Файдалы затла
14.08.2016
0
1447
Саўлукъгъа себеб болгъан иги адетлери, къылыкълары кёб болгъанды Мухаммад Файгъамбарыбызны (гъ.с.). Аланы талайындан окъуўчуларыбызгъа къысха хапар берирге излейбиз. Ол затла керти да файдалы затла болгъанларын бюгюннгю илму да мюкюл этгенди.
Эртде къобуў
Файгъамбарыбыз (Аллахны сыйлы саламы болсун анга) эртде джатыб, эртде къобуўчу болгъанды. Эртден намазгъа азан бла бирге айырылгъанды джылы орнундан. Эртде къобуў бла адамны иш къоратыў хыйсабы эмда аны психика халы къысха байламлы болгъанларына бюгюн илму шагъатлыкъ этеди. Эртденнги джукъу татлы болады. Аны хорлагъан къыйын кёрюнсе да, адам акъырын-акъырын юрениб къалады. Аллында бир да къурумаса 15 минутну алгъа туруб башлагъан эбине тюшюб къалады. Кесин къолгъа алса, саўлукълу джашаўгъа ол атламны этелмезлик ким барды?
Эртде турур ючюн не этерге керекди?
- Эм керекли, амалсыз джумушларыгъызны эртденблагъа къоюгъуз (эртде уяныб, аланы къолгъа алыб башларча).
- Джата туруб телефонну джукълатыгъыз (не ючюн айтылгъанын кесигиз билесиз).
- Къонгураўу къурулгъан сагъатны (будильникни) джатхан орнугъуздан арлакъда къоюгъуз (узалыб джетиб, джукълатыб къоймазча).
- Джуўургъан тюбюнде джылы болургъа керекди, ёзге юйню ичинде джылылыкъ +16 – +21 градус болсун.
- Джукъларны аллы бла суў ичигиз (ол, адамны чархын бошлаб, рахатландыргъан этеди, сора джангырыргъа себеб болады).
- Къарангыда джукълагъыз (джукъуну гармону мелатонин къарангыда «ишлерге» сюеди).
- Сагъышыгъызда эртден азыкъны маджалын къурагъыз (анга ашыгъырча).
Ашда марданы билиў
Мухаммад файгъамбар (Аллахны саламы анга болсун), кёб тюрлю аўруўдан сакъланыр ючюн, ашда орталыкъны тутуўну (аяўсуз ашамаўну) уллу магъанасы болгъанын чертгенлей тургъанды.
Арадан талай ёмюр ётгенден сора илму, ол оюмгъа келиб, аны тюзлюгюн бегитгенди. Сейир тюлмюдю, «ашхыныгъызны ючден бирин аш бла, ючден бирин суў бла, ючден бирин да хаўа бла толтуругъуз» деген муслиман принципни «харахачибу» деген япон джорукъгъа («ашхынны 80 процентин толтуругъуз» дегеннге) джуўукъ болгъаны.
Акъырын ашаў
Адамны чархына (хатхусуна) 20 минут керек болады, «ашхын толду» деб мыйыгъа сигнал джиберилир ючюн. Ол илмугъа энди белгили болгъанды. Акъырын ашаў аз ашаргъа, ашны иги эримеге къояргъа мадар береди. Файгъамбар (гъ.с.) тамам алай этгенди, башхаланы да анга юретгенди.
Бирге (талай адам болуб) ашаў
«Эм иги аш къайсыды?» – деб соргъанларында Аллахны келечиси былай джуўаб бергенди: «Юсюнде эм кёб къол болгъан аш», – деб. «Бирге ашагъыз, хар ким кесича джубанмагъызда. Кёбчюлюкде берекет барды», – дегенди Расул дагъыда.
Ол халда ашаў, ашха къуўана билиў стресслени аз этерге себеб боладыла, юйдегини бегитирге, джамагъат бла бирге болургъа болушады. Эм игиси уа сабийлеге ашны юсюнде иги адетни юлгюсюн кёргюзюўдю.
