Translit
Къарнашлача эдиле
15.05.2014
0
3595
Уллу Ата джурт къазауатны джылларында Багъатырланы Туугъанны джашы Пахат джигитлик кёргюзюр ючюн къалмагъанды. Аны юсюнден ана тилибизде чыкъгъан газетни бетлеринде джазыла тургъанды. Бюгюннге дери белгили болмагъан затларыны юсюнден джазаргъа излейме мен.
Багъатырланы Пахат Къартджуртда 1922 джыл туугъанды. Джетиджыллыкъ школну бошагъанындан сора Черкесскеде педагогика техникумгъа кирген эди окъургъа. 1941 джыл апрелъ айда кеси разылыгъы бла Къызыл Аскерге къуллукъ этерге барыб, Ростовда артиллерия училищеге тюшеди. Ол джыл огъуна аны джетишимли бошаб, лейтенант чынны да алыб, аскер къуллукъда къалыб кетеди. 1946 джыл отставкагъа чыгъады.
Гвардиячы лейтенант Багъатыр улу бирден талай къуллукъну баджаргъанды. Башхача айтсакъ, ол миномёт взводну, управление взводну, тахсачы батальонну командирлери болгъанды. 1941 джылданбашлаб 1945 джылны май айына дери, фашистле бла уруш эте, кёб фронтлада джигитлик кёргюзеди. Сёз ючюн, Север-Запад, Карело-Фин, Ючюнчю Ук¬раина фронтлада болгъаны бла къалмай, Москваны да джакълагъанды душмандан. Эки кере джаралы болгъанды. Джараларын госпиталда бакъдыргъанындан сора фронтха къайтыб тургъанды. Тамадала, аскерчиле да аны сыйын кёрюр ючюн къалмагъандыла.
Мен башында айтылгъан затланы барысын да джазмай къояргъа боллукъ эдим, хапарымы мындан арысында сейир затла болмасала. Ала уа недиле десегиз, 1944–1945 джыллада Багъатыр улу гвардиячы капитан, Совет Союзну Джигити, черкес джаш Хабеков Умар бла Карелияда тюбешиб, экиси да душман аскерчиле бла уруш этгенлери ачыкъланнганды.
Белгилисича, Хабеков Умар гвардиячы хауа десант дивизияны атыучу батальонуну командири болгъанды. Аны батальону душман аскерчиле бла уруш этген заманда Багъатыр улуну батареялары уллу болушлукъ этиб тургъандыла. Артыкъ да бек сермешиуле Карелияны джеринде баргъан заманда Багъатыр улуну аскерчилери тамам джигитлик кёргюзгендиле.
Аланы джигитликлерини юслеринден бир юлгю келтирейим. Ладейное поле деген шахарны алыр ючюн, бизни аскерчилерибиз Свирь суудан ётерге керек эдиле. Душман аскерчиле кёб кюрешген эдиле аланы алларын тыяргъа излеб. Алай а Багъатыр улуну взводу алагъа от ачханында фашистле, къаргъала къушдан къачханча, къачыб, джанларын сау къалдырыргъа кюрешедиле. Ол болум бла толу хайырлана, Хабеков башчылыкъ этген аскерчиле душманны ууатхан эдиле. Аллай къаты сермеш Самбатукса тёбени алгъан заманда болгъан эди. Апайда да Багъатыр улуну аскерчилерини болушлугъу бла хорламлы болгъан эди Хабековну батальону. Ма аллай хорламы ючюн, У. Хабеков Александр Невскийни ордени бла, Багъатыр улу уа Къызыл Джулдузну ордени бла саугъаланнган эдиле.
Артдаракълада уа ала биргелей Будапешт, Балатон кёл ючюн къаты сермешлеге къошулгъан эдиле. Экиси бирге уруш этген джерде хорлам келмей къалмагъанды. Ала бир-бирлерин ангылагъанча, аскерчиле да бир-бирлерин ангылай эдиле. Сермеш баргъан кёзюуде бир джумдурукъ болуб къалыучан эдиле.
Бизни аскерчиле Карелияны джаудан тазалагъанларында Хабековну батальону, Багъатыр улуну взводу 1945 джыл Ючюнчю Украина фронтха бериледи. Венгрияны фашистледен азатлауну да бирге бардыргъан эдиле Хабеков бла Багъатыр улу.
Венгрия бла Австрияны арасында шахарда уруш баргъан кёзюуде Багъатыр улу ауур джаралы болады. Аны Бая шахарда госпиталгъа ашырадыла. Хабеков Умар а, Вена шахарны азатлай, урушланы биринде ёледи.
