Биджиланы Асхатны назмулары сабий назмула къаллай болургъа кереклисине юлгюдюле. Аны ючюн салама былайгъа аланы.
БИДЖИЛАНЫ АСХАТ
КЮН
Тау артындан джылтыраб,
Кюн башлагъа тийгенди.
Къарлы тау да башына
Алтын джабыу ийгенди.
Кюн кюнбетни энгишге
Кириш тутуб келеди,
Кёлекке да аллында
Ууакъ-ууакъ энеди.
Эртден чыкъны кырдыкда
Кюн таякъ къурутады,
Гокга ханс да башчыгъын
Силкиб, ёрге тутады.
Ууакъ-ууакъ тие, Кюн
Ёзенлеге эннгенди,
Элибизни джарытыб,
Ариу къууат бергенди.
НЫЗЫ БЛА НАРАТ
Къышыбыз джокъ, джайыбыз джокъ,
Биз кёгергенлей турабыз,
Къач да биз тюрленмейин,
Джаб-джашиллей къалабыз.
КЪАЙЫН
Джаз келгенлей, мен чакъгъанма,
Сыргъаларымы такъгъанма ?
Булчукъларым шууулдайла,
Сыргъаларым къымылдайла.
ЭМЕН
Мени да айры чапракъларым
Сан-санымы джабхандыла,
Къартлыгъымда балаларым
Тёрт джанымдан чыкъгъандыла.
БЕЛЛЯУ
Боран къобуб, боранлаб,
Юй оджакъда сарнайды.
Ана да джашын бёлеб,
Былай айтыб джырлайды:
Тынчы, боран, улума
Сен тюз оджакъ тешикде,
Балам къалкъыб турады
Отджагъада бешикде.
Тынмай эсенг, боран, сен,
Баламы уятаса,
Кючден тынчайгъанем мен,
Тынчлыгъымы бузаса.
КАМСЫК
- ?Уууртунгда, аначыгъым,
Нек бард сени чунгурчугъунг?
Кишиуну нек джокъду къоллары.
Не ючюн барды аякълары?
Нек битмейле конфетчикле
Юй аллында терекчикде?
Къанатлычыкъ нек учады?
Гогуш джюнню нек чачады?
Макъачыкъ нек къурулдайды?
Джасдыкъсыз къалай джукълайды??.
- "Мени джашым къылыкъсызд да,
Аны тили киритсизд да,
Не кесек да этилмейди ?
Бары былай аны ючюндю?.
ИЙНЕЧИК
Ийнечик ёхтемленед:
?Мен кючлюлей туугъанма? деб,
Джетген джеринден ётед,
?Мени бир зат да тыймаз? деб.
?Мен бир затдан да къоркъмайма,
Башмакъ болсун, чурукъ болсун,
Кюушеннгеними бузмайма,
Къат-къат чарыкъ сырыу болсун?.
Ийне алай айта келиб,
Къатхан териге чанчылды.
Джигитме деб ёхтемлениб,
Тюз белинден эки сынды.
КЪЫШ
Ханс къатдырыб, джер бузлатыб,
Артха туракълай, къач кетди.
Аны ызындан боранлатыб,
Акъмыйыкъ мычымай джетди.
Тонла кийиб, акъмыйыкъны
Хар ким аллына бардыла,
"Ой, хош келдинг, келдинг эсе",-
Деб, маллагъа аш салдыла.
"Келдинг эсе, не этейим", - деб,
Джер да акъ кебинин кийди.
Къобан суу да къабчыкъ ишлеб,
Къышха мекямына кирди.
Таула да, шекер башлача,
Чыммакъ агьарыб туралла.
Кийикле да тау башындан
Ёзен ичлеге агъалла.
Ашыкъмагъыз, ууакъ-ууакъ
Боранлай, сууукъ къыш кетер.
Джаб-джашил атына миниб,
Ууакъ тёртгюллей, джаз джетер.
