Джашагъан джери - миллетни бети
30.03.2015
1
1229
Хар кюн сайын эшикде айланнган адамланы учу-къыйры болмайды. Хар бирини кесини джолу, бир ашыкъгъан джери, этген иши болады. Асыры терен киргенлеринден башлары бла джумушларына, тёгереклерине къараб: «Къалайды джашагъан джерим? Бир джукъ этерге керекмиди?»,- деб кеслери кеслерине сорургъа заманмы табмайдыла, излегенми этмейдиле - билмейме.
Кёргенлери, эслегенлери болса да: «Ол мени ишиммиди? Менден сора киши табылмаймыды?» - деб, кеслери кеслерине алай айтыб кетедиле. Джаратмагъан затларында уа не къралны терс этедиле, не да башха адамланы.
Алай болса да, хар адам кесини джашагъан, ёсген джери бла махтаныры келеди. «Къалайы игиди?» - деб сорсала, ким да кесини элин, кесини миллетин айтады.
Этгенлери тюз болур, хар ким терсликлерин кеслери ангылаб, кеслерини орталарын да, тышына айтдырмагъанлай тюзетселе иги болур.
Бу джазгъанымы барын да магъанысы неди?
Кёб болмайын бир джумуш бла Ючкекеннге къайтыргъа керек болгъан эди. Ары дери уа юсю бла ётген болмаса, ичинде орамларын да айланмагъан эдим, не зат къалай болгъанын иги ангыларча. Ол кюн а къайтыб, ичинде бир кесек джюрюгенимде, сейирсиннгеним бла ачыуланнганымы ичиме джыялмагъан эдим: къайры къарасанг да кир хызенле, кампет тышла, шышала атылмагъан джер джокъ эди. Тюкенлени тёгереги да, бек мийик мекямланы тёгереклери да, монумент болгъан джерни тёгереги да бир уллу багушха ушай эдиле.
Адамлагъа айтсанг аны, «Кърал джыймайды да, аны ючюн болады алай», - деб къоядыла.
Ол айтханларына мен «хоу» дерча тюлме.
Нек десегиз? Кърал джыйдырыргъа керекди, бу затда терсликлери бек уллуду. Джыйылыб турса, алай боллукъ тюл эди. Дагъыда, алай болгъанлыкъгъа, миллетни терсилиги аз болмайды. Киши алагъа «тиймегиз кирге» деб тыймайды, неда ол къадар зат хауадан чыкъмагъанын бек иги ангылайдыла бары да. Адамла кеслери кир атыучу ящиклеге дери элтмей, затларын кёрген джерлеринде къоюб бармасала, къайдан джыйыллыкъ эди аллай бир зат?
«Джыйылгъан джер ариу болмайды, кир этилмеген джер ариуду», - деб оруслула тюз айтыучандыла.
Нек болады алай?
Ол затланы кёргенимде, элни джыйылгъаныны юсюнден кёбюрек соруу салырым келген эди.
Бир талай джашагъан адамлагъа ол хапарны айтыб, нек болады алай деб соруу бергенимде, бир-бирине ушагъан джууаб бере эдиле: «Бизде район центр болгъанды да, тёгерек элледен барындан да бизге джыйылады миллет, аллай бир адам болгъан джерни кирсиз тутаргъа бек къыйынды…».
«Къалай, къачан джыйылады?» - деб соруу салгъаныма: «Хар ыйыкъ сайын да орамладан мусорну чыгъарадыла, джыйылгъан да этеди анда-мында джылы болса. Школда окъугъан сохталагъа да джыйдырадыла кеслерини тёгереклерин, кърал ишде ишлегенлени да чыгъарадыла кеслерини джерлерине»,- деб айтхан эдиле хапар.
«Да школну тёгереги бла кърал иш болгъан джерледен сора да бардыла орамла, алагъа уа не мадар?». Сорууума уялыб: «Адамла кеслерин джерлерин сюймей, джыймай, джыйылгъан джерлени да ариулай къоймагъанлары миллетни терслигиди. Кёрмейдиле джерлерини да, адамларыны да сыйларын»,- деген эдиле.
«Тюкенлеригиз алай табсыз нек ишленнгендиле?» - деб сордум, джууаблары алай болгъан эди: «Тюкенле уа къалай тургъанларын ангыларгъа къыйынды: кёбюсю джол юсюнде, алларына адам джолчукъ салынмай, тёгереклери да кирден толуб. Мешна салыргъа къой, адамгъа ётерге да къыйынды бир-бирлерини аллында. Аланы тёгереклерин а кеслери джыяргъа керекдиле», - деген эдиле.