Башында айтхан эдик, Умар бла Пахат бир-бирлерин къарнашлача кёре эдиле, деб. Бир-бирлерин бек сюйгенлерини юсюнден ала бла бирге аскерде болгъан Всеволод Тимофеевич Шарапов былай айтады:
- Мен Хабеков бла Багъатыр улуну иги таный эдим. Экиси да джигит, ётгюр джашла эдиле. Хабековну батальонуну хорламында Багъатыр улуну батареясыны уллу юлюшю барды. Аны батареясы атыб башласа, фашистлени джанлары чыгъа эди. Багъатыр улу да, Хабеков да бирча сыйлы саугъалагъа тыйыншлы эдиле. Ай медет, джашау бир-бирде терсликлери болмагъанланы терслеб къояды. Ма алай болгъан эди 1943 джыл къарачай миллет да. Аны джашлары, къызлары фашистле бла ётгюр урушхан заманда кърал тюз иннетли миллетни Орта Азия бла Къазахстаннга ашырыб ийген эди. Кёчгюнчю миллетни джашы болгъаны ючюн, «Совет Союзну Джигити» деген атха тыйыншлы бола турса да, Багъатыр улу къуру Ата джурт къазауатны 1-чи дараджалы эмда Къызыл Джулдузну орденлери, медалла бла саугъаланыб къалгъан эди...
Башында айтханыбызча, Багъатыр улу 1946 джыл май айны 25-де Москва аскер округну тамадасыны буйругъу бла аскер къуллугъундан бош этилген эди.
Андан сора Багъатыр улу тюрлю-тюрлю ишледе ишлегенди. Малчы болгъанды, Къасайланы Осман атлы совхозну бёлюмлерини бирини тамадасы болуб да тургъанды. Юй бийчеси Назифат бла ол тёрт къыз бла тёрт джашны ёсдюргендиле.
Уллу Ата джурт къазауатны джылларында Багъатыр улу черкес джаш Хабеков Умар бла бирге фашистле бла уруш этгени ючюн, ала бир-бирлерин къарнашлача кёргенлери ючюн, Пахат бла аны юй бийчеси Назифат Хабез элни сыйлы адамларына саналыб эдиле. Багъатыр улу 1993 джыл Учкуланда ауушханды, джандетли болсун.
Багъатырланы Пахат
Багъатырланы Пахат Къартджуртда 1922 джыл туугъанды. Джетиджыллыкъ школну бошагъанындан сора Черкесскеде педагогика техникумгъа кирген эди окъургъа. 1941 джыл апрелъ айда кеси разылыгъы бла Къызыл Аскерге къуллукъ этерге барыб, Ростовда артиллерия училищеге тюшеди. Ол джыл огъуна аны джетишимли бошаб, лейтенант чынны да алыб, аскер къуллукъда къалыб кетеди. 1946 джыл отставкагъа чыгъады.
Гвардиячы лейтенант Багъатыр улу бирден талай къуллукъну баджаргъанды. Башхача айтсакъ, ол миномёт взводну, управление взводну, тахсачы батальонну командирлери болгъанды. 1941 джылданбашлаб 1945 джылны май айына дери, фашистле бла уруш эте, кёб фронтлада джигитлик кёргюзеди. Сёз ючюн, Север-Запад, Карело-Фин, Ючюнчю Ук¬раина фронтлада болгъаны бла къалмай, Москваны да джакълагъанды душмандан. Эки кере джаралы болгъанды. Джараларын госпиталда бакъдыргъанындан сора фронтха къайтыб тургъанды. Тамадала, аскерчиле да аны сыйын кёрюр ючюн къалмагъандыла.
Мен башында айтылгъан затланы барысын да джазмай къояргъа боллукъ эдим, хапарымы мындан арысында сейир затла болмасала. Ала уа недиле десегиз, 1944–1945 джыллада Багъатыр улу гвардиячы капитан, Совет Союзну Джигити, черкес джаш Хабеков Умар бла Карелияда тюбешиб, экиси да душман аскерчиле бла уруш этгенлери ачыкъланнганды.
Хабеков Умар
Белгилисича, Хабеков Умар гвардиячы хауа десант дивизияны атыучу батальонуну командири болгъанды. Аны батальону душман аскерчиле бла уруш этген заманда Багъатыр улуну батареялары уллу болушлукъ этиб тургъандыла. Артыкъ да бек сермешиуле Карелияны джеринде баргъан заманда Багъатыр улуну аскерчилери тамам джигитлик кёргюзгендиле.