БОРАН
Боран буруб, боранлаб,
Ёрге-энишге чабады,
Джанлы къойну сюргенча,
Къарны сюрюб барады.
Къар да борандан къоркъуб,
Ышыкълагъа къысылад,
Ууакъ-ууакъ джыйыла,
Аны арты кюрт болад.
Юйге къонакъ болургъа
Сууукъ боран сюеди,
Адам эшик ачмаса,
Эшиклени тюеди.
Ол къонакъбайсыз къалса,
Оджакъ, эшик сынайды,
Тыгъырыкъда, орамда
Былай айтыб джырлайды:
"Мен боранма, къыш бийме,
Баш бошлукъну бек сюеме.
Сюйген джерим сыртды мени.
Мен джырлайма ? тауду кёлюм.
Джаз тыймаса мени аллымы,
Сау къоймазем бир къанлымы".
ЧАНАЛА БЛА УЧУУ
Къыш терен къар джаугъанды,
Тик да кюртден толгъанды,
Къаты сокъмакъ болгьанды ?
Иги болгьанды учаргъа.
Сабийлени бири къалмай,
Не арымай, не талмай,
Чаналарына олтуруб,
Кюрешелле учаргъа.
Хар ким чанасын ишлеб,
Бир-бири ызындан сюйреб,
Тикни башына ёрлеб,
Барадыла учаргъа.
Учар джерлери тикди,
Секиртмеди, мийикди
Учхан джаш тигилликди ?
Къоркъадыла башларгьа.
Къоркъсала да, сабийле
Бирге тизгинлешдиле,
Чаналагъа миндиле да
Тикден бютеу учдула.
Тикден учуб келгенлей,
Бир къауум джаш эслемей,
Джаргамдан секиргенлей,
Чаналарын къыркъдыла.
КЪАЧ
Кюнле къысхаргъандыла,
Сыртланы къырау къакъгъанды,
Чегетле саргъалгъандыла,
Къышлыкълада ханс къатханды.
Кюн къыбылагъа къачханды ?
Джерни джылыталмайды,
Кёк чартлагъан тохдагъанды,
Джайдача джангур джаумайды.
Чапыракъла агъадыла ?
Джаланлайдыла чегетле.
Тереклени къагъадыла ?
Бишиб бошайла кёгетле.
Къая эрнинде джел ургъанлай,
Къатхан къаудан шууулдайды,
Чалкъычы да, кёб узаймай,
Гебен къалаб бошайды.
Къачда ийнек таркъайгъанлай,
Къошда айран аз болгъанды.
Къой да джюнсюз, къымыжалай,
Къыркъма-къыркъма айланады.
Хар бир къошчу союмларын
Юзгереге атадыла,
Арба толу аргъышларын
Юйге алыб барадыла.
ДЖОМАКЪ
Бир сенекни юсюнде
Эки басха турады,
Эки басханы юсюнде
Тёгерек харбыз барды.
Ол харбызны аллында
Гырылдаучусу барды,
Аны тюз башчыгъында
Эки терезе барды.
Тюз аланы башында
Эки тенг чегетчик барды.
Аладан ёргерекде
Бир сыйдам тала турады.
Талачыкъны баш джаны
Къара чегет уллуду,
Дженгил-дженгил къырмасанг,
Ёсюб къынгыр боллукъду.
ДЖАЗ
Джашил атына миниб,
Къышны сюрюб бизге келди,
Къуу-шуу болуб тургъан джерге,
Ариу тукъум сыфат берди.
Джерни юсюне чирчик-чирчик
Кём-кёк кёк гяхиник чыкъды,
Къымыжа терек да бютеу
Тюз тюбюне дери чакъды.
Чалман ичине къозула,
Тюй бюртюкча, тёгюлдюле.
Улакъчыкъла джаргамладан
Шын-шын туруб секирдиле.
Къобан суу да къабчыгъыны
Къабыргъасын тешиб чыкъды.
