Расширенный поиск
27 Июля  2024 года
Логин: Регистрация
Пароль: Забыли пароль?
  • Ат басханны джер билед.
  • Аш кетер да бет къалыр.
  • Тешигини къатында, чычхан да батыр болур.
  • Эл ауузу – элек, анга ийнаннган – халек.
  • Ишлегенден, къарагъан уста.
  • Адам туугъан джеринде, ит тойгъан джеринде.
  • Уясында не кёрсе, учханында аны этер.
  • Нафысынгы айтханын этме, намысынгы айтханын эт.
  • Эки итни арасына сюек атма, эки адамны арасында сёз чыгъарма.
  • Джумушакъ сёз къаты таякъны сындырыр.
  • Бермеген къол, алмайды.
  • Зар адамны насыбы болмаз.
  • Тил – кесген бычакъ, сёз – атылгъан окъ.
  • Иесиз малны бёрю ашар.
  • Бети – къучакълар, джюреги – бычакълар.
  • Адам сёзге тынгыла, акъыл сёзню ангыла.
  • Орну джокъну – сыйы джокъ.
  • Хоншуну тауугъу къаз кёрюнюр, келини къыз кёрюнюр.
  • Къызын тута билмеген, тул этер, джашын тута билмеген, къул этер.
  • Телиге от эт десенг, юйюнге от салыр.
  • Биреуге аманлыкъны тилеме да, кесинге ашхылыкъны тиле.
  • Суу да къайтады чыкъгъан джерине.
  • Аз айтсам, кёб ангылагъыз.
  • Ауругъаннга – кийик саулукъ, джетген къызгъа – чилле джаулукъ.
  • Акъыл къартда, джашда тюйюлдю – башдады.
  • Аш хазыр болса, иш харам болур.
  • «Ма», - дегенни билмесенг, «бер», - дегенни билмезсе.
  • Сууда джау джокъ, кёб сёзде магъана джокъ.
  • Терслик кетер, тюзлюк джетер.
  • Кенгеш болса, уруш болмаз.
  • Къайгъыны сюйген, къайгъы табар.
  • Тау башында, тау болмаз, джангыз терек, бау болмаз.
  • Къонакъ аман болса, къонакъбай джунчур
  • Ач – эснер, ат – кишнер.
  • Джиби бир къат джетмей эди да, эки къат тарта эди.
  • Къарын къуру болса, джюрек уру болур.
  • Билеги кючлю, бирни джыгъар, билими кючлю, мингни джыгъар.
  • Танг атмайма десе да, кюн къоярыкъ тюйюлдю.
  • Окъуусуз билим – джокъ, билимсиз кюнюнг – джокъ.
  • Байлыкъ келсе, акъыл кетер.
  • Термилгенинги табмазса, кюлгенинге тюберсе.
  • Къатын байлыкъны сюер, эр саулукъну сюер.
  • Экиндини кеч къылсанг, чабыб джетер ашхам.
  • Адеб джокъда, намыс джокъ.
  • Джаш къарыу бла кючлю, къарт акъыл бла кючлю.
  • Тилчи тилден къаныкъмаз.
  • Тил бла келеди джыр да.
  • Аманнга да, игиге да оноусуз къатышма.
  • Башда акъыл болмаса, эки аякъгъа кюч джетер.
  • Ёксюзню тилеги къабыл болур.

“Бийнёгер”

29.01.2007 0 5030

Асият Гериева,
Нальчик


Балкарский государственный драматический театр имени Кайсына Кулиева отметил свой 70-летний юбилей премьерой спектакля "Бийнёгер" по пьесе народного писателя КБР Алима Теппеева.

Нынешний сезон для Балкарского театра необычен тем, что он юбилейный. И в честь этого праздника коллектив преподнес своим зрителям подарок - премьеру нового спектакля. Долгожданной можно назвать игру артистов и зрелище, представшее перед собравшимися. Изюминкой стало то, что в спектакле был задействован весь актерский состав театра.


 
В основе сюжета пьесы столкновение человека с природой. Герой драмы Бийнёгер (актер Зулкарний Тохаев) сын местного князя, с детства жил среди роскоши с двумя братьями. Он мог посвятить свою жизнь более благородному делу, нежели охоте, но юноша выбирает последнее. Наставительные речи его дяди Дауда (заслуженный артист КЧР Солтан Мирзоев) раздражают гордого княжеского отпрыска. Не прислушиваясь к голосу разума, он безжалостно истребляет лесных животных, оправдывая свой поступок тем, что будто бы помогает нуждающимся землякам, раздавая мясо.


