Расширенный поиск
4 Июля  2025 года
Логин: Регистрация
Пароль: Забыли пароль?
  • Магъанасыз сёз – тауушсуз сыбызгъы.
  • Ишлегенден, къарагъан уста.
  • Гугурук къычырмаса да, тангны атары къалмаз.
  • Аманнга игилик этсенг, юйюнге сау бармазса.
  • Эл бла кёргенинг эрелей.
  • Бети – къучакълар, джюреги – бычакълар.
  • Джауумдан сора, кюн кюйдюрюр, ётюрюкден сора, айыб кюйдюрюр.
  • Чарсда алчыны эл кёреди.
  • Ишленмеген джаш – джюгенсиз ат, ишленмеген къыз – тузсуз хант.
  • Айранын берсенг, челегин да къызгъанма.
  • Малны кют, джерни тюрт.
  • Бермеген къол, алмайды.
  • Татлы сёз – балдан татлы.
  • Къызгъанчдан ычхыныр, мухардан ычхынмаз.
  • Акъыллы башны – тили къысха.
  • Чабакъ башындан чирийди.
  • Ауузу аманнга «иги», деме.
  • Киштикге къанат битсе, чыпчыкъ къалмаз эди.
  • Кёз – сюйген джерде, къол – ауругъан джерде.
  • Къарнынг ауруса, ауузунгу тый
  • Эринчекни аурууу – кёб.
  • Къан бла кирген, джан бла чыгъар.
  • Ауругъаннга – кийик саулукъ, джетген къызгъа – чилле джаулукъ.
  • Таш ата билмеген, башына урур.
  • Иги сёз – джаннга азыкъ, аман сёз башха – къазыкъ.
  • Мухардан ач ычхынмаз.
  • Ариу – кёзге, акъыл – джюрекге.
  • Къарны аманнга къазан такъдырма, къолу аманнга от джакъдырма.
  • Джюрек кёзден алгъа кёрюр.
  • Ашаса, ашамаса да, бёрюню ауузу – къан.
  • Кюлме джашха – келир башха.
  • Джюрекден джюрекге джол барды.
  • Тилчи бир сагъатха айлыкъ хата этер.
  • Кёб ашасанг, татыуу чыкъмаз, кёб сёлешсенг, магъанасы чыкъмаз.
  • Билимден уллу байлыкъ джокъду.
  • Тёрени джагъы джокъ.
  • Игилик игилик бла сингдирилиучю затды.
  • Къоркъакъны кёзю экили кёрюр.
  • Бети бедерден, намыс сакълама.
  • Сангырау къулакъ эл бузар.
  • Туз, гырджын аша, тюзлюк бла джаша.
  • Кёлю джокъну – джолу джокъ.
  • Ханы къызы буюгъа-буюгъа киштик болду.
  • Къарнынг бла ёч алма.
  • Башсыз урчукъ тюзюне айланмаз.
  • Бюгюн дуния кибик, тамбла ахыратды.
  • Билмегенинги, билгеннге сор.
  • Окъумагъан сокъурду, сокъур ташха абыныр!
  • Насыблы элин сюер, насыбсыз кесин сюер.
  • Айранны сюйген, ийнек тутар.

Джюрек ёхтемлик

16.02.2009 0 3343

Лайпанланы Билал

Москвада Горький атлы Адабият институт. Тюздю, бу институт да кишини джазыучу эталлыкъ тюлдю. Алай а, адамны бир фахму джилтини бар эсе, аны айнырына себеб боллукъду. Джазгъанынгы окъугъан, сюзген, кемликлерин айтхан бек керекли ишди. Экинчи джанындан а, былайда адабиятха джангы келгенле бла, айтылгъан Сёз устала бла да танышыргъа, сёлеширге, кенгеширге мадар барды.

Бу институт болмаса, мен не Къайсын бла, не Чингиз Айтматов бла, не Олжас Сулейменов бла танышалмай къалыргъа да болур эдим... Бу институтда танышханма мен Бегийланы Абдуллах бла, Джуртубайланы Махти бла, Ёлмезланы Мурадин бла, Батырбекланы Хамзат бла да... Ёзге сёз Махтини юсюнден башланнганы себебли, анга кёчейик.

Махти дегенлей, къызланы да кёзюн къарата, Адабият институтда чабыб айланнган бир сакъаллы тири таулу джаш кёзюме кёрюнюб къалады. Алай а, заман андан да тири, андан да дженгил къымылдагъан зат кёреме: 60 джыл бола турады ол джашха бюгюнлюкде. Ёзге иш джылда тюлдю, иш - бизни тариххе, адабиятха, культурагъа Махти къошхан юлюшдеди.

