Translit
Эки Георгий жор бла саугъаланнганды
07.10.2014
0
1472
Зокаланы Кичибатырны жашы Хасанны батырлыгъыны юсюнден Къашхатауда таурухла жюрюгендиле. Ким биледи, къошуп, къоратып айтханла да болур эдиле. Алай аны таныгъанланы, биргесине Биринчи дуния урушха къатышханланы хапарларына кёре, ол, керти да, уллу кишилиги болгъан, жаудан артха турмагъан жигит эди.
«Дикий дивизияны» аскерчиси, Россейни, тюз ата юйюнча, къоруулагъан таулу улан Биринчи дуния урушдан кёкюрегинде эки Георгий жору бла къайтханды. Сталинчи репрессияланы жылларында, жалгъан дау бла тутулуп, илишаннга салыннганды. Къабарты-Малкъар АССР-ни хапарлагъанды Къырал къоркъуусузлукъну комитети, 1957 жылда 9-чу августда Зокаланы Хасанны ишине жангыдан къарап, аны терслиги болмагъанын тохташдыргъанды эм реабилитация этгенди.
Мен аны жашауумда жаланда бир кере кёргенме. Ол заманда манга, баям, жети-сегиз жылдан кёп бола болмаз эди. Хасан атасы Кичибатырны юйюнден сёдегей жаяу жолчукъ бла тёшден тигелеп келе эди. Юсюнде мор сахтиян пальтосу, башында аллай тюрсюнлю жылтырауукъ мухар бёркю. Сакъалы ариу жюлюнюп, жаланда гитче къара мыйыкъчыкъла къоюп. Сыфатында, жюрюшюнде, кёзлерини жютюлюклеринде да чёрчек, ётгюр адам болгъаны эсленип тура эди.
Аны батырлыгъыны юсюнден къашхатаучу къартланы хапарларын эшите тургъанмa. Ол от жюрекли адам бир заманда бир кишини сындырып, намысын тюшюрюп сёлешмегенди, алай кесини да адамлыкъ даражасын сакълай билгенди, къатындагъына да артыкълыкъ этдирмегенди. Тюзлюк ючюн къара урушха кирирге хазыр болгъанды, бир кишиден къоркъмагъанды, айтырын артха салмагъанды.
Жюрегиндегин, акъылындагъын букъдура билмегенлиги аны ёмюрюн къысха этгенди. Аны 1937 жылда жойгъандыла. Ол заманлада Совет властны аты бла этилген законсузлукъну, терс ишлени юслеринден ачыкъ айтыргъа базыннганы ючюн. Кичи къарындашы Хусейни да, Хасанны кесин да дуниядан жокъ этген эдиле.
Хасан ким эди, не адам эди? Ол 1890 жылда Къашхатауда туугъанды. Биринчи дуния уруш башланнганда, кеси ыразылыгъы бла аскерге кетгенди. «Дикий дивизияны» къауумунда кёп сермешлеге къатышханды. Къабарты атлы полкда таулуладан аны бла бирге Улбашланы Келлет, Батчаланы Къонакъ, дагъыда бир къауум къабартылы болгъандыла. Артда Деникинни акъ аскерине къошулгъан башкес Даутоков-Серебряков да ала бла бирге эди.
Онтогъузунчу жылда акъла жангыдан Малкъар ауузгъа киргенде, Серебряков Хасанны кёп излегенди. Тапса, этин чийлей ашарыкъ эди. Ол а нёгерлери бла бирге партизан отрядда болгъанды. Алгъа аны юйлерин-журтларын кюйдюрюрге оноу этгендиле, сора, андан бизге не тюшерикди деген акъыл бла, 60 къой берирге тазир салгъандыла. Хасан бла экиге айланнган Шохай, кесинде болгъанчыкъланы, жууукъларындан тилеп да жыйышдырып, тазирни тёлегенди.
