Translit
Джашау джолу неден башланады…
21.04.2015
0
3946
Бешик усталыкъ миллетибизде тас болмагъанын, уста ишчиле азлыкъ этгенликге, Каппушланы Исмаилны юсюнден, аны бешиклери джюзле бла мингле бла миллетибзни джаш тёлюсюн ёсдюргенин хапарын айтайым. Къарачай миллет Кавказны джеринде, тамам эм ариу тюзлеринде джайылгъанды. Кесини къонакъбайлыгъы бла, ёхтемлиги бла, тазалыгъы бла бютёу дуниягъа ариу халдан билингенди. Аллы эски ёмюрледен башланнган себебден культура байлыгъы да къыйырсызды деб айтырчады.
XIX ёмюрню аллында башха миллетле тас эте тургъан адетлерин, тиллерин эм артда Ата джуртларын, Къарачай миллет бюгюнлюкде кесини кючю бла, аллында тюзлюк джолун ачыб барын да къатдыргъанлай турады.
Къарачай миллет хар къайда да хар заманда да тюрлю халы болгъан джумушха не къадар тири, кючлю, къатыкъол болгъанды. Бурун замандан келген къол джумушла бизни заманыбызгъа да кесини ызын келтиргендиле.
Сабий бешик къарачай юйдегини ажымсыз бир керек кесеги болуб тургъанды. Бюгюнлюкде бютеу миллетде бешиксиз бир юйдеги табмазса.
Сабийге халини юретген бизни миллетде бешикге салгъандан башланнганды. Бошланмазча, сабийни аякъчыкъларын къатдырыб къысхандыла. Къолларын андан аз бошлагъандыла, алай а кёб бала къарыуун джыйыб, ёхтемлеб аякъ чыгъармаса да, къолларын чыгъарады.
Бешикде сабий аурумайын ёссе, уллу болса, ол бешик тамам игиге саналгъанды. Уллудан гитчеге къалыб, бютеу юйдегилени ёсдюрген бешикле бардыла.
Азияны заманында къалгъан ачлыгъыбыз бусагъатда да кетмейди…
Бурундан келтириб, бешик игиликни бюгюннге дери джетдирген адамларыбыз аздыла, алай а Учкекен элде, бюгюн бюгече да ол къыйын, ауур ишни этген Каппушланы Магометни джашы Исмаил джашайды.
- Гитчеликден бери сабий заманымда агъачдан талай тюрлю джаныуарчыкъланы суратларын къырыб, тенглериме саугъала эте эдим, - деб Исмаил къолу гитчеликден бери агъач бла ишлерге джарашгъанын ангылатды.
Исмаил юйдегилеринде абадан джаш, тюкенчини юйюнде ёсгенди. Кёчгюнчюлюкге дери Схауат элде джашахандыла.
- Хауаны кирсизлигинден, тазалыгъындан кёкюрегинге толу алалмай эдинг солууну, - деб, Исмаил туугъан элин махтай эди.
Тамам кючлю, къаты адамла болуб, атасы Магомет бла анасы Аминат, къазауатны къара кюнлеринде, кёчгюнчюлюкню да ётюб, Ата джуртубузгъа сау эсен къайтыб келгендиле.
Азияда кетген къыйын кюнлени юсюнден бизге къысха хапар айтхан эди Исмаил:
- Мен гитче къарнашым бла (Каппушланы Къаплан) Азияда эки орус джашчыкъ бла шохлукъ тута эдим. Экиси да къарнашла эдиле, мен бла Къапланча. Ортада таныш адамлача болмай керти къаты тенгле болуб Шурик (Александр Старовойтов) бла мен бир бирибизни къайда да тутханлай тура эдик. Анам нартюх ундан гырджынла биширсе, экибизге да бир бере эди, джетмей къалмасын къалгъанлагъа да деб. Ортада гырджынны эки джарты этиб, алай ашай эдик. Бусагъатда адамла ангыламайдыла гырджынны байлыгъын, бир гитче умурну тюшюрсек къыйнала эдик биз. Къазауатны заманында, Азияны заманында къалгъан ачлыгъыбыз бусагъатда да кетмейди. Кеси сынамагъан адам айтхан сёзлени ангыларыкъ тюлдю. Гырджын бюртюкню къаллай бир багъалатыргъа керегин сынамасанг, ангыламайса. Алай а, Къарачай миллетибиз къачанда кючлю эди, джашау берген бушууланы кётюрген миллетди, сыйын кёлтюре билген миллетди,14 джылны ичинде кесин тас этмеген миллетди.
- Исмаил, ишигизни терен магъанасы болгъанын, миллетибизни эски адетлерин тас этмегенлигин, Къарачай миллетибизге керек къол ызыгъызны къойгъаныгъызны къалай ангылайсыз?