Суўну тюз иче билиў
«Бир джолгъа ичиб къоймагъыз, тюеча, эки-юч кере тохтаб-тохтаб ичигиз», – деб юретгенди Файгъамбар (гъ.с.). Суў ичген сагъатда кеси тамам алай ичгенди. Олтуруб неда чёгелеб – ол халда (бёлюб-бёлюб, тылпыўунгу алыб) ичген сюннетди. Сюннетни уа, кесигиз билесиз, хайыры болмай къалмайды. Муну хайыры уа недеди? Биринчиси, адамны чархы (организми) заранлы затладан (шлакладан) тазаланнган этеди. Экинчиси, суў адамны ичине кислород бла бирге тюшсе, инсулинни тыйыншлысыча къуралыўуна, уллу себеб болады. Инсулин, билесиз, адамны диабетден сакълайды.
Суўну бир джолгъа ёретинлей ичиб къоюў башны аўрутургъа, тёгерек айландырыргъа, чархда электролит балансны бузаргъа болады.
Гранат
Файгъамбар (гъ.с.) бек сюйген кёгетлени бири гранат болгъанды, дейдиле. Илму джаны бла тинтиўле кёргюзгеннге кёре, кертиси бла да, ол джер юсюнде эм хайырлы кёгетлени бириди. Анда марганец барды. Аны уа адамны сюеклерини структураларын къураўда, сакълаўда магъанасы уллуду. Калий да эркинди анда. Ол клетканы къабыргъаларын (клеточные стенки) тюз ишлерге, суўну балансын тутаргъа джарайды. Аны бла къалмай, гранат флавоноид, полифенол деген антиоксидантла бла да байды. Ала джюрек, къан тамыр аўруўлагъа хорлатмазгъа болушадыла.
Гранат не бла хайырлыды?
- Ашны иги эриталмай инджилгеннге джарайды.
- Джюрек, къан тамыр аўруўладан сакълайды.
- Рак аўруўдан къоркъуўну азайтады.
- Тишни юсюнде къатханны (налётну) аз этеди.
- Анемияны (къанны аз болуўун) симптомларын азайтады.
- «Сабий заманы джетгинчи туўуб къалыр да» деген къоркъуўда себеб болады.
- Терини ариў, сыйдам этеди.
- Депрессияны хорларгъа болушады.
Гранатда адамгъа керекли затла («питательные вещества» дегенле (сутканы мардасы бла къарагъанда): клетчатка – 16 процент, углеводла – 6 процент, калорияла – 4 процент, белокла – 3 процент.
Витаминле: витамин К – 21, витамин С – 17, фолиевая кислотаны тузу – 10, витамин В – 6 процент.
Минералла: багъыр – 8, калий – 7, марганец – 6, фосфор – 4 процент.
Ораза
Бусагъатда илму бегитген бла къарасакъ, къуру нени ашагъаныбызда тюл, къачан эмда къалай ашагъаныбызда да барды магъана. Файгъамбарыбыз (Аллахны саламы анга болсун) Рамазан айда фарыз оразадан сора да башха кюнледе да тутуўчу болгъанды ораза, сёз ючюн, баш эмда орта кюнледе, дагъыда ай толгъан кёзюўде (13-чю, 14-чю, 15-чи кюнледе). Ол этген ишге бюгюн орусча айтсакъ, «перемежающееся голодание» дейдиле. Аны файдасын илму, далилле бла келтириб, бегитгенди.
Ол халда ораза тутуў адамны гармонларын керекли дараджада тутаргъа себеб болады, «окислительный стресс» дегенни тыяды, суўукъну аз этеди. Къысхасы, адам кесине ашарыкъны не къадар аз «джюклесе», ол къадар аз аўруйду, башхача айтсакъ, ашны эритирге кетген кючю аўруўлагъа къаршчы кюрешге бурулады.
Хурма (финик)
Кертиси бла да, оразада аўуз ачаргъа андан аламат зат болмаз. Алай а къуру ораза бла къалмай, къачан да тепсибизден къурутмазгъа тыйыншлы продуктду хурма.