 Хамит Юсупов, Заслуженный артист РФ  

Покровитель диких животных, языческое божество Апсаты (заслуженный артист РФ Хамит Юсупов) уговорами и угрозами не раз пытался вразумить охотника, не в силах более терпеть это насилие. Юноша глух к предостережениям Апсаты и проклятиям жены его Акмарал (Людмила Бечелова). Более того, Бийнёгер отказался от трона князя Гезоха (заслуженный артист КБР Анатолий Тетуев), который хотел передать в наследство сыну перед смертью. Бийнёгера не прельщает власть, у него иное предназначение. Его стихия - мчаться по горам, скалам, лесам в поисках жертвы.


Артисты Галима Таппасханова и Зулкарний Тохаев 

Бабух (лауреат государственной премии КБР Галима Таппасханова) возлюбленная Бийнёгера молит любимого бросить охоту. Он пытается внять просьбе любимой, душа и мысли путаются, но превозмочь, изменить жребий, не хватает сил. Ибо его уже опутали мстительные боги.
 
Столкновение Бийнёгера и Апсаты - два взаимоисключающих друг друга начала и оно не может иметь мирного исхода. Нет, не предполагает самонадеянный, гордый княжеский отпрыск Бийнёгер, что проклятия белой маралицы не пройдут ему даром. Чудом оставшиеся в живых младшие дочери Апсаты и Акмарал гонимые жаждой мести за своих братьев и сестер опутывают в свои сети одержимого страстного охотника.

Влюбившись в Мёлехан (Инара Байсултанова) он следует за ней по крутым скалам и остается там прикованным навеки. Гнетущее впечатление напряженности сквозит в прощальном монологе Бабух, объятой страхом и тоской. Развязка закономерна: Бийнёгер погибает в горах, так и не покорив природу и не победив богов.


Алим Теппеев
 
Так увидел Алим Теппеев древнюю легенду о Бийнёгере. Так и воплотил ее на сцене режиссер Магомет Атмурзаев.


Магомет Атмурзаев
 
Мы можем не согласиться с автором, ведь до нас дошел совершенно другой текст этой легенды. Несоответствий столь много, что мы, чтобы дать возможность читателю самому провести параллели между песней и видением ее автором пьесы, решили привести текст "Бийнёгера" из хрестоматии "Къарачай-Малкъар фольклор"  (Нальчик. Эль-Фа.1996 составитель Т.М. Хаджиева). 
Для постановки танцев и обрядовых сцен был приглашен заслуженный деятель искусств КБР Мухтар Кудаев. Оттого они и были столь зрелищными, полными символических движений, плачей, песнопений и магических телодвижений. Это еще одна удачная находка режиссера.


Зариф Бапинаев, Заслуженный артист РФ
 
В пьесе присутствует и сказитель Жанкъуат (заслуженный артист РФ Зариф Бапинаев). Он же собрал и обработал интересные образцы устного народного творчества и самое главное - спел их, как может он один - с глубоким душевным трепетом.
 
Фото Али Мамаева

Карачаевский и Балкарский драматические театры
Репертуар наших национальных театров.

=====

Бийнёгер

Батыр уучу да, ой, Гезох улу Бийнёгер,
Дунияны башында бир тау къоймайын ёрлеген.
Атхан огъу да не чыпчыкъ кёзю жазмагъан,
Кийик тилинде да Апсаты кибик сёлешген.

Не кюрешсенг да, бийик эл бермейле, Бийнёгер,
Сени жанынгы да, Тейри, Апсаты да сюймеген.
Отда, ёртенде да кюе билмеген,
Садакъ окъ да сени терингден ётмеген.

Къутургъан сууда да чабакъ кибик ойнагъан,
Марал балаланы да, ой, анасындан айыргъан.
Чайнашхы бойнундан, ой, уллу мюйюз къарайды,
Бийнёгер бий да Къарча къаладан марайды.

Жаралы жугъутур да, къаны саркъа, Къарча къалагъа къарайды.
Апсаты да, ай тие, кеси малларын санайды.
Жиляй-сарнай, ой, ол Апсаты келеди,
Бийнёгерни юсюнден анга хапар береди.

Апсаты да уучуланы хамлы жерлерин биледи,
Ол да Бийнёгерге кёп ачы оноула этеди.
Ай не кюрешсенг да, бийлик эл бермейле, Бийнёгер,
Дунияны башында бир тау къоймайын ёрлеген.

Уллу Малкъарда эл табылмай, сен бийлик этерча,
Голлулада жер табылмай, сен тёрге ётерча.
Бий улуна тёре хурмет бермейди,
Ачыудан Бийнёгер да кийик уугъа кетеди.

