Расширенный поиск
1 Июля  2025 года
Логин: Регистрация
Пароль: Забыли пароль?
  • Оюмсуз атлагъан, аджалсыз ёлюр.
  • Кюн кёрмеген, кюн кёрсе, кюндюз чыракъ джандырыр.
  • Ауурну тюбю бла, дженгилни башы бла джюрюген.
  • Ашда – бёрю, ишде – ёлю.
  • Гугурук къычырмаса да, тангны атары къалмаз.
  • Башы джабылгъан челекге, кир тюшмез.
  • Тюзню ётмеги тюзде къалса да, тас болмаз.
  • Ханы къызы буюгъа-буюгъа киштик болду.
  • Аджалсыз ёлюм болмаз.
  • Хоншуну тауугъу къаз кёрюнюр, келини къыз кёрюнюр.
  • Аурууну келиую тынч, кетиую – къыйын.
  • Чакъырылмагъан къонакъ къачан кетерин сормаз.
  • Акъыллы айтыр эди, акъылсыз къоймайды.
  • Экеу тутушса, биреу джыгъылыр.
  • Къумурсхала джыйылсала, пилни да джыгъадыла.
  • Эринчекни аурууу – кёб.
  • Къатын къылыкъсыз, эр тынчлыкъсыз.
  • Юйюнгден чыкъдынг – кюнюнгден чыкъдынг.
  • Баланы адам этген анады.
  • Ишни аллы бла къууанма да, арты бла къууан.
  • Ата джурт – алтын бешик.
  • Телиге от эт десенг, юйюнге от салыр.
  • Юйлю уругъа ит чабмаз.
  • Башланнган иш битер, къымылдагъан тиш тюшер.
  • Арпа, будай – ащды, алтын, кюмюш а – ташды.
  • Тилсиз миллет джокъ болур.
  • Ашлыкъны арба юйге келтирир, чана базаргъа элтир.
  • Ёмюрлюк шохлукъну джел элтмез.
  • Адамны джюреги нени кёрюрге сюйсе, кёзю да аны кёрюрге ёч болады.
  • Къолу уллу – асыу, аягъы уллу – джарсыу.
  • Билеги кючлю, бирни джыгъар, билими кючлю, мингни джыгъар.
  • Ариу – кёзге, акъыл – джюрекге.
  • Чомартны къолун джокълукъ байлар.
  • Чакъырылгъанны аты, чакъырылмагъанны багъасы болур.
  • Тойгъанлыкъ къойгъа джарашады.
  • Шекер бла туз – бир болмаз, ушамагъан – юй болмаз.
  • Къартха ушагъан джаш – акъыллы, джашха ушагъан къарт – тели.
  • Тойгъан антын унутур.
  • Биреуню къыйынлыгъы бла кесинге джол ишлеме.
  • Джарлы тюеге минсе да, ит къабар.
  • Ач, тоймам, дейди, тойгъан, ач болмам, дейди.
  • Ауругъан – джашаудан умутчу.
  • Бетинги сатма, малынгы сат.
  • Чалманны аллы къалай башланса, арты да алай барады.
  • Сууда джау джокъ, кёб сёзде магъана джокъ.
  • Насыблы элин сюер, насыбсыз кесин сюер.
  • Туз, гырджын аша, тюзлюк бла джаша.
  • Баш – акъыл ючюн, акъылман – халкъ ючюн.
  • Нёгер болсанг, тенг бол, тенг болмасанг, кенг бол.
  • Элде адам къалмаса, ит тахтагъа минер.

Эшигибиз джабыла тебрегенди

13.12.2015 0 5348  Къочхарланы Л.
Мен Ата джурт Кавказдан келген Къарачайлыла бла биринчи кере 1990-чу джылында тюбешген эдим. Мамчулары тукъумундан 1980-чы джылларында эки тиширыу бла аланы бирини джашы ючёулен болуб, мени атамы эгечини юйюне къонакъ болуб келген эдиле. Ол келгенле аны эрини эгечлери эдиле. Аны аты Мухаммат, 60 джыл алгъа Орус-Алман (Германия) урушну артындан Кавказдан Европагъа, алайдан да Тюркиеге артда келиб, джерлешген талай къачхынчыдан бири эди. Ол Эресейде докторлук окъуб бошаб, алайдан Европагъа да бир эки джылны мастер этгенден сора Тюркиеге келиб джерлешгенинде, энтда бир-эки джыл докторлук окъугъан, бек билимли сыйлы бир адам эди. 20 джылдан артыкъ болду ёлгенли, джери джандет болсун. 

Аны Кавказда къалгъан эки эгечи 60 джыл сора къарнашларыны кёре келген кюн мен да къатларында эдим. Ол кюнню юсюнден 25 джыл озгъанды да, аланы бир-бирлерине чырмалгъан кюнлери ма бюгюн да эсимден чыкъмагъанды. Бир-бирлерине къычырыкъ этиб, чырмалыб джылагъанларында, мен да джыламукъларымы тыялмай, санларым джызылдагъан эди. Бир-бирлеринден юзюлгенлеринде алкъын 20-25 джылларында джаш адамла болгъан бу эки эгеч бла карнаш, 60 джыл сора бир-бирлерине тюбегенлеринде джашагъан ёмюрлерини да ахыр артына джетген эдиле. Не амал. 