Аланы джигитликлерини юслеринден бир юлгю келтирейим. Ладейное поле деген шахарны алыр ючюн, бизни аскерчилерибиз Свирь суудан ётерге керек эдиле. Душман аскерчиле кёб кюрешген эдиле аланы алларын тыяргъа излеб. Алай а Багъатыр улуну взводу алагъа от ачханында фашистле, къаргъала къушдан къачханча, къачыб, джанларын сау къалдырыргъа кюрешедиле. Ол болум бла толу хайырлана, Хабеков башчылыкъ этген аскерчиле душманны ууатхан эдиле. Аллай къаты сермеш Самбатукса тёбени алгъан заманда болгъан эди. Апайда да Багъатыр улуну аскерчилерини болушлугъу бла хорламлы болгъан эди Хабековну батальону. Ма аллай хорламы ючюн, У. Хабеков Александр Невскийни ордени бла, Багъатыр улу уа Къызыл Джулдузну ордени бла саугъаланнган эдиле.
Артдаракълада уа ала биргелей Будапешт, Балатон кёл ючюн къаты сермешлеге къошулгъан эдиле. Экиси бирге уруш этген джерде хорлам келмей къалмагъанды. Ала бир-бирлерин ангылагъанча, аскерчиле да бир-бирлерин ангылай эдиле. Сермеш баргъан кёзюуде бир джумдурукъ болуб къалыучан эдиле.
Бизни аскерчиле Карелияны джаудан тазалагъанларында Хабековну батальону, Багъатыр улуну взводу 1945 джыл Ючюнчю Украина фронтха бериледи. Венгрияны фашистледен азатлауну да бирге бардыргъан эдиле Хабеков бла Багъатыр улу.
Венгрия бла Австрияны арасында шахарда уруш баргъан кёзюуде Багъатыр улу ауур джаралы болады. Аны Бая шахарда госпиталгъа ашырадыла. Хабеков Умар а, Вена шахарны азатлай, урушланы биринде ёледи.
Башында айтхан эдик, Умар бла Пахат бир-бирлерин къарнашлача кёре эдиле, деб. Бир-бирлерин бек сюйгенлерини юсюнден ала бла бирге аскерде болгъан Всеволод Тимофеевич Шарапов былай айтады:
- Мен Хабеков бла Багъатыр улуну иги таный эдим. Экиси да джигит, ётгюр джашла эдиле. Хабековну батальонуну хорламында Багъатыр улуну батареясыны уллу юлюшю барды. Аны батареясы атыб башласа, фашистлени джанлары чыгъа эди. Багъатыр улу да, Хабеков да бирча сыйлы саугъалагъа тыйыншлы эдиле. Ай медет, джашау бир-бирде терсликлери болмагъанланы терслеб къояды. Ма алай болгъан эди 1943 джыл къарачай миллет да. Аны джашлары, къызлары фашистле бла ётгюр урушхан заманда кърал тюз иннетли миллетни Орта Азия бла Къазахстаннга ашырыб ийген эди. Кёчгюнчю миллетни джашы болгъаны ючюн, «Совет Союзну Джигити» деген атха тыйыншлы бола турса да, Багъатыр улу къуру Ата джурт къазауатны 1-чи дараджалы эмда Къызыл Джулдузну орденлери, медалла бла саугъаланыб къалгъан эди...
Башында айтханыбызча, Багъатыр улу 1946 джыл май айны 25-де Москва аскер округну тамадасыны буйругъу бла аскер къуллугъундан бош этилген эди.
Андан сора Багъатыр улу тюрлю-тюрлю ишледе ишлегенди. Малчы болгъанды, Къасайланы Осман атлы совхозну бёлюмлерини бирини тамадасы болуб да тургъанды. Юй бийчеси Назифат бла ол тёрт къыз бла тёрт джашны ёсдюргендиле.
Уллу Ата джурт къазауатны джылларында Багъатыр улу черкес джаш Хабеков Умар бла бирге фашистле бла уруш этгени ючюн, ала бир-бирлерин къарнашлача кёргенлери ючюн, Пахат бла аны юй бийчеси Назифат Хабез элни сыйлы адамларына саналыб эдиле. Багъатыр улу 1993 джыл Учкуланда ауушханды, джандетли болсун.
ДЖАНИБЕКЛАНЫ Сосланбек
Газета «Къарачай», 2009 дж. Майны 9, № 41 (10 239)
Газета «Къарачай», 2009 дж. Майны 9, № 41 (10 239)
Комментариев нет