча ишлеген къалала
Тебрегенле оюлуб,
Миллетибиз тюб болад
Джылдан джылгьа джоюлуб.

Бизни джокъду кишиге
Артыкъ джер-суу дауубуз,
Аны эсде тутсунла
Шохубуз эм джауубуз.

Кёбле ёлюб кетдиле,
Кёбле чекдиле азаб,
Болур ючюн халкъыбыз
Башына эркин, азат.

Ма бизлени халкъ этген ?
Джуртубуз эм тилибиз.
Ала ючюн а сермешир
Хар бир джетген тёлюбюз.

Къаллай бир тёзюб турдукъ,
Тёш бла бошалмад тёзюу.
Бёрк кийгенле къобугьуз,
Бизге джетгенди кёзюу.

Тургьандан эсе былай,
Тил тутулуб, гирешиб,
Ёлгенибиз ашхыды
Эрле кибик сермешиб.

Къул болуб тобукъланыб,
Джашагьаныбыз боллукъду.
"Адам эсенг ? азат бол",
Ол Аллахдан буйрукъду.

"Миллет эсенг ? эркин бол",
Аллах айтады алай.
Бир кишиге бойсунмаз
Мындан ары Къарачай.

Биз бюгюн да кечиксек,
Тамбла джокъду, билейик.
Тёшекде ёлгенден эсе,
Эрча эшикде ёлейик.

Бойнубузда ? дууала,
Белибизде ? къамала,
Бизге " джигит болугьуз"
Дейле ата-бабала.

Амантишлеге берейик
Барыбыз да ирият.
Тохтамайыкъ, болгьунчу
Къарачай ? Джумхуриет!
Тохтамайыкъ болгъунчу
Къарачай Джумхуриет!
 
КЪАРЫЛГЪАЧ УЯ

1. Къач

Юйюмю шорбатында
Къарылгьач юйюрден къалгьан уяда
Мыдахлыкъ гурт чыгьарады.

2. Джаз

Юйюмю къабыргьасында
Къайталмай къалгьан къарылгьач юйюрню уясындан
Толмай къалгьан муратымы кекелчиги къарайды.
Огьесе, ол,
Озгъан джылла-джелле-эсге тюшюрюуле
Къозгъагъан тюк-джаммыды, саламмыды?

АХЫР КЮН


Джулдузладан тутаргьа кюреше,
Ауады тамыры кесилген терек.

ЭКИ ДЖОЛ

Кесин эки тюрлю сакъларгьа боллукъду:
Джыйырылыб, къатыб, таш болуб, не да
Къайырылыб, ёсюб, баш болуб.
Ётюнг-бетинг айтханча эт.

СЫН ТАШДА ДЖАЗЫУ

Мен 100 джылда кетдим дуниядан...
Аны ючден бирин джукълаб ашырдым,
Ючден бирин да магьанасыз затлада,
Ууакъ къайгъылада ётдюрдюм.
Алай бла мени джашагьан ёмюрюм 33 джыл.
Кёбюрек джашаргьа уа боллукъ эдим...

КЪОРКЪУУЛУДУ

Ненча джазыу, ненча белги,
Ненча билдириу:
Барма ? джаннга къоргьуулуду.
Ёрлеме ? джашаугьа къоркъуулуду.
Тийме, басма, ачма, чачма,
Джазма, сёлешме... ?
Джаннга, джашаугьа къоркъуулуду.

Чексиз Аламны
Къайда эсе да узагьында
Джашагьан кёк инсанла,
Ангылы инсанла
Джерге салгьан белги, джазыу:
Джашаргьа къоркъуулуду ?
Анда адамла джашайдыла.

БИЛ

Къойчу таягьымы сизни арбазда чанчыб кетсем,
Ол тамыр ийиб, терек боллугьун бил.
Башха арбазда къуу таякъ кёрсенг а,
Башында да онгнган бёркюм бла,
Ол ?къаранчха? мен болгьанымы бил.

ОЛ ТЮЛМЮ ЭДИ?

Джазны къанат тюбюнден тюшгенча
Джюуюлдейди шорбат чыпчыкъ.

...Къышны бир къыяма кюнюнде,
Ауузунда да гырджын бурхусу бла,
Орамда бузлаб тургьан а ол тюлмю эди?


УЯ ЭТЕДИ

Къулагьына мычхы таууш келе,
Къанатлы терекде уя этеди.
 
БАЗЫБ АЙТЫР ЭДИМ...

