Расширенный поиск
6 Декабря  2023 года
Логин: Регистрация
Пароль: Забыли пароль?
  • Джашлыкъ этмеген, башлыкъ этмез.
  • Ойнай билмеген, оюн бузар.
  • Бет бетге къараса, бет да джерге къарар.
  • Джаралыны джастыгъында сау ёлюр.
  • Адамны джюреги нени кёрюрге сюйсе, кёзю да аны кёрюрге ёч болады.
  • Тенги кёбню джау алмаз, акъылы кёбню дау алмаз.
  • Джырчы джырчыгъа – къарнаш.
  • Тамырсыз терекге таянма – джыгъылырса.
  • Ханы къызы буюгъа-буюгъа киштик болду.
  • Артына баргъанны, къатына барма.
  • Аз сёлешген, къайгъысыз турур.
  • Биреуню къыйынлыгъы бла кесинге джол ишлеме.
  • Сабыр джетер муратха, сабырсыз къалыр уятха.
  • Ач къарным, тынч къулагъым.
  • Бир абыннган – минг сюрюнюр.
  • Уллу сёлешме да, уллу къаб.
  • Къатын къылыкъсыз, эр тынчлыкъсыз.
  • Байлыкъ келсе, акъыл кетер.
  • Къайгъыны сюйген, къайгъы табар.
  • Къыйынлы джети элни къайгъысын этер.
  • Мал тутхан – май джалар.
  • Ауругъан – джашаудан умутчу.
  • Телиге от эт десенг, юйюнге от салыр.
  • Экиндини кеч къылсанг, чабыб джетер ашхам.
  • Азыкълы ат арымаз, къатыны аман джарымаз.
  • Кёбден умут этиб, аздан къуру къалма.
  • Окъугъан – асыу, окъумагъан – джарсыу.
  • Окъумагъан сокъурду, сокъур ташха абыныр!
  • Эр абынмай, эл танымаз.
  • Тёзген – тёш ашар!
  • Элни кючю – эмеген.
  • Хар ишни да аллы къыйынды.
  • Аллахдан тилесенг, кёб тиле.
  • Айыбны суу бла джууалмазса.
  • Къонакъ кёб келюучю юйню, къазаны отдан тюшмез.
  • Кёб джашагъан – кёб билир.
  • Огъурлуну сёзю – суу, огъурсузну сёзю – уу.
  • Кёпюр салгъан кеси ётер, уру къазгъан кеси кетер.
  • Биреуге кёлтюрген таягъынг, кесинги башынга урур.
  • Уллу айтханны этмеген – уллаймаз.
  • Ашхы – джыяр, аман – джояр.
  • Гитче джилтин уллу элни джандырыр.
  • Тойгъандан сора, ашны сёкме.
  • Хунаны тюбюн къазсанг, юсюнге ауар.
  • Кюн кёрмеген, кюн кёрсе, кюндюз чыракъ джандырыр.
  • Ариу сёз – къылычдан джити.
  • Татлы сёз – балдан татлы.
  • Тешик этген тынчды, аны джамагъан къыйынды.
  • Абынмазлыкъ аякъ джокъ, джангылмазлыкъ джаякъ джокъ.
  • Орну джокъну – сыйы джокъ.

АЛЧАГИРОВ БАЙКУЛ МАКОЕВИЧ (1830 - 1938)

18.06.2004 0 5300

Тамара Биттирова,
доктор филологических наук

 

Родился в бедной крестьянской семье в ауле Урусбиево (Верхний Баксан). Имя Алчагирова в народном сознании было заменено псевдонимом Гычы.

Истории, связанные с различными высказываниями Гычы сохранились в памяти жителей Баксанского ущелья, прежде всего у многочисленных внуков и правнуков. Творчество Гычы вытеснило из устных рассказов жителей этого ущелья рассказы о Насрединне Ходже. В шутках, притчах и побасенках Гычы прослеживается влияние фольклорных традиций. Это и использование конструктивных элементов системы малых жанров, лаконичность и образность, юмор, доходящий до гротескных форм.

Ведущие тропы, на основе которых строит свои шуточные рассказы Гычы - это антифраз и велеризм. Сохранилась и сатирическая песня "Хамза", в которой певец для усиления комического эффекта заставляет главного героя совершать абсурдные поступки и изрекать поток необдуманных высказываний. Так, Хамза, многие годы батрачивший на князей Урусбиевых, видит себя их повелителем - князь Науруз, запрягая 7 ишаков ходит на Адырсу за хворостом и чистит ему сапоги. Сестры Науруза, красавицы Даулетхан и Дауумхан, готовят ему одежду и постель. Возвращая своего героя в реальность, Гычы восклицает в рефрене: "Эх, Хамза Хамза!"

В этой песне наряду с сатирическими элементами содержится и убежденность автора в необходимости перемен в общественной жизни. В песне сохранились этнографические реалии крестьянского быта XIX века, а также особенности синтаксических и фразеологических конструкций, характерные для языка карачаево-балкарцев того периода.

Творчество Гычы дошло до современного читателя в устной передаче. По утверждению внука Гычы, Алчагирова Хамзата, его стихи и песни накануне Великой Отечественной войны были подготовлены сотрудниками КБНИИ к изданию, но затем утеряны в период войны и выселения балкарского народа.

 

 

ХАМЗА

Атакуланы Хамза, Хамза,
Хамза, уа къатын алмайды.
Ариу Къутас эрге бармайды.
Аллабызда мажал малыбыз къалмайды.
Былтыр къачда асырагъан улагъым
Тузлукъ чыккыргъа кёмюлдю.
Быйыл къачда бал гыбытым тёгюлдю.
Хамзаны тутхан иши сёгюлдю.
Ариу Къутас жаланаякъ, жаланбаш,
Ариу Къутас акъ мангылай, къаракъаш.
Аллахны жылындан юйюме бир къан салады
Атакуланы тели саламбаш.
Атакуланы Хамза, Хамза къатын алмайды.
Атакуланы саламбай,
Тёзалмадынг энчи къалгъан кеченгде
Асыралгъан бал гыбытдан жаламай.
Жеталмадынг шинтиклени къаламай
Къутас кёрсе, жанын алыр къарамай
Атакуланы Хамза,
Ариу Къутасны ариулугъун сизге мен айтсам,
Акъ къагъытха къара къалам тартханлай,
Бал гыбытны тёгюп, къайры къачып бараса,
Балчыкъдан чыгъып, чал къабан, тюзге къачханлай.
Бал гыбытынг къалгъанды сени
Юй тёгерегине бал шербетле чачханлай.
Саралмагъан Сары алтындан кёре эдим
Хамзаны тютюн ичген муштугу.
Эрге барырына заран болады
Къутасны мыйыгъында юч тюгю.
Хамза болду чырдыланы киштиги.
Атакуланы Хамза,
Атакуланы Хамза болгъанса
Юйюнгде бал шербетле бюлчерге?
Къойларымы ийнегме Тау Артында чиферге,
Кёлюме жараулу сюрюучю тапмайды кютерге
Къартлыкъ улу Доблай болур мени сюрюучюм,
Орусбийланы Науруз жети эшек бла Адыр Суугъа
      жюрюучюм.
Ариу Даулетхан келип биргеме жатыучум,
Орусбийланы Дамхан кёнчигими тартыучум,
Хадаужукъ улу Жанхотияда жылкъыларымы
      кютюучюм,
Орусбийланы Науруз чурукъларымы сюртюучюм…

("Эски къарачай-малкъар адабият", Нальчик, 2002 г.)

(Нет голосов)

  • Нравится

Комментариев нет