بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

1-чи джюз.

Хурметли джамагъат, бюгюн, - ان شاءالله تعالي - Аллахны бирлигини юсюнден айтырыкъбыз, къудретини юсюнден Аллахны Бир болгъанын китабындан далилле (шагъатла) айтырыкъбыз. Ойлашыгъыз, толу иманлы боллукъла! Джамагъат, не дейди Аллаху Тагъааля сыйлы Къуранда Кесини бирлигини юсюнден?

(وَإِلَـهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ لاَّ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الرَّحْمَنُ الرَّحِيمُ (163)﴾(البقرة) 
Магъанасы:"Сизни иляхыгъыз (аны ючюн къуллукъ этерге тыйынчлы болгъан зат), Ол Уллу Аллахды. Джокъду Андан башха илях. Ол Бир Аллахды, джокъду анга тенг да, ушагъан да, келишген да. Гъаламлада болгъан затла бары да Уллу Аллаху Тагъааляяны мюлкюдю, рысхысыды, кючю-къудретиди. Аллахды Кесине хакъ джюрекден даим (таймаздан) къуллукъ этиб тургъан инсанлагъа сююмлю халда разылыгъын билдириб къараучу. Рахматы кенгди, хар затха да джетишеди. Хакъ-керти джюрекден тауба этгенни Ар-Рахман Аллах тилегин къабыл этгенлей турады".

2-чи джюз.

Уллу Аллах китабында айтхан: 
(إِلَهٌ وَاحِدٌ لاَّ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الرَّحْمَنُ الرَّحِيمُ (163)﴾(البقرة)
"Сизни иляхыгъыз (аны ючюн къуллукъ этерге тыйынчлы болгъан), ол Уллу Аллахды. Джокъду андан башха илях. Ол Бир Аллахды, джокду Анга тенг да, ушагъан да, келишген да",- къайтарыб да чертеме, энтда бир эс белюгюз деб. Муну ызы бла далилле айтады. Сез ючюн:

1.Тиреуле салмай джети кёкню джаратханы.

2.Джер джюзюн тау бла, тенгизи бла, солугъан хауабыз бла бирге, эркин урунуб, мангылай тери бла, халал къыйыны бла зауукъланыб бизле джашарча этгени. Кечеде кюнде да бу затлары ючюн Уллу Аллахха борчубуз - шукурла этиб турургъа.

3.Кюндюзню, кечени джаратханы, араларына низам (порядок, система) салгъаны, алай демеклик кёзюу кёзюую бла ауушдургъаны. Кюндюзню джашау этигиз, урунугъуз, хайырланыгъыз деб; кечени да, солугъуз тынчайыгъыз, кюч-къарыу алыгъыз,- деб буюргъанды.

4. Кёкден къар, джангур джаудуруб тургъаны, инсаннга да, джаныуаргъа да хайыр, файда берирча джерде битимле джаратханы. Ойлашыгъыз, дин ахлула: 
(وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاء كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ (30)﴾(الأنبياء) 
Магъанасы: "Хар джаны болгъан затны Мен суудан джаратханма",- дейди Аллаху Тагъааляя.

5.Джел этдирген, аны керекли джерлеге ашыргъаны, сюйсе рахмат джел этиб, сюйсе азаб джел этиб, Уллу Аллахны къудретиди. Далил - булутланы бир джерге джыйб джаудурургъа хазырлагъаны. Была бары да Бир Аллахны дакъиикъ низамына сыйыныб турадыла. Бу кескин аят бла биргелей Сыйлы Аллах айтады: "Бу аятла терен ойлашыб, уллу сагъыш этген му’мин къулларыны иманларын бегимли этерге болушадыла",- деб.

Тёрт Мазхабны имамлары

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

Багъалы джамагъат, бизни сыйлы файгъамбарыбыз Мухаммад - صل الله عليه و سلم- - айтханды: "Чачыллыкъды мени умметим джетмиш юч къаумгъа аланы къуру бири кирликди джаннетге". Хурметли муслиман джамагъат, ол къауумланы бириси "Ахлу сунна уаль-джамагъа" къысхасыча суннитле. Амма суннитлени ичине кирген терт мазхабды:

1. Ханафий - мазхаб 
2. Маликий - мазхаб 
3. Шафигъий - мазхаб 
4. Ханбалий - мазхаб Сора эмда "Захирийле" Даут Захирийни мазхабы.

Бюгюн биз - ان شاءالله تعالي - ол тёрт мазхабны къурагъан имамланы юсюнден айтырыкъбыз: Малик ибну Анас (93-179хиджра) - Маликий мазхабны къурагъан имам - رحمه الله - ол Медина шахарда туугъанды, эмда Мадинада ауушханды, кеси да андан чыртда джукъгъа чыкъмагъанды дейдиле. Омаяд бла Аббасий халифатланы да кёргенди. Гъилмуну Мадинаны алимлеринден алгъанды. Ол джазгъан китабны аты "Аль-муатта", Хадис гъилмуда эм иги китабланы бирине саналады. Къады болургъа унамагъанында халиф азабын табдыргъанды. Аны себеби бла ахыр джылларында сакъат болгъанды.

