Расширенный поиск
13 Июля  2025 года
Логин: Регистрация
Пароль: Забыли пароль?
  • Кёл ашады да, кеси ашады.
  • Кёб джат да, бек чаб.
  • Кесине оноу эте билмеген, халкъына да эте билмез.
  • Чомарт бергенин айтмаз.
  • Бети къызарыучу адамны, джюреги харам болмаз.
  • Байдан умут эте, джарлыдан ёгюз багъасы къорады.
  • Сагъыш – къартлыкъгъа сюйюмчю.
  • Кёлсюзден сёзсюз тууар.
  • Джыгъылгъанны сырты джерден тоймаз.
  • Таш ата билмеген, башына урур.
  • Ханы къызы буюгъа-буюгъа киштик болду.
  • Къызын тута билмеген, тул этер, джашын тута билмеген, къул этер.
  • Ётюрюкчюню шагъаты – къатында.
  • Окъдан джара эртде-кеч болса да бителир, сёз джара, ёмюрге къалыр.
  • Ишни ахырын ойламай, аллын башлама.
  • Минг тенг да азды, бир джау да кёбдю.
  • Адамны сабийин сюйген джюреги, бычакъча, джитиди.
  • Суу да къайтады чыкъгъан джерине.
  • Джырына кёре эжиую.
  • Джырчы ёлсе, джыры къалыр.
  • Ёлген аслан – сау чычхан.
  • Аман къатын сабий табса, бий болур…
  • Чалманны аллы къалай башланса, арты да алай барады.
  • Гугурук къычырмаса да, тангны атары къалмаз.
  • Ачыкъ джюрекге джол – ачыкъ.
  • Эр абынмай, эл танымаз.
  • Тойгъа барсанг, тоюб бар, эски тонунгу къоюб бар.
  • Атадан ёксюз – бир ёксюз, анадан ёксюз – эки ёксюз.
  • Нёгерсизни джолу узун.
  • Джюз элде джюз ёгюзюм болгъандан эсе, джюз джууугъум болсун.
  • Хата – гитчеден.
  • Аллахха ийнаннган кишини, Аллах онгдурур ишин.
  • Эринчекни эр алмаз, эр алса да, кёл салмаз, кёл салса да, кёб бармаз!
  • Ёгюзню мюйюзлери ауурлукъ этмейдиле.
  • Тилде сюек болмаса да, сюек сындырыр.
  • Уллу сёлешме да, уллу къаб.
  • Къарт болгъан джерде, берекет болур, сабий болгъан джерде, оюн болур.
  • Сескекли кесин билдирир.
  • Азыгъы аз, алгъа къабар, аты аман, алгъа чабар.
  • Аманны эки битли тону болур, бирин сеннге кийдирир, бирин кеси киер.
  • Агъач халкъгъа алтынды, иссиликге салкъынды.
  • Тешигини къатында, чычхан да батыр болур.
  • Сагъышы джокъ – джукъучу, акъылы джокъ – къаугъачы.
  • Юреннген ауруу къалмаз.
  • Къая джолда джортма, ачыкъ сёзден къоркъма.
  • Арбаз къынгырды да, ийнек сауалмайма.
  • Билимли ёлмез, билимсиз кёрмез.
  • Ариу сёзде ауруу джокъ.
  • Кирсизни – саны таза, халалны – къаны таза.
  • Ёлюк кебинсиз къалмаз.

Ана тилибизде диктант нени ачыкълагъанды?

25.04.2017 0 3375
Алгъаракълада къарачай-малкъар жаш тёлюню айныўуна себеплик этген «Эльбрусоид» фонд билимлерин сынаргъа итиннгенлеге диктант жаздыргъан эди. Ол Москвада, Нальчикде, Черкесскде, Карачаевскде, Ставропольда бардырылгъанды. Быллай иш биринчи кере этилгени себепли бу башламчылыкъгъа, студентледен сора да, тюрлю-тюрлю сфералада уруннганла, устазла да къатышхандыла.

Проектни къурагъанла сынаў ишни хайыры бла бюгюнлюкде ана тилни адамла къалай билгенлерин, озгъан заманладан эсе хал осалмы огъесе игими болгъанын ангыларгъа сюйгендиле. Анга къошулгъанланы саны 405-ден аслам болгъанды. Аладан 66 - школчула, 231 - студентле, 108 - 25-66 жыллары толгъанладыла. 
 
Диктантны жазгъанланы 0-1, 2-5 эм 6-10 халат ычхындыргъанларына кёре юч къаўумгъа юлешгендиле. Жарсыўгъа, аланы андан кёп этгенле да тюбегендиле. Сагъынылгъан категорияладан а 25-66 жыллары болгъанла тилни барысындан да иги билгенлерин туўра этгендиле.

Беш шахардан да мажал нальчикчиле жазгъанларын белгилерге тийишлиди. Аланы 96 проценти он халатдан кёп этмегенди. Ол кёрюмдю Къарачай шахарда - 49 процент, Черкесскде – 50 процент, Москвада - 41 процент, Ставропольда уа 23 процент болгъанды.

Дагъыда адамла бегирек къайсы сёзледе жангылгъанларына, ол не бла байламлы болгъанына да уллу эс бурулгъанды. Барысындан да бег а «иейик» деген сёзню терс жазгъандыла. Орус тилдеча, «ё» харфха да эс бурмагъанлай, «е» этип къойгъанла да кёп эдиле. 
  
Тохташдырылгъан оюмгъа кёре диктантха къатышханланы 60 проценти тилни учхара биледи. Къарачайда бла Малкъарда орфография бирча жюрютюлмегени да тыйгъыч этеди. Ол а ара шахаргъа КъМР-ден бла КъЧР-ден келген жаш тёлюню ишлеринде бютюнда эсленеди.

Озгъан сынаў ишлени эсеплерине кёре, къарачай-малкъар тил мындан ары айнырча, орфографиябызны бир этерге, школлада ана тилден дерслени сагъатларын кёбейтирге эмда университетледе да аны сансыз этмегенлей, эс бурургъа керекдиле. Нек дегенде иш бу халда барса, хал андан да осалгъа кетерикди, ёсюп келген тёлю ёз тилибизни танымай къалыргъа окъуна боллукъду.

«Эльбрусоид» фонд,

(Нет голосов)

  • Нравится

Комментариев нет