Къыш да джаздан къоркъуб, къачыб,
Терен джары барыб букъду.
БИЛЧИ, КЪАЙСЫ ЗАМАНДЫ?
Къар къуруду, джер ачылды,
Кёк кюкюреб, суу чачылды,
Кюн къыздырыб, джер юсюне
Джашил кырдык джайылды.
Чалманлада къозу, улакъ
"Май-май" этиб макъыралла ?
Аналары аланы
?Келигиз? деб, чакъыралла.
Сабанчы да джерни сюре:
"О-обах, о-онъ къайт" деб, барады.
Гардош салыб, урлукъ чачыб,
Битерине къууанады.
КЪУМУРСХАЛА
Къыш узуну джер тюбюнде
Къарангы тешик ичинде
Тура-тура безгенбиз.
Энди уа, биз джаз келгенин,
Джылтыраб кюн тийгенин
Джер джылыннгандан билгенбиз.
"Эй, тышына
Джер башына,
Кюн джарыкъгъа,
Чыгъарыкъгьа
Эртде заман болгъанды.
Биз ишлейик,
Кюрешейик.
Джазыбызны,
Джайыбызны
Бобба-бош ашырмайыкъ.
Ишлемеген,
Кюрешмеген,
Джукъ тишлемез,
"Тойдум" демез,
Бош олтуруб турмайыкъ?.
ДЖАЗ
Къыш кетди,
Джаз джетди,
Биченликле кёгердиле.
Суу къобду,
Терк джортду,
Чегетле да кийиндиле.
Кёк ариуд,
Булутсузд,
Кюн да джерни джылытады,
Къыш ханны ?
Акъ къарны
Джер юсюнден къурутады.
БАЛ ЧИБИН
Джазгъы кюнле
Джылы болуб,
Тюзле гокга
Хансдан толуб,
Дуния къууат алгъанды:
Бал чибин да
Аны билиб,
Джерде гокга
Хансла кёрюб,
Четенинден чыкъгъанды.
"Заман болду,
Мен учайым,
Гокга хансха
Терк къонайым.
Джан аямай,
Бал джыяйым,
Четениме
Къотарайым.
Къачха дери
Алай эте,
Балны ууакъ-
Ууакъ элте,
Четеними
Толтурурма,
Этерими
Этиб бошаб,
Джыйгъанымы
Мен къыш ашаб,
Бек тыншлыкълы олтурурма?.
ЗАМАН ХАР КЪАЙДА ДА БИРЧА КЕЛМЕЙДИ
Бизде танг атыб, кюн тийиб,
Сабийчикле ойнасала,
Индиялы джашчыкъла уа
Юйге джукъларгъа барырла.
Бизде джукъларгъа тешинселе,
Америкада танг атар.
Анда джашчыкъ къобуб, бетин
Джуууб, эртден азыкъ ашар.
Тёрт джолоучу хар заманда
Бир-бири ызындан баралла,
Бир-бирлерин джетелмейин
Алай джюрюб туралла.
КЪУЗГЪУН
Учуб келди да бир къузгьун
Терек бутакъгъа къонду,
Къатында башха къузгъуннга
Ол былай айтыб сорду:
?Къузгъун, сен билмеймисе,
Къайда бир джукъ табарек,
Тамам ашдан ёлебиз,
Бир джукъ къайда къабарек??
Къузгьун къузгъуннга айтды:
"Бир къайгъылы болма сен,
Ашар джер билеме мен.
Джан болмагъан бир тюзде,
Бир терекни тюбюнде,
Къылыч джарадан ёлюб,
Бир джигит джаш турады,
Биз бара кирмей эсек,
Чириб зее болады".
БУ КЪАЙСЫ ЗАМАНДЫ?
Терекледе
Кёгет бишер,
Джел ургъанлай,
Джерге тюшер.