Заман тохтамаздан барады, ёмюрле таусуладыла. Дунияны юсюнде тюрлю-тюрлю къайгъыла, энтда урушла тохтамай, адамны акъылына келмезлик, болмагъан ишле башына келе барады. Быллай затла бола тургъанлыкъгъа, мени дуния юсюнде бир игилик болуб, къуру бир затчыкъгъа – ол да Эресейни эшиклерини дуниягъа кенг ачханына бек уллу къууанчым бар эди. 
100 джылдан артыкъ Ата джуртну тышында болуб, кеси миллетине термилген диаспорадагъы Къарачай халкъ, арталасында бир-бирини табхан эди. Ата джуртха баралгъан барыб, баралмагъан да интернетде бир-бирини излеб табыб, джангыдан бир болуб тебреген эдик. Келин ала, къыз бере, ортабызда байрамла-фестивалле къурай, эки-юч айры джерден гитче акъгъан ырхычыкълача бара-келиб бир-бирине къошулуб, бир уллу шаудандан бирча тёгюле тебреген эдик. 

Алай болгъанлыкъгъа, мамырлыкъ кёбге бармады. Мен эки кюн алгъа «Тюркие Орус учакъны урду», - деб, эшитгенимде, тёгерегимдеги америкалыла 3 Дуния урушу башлады, деб къайгъы этген сагъатда, мени джюрегим ёрге кёлтюрюлюб, эм алгъа кесибизге, кеси таулу халкъыма терен сагъыш этдим. Бурунгу тарихде кёб эшиклери джабылгъан Къарачай халкъны ол сёзю хаман эсиме келип: «Ой, Аллах, энтда бир эшигибиз джабылады кёреме», - дедим. 

Бир иги хапар эшитирмеми экен дей, андан-мундан хапар окъуй, тынгылай, тангны атдырдым. 2-3 сагъат озмагъан эди, е-почтама Кавказдан бир энчи мессаж келиб, илгендим. Мессажны окъугъанымда, ол джазылгъан эки сёзге инаналмай, учакъ урулгъан хапардан минг къат кёб къыйналыб, ойсурадым. Ол сейир мессажда уа къуру эки сёз джаза эди: «Учагъыбызны къырдыгъыз». 

Муну манга джазгъан адам Кавказда джашаб, манга бек багъа берген, къачанда саламыны къурутмагъан, мени ючюн сыйлы бир инсан эди. Танымагъан биринден келсе, быллай бир къыйналлыкъ тюл эсем да, алай асыулу бир къарачайны СИЗНИ-БИЗНИ деб джазгъаны бек ауурума кетиб, тамам къыйналгъандан, джазар сёз табмай, мен да былай джазыб ийдим: «Сиз! +Биз! = ???!!! ........ Муну магъанасы ол эди: «Сен кимсе сора, мен кимме?». 

Ол кюнню кечеси не ашагъанымдан, неда тамам къыйналгъанымдан, нек болду билмейме, аякъ бармагъымдан башлаб, чачымы тюбюне деричин къызылгъа бояныб, кечени джартысында чыдаялмай, больницагъа бардым. Дарманланы да ичиб, юйге къайытханымда, сагъат эртден 4’ге келген эди. Танг аласы джукъугъа кетиб тургъанлай, энтда андан бир мессаж келди. Кёзюмю ачалмай турганлайыма, кесими тиреб, джууаб джаздым.

«Джаным бирда бек къыйналды. Кесинги орус этиб, мени да тюрклю этиб, сен къалай алай джазалдынг?» - дедим, кесими тыялмай. 

Ол да мени аллай сагъышыма сейир болуб: «Чынты хапар бере тура эдим, къалай алай терс тюшюнелдинг. Сени билмей къыйнагъан эсем а, мени кеч, эгечим», - дегенинде, сора терен солуу алыб, алай терс тюшюнгенимден да ыйлыгъыб тынч болдум. 

Мени быллай эки чам сёзге тёзелмегеними себеби, эндиге дери Къарачайны башына келген къыйынлыкъладан къаллай бир джарсыгъаны болур эди. Бизни энтда бир джарсытырыкъдыла деб, алай а бек бушуулума. Бу джол да энтда да бир кере Къарачайны джуртсузлугъуна, сау дуниядагъы бютёу къарачайлыланы бир байракъны тюбюнде болмагъанына, аны муну уруш-къырышыны тюбюнде не ары, не бери болалмагъанына къыйналдым. 

Мени Тюркиеде джашаган къарачайлыладан да, Эресейде джашаган таулу халкъымдан тилегим олду: эки кърал не эте эселе да этсинле, биз аланы ортасында ол-бу демей, бир-бирибизге да, кесибизге да сакъ болургъа керекбиз. 

Биз 100 джыл ётюб, бир-бирини табхан бир халкъбыз, бир-бирибизге къол берейик, энтда бизни бир-бирибизден юзмесинле. 

Сёзюмю арт кёзюуюнде Аллах эки къралны башындагъылагъа акъыл бла сабырлыкъ берсин, деб тилейме. Муслиман къраллада бек аман артыкълыкъла бола, урушла барады. Энди ким кимни бла уруш этеди, ким кимден не излейди, бир-бирине къатышып къалгъанды. Ортада болгъан гюнахсыз халкъла бла сабийле къаладыла. Аллах аланы джазыкъсынсын. Дунияда бола тургъан бу артыкълыкъла джюрегибизни арытыб бошады. 

Уллу Аллах Таулуланы да, дунияда бизден калгъан ол бары гюнахсыз халкъланы да къорууласын, деб тилейме. Амин.

Къочхарланы Леман,
АБШ (США) / 27.11.2015

 
(Нет голосов)

  • Нравится

Комментариев нет