- Мен миллетими сюйгенча, бир тукъум адам аурумай болур. Сабий туугъан миллетибизде тамам уллу къууанчды, аны джарыкъ джашауу Къарачай бешикде башланса, артыкъсыз да мени бешигимде, джюрегиме бал джагъылгъан кибик болады.
Сёзлери шагъатлыкъ этедиле, аны ачыкъ, таза джюреги бла миллетин сюйгенине. Кесини юйдегисинде 3 къызы бла 1 джашы, аланы сабийлери Исмаилны бешиклеринде ёсгендиле. Учкекен элде табмазса аны бешиги болмагъан бир юйдеги. Талай экземпляр тыш къыраллагъа да ашырылгъанды (Турциягъа, Америкагъа, Франциягъа).
Къызчыкъ тууса, акъ бешик аладыла, уланнга уа къара излейдиле…
1956 джылдан бюгюннге дери Исмаил бир кюнюн да къоймай, халаллыгъын билдире, бешикле этиб турады.
Туугъан сабийле бла къалмай, къарт адамлагъа дери сагъышлы болуб, аланы нени юсюнден инджилгенлерин ангылаб, къол таякъла да этеди.
- Сабийликде бешик къалай керек эсе, къартлыкъда агъач алай кибик керекди, - деб ангылатады Исмаил.
Аны бешиклерини ариулукълары бла, ишленнгенлерини сейирликлери бла кёзюнгю алыб турадыла. Тюз агъачдан тамаша бурмала кесиб, аланы бир бирине джабышдыргъан керти уста адамны къарыуунда болургъа ёчдю. Уста адам бешиклерин нызы, къайын агъачдан этеди, тюрлю-тюрлю бояу береди: къара, акъ неда мор. Алгъа агъачны къургъатыб, артдан бешик ишленирге керекди, алайсыз агъач сууланыб ичинден джарылыб башларыкъды. Агъач эм азы бла 1-2 ыйыкъ кебеди, джай кюнледе андан азыракъ. Бешик тыныб бошагъандан сора, аны бояуун сайлаб, эки къат этиб, джагъады. Бояуну кебери да 2-3 кюн алады.
- Къызчыкъ тууса, акъ бешик аладыла, уланнга уа къара излейдиле, - деб, Исмаил гитче тахсасын ачды.
- Исмаил бюгюнлюкде къолугъузда ишигиз барды, энди акъылыгъыз болса, не затны тюрлендирлик эдигиз?
- Бир тукъум бир кесек джашаууму да аууштурлукъ тюл эдим. Бу ишге, бу джумушха мени джюрегим кеси келтиргенди, бир кюнню сокъуранмагъанма сайлагъаныма. Къарачай миллетим тазады, кючлюдю, къайда да башын сакълай билгенди, къонакъны сыйлай билгенди, сыйын тута билгенди, мени да ол миллетге хайырым болгъанына мен бек ачы джюрек бла къууанама, адамны джашауу мени къолумдан башланнганы меннге уллу къууанчды. Аны ангылаб, сора къалай сокъуранайым ётген джашауума? - деб, Исмаил джылы сёзлери бла къууандырды.
Миллетибизде Исмаилча адамла аз болуб барадыла, Къарачайгъа джан аурутхан, адебин, намысын ычхындырмазын излеген, бешик адетин къоймазлыгъын излеген.
- Бу заманда унутулуб барады бешик, миллетибиз тышындан келген халны алыб, сабий орунлагъа кёчюб барадыла. Ишими джангы башлагъан заманымда кече джукъламай алай ишлей эдим, бешик аллыкъла асыры кёб болгъандан. Аны да бек къууаныб, ишиме джанымы салыб битдире эдим, - деб, тарыкъды Исмаил. Заман бир тюрлю болгъанын ангылаб, мен да мыдах болдум.
Исмаилны туудугъу болуб, аны ишлегенин кёрюб, гитчеликден бери миллетиме сюймеклигими къатдыргъанлай тургъанына бек борчлума мен. Школдан келсем, ашамагъанлай аттяны ишлеген юйюне чабыб бара эдим. Анда кесим да бир умур-чумур этиб, бир агъачны бир агъачгъа ургъаныма кесиме кёл салыб, уллу джумуш тындыргъан кибик кёлюмю иги этиб тура эдим.
Кёб сёзлери бюгюнлюкде эсимде турадыла къарт атамы, ала мени джолуму ачыкъ этедиле. Талай джылдан, окъуудан юйге барсам, аттяны къарт болгъанын ангыласам, ал заманладача къарыуу азлыкъ этиб, кёрсем, кёзюме джыламукъ урады. Алай а къартлыгъына да къарамай, тирилигин бузмай, кесин къатдырыб, бюгюнлюкге дери бешик джумушун баджарыб тургъанына артыкъсыз да уллу Аллахдан саулукъ эсенлик тилейме анга.
Каппушланы Эльвира
Комментариев нет