Тахсачыны джигитлик джолу

07.05.2014 1 3910 Къобанланы А., Къобанланы А.

Тахсачы, капитан Къобанланы Тамашны джашы Сафар, Уллу Ата джурт къазауатны аллындан ахыр кюнюне дери аны отлу джолларында джюрюб, кючю-къарыуу, ётгюрлюгю бла сый-махтау да табыб, сау-саламат юйюне къайтхан насыблысындан эди.

Къобанланы Сафар

Къобанланы Сафар 1922 джыл Хурзукда туугъан эди. 30-чу джылланы аллында Зеленчук районда джангы къуралгъан Къызыл Октябрь элге кёчеди аны юйдегиси. Анда джетиджыллыкъ школну тауусуб, Микоян-Шахарда педтехникумгъа киреди. Аны джетишимли бошаб, устаз болуб ишлеб башлайды. Къралгъа къоркъуу тюшюб тургъан джылла эдиле ол джылла, ол себебден 1940 джыл июль айда Сафар кеси разылыгъы бла Къызыл Аскерге къуллукъ этерге кетеди.

1941 джыл Новочеркасск шахардагъы атлы училищени тауусады. Джаш лейтенант Къобан улу генерал Беловну 1-чи кавалерия корпусунда кавалерия дивизияны бир взводуну командири болады. Уруш джолу Мариуполну къатында баргъан ачы сермешиулеге къошулгъанындан башланады. Артда ыхтырыла барыб, кавалерия корпус Москва шахарны къоруулагъанланы тизгинине къошулады. Волоколамск къатындагъы сермешиуледе Къобан улу кесини ётгюрлюгю, къарыуу-кючю бла взводунда аскерчилени сейирсиндиреди, учундурады. Джаш офицер 1941 джыл ноябрны 7-де Москвада Совет Аскерлени дуниягъа белгили парадына къошулгъанды. Аланы Къызыл майдандан тюзюнлей Москваны къорууларгъа джибередиле.

Жиздра шахарны къатында сермешиулени биринде Къобан улу джаралы болуб, госпиталгъа тюшеди. Тирилиб, аякъ юсюне тургъанлай, аны Сталинградны къорууларгъа джибередиле. 1942 джыл ноябрда тахсачы взводну командири болуб, Г.И. Котовский атлы 5-чи кавдивизияны къурамында урушха киреди. Ноябрны 19-да, тобладан бек кючлю атхандан сора, ызы бла Къызыл Аскерни бёлеклери джаугъа чабыуул этедиле. Платонов, Тёбен эмда Огъары Бузиновки деген джерледе ат аскерле къуршоуну юзедиле. Лейтенант Къобан улуну взводу алда баргъан отрядда болады. Танг белги бере, тубан болгъаны бла хайырлана, тахсачыла душманны солуй тургъан кавалериясына чабыуулла этиб, боран кибик Евлампийевск шахаргъа ычхынадыла. Къызыл гвардиячыла, джауну алгъасатыб, алайда 19 самолётну кючлейдиле. Ол джетишимли чабыуулну себебинден ала Карачаев районну талай хуторун да къолгъа джыядыла. Ноябрны 23-де кавалерия корпус танка бёлекле бла бирге Сталинградны кюнбатышында, Калач шахарны къатында, Паулюсну аскер къауумуну къуршоугъа алыуну тамамлайды. Къуршоугъа уа, белгилисича, 330 минг фашист тюшеди.

Къобан улу кесини тахсачылары бла командование салгъан хар борчну терк халда толтуруб барады. Сёз ючюн, Северный Донец сууну джагъаларында чабыуул этерге амалсыз борч салыннганында, кючлю бегиб тургъан джауну бегиген халын ачыкъларгъа керек болады. Полкну командири Ткаченко Къобан улуну чакъырыб, «амалсыз тил керекди», дейди. Взводну командири сабыр халда, «алыб келейим», деб джууаб береди. Къобан улу, 8 джигит джашны да алыб, кечегиде, ол борчну толтурургъа кетеди. Бузлаб тургъан сууну юсю бла сюркелиб, душманланы джанына ётедиле, къулакъчыкъ бла барыб, деппаннга чыгъадыла.

«Аны башында джер юйден тютюн чыгъа тура эди. Тахсачы къауумгъа къарачайлы Къобанланы Сафар, къазахлы Янсари Юлдашев, эрменли Николай Комбаров, оруслу Иван Дмитриев кире эдиле. Бирси тахсачыланы артха къайтхан сагъатда болушлукъгъа, деб ташада къоядыла. Джер юйге биринчи Къобан улу киреди. Агъач орундукъда шинелин юсюне джабыб джукълаб тургъан гитлерчиге мыллык атады. Фашист бери айланыб къайырылгъынчы, эки къолу да байланады. Алауганча, ол эсесчи кёб да турмай полкну штабындан бек магъаналы хапар берген эди», - деб джазады Сталинград ючюн баргъан урушлагъа къошулгъан, Ленинни орденин джюрютген 3-чю гвардиячы, Къызыл Байракъны Гродно кавалерия корпусуну ветеранларыны советини председатели, отставкадагъы майор Ф. Таланов.

