Зумакъулланы Танзиля

КЮН АХШЫ БОЛСУН, АДАМЛА!

Битеу дунияда инсанла,
Бу дуниягъа кёз ачханла,
Сизге атсынла акъ тангла,
Кюн ахшы болсун, адамла!

Жашаугъа багьа бергенле,
Ачый, къууана билгенле,
О, сизге - насып, адамла!
Дуния тынчлыгьы - дуниягъа!

Балаларыгьыз ачытып,
Сиз жилямагъыз, адамла!
Журтундан айырылыуну
Сиз сынамагьыз, адамла!

Сюйген сюйгенин тас этип,
Ичден кюймегиз жашлыкъда.
Адамны кюсей, жангызлыкъ
Сиз сынамагьыз къартлыкъда!

Зордагьылагъа - эркинлик!
Жангылгъанлагьа - кечгинлик!
Къарыусузлагъа уа - къарыу!
Мутхуз кёзлеге - кёз жарыу!

Хар бир акъылгъа - тамамлыкъ!
Хар бир инсаннга - адамлыкъ!
Къургъакъ жерлеге - шош жауун!
Анагъа - баланы сауун!

Эсиргенлеге - жайыгъыу!
Эссизге - эсден байыгьыу!
Къарны ачлагъа - тоюмлукъ!
 Осал ишлеге - жоюмлукъ!

Юйсюз, кюнсюзге - юй, кюнле!
Сабийсизлеге - сабийле!
Къылыкъсызлагъа - сабырлыкъ!
Дуниягъа - тынчлыкъ, мамырлыкъ!

Манга да - жерими кёгю,
Мамыр танглары, ингири,
Халкъымы эжиу тартыуу,
Ана тилими татыуу.

Таза хауасы жерими
Минги таууму къатында,
Жашар кюнлени да - мында,
Къабыр юлюш да журтумда.

Хар эргтен мамыр кюн тие,
Сабанла жангы чач ие,
Сюйген сюйгенни ачытмай,
Чабыуулчу жан къоратмай!

Кырдыкла жангыдан чыгъа,
Гюлле да жангыдан чагьа,
Къар да таулада агьара,
Жырчы да турсун жыр тагьа!

О, тынчлыкъ, тынчлыкъ дуниягъа,
Дунияда жашагъанлагъа!
Сизге атсынла акъ тангла,
Кюн ахшы болсун, адамла!
1967

***

Аперим анга - ариу жырлагъаннга,
Жырлай билгенин ангылаялгъаннга!
Аперим анга - нарт сёз айталгьаннга,
Анга айыпсыз ие болалгъаннга,
Аны магъанасын ангылагьаннга!

Махтау, махтау анга - жырламагъаннга,
Ариу жырламазын ангылагьаннга,
Жырларгъа сюйюп, тынгылап тургъаннга,
Махтау, махтау анга - ол акъылманнга,
Керексиз сёзюн ичинде тыялгъаннга.
1969

***

Бу дунияда керти къонакъ эсем да,
Къонакъбайда мычымай унутуллукъ,
Бу дунияда жауун тамычы эсем да,
Жерге тюшюп, мычымайын жутуллукъ,
Не ахшыды бу дунияны кёргеним,
Ачый, жиляй, къууана да билгеним!

Бу дунияда къар хапучукъ эсем да,
Жерге тюшюп, бирде эрип кетерик,
Бу дунияда жашил чёпчюк эсем да,
Саргьалгъынчы, чалгъы аузу жетерик,
Не ашхыды бу дунияны кёргеним!
-Ачылыгъын, татлылыгьын билгеним!

Кёрдю эсе бу чууакъ кёкню кёзюм,
Суу шууулдау эшитди эсе къулагъым,
Бир инсан ачытмады эсе сёзюм,
Ачысам да, манга эриген этмегиз.
Аз жашауда не насыплыед дегиз
Алай, ёлсем, жиляу этмей кетмегиз!