Оразада хурма бла аўуз ачыў а, айхай да, керекли затды. Файгъамбар (гъ.с.) аны бошуна сюннет этмегенди. Хайыры уллуду – къанда шекерни, электролитлени да тыйыншлы мардада тутаргъа джарайды, ашхынны аш эритиўге хазырлайды. Сабий табарыкъ тиширыўлагъа хурма ашатыгъыз деб да юретгенди Расул. Сылтаўлу тиширыўну чархында окситоцидлени дженгил къуралыўларына себеб болуб, тынч къутулады деб, ол затха медицина бюгюн тюшюннгенди. Хурманы дагъыда файдасы неди?
- Къарынны (брюшная полость) ракдан сакълайды.
- Ичегилени перистальтикасын мардагъа джыяды, ич ётдюрмезге себеб болады.
- Сюекни кючлю этеди.
- Къанны аз болуўуна къаршчы кюреш бардырады.
- Аллергия реакцияланы азайтады.
- Керексиз семирмезге, азмазгъа себеб болады.
- Кюч береди.
- Нерва системаны джарашдырады, эркишилик, тиширыўлукъ джюрютюўде къарыў береди...
- Инсульт къоркъуўдан сакълайды.
- Кёзню джити кёрюўюне себеб болады.
Кюч берген затлары (содержание питательных веществ (сутка марда бла тергегенде):клетчатка – 32, углеводла – 25, калорийле – 14, белокла – 5, джаўла (жиры) – 1 процентдиле.
Витаминле: ниацин – 6, рибофлавин – 4, фолиевая кислотаны тузу – 5, витамин В6 – 8, витамин К – 3 процентдиле.
Минералла: багъыр – 10, калий – 19, марганец – 13, магний – 11, темир – 6 процентдиле.
Тири болуў (активный образ жизни)
Исламны беш багъанасыны (фарызыны) бири намаз иги саўлукъну, тириликни излейди. Намаз бютеў санланы, джиклени бирден ойнатхан физзарядканы бир тюрлюсюдю. Саўлукъ болмаса ораза туталлыкъ тюлсе, хаджны да тындыралмай къаллыкъса. Мухаммад (гъ.с.) физупражнениелеге уллу магъана бергенди, ата-аналагъа сабийлеригизни ол джаны бла юретигиз дегенлей тургъанды. «Сабийлеригизни джюзерге, ат белинде джюрюрге, къара атаргъа (садакъ тартыргъа) юретигиз», – деб хадислерини биринде да айтады.
Былайда адамла терсине ангыламазлыкъ бир затны чертерге излейбиз. Саўлукъгъа, саннга хайырлы затланы сагъыннган сагъатда аланы медицина аспектге джетген джерлерин айтханлыгъыбызды, ансы сыйлы Файгъамбар хар затны эм биринчиге, айхай да, Аллахны разылыгъын табар ючюн этиўге чакъырыб кюрешгенди.
Намазны саўлукъгъа хайыры
Сюелген сагъатда:
- Сыртны ачыгъанын азайтады 25 процентге.
- Тобукъну ачыгъанын азайтады 52 процентге.
- Ашыкъ сюекни (инчикни) ачыгъанын азайтады 32 процентге.
- Аякъ бармакъланы ачыгъанларын азайтады 22 процентге.
Рукуда (поясной поклон):
- Белни ачыгъанын 18 процентге азайтады.
- Джансюекни джиклерин (тазобедренные суставы) ачыгъанларын 31 процентге азайтады.
- Тобукъну ачыгъанын 63 процентге азайтады.
- Ашыкъ сюекни (инчикни) ачыгъанын 32 процентге азайтады.
- Аякъ бармакъланы ачыгъанларын 22 процентге азайтады.
Садждада:
- Белни, бел омураўланы ачыгъанларын 24 процентге азайтады.
- Инчикни ачыгъанын 27 процентге азайтады.
- Аякъ бармакъланы ачыгъанларын 13 процентге азайтады.
- Тобукъну ачыгъанын 53 процентге азайтады.
- Буўунланы ачыгъанларын 28 процентге азайтады.
Олтургъан сагъатда (аттахиятда):
- Белни, бел омураўланы ачыгъанларын 37 процентге азайтады.
- Аякъ бармакъланы ачыгъанларын 17 процентге азайтады.
- Тобукъланы ачыгъанларын 53 процентге азайтады.
Газетледен джарашдыргъан ЁЗДЕНЛАНЫ Якъуб,
Комментариев нет