Апсатыны сюйген малын жаралы этгенсе,
Энди санга не келирин билмейсе.
Жугъутур жараланы Апсаты тюкюреди, байлайды,
Бийнёгерге уа къаны къызады, къайнайды.

Сабийлерин жыйып ол аллай оноу береди:
- Бийнёгерге дерт жетдиригиз! - дейди, -
Кийик къоймайды этекледе, чатлада,
Къанатлы къоймайды чегетледе, агъачда.

Бийнёгер да, ууда айлана, бир аман  тюшле кёргенди,
Къарндашы Омаргъа ол ит ауруу тийгенин  билгенди.
Ол ауруугъа дарман болмай, ханс болмай,
Ол тийген адам да марал сютсюз сау болмай.

Басият къалагъа уста къуртхала жыялла,
Ала да, таш салып, алай айталла:
- Анга жарарыкъ да акъ маралны сютюдю,
Аны тутарыкъ да ана къарындашынгы итиди.

Мен баргъанымда да, ала, Тейри, къонакъча кёрмелле,
Эгер уугъа да ит кючюклерин  да бермелле.
Манга айланып да ала алай айтдыла:
- Ит тилеген да, Бийнёгер, сенлей ит болсун!

Санга алай айтхан да, ой, Бийнёгерлей тюп болсун.
Санга итин бермеген да итден аман ит болсун.
Эски Малкъарда къаплан къалмады, сен маралла тутарча,
Уллу Бахсанда халкъ къалмады, сен парийле сурарча.

Андан къайтханем Къубадийланы арбазгъа,
Къубадийлары да бир Тейри сюйген адамла.
Ала да мени Тейри адамыча кёрдюле,
Сайлап парий эгерлеринден бердиле.

Къарындашым Омар манга къарап жиляйды:
- Акъ маралны тутар мадар тап! - дейди.
Уугъа тебирей а, мен ант этгенме къартлагъа:
- Марал сютню келтирирме къарындашыма саугъагъа.

Шош атлай а, Боташ ташха жетгенем,
Алай олтуруп, кёп сагъышла этгенем.
Алайда аллыма бир къарт къойчу келди, кенгешди,
Манга айланып, алай айтып тиледи:

- Садакъ огъунг да тюзге кетмеген Бийнёгер,
Акъ сакъалым бла сенден аны тилей мен:
Акъ маралгъа айланып, къайда да садагъынгы тартырса,
Анга айландырып къайда да огъунгу атарса.

Анга окъ атсанг, сау келмезсе элинге,
Темирле жасарса ахлуларынга, тенгинге.
Андан ёрлеп чыкъдым маралла жатыучу талагъа,
Тап тохтадым марал эчкиле мараргъа.

Кёп къарадым, зат тапмадым ол талада,
Къыйналсам да ёрлеп чыкъдым Дых-Таугъа.
Юч аякълы, алтын мюйюзлю бир марал чыкъда аллыма,
Ол тюбегий эди, ой, мени жети къаллыма.

Сейир этгенем маралда тамаша санлагъа,
Бир да кёрмегенем аныча сейир дунияда:
Эки аягъындан ючюнчюсю бек бийик,
Эки мюйюзю да, ой, этге чанчхан шиш кибик.

Эки кёзю да, ой жулдузлача жарыта,
Сыфаты да адам  кёзле къамата.
Мен марагъынчы, тёгерегим туман болду, чарс болду,
Мени маралым мени алымдан тас болду.

 Марал кетди Малкъар тауладан Холамгъа,
 Андан ётдю Чегем, Бахсан таулагъа.
 Юч ай изледим, мен маралымы тапмадым.
 Къауум айда олтуруп азыкъ къапмадым.

 Уллу Бахсанны тауларында  кийигими эследим,
 Ызы бла Минги таугъа ёрлей, чыгъа тебиредим.
 Марал ёрлей эд чыран таулу бузлагъа,
 Учуп чыгъа эд ыранлагъа сызлагъа.

 Уллу Бахсанны тик тауларындан  айландым,
 Башха кийик, башха марал тапмадым.
 Кёп къыйналдым, жууукъ бардым къатына,
 Кертичем къартлагъа этген антыма.

 Тартханымда да, садакъ огъум атмады.
 "Юст!" - дедим да, уучу эгерим чапмады,
 Тохтамайын сора, сюре келгенем,
 Ол кийик марал болмагъанын билгенем.

