Расширенный поиск
29 Марта  2024 года
Логин: Регистрация
Пароль: Забыли пароль?
  • Душманны тышы – акъ, ичи – къара.
  • Джаным-тиним – окъуу, билим.
  • Биреуге кёлтюрген таягъынг, кесинги башынга урур.
  • Джан саулукъ бермей, сан саулукъ бермезсе.
  • Билимли ёлмез, билимсиз кёрмез.
  • Нарт сёз къарт болмаз.
  • Рысхы – сют юсюнде кёмюк кибикди.
  • Нафысынгы айтханын этме, намысынгы айтханын эт.
  • Ёлген ийнек сютлю болур.
  • Сибиртки да сыйлы болду, кюрек да кюнлю болду.
  • Билеги кючлю, бирни джыгъар, билими кючлю, мингни джыгъар.
  • Сабий кёргенин унутмаз.
  • Джыланны къуйругъундан басарынг келсе, аны башы болгъанын унутма.
  • Алим болгъандан эсе, адам болгъан къыйынды.
  • Къошда джокъгъа – юлюш джокъ.
  • Сёз – кюмюш, джыр – алтын.
  • Ашда уялгъан – мухар, ишде уялгъан – хомух.
  • Тилсиз миллет джокъ болур.
  • Бет бетге къараса, бет да джерге къарар.
  • Мухардан ач ычхынмаз.
  • Абынмазлыкъ аякъ джокъ, джангылмазлыкъ джаякъ джокъ.
  • Ашарыкъда сайлагъаннга – чий гырджын.
  • Къызгъанчдан ычхыныр, мухардан ычхынмаз.
  • Келгинчи, къонакъ уялыр, келгенден сора, къонакъбай уялыр.
  • Сакъламагъан затынга джолукъсанг, не бек къууанаса, не бек ачыйса.
  • Чёбню кёлтюрсенг, тюбюнден сёз чыгъар.
  • Ат да турмайды бир териде.
  • Адам бла мюлк юлешмеген эсенг, ол адамны билиб бошагъанма, деб кесинги алдама.
  • Атлыны ашхысы, ат тизгининден билинир
  • Тау башында, тау болмаз, джангыз терек, бау болмаз.
  • Ариу – кёзге, акъыл – джюрекге.
  • Аманны къуугъан, аманлыкъ табар.
  • Тенгни тенглиги джашай барсанг билинир.
  • Эл ауузу – элия.
  • Чыбыкълыкъда бюгюлмеген, къазыкълыкъда бюгюлмей эди.
  • Окъ къызбайны джокълайды.
  • Игиге айтсанг – билир, аманнга айтсанг – кюлюр.
  • Иги – алгъыш этер, аман – къаргъыш этер.
  • Биреу ашаб къутулур, биреу джалаб тутулур.
  • Джахил болса анасы, не билликди баласы?
  • Айраннга суу къош, телиге джол бош.
  • Узун джолну барсанг, бюгюн келирсе, къысха джолну барсанг, тамбла келирсе.
  • Бермеген къол, алмайды.
  • Къар – келтирди, суу – элтди.
  • Джол бла сёзню къыйыры джокъ.
  • Эркишини аманы тиширыуну джылатыр.
  • Ётген ёмюр – акъгъан суу.
  • Адам боллукъ, атламындан белгили болур.
  • Джигер – джаннга къыйынлыкъ.
  • Къарнынг ауруса, ауузунгу тый

АЛЧАГИРОВ БАЙКУЛ МАКОЕВИЧ (1830 - 1938)

18.06.2004 0 5411

Тамара Биттирова,
доктор филологических наук

 

Родился в бедной крестьянской семье в ауле Урусбиево (Верхний Баксан). Имя Алчагирова в народном сознании было заменено псевдонимом Гычы.