Мюрзеу битген
Кенг сабанла,
Тенгиз кибик
Чайкъалырла.
Сютге мая
Кёб къуюлур,
Джау гыбыт да
Кёб урулур.
Тууар малла
Чибинлерле,
Къой сюрюуле
Иссилерле.
САГЪАТ
Мен заманнга джол нёгерме,
Кече-кюн тынчаймайма,
Заман тенгли айланама,
Андан артха къалмайма.
ОРУС ТИЛДЕН КЁЧЮРЮЛГЕНЛЕ
ОННГА ДЕРИ БИРЕМ-БИРЕМ КЪОШУУ
Бир джолда тюзде ачыкъ
Къачды джангыз къоянчыкъ.
Анга да бир къошулду ?
Санлары эки болду
Энтда бир къошулду ? къара!
Юч къоян къачыб бара.
Энтда бир джетди, джанла!
Тёрт болдула къоянла.
Майна энтда бир барад
Аны бла уа беш болад.
Джетди энтда бир къоян
Мукъут болду алтаулан.
Чабыб энтда бир джетди
Энди болдула джети.
Алагъа бирни къошсакъ,
Тамам сегиз боладжакъ.
Сегиз къоян джыйылыб,
Таш джанына сыйыныб,
Кюнде джатыб тургъанлай,
Бир къоян ызлай-ызлай,
Бир джанындан джетди да,
Накъырдасыз керти да,
Айтды: "Сиз билемисиз,
Былайда тогъузбуз биз".
?Айхай-айхай, кертиди,
Тогъузбуз?, делле ала.
Башчылары джетди да
Он болдула къоянла.
"Алай эсе, аланла,
Бизни сакълаб туралла,
Къачда къобусдала,
Биз бармасакъ, джауларла".
Къобусдала къурулла,
Къалмад аладан бир джукъ,
Ненчадыла къоянла ?
Он бирлик, не бир онлукъ.
ОНДАН БИРЕМ-БИРЕМ КЪОРАТЫУ
Он сабийчик сабанда
Мийик илкич бурууда
Тизилиб олтурдула,
Уллу къуанч болдула.
Ала бурууда алай
Ойнай-кюле тургьанлай,
Бири къымылдайма деб,
Тюз артына джыгъылды ?
Оноулан эди санлары,
Энди уа тогъуз къалды.
Илкич буруу сенкилдеб,
Энтда бири къорады,
Ол бурууда олтуруб
Сегиз сабий турады.
Аны ызындан бир сабий
Къоркъуб кеси секирди.
Сабийлени санлары
Энди къуру джетиди.
Сабийчик секиргенлей,
Илкич кючлю сенкилдеб,
Бири аллына сюрюндю,
Баш энишге тигилди ?
Алай бла джашчыкъла
Алты болуб къалдыла.
Ол да туруб илкичден
Бирчигин тартыб алды.
Сора буруу юсюнде
Къуру бешеулен къалды.
Бири ёбгелеб кетди,
Къалды къуру тёртеулен,
Анасы чакъырды бирин,
Къалды илкичде ючеулен.
Бири артына томпайды,
Олтуралла экеулен.
Аланы бири тюшюб,
Къалды джангыз биреулен.
ТЮЛКЮ БЛА КЪАРГЪА
Излей кетиб бир къаргъа
Эт кесекчик табханды,
Аны къабыб ауузуна
Бир терекге къоннганды.
Озуб баргъан бир тюлкю
Эт ийисни англаб,
Излеб аны табаргъа
Тохтагъанды тынглаб.
Джыйлай кетиб тюлкючюк
Къайдагъысын эскерди.
Къаргъачыкъны ауузунда
Эт кесекни эследи.
Джаны кетиб этчикге,
Тамам эсин ташлады,
Мурат этиб алдаргъа
Былай айтыб башлады:
?Кёб джерледе айландым -
Чегетледе, таулада,
Сенден ариу кёрмедим
Не къузгь