Расширенный поиск
26 Июля  2024 года
Логин: Регистрация
Пароль: Забыли пароль?
  • Окъуусуз билим – джокъ, билимсиз кюнюнг – джокъ.
  • Ач отунчуну ачыуу – бурнунда.
  • Ёлмесенг да, къарт дамы болмазса?
  • Адамны артындан къара сабан сюрме.
  • Эрине къаргъыш этген къатын, эрнин къабар.
  • Битмегеннге сакъал – танг.
  • Кёкдеги болмаса, джердегин кёрмейди.
  • Малны кют, джерни тюрт.
  • Уллу атлама – абынырса, уллу къабма – къарылырса.
  • Аш берме да, къаш бер.
  • Джуртун къоругъан озар.
  • Биреуге аманлыкъны тилеме да, кесинге ашхылыкъны тиле.
  • Джаш къарыу бла кючлю, къарт акъыл бла кючлю.
  • Олтуруб кёрюнмей эди да, ёрге туруб кёрюне эди.
  • Тёгюлген тюгел джыйылмайды.
  • Кёбге таш атма.
  • Адеб джокъда, намыс джокъ.
  • Бойнуму джети джерден кессенг да, мен ол ишни этеллик тюлме.
  • Кенгеш болса, уруш болмаз.
  • Чомарт къонакъ юй иесин сыйлар.
  • Эркишини аманы тиширыуну джылатыр.
  • Таугъа чыгъаллыкъ эсенг, тюзде къалма.
  • Джарлы эскисин джамаса, къууаныр.
  • Таш бла ургъанны, аш бла ур.
  • Тёзгеннге, джабылгъан эшик ачылыр.
  • Джаралыны джастыгъында сау ёлюр.
  • Хар ишни да аллы къыйынды.
  • Ариу сёз – къылычдан джити.
  • Ат басханны джер билед.
  • Ашхы болсанг, атынг чыгъар, аман болсанг, джанынг чыгъар.
  • Джашынгы кесинг юретмесенг, джашау юретир.
  • Керти сёзге тёре джокъ.
  • Тюзлюк шохлукъну бегитир.
  • Эл ауузу – элек, анга ийнаннган – халек.
  • Элиб деген, элге болушур.
  • Бюгюн дуния кибик, тамбла ахыратды.
  • Уруну арты – къуру.
  • Аз сёлешген, къайгъысыз турур.
  • Ашда – бёрю, ишде – ёлю.
  • Къарнынг бла ёч алма.
  • Байлыкъ тауусулур, билим тауусулмаз.
  • Адебни адебсизден юрен.
  • Ауурну тюбю бла, дженгилни башы бла джюрюген.
  • Болджал ишни бёрю ашар.
  • Хар сёзню орну барды.
  • Тойгъа барсанг, тоюб бар, эски тонунгу къоюб бар.
  • Мухар, кеси тойса да, кёзю тоймаз.
  • Босагъагъа джууукъ орун болса, ашыгъыб тёрге озма.
  • Кечеси – аяз, кюню – къыш, джарлы къаргъагъа бир аш тюш!
  • Алим болгъандан эсе, адам болгъан къыйынды.

Джюрек ёхтемлик

16.02.2009 0 3112

Лайпанланы Билал

Москвада Горький атлы Адабият институт. Тюздю, бу институт да кишини джазыучу эталлыкъ тюлдю. Алай а, адамны бир фахму джилтини бар эсе, аны айнырына себеб боллукъду. Джазгъанынгы окъугъан, сюзген, кемликлерин айтхан бек керекли ишди. Экинчи джанындан а, былайда адабиятха джангы келгенле бла, айтылгъан Сёз устала бла да танышыргъа, сёлеширге, кенгеширге мадар барды.

Бу институт болмаса, мен не Къайсын бла, не Чингиз Айтматов бла, не Олжас Сулейменов бла танышалмай къалыргъа да болур эдим... Бу институтда танышханма мен Бегийланы Абдуллах бла, Джуртубайланы Махти бла, Ёлмезланы Мурадин бла, Батырбекланы Хамзат бла да... Ёзге сёз Махтини юсюнден башланнганы себебли, анга кёчейик.

Махти дегенлей, къызланы да кёзюн къарата, Адабият институтда чабыб айланнган бир сакъаллы тири таулу джаш кёзюме кёрюнюб къалады. Алай а, заман андан да тири, андан да дженгил къымылдагъан зат кёреме: 60 джыл бола турады ол джашха бюгюнлюкде. Ёзге иш джылда тюлдю, иш - бизни тариххе, адабиятха, культурагъа Махти къошхан юлюшдеди.