Мухаммат ибну Идрис Аль-Шаафигъий (150-204х) 150-чи джыл Гъыйзада Шамда Филистинде туугъанды.эскертир ючюн айтыргъа, ол джыл Абу Ханифа - رحمه الله - ауушханды. Атасы ауушхандан сора эки джылдан Шаафигьийни анасы Меккагъа элтеди. Ол анда сабий бола тургъанлай, Къуранны азбар биледи эмда къум араблылагъа барыб араб тилни тикрал биледи. Мекканы муфтийинден да окъугъанды, кеси да 15-джылда устазындан эркинлик бла фатуа бериб башлайды. Имам Маликден да окъугъанды. Тогъуз кечеге "Аль-муатта" деген китабны азбар этгенди. Гъилму излей Еменнге да, Багъдадха да баргъанды, Абу Ханифаны сохтасы Мухаммад бин Аль-Хасандан да алгъанды билим. Ахмад ибну Ханбал бла 187-чи джыл Меккада 195-чи джылда да Багъдадда тюбешгенди. Имам Шаафигъийни юч китабы барды:

1. Эски - мазхаб 
2. Джангы - мазхаб 
3. Аль-Рисааля.

Имам Шаафигъий дагъыда бир белгили заты - кючлю азбар эте билгени. Энди багъалы джамагъат, къалгъан эки гъалимни юсюнден эндиги джума кюн айтырбыз - ان شاءالله تعالي -

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

Хурметли муслиман джамагъат бюгюн биз - ان شاءالله تعالي - къалгъан эки уллу имамны юсюнден айтырыкъбыз. Амма кетген джумада Малик ибну Анас бла Мухаммад ибну Идрис Аш-Шафигъийни - رحمهما الله - юсюнден айтхан эдик, бюгюн а Ахмад ибну Ханбал Аш-Шайбанийни эмда имам Агъзамны бизни мазхабны имамы Абу Ханифатан-Нугъман ибну Сабитни - رحمهما الله - юслеринден айтырыкъбыз.

Ахмад ибну Ханбал Аш-Шайбаний - رحمه الله - хиджра бла 164-241 джыл туугъанды. Аль-Имам Абу Абдуллах Ахмад ибну Ханбал Аз-Зухейлий Аш-Шайбаний Багдадда туугъанды эмда анда джашаб, анда ауушханды- رحمه الله - Джашаунда, Имам Ахмад гъилму излей бир да кёб джерге баргъанды: Куфагъа, Басрагъа, Маккагъа, Мадинагъа, Иеменнге, Шамгъа дагъыда талай шахаргъа баргъанды. Эмда имам Шафигъийден окъугъанды, дагъыда аны кибик джюз алимден окъугъанды. Сора окъуй бара кеси да уллу алимлени бирине саналыб муджтахид болгъанды. Фикъх бла Хадисде эм уллу алимлени бирине саналады, артыкъсызда Хадисде, мухаддислени имамларыды. Эмда Ма’мум Халифни заманында Куран Аллахны сёзю тюлдю, ол джаратылыннган затды деб бидгъа сёз чыкъгъанында имам Ахмад анга къаршчы баргъанды аны, ючюн бек кёб азаб чекгенди, алай а сабырлыкъ этиб Аллахха таукел болуб тургъанды. Сора Аллах анга хорлам бергенди ол бидгъа да андан сора джюрюмей къалгъанды.

Абу Ханиифа Ан-Нугъман ибну Саабитни - رحمه الله - юсюнден айтсакъ, ол хиджра бла 80-150 джыллада джашагъанды. Абу Ханиифата имам Агъзам, Ханафи масхабны къурагъан имамды. Аны аты Ан-Нугъман ибну Сабит ибну Зуата Аль-Куфийди, кеси да фарслы болгъанды, Куфада туугъанды амма Багдадда аушханды . Эки Халифатны да кёргенди: Омейядланы, Аббасийлени да кеси да табигъийледен саналады Анас ибн Малик - رضي الله عنه - сахабийни кёрюб андан дерс алгъанлай тургъанды. Эмда: "(Шерият) гъилмуну излемек хар муслиманнга фарызды",- деген хадисни эшитиб аны джайгъанды. Имам агъзам Абу Ханифа - رحمه الله - шариат гъилмуну джарашдырыб эм биринчи къурагъаннга саналанды. Абу Ханифаны ызындан келген алимле андан юреннгендиле. Амма гъилмуну кёбюсюн Хаммад ибну Сулеймандан - رحمه الله - алгъанды 18 джылны окъуб. Белгили болгъанды имам терен гъилмусу бла, хикматы бла эслилиги бла эмда хадислеге терен эс бёлгени бла. Имамны кеси къолу бла джазгъан эки китабы барды:
1. "Аль-Фикъхуль-Акбар" 
2. "Муснадуль-Хадис" Хадис гъильмуда.

Амма аны юч белгили сохтасы болгъанды: 
1. Абу-Юсуф Якъуб ибну Ибрахим Аль-Куфий (113-182 хидж.). Муннга къадыланы къадысы дегендиле. 
2. Мухаммад ибнуль-Хасан Аш-Шайбаний (132-189 хидж.) Бу Абу Ханифа мазхабны джайгъаннга саналгъанды . 
3. Абу Хузейль Зафар ибну Къайс Аль-Куфий (110-158 хидж.).

Хурметли, муслиман джамагъат, биз ма бу тёрт алимни юсюнден - رحمهم الله -хапарлы болдукъ. Ислам динде аланы къыйынлары уллуду, магъаналыды, кёбдю - аны билирге керекбиз, алагъа сый да бере турургъа борчлубуз. Сыйлы Файгъамбарыбыз - صل الله عليه و سلم - айтханды: "Алимле файгъамбарланы уарислеридиле (наследники), ала гъилмуну файгъамбарладан алгъандыла",- деб. Амма эндиги джумада - ان شاءالله تعالي - джамагъат, бизни мазхабны Абу Ханифаны шериат китабын башларыкъбыз. Аллаху Тагъааляя кюч-куат берсе башларгъа. Не ючюн десегиз бизнича джахил адамла динде, бир мазхабны тутаргъа керекдиле, арада фитна болмазча эмда къатышмазча.