Джуртубай улуну аты "Къутхарыучу" деб кёчюрюледи. Атына тыйыншлы бола джашайды Махти. Ким биледи, тин байлыгъыбызны къутхарыр ючюн келген болур дуниягъа ол. Бу оюм башынга келиб къалады Махтини джазгъанларына къарасанг. Аны бла бирге джюрекде ёхтемлик да туудурады аны чыгъармалары: биз уллу, онглу, тарих халкъбыз - дуния дини дуния тили, дуния культурасы болгъан. Аны бла бирге миллет энчилигибизни тас этмей, сюргюнледен, сойкъырымладан да ётдюрюб, бюгюнлеге джетдиралгъан халкъ.

"Къарачай-Малкъал халкъны иннет тёресин" ("Этический кодекс карачаево-балкарского народа") джыйгъан, джарашдыргъан, англатмаларын-тафсирлерин да бералгъан адамды Джуртубайланы Махти. Махти бек керекли иш бла кюрешгенин аны китабларыны атлары огъуна айтыб турадыла: "Древние верования балкарцев и карачаевцев", "Духовная культура карачаево-балкарского народа", "Душа Балкарии", "Карачаево-балкарский героический эпос" эмда башхала.

Махтини къайсы китабын алыб къарасанг да, илмуда ол джангы сёз айталгъанын эслейсе. "Слово о полку Игореве"-ни юсюнден тинтиую да Махтини мени бек сейирсиндирген эди. Аны себебли аны бу джазгъанын, кесими оюмуму да айтыб, мен Парижде Олжас Сулейменовгъа табдырама. Уллу кърал къуллукъда тургъан Олжас, аны окъургъа, кёлюндегин да къысхасы бла меннге джазаргъа заман табады, сау болсун. Сулейменовну джазгъанын былайда толусу бла келтирирге излейме:

Дорогой Билал! Наконец нашел время ответить на письмо о книге М.Ч.Джуртубаева. Я прочёл её ещё в ноябре 2004 г. Сегодня перечитал. Возбуждает само осознание того факта, что где-то в горном селе Хасанья кто-то годами вчитывается в зачитанное до дыр "Слово о полку Игореве" - вещь подозрительную и прекрасную в своей загадочности. Занятие это (по себе знаю) поразительно увлекает. Способно держать в напряжении десятилетиями. И только тогда открывает помаленьку свои тайны. Почти по Маяковскому "в грамм добыча, в год труды".

Я не могу сказать, что автор расшифровал все секреты "Слова", но книга его ничем не слабее десятков других толкований, выпущенных академическими словистами. Она еще одно свидетельство того, что нынешний канонизированный порядок строк в "Слове" - явление, скорее всего, вторичное, сотворенное переписчиками 16 и 18 веков.

Думаю, что для поддержания исследовательского интереса к "Слову" - произведению, выражающему акт исторического и культурного взаимодействия древних русичей и кипчаков, книга М.Ч. Джуртубаева вполне может послужить. Тираж 200 экзмпляров, конечно, мал.

Крепко жму руку.

 О. Сулейменов. Париж, 7 апреля 2005 г.

Эшта, кёз илинир зат болмаса, Олжас Махтини джазгъанын къуру мен айтхан ючюн бир кере окъуб, дагъыда талай замандан къайтарыб окъумаз эди. Кесини затларын джазаргъа да заман табалмай къыйналгъан адамды Сулейменов. Аллай адамны къысха сёзюне да уллу багъа бере билирге керекбиз.

Мен къуру да айтыучанма: Сёз бла кюрешген адам Кърал поэти не да Халкъ поэти болургъа борчлу тюлдю. ХАКЪ ПОЭТИ болургъа уа борчлуду. Хакъ Сёзню айтыргъа керекди ол. Алайсыз аны джазгъанындан не магъана?

Джуртубайланы Махти Хакъ Сёзню айталгъан насыблыланы тизиминдеди. Ол керти джазыучуду, алимди. Тукъумуна-Атына, Джуртуна-Халкъына тыйыншлы адамды. Хар сёзюне Минги Тауну ауанасы тюшюб турады. Алан халкъны, Минги халкъны керти уланы, Минги таулу Джуртубайланы Махти, мындан ары да джолунг узакъ да, джарыкъ да болсун.

Къарачайлы къарындашынг Лайпанланы Билал.

(Нет голосов)

  • Нравится

Комментариев нет