Истории, связанные с различными высказываниями Гычы сохранились в памяти жителей Баксанского ущелья, прежде всего у многочисленных внуков и правнуков. Творчество Гычы вытеснило из устных рассказов жителей этого ущелья рассказы о Насрединне Ходже. В шутках, притчах и побасенках Гычы прослеживается влияние фольклорных традиций. Это и использование конструктивных элементов системы малых жанров, лаконичность и образность, юмор, доходящий до гротескных форм.

Ведущие тропы, на основе которых строит свои шуточные рассказы Гычы - это антифраз и велеризм. Сохранилась и сатирическая песня "Хамза", в которой певец для усиления комического эффекта заставляет главного героя совершать абсурдные поступки и изрекать поток необдуманных высказываний. Так, Хамза, многие годы батрачивший на князей Урусбиевых, видит себя их повелителем - князь Науруз, запрягая 7 ишаков ходит на Адырсу за хворостом и чистит ему сапоги. Сестры Науруза, красавицы Даулетхан и Дауумхан, готовят ему одежду и постель. Возвращая своего героя в реальность, Гычы восклицает в рефрене: "Эх, Хамза Хамза!"

В этой песне наряду с сатирическими элементами содержится и убежденность автора в необходимости перемен в общественной жизни. В песне сохранились этнографические реалии крестьянского быта XIX века, а также особенности синтаксических и фразеологических конструкций, характерные для языка карачаево-балкарцев того периода.

Творчество Гычы дошло до современного читателя в устной передаче. По утверждению внука Гычы, Алчагирова Хамзата, его стихи и песни накануне Великой Отечественной войны были подготовлены сотрудниками КБНИИ к изданию, но затем утеряны в период войны и выселения балкарского народа.

 

 

ХАМЗА

Атакуланы Хамза, Хамза,
Хамза, уа къатын алмайды.
Ариу Къутас эрге бармайды.
Аллабызда мажал малыбыз къалмайды.
Былтыр къачда асырагъан улагъым
Тузлукъ чыккыргъа кёмюлдю.
Быйыл къачда бал гыбытым тёгюлдю.
Хамзаны тутхан иши сёгюлдю.
Ариу Къутас жаланаякъ, жаланбаш,
Ариу Къутас акъ мангылай, къаракъаш.
Аллахны жылындан юйюме бир къан салады
Атакуланы тели саламбаш.
Атакуланы Хамза, Хамза къатын алмайды.
Атакуланы саламбай,
Тёзалмадынг энчи къалгъан кеченгде
Асыралгъан бал гыбытдан жаламай.
Жеталмадынг шинтиклени къаламай
Къутас кёрсе, жанын алыр къарамай
Атакуланы Хамза,
Ариу Къутасны ариулугъун сизге мен айтсам,
Акъ къагъытха къара къалам тартханлай,
Бал гыбытны тёгюп, къайры къачып бараса,
Балчыкъдан чыгъып, чал къабан, тюзге къачханлай.
Бал гыбытынг къалгъанды сени
Юй тёгерегине бал шербетле чачханлай.
Саралмагъан Сары алтындан кёре эдим
Хамзаны тютюн ичген муштугу.
Эрге барырына заран болады
Къутасны мыйыгъында юч тюгю.
Хамза болду чырдыланы киштиги.
Атакуланы Хамза,
Атакуланы Хамза болгъанса
Юйюнгде бал шербетле бюлчерге?
Къойларымы ийнегме Тау Артында чиферге,
Кёлюме жараулу сюрюучю тапмайды кютерге
Къартлыкъ улу Доблай болур мени сюрюучюм,
Орусбийланы Науруз жети эшек бла Адыр Суугъа
      жюрюучюм.
Ариу Даулетхан келип биргеме жатыучум,
Орусбийланы Дамхан кёнчигими тартыучум,
Хадаужукъ улу Жанхотияда жылкъыларымы
      кютюучюм,
Орусбийланы Науруз чурукъларымы сюртюучюм…

("Эски къарачай-малкъар адабият", Нальчик, 2002 г.)

(Нет голосов)

  • Нравится

Комментариев нет