Мен къышны къарын-бузун эритирме,
Къышны къарын-бузун эритирме,
Къарын-бузун эритирме,
Эритирме.
Джолгьа,
Сен келлик джолгъа,
Сен ышара келлик джолгъа,
Сен сюйюмлю ышара келлик джолгъа,
Сен джазча сюйюмлю ышара келлик джолгъа,
Джулдузла, гюлле, джанкъылычла болуб,
Тёгюлюрме.

Аякъ тюбюнгден джулдузла уча,
Эки джанынгда гюлле чайкъала,
Джанкъылыч белинге чырмала,
Келирсе.
Джерни,
Нюр джаннган Джерни,
Джашил нюр джаннган Джерни
Тёппесинде
Ариулукъну белгисича,
Ариулукъну-Сюймекликни белгисича,
Джашауну-Ариулукъну-Сюймекликни белгисича,
Сюелирсе.
Къол булгъай,
Адамлагьа, Аламлагъа къол булгъай,
Белгили, белгисиз дуниялагъа да къол булгъай,
Сирелирсе.

Чачынг тёгюлюр бу Джерни юсюне,
Джыламугьунг саркъар бу Джерни юсюне,
Адам джюрегине ушаш
Бу къыйынлы Джерни юсюне.

Сени хар чырмаудан сакълар ючюн,
Хар чырмаудан сакълар ючюн,
Сакълар ючюн,
Бу Джерни,
Адам джюрегине ушаш бу къыйынлы Джерни
Сакъларгъа кереклисин билеме.
Бу Джерни аны ючюн ийнакълайма,
Сени ючюн тансыкълайма, къучакълайма.

Бу Джерни хар не тюрлю палахдан, къыйынлыкъдан
Арытыб, тазалаб бошасам,
Кёлюм рахат болуб, базыб айтыр эдим:
Сюеме сени, джулдуз кёзлю кёгюрчюнюм.

ДЖАН БЛА ТЁНГЕК

Санымы къыялмазсыз кёбге.
Джанымы къуялмазсыз кебге.
Кёкге
кёлтюрюлюб баргьанлай,
Ташайырма кёзден. Мен ? Тейри адамы.

Джаным санымы сау джыртыб,
Кетер чексизликге. Олду насыб.
Тёнгегими ауур топракъ басыб,
Джерге терен кёме баргьанда да,
Джюрегим кёкге акъ кёлекке атар.
Ол ?
Айталмай къалгьан сёзюм мени.
Ой,
Айтылмай къалгьан сёзюм мени...

БАТЫБ БАРГЪАН КЮН

Къар-буз эрисе, ачылгъанча
Джерни джарылгьанлары,
Алай ачылдыла ышаргьанынгда
Джюрек джараларым.

Къалмадыкъ
Бир-бирибизни къыйнар ючюн.
Сыннган кёлюм энтда бир сынды
Тюз къайнар ючюн.

Джашауну татлылыгьы бла къысхалыгьын
Кёрдюм кёзлерингде.
Сокъур кёзден чыкъгьан джаш ?
Бу сёзлерим.

Ариулукъдан къанмадым...
Инджитед бютюн,
Кёзлеринден къан тама,
Батыб баргьан Кюн...

КЪЫЙЫНЛЫ ХАЛКЪЛАНЫ ПОЭТЛЕРИ

Зулму-зорлукъ джойгъан халкъыны
Джылауун, бушууун этерге,
Поэтни джокъ эди эркинлиги:
"Джыларгьа да джокъду эркинлик".

"Не уллу болса да кьоранчы,
Джуртун табхан халкъны къууанчы..."
Джырларгьа къоймай эдиле поэтни ?
"Джырларгьа да джокъду эркинлик".

Болмагъанында, кёлюндегин
Бир башха тилде басмалады да,
Терен ахсынды:
"Ана тилге да джокъду эркинлик".

Джерини ариулугьуна, байлыгьына джутланыб,
Халкъны джуртундан сюргенлеринде,
Поэт Кёкге къарады:
"Туугъан джерге да джокъду эркинлик".

Къалапеледен бери джашаугьа къарады да,
Амалсыздан кёлюн басды:
"Тюз адамгьа джашагьан къыйынды,
Тюз сёзге джокъду эркинлик".

Сора, Кёкден, узакъдан-джууукъдан,
Тюзлюк Аллахындан ауаз келди:
"Сен мадар этсенг мен къадар этерме.
Кюреш".
Страницы: Пред. 1 2 3 4 5 ... 17 След.
Читают тему (гостей: 1)

 

Написать нам