Серебряковну Хасаннга артыкъ не дерти болгъанын да айтайыкъ. Бир кюн Къабарты полкга орус жаяу аскерчи ротадан келечиле келедиле. Шахарда жашагъанла бла бирге биз урушха къажау демонстрациягъа чыгъарыкъбыз да, сиз да бизге къошулугъуз, деп тилейдиле. Хасан, атына да минип, къолуна да къызыл байракъ алып, орус жаяу аскерчи ротаны аллында баргъанды.
Андан сора демонстрациягъа къатышханланы ызларындан болгъандыла. Кёплени, ол санда Зокаланы Хасанны да, аскер трибуналгъа сюдге бергендиле. Мени, офицерни, солдатланы алларында намысымы тюшюргенди деп, Серебряков да тарыкъгъанды. Аскер трибунал а кёпмю мычырыкъ эди, олсагъат окъуна бир къауум адамны ёлтюрюрге оноу этеди. Хасан да илишаннга салынырыкъладан бири эди.
Аны ёлтюрюрге «Дикий дивизияда» къуллукъ этген дюгерли жашлагъа буюрадыла. Ала уа Хасанны уста танып болгъандыла. Аны танг аласында ёзеннге чыгъарып, ушкокларын кёкге буруп атхандыла, сора къолуна узун быргъылы австрий ушкокну тутдуруп, патронла да берип, бошлап къойгъандыла.
Бу хапарны аны бла бирге австро-герман фронтда болгъан, Къабарты-Малкъарда Совет властны орнатыр ючюн къаты кюрешген оруслу революционерледен бири А.П. Крутов айтхан эди. «Советлени власты ючюн» деген аты бла 1987 жылда «Эльбрус» китап басма чыгъаргъан китапда жазылгъанына кёре уа, Хасанны илишаннга салырдан алгъа демонстрациягъа башчылыкъ этгенлени ёлтюрюрге, къалгъанланы уа, штрафной батальоннга къошуп, жангыдан фронтха жиберирге деген буйрукъ келгенди. Аны себепли уа тюзю былайды дерге къыйынды.
Империалист урушдан къайтханы бла Хасанны къайгъылы, къоркъуулу кюнлери бошалып къалмагъандыла. Жангыдан къолгъа сауут алыргъа тюшгенди. Энди Совет властны тыш эм ич душманладан къорууларгъа керек эди. «Дикий дивизияны» сатырларында уруш эте, аскер ишге иги юйреннгеннге пулемётчуланы отрядына башчылыкъ этиуню буюрадыла. Аны не къыйын жерге да ышанып жибередиле, къаллай къоркъуулу болумгъа тюшсе да, абызырамазлыгъын, кёлсюзлюк этмезлигин биле эдиле.
Малкъар атлы аскер полк къуралгъанда, Хасан сотняны командири болгъанды. Акъ гвардиячыла бла Ставропольяны тюзлеринде, Чечен-Ингушну тауларында, Владикавказда сермешгенди.
Шимал Кавказда Граждан уруш бошалгъандан сора да, халкъгъа алай терк тынчлыкъ келип къалмагъанды. Совет властны душманлары коммунистлени, активистлени ызларындан марлап айланнгандыла, тап тюшген жерде ёлтюргендиле, аланы юйлерин-журтларын тонагъандыла, от салгъандыла. Ол жыллада Зокаланы Хасан, халкъ милицияны отрядына башчылыкъ эте, бандитизмге къажау къаты кюрешгенди.
1928 жылда, Къашхатауда жарлы юйюрледен эл мюлк товарищество къурап, анга башчылыкъ этгенди. «Къызыл Малкъар» колхозну биринчи председатели да ол болгъанды. Шёндю Къашхатауда орамладан бири Зокаланы Хасанны атын жюрютеди.
КЪУЛБАЙЛАНЫ Алий,
"Заман", 2014 жылны 30-чу июлю
Комментариев нет