Адамланы терсликлери да кёб болгъанлай, къралда ишлеген адамла да ол джаны бла таб ишлемейдиле. Ол орамлада бир кере ыйыкъда джюрюген мешна болмаса айырыб кир джыйылмайды. Аллай уллу элге, районну центрине ол джарамагъан затды. Мешна джыйгъандан сора да, джол сибириучюле болургъа керекдиле тёгерекде джерни джыярча. Хар ким кесини арбазын джарашдыргъанлыкъгъа, къалгъан джер къатышыб турады. Тазирле салынсала да кир этгенлери ючюн адамлагъа алай боллукъ болмаз эди.
Оруслуланы дагъыда бир сёзлери барды: «Чабакъ башындан чириб башлайды», - деб. Аллайын, администрация таб ишлемесе, джашагъан миллет да джараштырыргъа излерик тюлдю болгъанны.
Ма быллай джерле кёбдюле элни ичинде:
Кирни чыгъаргъанлары:
Бу сёзле бары да къуру Ючкекенге деб джазылмагъандыла, андан сора да кёбдюле бизде аллай джерле. Адамла: «Ким болса да келиб бизни орнубузгъа джыяр», - деб сакъламай, биз этмегенбиз, не да мени арбазым ариу болса, орамда не болгъаны меннге джетмейди деб турмагъанлай, тёгерекге да къараргъа керекдиле. Миллетни эли джашагъан адамларыны бетича керюнеди.
Бизни республикагъа солургъа бек кёб адам джюрюйдю. Эллени ичлери бла барады джол. Аны барын да тышындан келгенле кёредиле курортлагъа баргъан заманда. Ол затланы кёрюб келселе, джашагъан джерлеринде хапар айтадыла.
Бир турист форумда окъугъан эдим солугъан адамны джазгъанын: «Кёб ариу зат кёрген эдим ол джанында, бир джерде болмагъанча бир ариулугъу бар эди табигъатларында. Джолда уа хылымлы джерле кёб эдиле. Къалай тутасыз ол аламат джуртугъузну алай?».
Излеген табады
Алай болгъанлыкгъа, джыйылыб этилиб кюрешген джерлерибиз да кёбдю, аланы ичлерине Черкесск шахар бла Къарачай шахар да киредиле.
Ётген джыллагъа Черкесск шахарны ичи къуру ишленнген болуб къалгъанды, джолланы да джарашдырадыла, миллетге керек джерле ишленедиле. Алай бла Шимал Кавказда эм уллу межгитлени бири ишлене турады.
«Зелёный остров» паркны джарашдыргъандыла, сабийни да, уллуну да кёзю къуанырча.
Московский элни къатында Черкесскден Къарачай шахаргъа баргъан джолда джангы кёпюр ишлегендиле.
Къарачай шахаргъа кирген джерде да джангы бек аламат кёпюр ишлегендиле.
Андан сора да, Черкесск да, Къарачай шахар да, хаман адамлары джерибизни ариулайыкъ деб джыйылгъанлай турадыла.
Сёз ючюн, Къарачай шахарда ишлеген адамла чыгъыб тёгерекни кеслери джыядыла.
Хар тюкенни иесини уа борчу барды тёгерегин ариу джыйыб турургъа.
Адамла айтылмагъанлай да юренгенлерича джыйыб барадыла, кирге джайылыргъа къоймай. Алай болгъанлыкъгъа, миллет кир этмеген джер табарыкъ тюлсе. Къаллай бир кёребиз, адамла тёгереклерине къараб билмегенча этиб, ашарыкъны тышларын джерде атыб кетгенлерин. Тютюн бла чайыр атылгъанны уа учу-къыйыры джокъду.
Тёгерекде эллени да бусагъатда джарашдырыб кюрешедиле, джыйгъан да этиб, спортивный центрле да ишлеб, сабийле эшикде айланмай керекли затлагъа юренирча.
Не да кесибизни къолубуздады
Хар адамны джашауу кесини къолундады, алай а хар джер да миллетни эркинлигиндеди.
Кесибизни туугъан, джашагъан джерибизни сыйын кёрюрге юреннгинчи, миллетибизни сыйын да киши кёрлюк тюлдю.
Къартларыбызгъа аллай затны айтыргъа да айыбды, джаш адамларыбыз а кёбдю: нёгерлерибиз бла джыйылыб, тёгеригибизге къараб, хар бирибиз джашагъан джерибизни ариу этиб турсакъ, уялыр зат да, адам сёз айтыр зат да ёмюрюбюзде да боллукъ тюлдю.
Борлакъланы Фатима,
Ставропол шахар
Комментарии (1)
Мелиан
Группа:
Эльбрусоиды
Откуда:
Мелиан
Регистрация:
12.09.2011
Анкета
Блог
Фото
Для такого огромного и богатого села, как Учкекен, стыдно не иметь оформленного центра и инфраструктуру по вывозу и утилизации мусора.