Расширенный поиск
13 Июля  2025 года
Логин: Регистрация
Пароль: Забыли пароль?
  • Кёбден умут этиб, аздан къуру къалма.
  • Босагъагъа джууукъ орун болса, ашыгъыб тёрге озма.
  • Джарлыны тону джаз битер.
  • Окъуусуз билим – джокъ, билимсиз кюнюнг – джокъ.
  • Эки къатын алгъанны къулагъы тынгнгаймаз.
  • Ач – эснер, ат – кишнер.
  • Чарсда алчыны эл кёреди.
  • Къобан да къуру да къобханлай турмайды, адам да къуру да патчахлай турмайды.
  • Сабий кёргенин унутмаз.
  • Адамны артындан къара сабан сюрме.
  • Халкъны джырын джырласанг, халкъ санга эжиу этер.
  • Бастасын ашагъан, хантусун да ичер.
  • Экеулен сёлеше тура эселе, орталарына барыб кирме.
  • Джарлыны эшигин махтагъан джабар.
  • Ашыкъгъанны этеги бутуна чырмалыр.
  • Кеси юйюмде мен да ханма.
  • Телиге акъыл салгъандан эсе, ёлгеннге джан салырса.
  • Садакъачыны джаны – къапчыгъында.
  • Тик ёргени, тик энгишгеси да болады.
  • Аман къатын сабий табса, бий болур…
  • Юреннген ауруу къалмаз.
  • Ач, тоймам, дейди, тойгъан, ач болмам, дейди.
  • Юй кюйдю да, кюйюз чыкъды, ортасындан тюйюш чыкъды.
  • Агъач – джерни чырайы, кийим – эрни чырайы.
  • Аманнга алтын чыдамаз.
  • Кёб джашагъан – кёб билир.
  • Ана кёлю – балада, бала кёлю – талада.
  • Рысхы – насыбха къор.
  • Атадан ёксюз – бир ёксюз, анадан ёксюз – эки ёксюз.
  • Сютню башын джалагъан къутулур, тюбюн ичген тутулур.
  • Тилчи тилден къаныкъмаз.
  • Таукелге нюр джауар.
  • Аманны тукъумуна къарама, игини тукъумун сорма.
  • Билмейме деген – бир сёз
  • Къатыны харакетли болса, эри къымсыз болур.
  • Чомартны къолун джокълукъ байлар.
  • Туз, гырджын аша, тюзлюк бла джаша.
  • Урама да – ёледи, сатама да – келеди.
  • Байлыкъ адамны сокъур этер.
  • Эркишиге тары кебек танг кёрюнюр.
  • Кютгени беш эчки, сызгъыргъаны уа, джерни джарады.
  • Накъырданы арты керти болур.
  • Харам къарнашдан, халал тенг ашхы.
  • Арба аугъандан сора, джол кёргюзтюучю кёб болур.
  • Ётюрюкню къуйругъу – бир тутум.
  • Аджаллыгъа окъсуз шкок атылыр.
  • Эр сокъур болсун, къатын тилсиз болсун.
  • Сёлеш деб шай берген, тохта деб, сом берген.
  • Аш хазыр болса, иш харам болур.
  • Джырчы джырчыгъа – къарнаш.

АЛЧАГИРОВ БАЙКУЛ МАКОЕВИЧ (1830 - 1938)

18.06.2004 0 5723

Тамара Биттирова,
доктор филологических наук

 

Родился в бедной крестьянской семье в ауле Урусбиево (Верхний Баксан). Имя Алчагирова в народном сознании было заменено псевдонимом Гычы.

Истории, связанные с различными высказываниями Гычы сохранились в памяти жителей Баксанского ущелья, прежде всего у многочисленных внуков и правнуков. Творчество Гычы вытеснило из устных рассказов жителей этого ущелья рассказы о Насрединне Ходже. В шутках, притчах и побасенках Гычы прослеживается влияние фольклорных традиций. Это и использование конструктивных элементов системы малых жанров, лаконичность и образность, юмор, доходящий до гротескных форм.

Ведущие тропы, на основе которых строит свои шуточные рассказы Гычы - это антифраз и велеризм. Сохранилась и сатирическая песня "Хамза", в которой певец для усиления комического эффекта заставляет главного героя совершать абсурдные поступки и изрекать поток необдуманных высказываний. Так, Хамза, многие годы батрачивший на князей Урусбиевых, видит себя их повелителем - князь Науруз, запрягая 7 ишаков ходит на Адырсу за хворостом и чистит ему сапоги. Сестры Науруза, красавицы Даулетхан и Дауумхан, готовят ему одежду и постель. Возвращая своего героя в реальность, Гычы восклицает в рефрене: "Эх, Хамза Хамза!"

В этой песне наряду с сатирическими элементами содержится и убежденность автора в необходимости перемен в общественной жизни. В песне сохранились этнографические реалии крестьянского быта XIX века, а также особенности синтаксических и фразеологических конструкций, характерные для языка карачаево-балкарцев того периода.

Творчество Гычы дошло до современного читателя в устной передаче. По утверждению внука Гычы, Алчагирова Хамзата, его стихи и песни накануне Великой Отечественной войны были подготовлены сотрудниками КБНИИ к изданию, но затем утеряны в период войны и выселения балкарского народа.

 

 

ХАМЗА

Атакуланы Хамза, Хамза,
Хамза, уа къатын алмайды.
Ариу Къутас эрге бармайды.
Аллабызда мажал малыбыз къалмайды.
Былтыр къачда асырагъан улагъым
Тузлукъ чыккыргъа кёмюлдю.
Быйыл къачда бал гыбытым тёгюлдю.
Хамзаны тутхан иши сёгюлдю.
Ариу Къутас жаланаякъ, жаланбаш,
Ариу Къутас акъ мангылай, къаракъаш.
Аллахны жылындан юйюме бир къан салады
Атакуланы тели саламбаш.
Атакуланы Хамза, Хамза къатын алмайды.
Атакуланы саламбай,
Тёзалмадынг энчи къалгъан кеченгде
Асыралгъан бал гыбытдан жаламай.
Жеталмадынг шинтиклени къаламай
Къутас кёрсе, жанын алыр къарамай
Атакуланы Хамза,
Ариу Къутасны ариулугъун сизге мен айтсам,
Акъ къагъытха къара къалам тартханлай,
Бал гыбытны тёгюп, къайры къачып бараса,
Балчыкъдан чыгъып, чал къабан, тюзге къачханлай.
Бал гыбытынг къалгъанды сени
Юй тёгерегине бал шербетле чачханлай.
Саралмагъан Сары алтындан кёре эдим
Хамзаны тютюн ичген муштугу.
Эрге барырына заран болады
Къутасны мыйыгъында юч тюгю.
Хамза болду чырдыланы киштиги.
Атакуланы Хамза,
Атакуланы Хамза болгъанса
Юйюнгде бал шербетле бюлчерге?
Къойларымы ийнегме Тау Артында чиферге,
Кёлюме жараулу сюрюучю тапмайды кютерге
Къартлыкъ улу Доблай болур мени сюрюучюм,
Орусбийланы Науруз жети эшек бла Адыр Суугъа
      жюрюучюм.
Ариу Даулетхан келип биргеме жатыучум,
Орусбийланы Дамхан кёнчигими тартыучум,
Хадаужукъ улу Жанхотияда жылкъыларымы
      кютюучюм,
Орусбийланы Науруз чурукъларымы сюртюучюм…

("Эски къарачай-малкъар адабият", Нальчик, 2002 г.)

(Нет голосов)

  • Нравится

Комментариев нет