 Марал манга айры къаядан къарады,
 Кийик тилинде алай айтып башлады:
 - Бийлени бийи да, ой Бийнёгер, не этесе?
 Мени къоймай сюрюп айланнган сенмисе?

 Кийиклени жилятыучу сен болдунг,
 Аланы сенден сакълаучу уа мен болдум.
 Къайт ызынга, бош, керексиз къыйналма!
 Сокъуранырыкъса, харип, кесинги манга алдатма!

 - Кимсе? Сени сауар мадар излейме,
 Энди алдама, Тейри бла сенден тилейме.
 Кимсе? Жашырма да билдир манга кесинги,
 Нек къыйнайса, нек алдайса сен мени?

 Кимсе сен? Шайтанмыса, жинмисе,
 Неда мен излеген саулукъ кийикмисе?
 Тау элледе сакълайдыла ахлула,
 Бек тилейме, сёзлериме бир тынгыла:

 Къарындашым Омар тёшекден къобалмайды.
 Марал сютсюз жашауу болалмайды.
 Кийик эсенг, садагъымы салып атма къой,
 Саулукъ марал эсенг, сен эмчегингден тартма къой.

 Алай болмайын, шайтан эсенг, жин эсенг,
 Кеп къыйнамай, жолум бла кетме къой!
 Марал манга ачыуланып къарады,
 Айры къаядан алай айтып башлады:

- Кертичиме атама этген антыма!
Къоркъмай эсенг, чыкъчы, о Бийнёгер, къатыма!
Батыр уучу бий Бийнёгер сен эсенг.
Апсатыны къызы ариу Байдымат мен эсем…

Сен мени къуугъанынгы уа къоймадынг,
Не ашадынг эсе да, этибизден тоймадынг.
Тёгерегинг сени туман болсун, чарс болсун,
Къарындашынг Омар а ол ит ауруудан сау болсун.

Бу къая ыранда талай кюнню жашагъын,
Билек этлеринги, кесип-кесип, ашагъын.
Тёбен жанынг бийик болсун, бек болсун,
Огъары жанынг къая болсун, кёк болсун.

Эки тёгерегинг жилян кирмез бек болсун,
Аны ичинде жашар кюнюнг кёп болсун.
Ол айтханча, тёгерегим къая болду, бек болду,
Аны ичинде жашар кюнюм кёп болду.

Къарачыгъыз къарындашы Омарны тюшюне,
Оналтынчы кюнде чыкъды, излей келип юсюне.
Мадар тапмай, ол Холамгъа чапханды,
Холам халкъны барын ары жыйгъанды.
 
Малкъар, Холам, Чегем, Бахсан къалмай келдиле,
Къая ыранда Бийнёгерни кёрдюле.
Кёп мадарла, кёп лагъымла этдиле,
Мадар тапмай, ызларына кетдиле.

Къарындашы Омар кёз туурасындан кетмейди,
Бийнёгер а аны айтханын этмейди.
Омар анга: "Тюшмесенг санга этерими айтайым:

Тамата къызынгы кюн чыкъгъаннга сатарма.
Кичи къызынгы кюн батханга сатарма".
- Ол сёзледен манга хайыр чыкъмазын билеме,
Аланы айтып энди менден тилеме!

Бабугейде барды мени тос къатыным,
Аны тапсам бир да кёпдю айтырым.
Къарындашы Омар муну къабыл кёргенди,
Салып барып, анга хапар бергенди:

- Къабартыда жашагъан келиним, къоп ёрге,
Къарындашым хазырланнганды сени кёрюрге.
Тос къатыны жиляй-жиляй, кёлек алын кёл этди:
- Бийнегер ёлген жерде ёллюкме,- деп бегитди.

Атланды, ол эки бутун ат этди,
Эки къолун бутларына къамичи этди,
Аслан кибибик, чаба-жорта, Бийнёгерге,
Терлеп-кюйюп, жанып-бишип, ол жетди.

- Болалсам, санга жетер эди билегим,
Къабыл болсун бюгюн этген тилегим.
Кесим этген акъ кёлекни кёзлеринге чырмачы!
Алтынлыны учундан тутуп, быргъачы!
Кесинг ойнаучу акъ ёшюнюме чынгачы!

Акъ кёлекни кёзлерине чырмады,
Алтынлыны бурнундан тутуп быргъады.
Илинип чыкъды мындан, темир ыргъакълай,
Андан чачылып тюшдю, хычин жуммакълай.

Жангыз кекелчиги тюшдю къатыныны аллына,
Къыптысын, сермеп алып, урду жарлы къатын къарнына.

 

(Нет голосов)

  • Нравится

Комментариев нет