Джуртубай улуну аты "Къутхарыучу" деб кёчюрюледи. Атына тыйыншлы бола джашайды Махти. Ким биледи, тин байлыгъыбызны къутхарыр ючюн келген болур дуниягъа ол. Бу оюм башынга келиб къалады Махтини джазгъанларына къарасанг. Аны бла бирге джюрекде ёхтемлик да туудурады аны чыгъармалары: биз уллу, онглу, тарих халкъбыз - дуния дини дуния тили, дуния культурасы болгъан. Аны бла бирге миллет энчилигибизни тас этмей, сюргюнледен, сойкъырымладан да ётдюрюб, бюгюнлеге джетдиралгъан халкъ.

"Къарачай-Малкъал халкъны иннет тёресин" ("Этический кодекс карачаево-балкарского народа") джыйгъан, джарашдыргъан, англатмаларын-тафсирлерин да бералгъан адамды Джуртубайланы Махти. Махти бек керекли иш бла кюрешгенин аны китабларыны атлары огъуна айтыб турадыла: "Древние верования балкарцев и карачаевцев", "Духовная культура карачаево-балкарского народа", "Душа Балкарии", "Карачаево-балкарский героический эпос" эмда башхала.

Махтини къайсы китабын алыб къарасанг да, илмуда ол джангы сёз айталгъанын эслейсе. "Слово о полку Игореве"-ни юсюнден тинтиую да Махтини мени бек сейирсиндирген эди. Аны себебли аны бу джазгъанын, кесими оюмуму да айтыб, мен Парижде Олжас Сулейменовгъа табдырама. Уллу кърал къуллукъда тургъан Олжас, аны окъургъа, кёлюндегин да къысхасы бла меннге джазаргъа заман табады, сау болсун. Сулейменовну джазгъанын былайда толусу бла келтирирге излейме:

Дорогой Билал! Наконец нашел время ответить на письмо о книге М.Ч.Джуртубаева. Я прочёл её ещё в ноябре 2004 г. Сегодня перечитал. Возбуждает само осознание того факта, что где-то в горном селе Хасанья кто-то годами вчитывается в зачитанное до дыр "Слово о полку Игореве" - вещь подозрительную и прекрасную в своей загадочности. Занятие это (по себе знаю) поразительно увлекает. Способно держать в напряжении десятилетиями. И только тогда открывает помаленьку свои тайны. Почти по Маяковскому "в грамм добыча, в год труды".

Я не могу сказать, что автор расшифровал все секреты "Слова", но книга его ничем не слабее десятков других толкований, выпущенных академическими словистами. Она еще одно свидетельство того, что нынешний канонизированный порядок строк в "Слове" - явление, скорее всего, вторичное, сотворенное переписчиками 16 и 18 веков.

Думаю, что для поддержания исследовательского интереса к "Слову" - произведению, выражающему акт исторического и культурного взаимодействия древних русичей и кипчаков, книга М.Ч. Джуртубаева вполне может послужить. Тираж 200 экзмпляров, конечно, мал.

Крепко жму руку.

 О. Сулейменов. Париж, 7 апреля 2005 г.

Эшта, кёз илинир зат болмаса, Олжас Махтини джазгъанын къуру мен айтхан ючюн бир кере окъуб, дагъыда талай замандан къайтарыб окъумаз эди. Кесини затларын джазаргъа да заман табалмай къыйналгъан адамды Сулейменов. Аллай адамны къысха сёзюне да уллу багъа бере билирге керекбиз.

Мен къуру да айтыучанма: Сёз бла кюрешген адам Кърал поэти не да Халкъ поэти болургъа борчлу тюлдю. ХАКЪ ПОЭТИ болургъа уа борчлуду. Хакъ Сёзню айтыргъа керекди ол. Алайсыз аны джазгъанындан не магъана?

Джуртубайланы Махти Хакъ Сёзню айталгъан насыблыланы тизиминдеди. Ол керти джазыучуду, алимди. Тукъумуна-Атына, Джуртуна-Халкъына тыйыншлы адамды. Хар сёзюне Минги Тауну ауанасы тюшюб турады. Алан халкъны, Минги халкъны керти уланы, Минги таулу Джуртубайланы Махти, мындан ары да джолунг узакъ да, джарыкъ да болсун.

Къарачайлы къарындашынг Лайпанланы Билал.

(Нет голосов)

  • Нравится

Комментариев нет