Расширенный поиск
19 Апреля  2025 года
Логин: Регистрация
Пароль: Забыли пароль?
  • Чомарт къолда мал къалмаз.
  • Ариу сёз – джаннга азыкъ, аман сёз – башха къазыкъ.
  • Джыланны къуйругъундан басарынг келсе, аны башы болгъанын унутма.
  • Тай асырагъан, атха минер.
  • Акъыллы – эл иеси, тели – эл баласы.
  • Дуния мал дунияда къалады.
  • Къууут – джелге, берне – бошха.
  • Эринчекни аурууу – кёб.
  • Къыз келсе, джумуш эте келеди, къатын келсе, ушакъ эте келеди.
  • Къуру гыбыт бек дыгъырдар.
  • Къумурсхала джыйылсала, пилни да джыгъадыла.
  • Аз айтсам, кёб ангылагъыз.
  • Ашлыкъ – бюртюкден, джюн – тюкден.
  • Къыз тиширыу кеси юйюнде да къонакъды.
  • Кёрмегеннге кебек – танг, битмегеннге сакъал – танг.
  • Башы джабылгъан челекге, кир тюшмез.
  • Иши джокъну, сыйы джокъ.
  • Сёз садакъдан кючлюдю.
  • Адам сёзге тынгыла, акъыл сёзню ангыла.
  • Ёзденликни кёбю ётюрюк.
  • Кёлю джокъну – джолу джокъ.
  • Агъач халкъгъа алтынды, иссиликге салкъынды.
  • Мухар, кеси тойса да, кёзю тоймаз.
  • Юйлю уругъа ит чабмаз.
  • Сабий кёргенин унутмаз.
  • Джарлы тюеге минсе да, ит къабар.
  • Рысхы – насыбха къор.
  • Иги бла джюрюсенг, джетерсе муратынга, аман бла джюрюсенг, къалырса уятха.
  • Сёз къанатсыз учар.
  • Къартха ушагъан джаш – акъыллы, джашха ушагъан къарт – тели.
  • Аууздан келген, къолдан келсе, ким да патчах болур эди.
  • Аджаллыгъа окъсуз шкок атылыр.
  • Чомарт къонакъ юй иесин сыйлар.
  • Къанны къан бла джуума, аманны аман бла къуума.
  • Адебни адебсизден юрен.
  • Хар адамгъа кеси миннген тау кибик.
  • Айтхан сёзюне табылгъан.
  • Акъыл къартда, джашда тюйюлдю – башдады.
  • Байлыкъ тауусулур, билим тауусулмаз.
  • Босагъа таш юйге кирмей эди, тыбыр таш эшикге чыкъмай эди.
  • Ёксюзню тилеги къабыл болур.
  • Чёбню кёлтюрсенг, тюбюнден сёз чыгъар.
  • Къыз чыгъаргъан – къызыл къымжа.
  • Къартны бурнун сюрт да, оноугъа тут.
  • Адамны бетине къарама, адетине къара.
  • Кёзню ачылгъаны – иги, ауузну джабылгъаны – иги.
  • Нарт сёз – тилни бети.
  • Тюзню ётмеги тюзде къалса да, тас болмаз.
  • Кирсизни – саны таза, халалны – къаны таза.
  • Ёлюр джаннга, ёкюл джокъ.

Джюрек ёхтемлик

16.02.2009 0 3282

Лайпанланы Билал

Москвада Горький атлы Адабият институт. Тюздю, бу институт да кишини джазыучу эталлыкъ тюлдю. Алай а, адамны бир фахму джилтини бар эсе, аны айнырына себеб боллукъду. Джазгъанынгы окъугъан, сюзген, кемликлерин айтхан бек керекли ишди. Экинчи джанындан а, былайда адабиятха джангы келгенле бла, айтылгъан Сёз устала бла да танышыргъа, сёлеширге, кенгеширге мадар барды.

Бу институт болмаса, мен не Къайсын бла, не Чингиз Айтматов бла, не Олжас Сулейменов бла танышалмай къалыргъа да болур эдим... Бу институтда танышханма мен Бегийланы Абдуллах бла, Джуртубайланы Махти бла, Ёлмезланы Мурадин бла, Батырбекланы Хамзат бла да... Ёзге сёз Махтини юсюнден башланнганы себебли, анга кёчейик.

Махти дегенлей, къызланы да кёзюн къарата, Адабият институтда чабыб айланнган бир сакъаллы тири таулу джаш кёзюме кёрюнюб къалады. Алай а, заман андан да тири, андан да дженгил къымылдагъан зат кёреме: 60 джыл бола турады ол джашха бюгюнлюкде. Ёзге иш джылда тюлдю, иш - бизни тариххе, адабиятха, культурагъа Махти къошхан юлюшдеди.