Къобан улуну кёб да турмай дивизияны штабыны управлениесини тахсачы эскадронуна командир этедиле. Ётлю тахсачы Смоленск, Витебск, Кёнигсберг шахарланы къатында баргъан урушланы кёзюуюнде джесирге кёб «тил» алады. Сёз ючюн, Кёнигсберг шахарда чабыуул этерни аллы бла Къобан улугъа джау къалай бегигенин тинтерге борч салынады. Ол, биргесине 10 тахсачыны, эки радиостанцияны да алыб, 15 кюнню узунуна джауну бёлеклери къалай орунлашханларын тинтиб, рация бла штабха билдириб турады. Ол тахсаны кёзюуюнде фашистлени позицияларын картагъа тюшюреди. Бу джол да «тилни» джесирлеб келеди. Тюзю, юч тахсачы нёгерин да тас этеди. Ол джигитлиги ючюн Къобан улу Къызыл Байракъны ордени бла саугъаланады. Дивизияны штабыны тамадасы А. Светозарский, аны чакъырыб, штабны офицери Н. Зевальский да тургъанлай: «Сафар, сен энтда Ата джуртха кертилигинги, эркишилигинги, ётлюлюгюнгю да танытдынг. Сен джарашдыргъан картаны эмда башха тахса шагъатлыкъланы бизге бек уллу магъаналары барды. Бу ишинг ючюн сен Совет Союзну Джигити атха толу тыйыншлыса. Алай а, кесинг ангылайса, ол ат СССР-ни Баш Советини Президиумуну Указы бла бериледи. Анда унарыкъ тюлдюле. Сен репрессиягъа тюшген халкъны адамы болгъанынг амалтын фронтдан къоратыргъа излеген эдиле, биз, кюреше кетиб, кючден джакълагъанбыз сени», - деди. Дагъыда: «Уллу начальствону кёзюне тюртюлмезге кюреш, андан кенгде джюрю. Джигитлигинг ючюн а сау бол», - деб къошду.

Къобанланы Сафар фронтну тамам отлу джерлеринде, къалайда да, командование анга салгъан борчланы юлгюлю толтургъанды. Юч кере джаралы болуб, госпиталдан чыкъгъанлай, юч кере да аскер сафха къайтханды, хар замандача, къоркъуу билмей сермешгенди. 1945 джыл аланы дивизия майны 3-де Эльба сууну джагъасына биринчи чыгъады. Алай бла Къобан улуну уруш джолу тамамланады. Ол заманнга аны кёкюрегин Къызыл Байракъны 2 ордени, Ата джурт къазауатны 1-чи, 2-чи дараджалы орденлери, Къызыл Джулдузну орденлери, кёб медаль джасайдыла. Хорламны 1945 джыл июнну 22-де Къызыл майданда боллукъ парадына дивизиядан адам джиберирге керек болгъанында, бир аууздан Къобан улуну атын айтадыла. Таулу джаш, экинчи Белорус фронтну 5-чи гвардиячы атлы дивизиясыны байрагъын алыб, ал сафда ётеди. Сейирди да, бир гитче тау халкъны уланы Ата джуртубузну ара шахарыны Баш майданында эки кере - 1941 джыл ноябрны 7-де эмда 1945 джыл июнну 22-де - уллу аскер парадлада ётерге тюшгени, эки кере да Совет Союзну Джигити атха теджелгени.

Къазауат бошалгъанында, аны Совет Аскерни тизгинлеринде къалырын излейдиле, алай а ол унамайды. Барса, аскер академиягъа барлыкъ эди, не келсин, репрессиягъа тюшген халкъны адамын ары аллыкъ тюл эдиле. Ол кесини адамларын - атасы бла анасын, 9 эгечи бла къарнашын - излей, 1946 джыл Къазахстаннга барады.

Анда «Пахта-Арал» совхозда ачы хапарны - атасы, анасы, къарнашы, эгечи - бири къалмай ачдан, аурууладан къырылгъанларын эшитеди. Берия ёлгенинде, Къобан улу СССР-ни Баш Советини члени маршал С.М. Будённыйге юй бийчесини джууукълары джашагъан Коломна шахаргъа кёчерге эркинлик тилеб къагъыт джазады. Алай бла ёлюб кетгинчи - 1994 джылгъа дери - ол шахарда джашайды.

Капитан Къобанланы Тамашны джашы Сафар мийик сюекли, чырайлы джаш эди. Ол орденлерин, медалларын да тагъыб чыкъса, кимни да эси анга бёлюне эди. Ол саугъаланы башы бла, Совет Союзну Джигитини Алтын Джулдузу да тагъыллыкъ эди, Сафар къарачайлы болмаса. Эки кере теджелсе да, ол мийик саугъаны анга бермегенлери ючюн къыйналгъанын кёргюзмегенлей кетгенди дуниядан. Биз а къыйналабыз... тюзлюк болмагъаны ючюн. Алай огъуна болсун, ёзге Къобанланы Сафарча джашларыбызны джигитликлерин биз кесибиз ёмюрде да унутурукъ тюлбюз.

Къобанланы Айгуф,

милицияны запасдагъы полковниги, СССР-ни МВД-ны махтаулу къуллукъчусу, КъЧР-ни таулуларыны союзуну председатели;

Къобанланы Ахмат,

экономика илмуланы доктору, профессор, РФ-ны илмусуну сыйлы къуллукъчусу.

Источник: Газета "Къарачай", № 41 (10239), 2009 дж. майны 9