Джуртубай улуну аты "Къутхарыучу" деб кёчюрюледи. Атына тыйыншлы бола джашайды Махти. Ким биледи, тин байлыгъыбызны къутхарыр ючюн келген болур дуниягъа ол. Бу оюм башынга келиб къалады Махтини джазгъанларына къарасанг. Аны бла бирге джюрекде ёхтемлик да туудурады аны чыгъармалары: биз уллу, онглу, тарих халкъбыз - дуния дини дуния тили, дуния культурасы болгъан. Аны бла бирге миллет энчилигибизни тас этмей, сюргюнледен, сойкъырымладан да ётдюрюб, бюгюнлеге джетдиралгъан халкъ.

"Къарачай-Малкъал халкъны иннет тёресин" ("Этический кодекс карачаево-балкарского народа") джыйгъан, джарашдыргъан, англатмаларын-тафсирлерин да бералгъан адамды Джуртубайланы Махти. Махти бек керекли иш бла кюрешгенин аны китабларыны атлары огъуна айтыб турадыла: "Древние верования балкарцев и карачаевцев", "Духовная культура карачаево-балкарского народа", "Душа Балкарии", "Карачаево-балкарский героический эпос" эмда башхала.

Махтини къайсы китабын алыб къарасанг да, илмуда ол джангы сёз айталгъанын эслейсе. "Слово о полку Игореве"-ни юсюнден тинтиую да Махтини мени бек сейирсиндирген эди. Аны себебли аны бу джазгъанын, кесими оюмуму да айтыб, мен Парижде Олжас Сулейменовгъа табдырама. Уллу кърал къуллукъда тургъан Олжас, аны окъургъа, кёлюндегин да къысхасы бла меннге джазаргъа заман табады, сау болсун. Сулейменовну джазгъанын былайда толусу бла келтирирге излейме:

Дорогой Билал! Наконец нашел время ответить на письмо о книге М.Ч.Джуртубаева. Я прочёл её ещё в ноябре 2004 г. Сегодня перечитал. Возбуждает само осознание того факта, что где-то в горном селе Хасанья кто-то годами вчитывается в зачитанное до дыр "Слово о полку Игореве" - вещь подозрительную и прекрасную в своей загадочности. Занятие это (по себе знаю) поразительно увлекает. Способно держать в напряжении десятилетиями. И только тогда открывает помаленьку свои тайны. Почти по Маяковскому "в грамм добыча, в год труды".

Я не могу сказать, что автор расшифровал все секреты "Слова", но книга его ничем не слабее десятков других толкований, выпущенных академическими словистами. Она еще одно свидетельство того, что нынешний канонизированный порядок строк в "Слове" - явление, скорее всего, вторичное, сотворенное переписчиками 16 и 18 веков.

Думаю, что для поддержания исследовательского интереса к "Слову" - произведению, выражающему акт исторического и культурного взаимодействия древних русичей и кипчаков, книга М.Ч. Джуртубаева вполне может послужить. Тираж 200 экзмпляров, конечно, мал.

Крепко жму руку.

 О. Сулейменов. Париж, 7 апреля 2005 г.

Эшта, кёз илинир зат болмаса, Олжас Махтини джазгъанын къуру мен айтхан ючюн бир кере окъуб, дагъыда талай замандан къайтарыб окъумаз эди. Кесини затларын джазаргъа да заман табалмай къыйналгъан адамды Сулейменов. Аллай адамны къысха сёзюне да уллу багъа бере билирге керекбиз.

Мен къуру да айтыучанма: Сёз бла кюрешген адам Кърал поэти не да Халкъ поэти болургъа борчлу тюлдю. ХАКЪ ПОЭТИ болургъа уа борчлуду. Хакъ Сёзню айтыргъа керекди ол. Алайсыз аны джазгъанындан не магъана?

Джуртубайланы Махти Хакъ Сёзню айталгъан насыблыланы тизиминдеди. Ол керти джазыучуду, алимди. Тукъумуна-Атына, Джуртуна-Халкъына тыйыншлы адамды. Хар сёзюне Минги Тауну ауанасы тюшюб турады. Алан халкъны, Минги халкъны керти уланы, Минги таулу Джуртубайланы Махти, мындан ары да джолунг узакъ да, джарыкъ да болсун.

Къарачайлы къарындашынг Лайпанланы Билал.

(Нет голосов)

  • Нравится

Комментариев нет