Эригиз сиз, кёзлерим жумулгьанда,
Жиляуларын, кюлюулерин къоигъанда,
Жер, кёк мени кёрюулерин къоигъанда,
Ачыу, къууанч бериулерин къоигъанда,
Жилягьыз сиз ол кюнде, манга эрип,
Кезиу бирде сизге да келирин кёрюп.
1969

СЁЗ

"Ата билмей, таш атсанг,
Ташынг башынга тиер".
Айта билмей, сёз айтсанг,
Сёзюнгден ичинг кюер.
Башха жюрекге тиер
Ол, окъ тийгенча, барып.
Жылы юйню сууутур,
Тыпырына буз салып.
Сёз туудурады ачыу,
Ёлтюреди ачыуну,
Сёз, жан дарманынг болуп,
Жарытады жашауну.
Жау жакъгъанча жюрекге,
Туудурады сюймеклик.
Бирде, санланы къыркъып,
Келтиреди тёммеклик.
Сёз береди жарсыуну -
Жер жюреги кётюрмез,
Сёз береди махтауну -
Ёмюр окъла ёлтюрмез.
Таганы жумушатады,
Туудурады игилик,
Жюрекге бизча кирип,
Туудурады залимлик.
Сёзюм, тышына чыкъма,
Жюрегимде бишмейин,
Жюрекни кюйдюрсенг да,
Чыгъаргъа кюрешмейин
Тур, жюрек чамланнганда
Вир бош чамланмазлыкъгъа,
Ол бираз келишгинчи
Ойлашха, сабырлыкъгъа!
Ачы чыгъарыкъ сёзюм,
Жюрегимде батхын сен,
Башхаланы ачытмай,
Жюрегими ачыт сен!
Эринлени къысайым,
Кюйдюрсенг да эринни.
Жууукъ-тенгни кюйдюрме,
Кюйдюрсенг да сен мени.
Жюрегимде тур, сёзюм,
Мен сени айта билгинчи,
Санга эс, оюм, билим,
Тамам акъыл киргинчи.
Ангылагьынчы сен тур
Кёзню сейирсиниуюн,
Жюрегими да мени ачыу,
Асыу тебиуюн.
Жюрекде тур, билгинчи
Осаллыкъгъа чамлана,
Дуния огъурлулукъгъа,
Жашаугъача къуллана!
Сёзюм, чыкъма жюрекден,
Этсенг да жюрекни кюл,
Къарыусузгьа, тюзлюкге
Бола билгинчи ёкюл.
Сингнгинчи санга толу
Чыдамлыкъ бла эрлик,
Магъананга, кючюнге
Жетишгинчиннге бирлик!
Алай болмаса уа, сен
Къайна, кюй да, бол сабыр,
Жюрегими этеме
Санга ёмюрлюк къабыр!
Тур мени жюрегимде.
Болуп ахыр солуусуз,
Поэзия болмайды
Къарыусуз не огъурсуз.
Керек тюйюл дунияда
Бир сёз ачыта турлукъ.
Поэзия этмейди
Огьурсузлукъгьа къуллукъ.
1970

ТАУЛУЛА

Тау бийиклеге сейирсиннгендиле
Кёп назмучула, ётюп тау сууладан,
Таулула бийик болгъанларын кёрмей
Мында кёкге жетген бийик тауладан.

Таулула кёп алгъа туугъан сунама
Тауладан эсе бу жерни юсюне.
Аллах тауланы таулулагьа къарап
Ишлеген сунама, базмай кесине.

Къарап кюйлерине, къарыуларына,
Огъурлулукъларына да аланы,
Хар халларындан да бирер зат салып,
Ма алай ишлеген болур тауланы.

Таула былай бийик андан болурла,
Таулуну бийиклигин кёргюзтюрге.
Ёмюрден бери андан сюелелле,
Чал башларын ёхтем кётюрюп ёрге.

Жау аллында да андан тургьандыла,
Таулулача къаты, иймей башларын.
Къыйынлыкъ келгенде, тёзюп туралла,
Таулулача, чыгьармай кёз жашларын.

Бийик тау башларында кирсиз къарла,
Кетмей, эшта, ол хыйсапдан жашайла.
Кирсизликлери эм ариулукълары
Ма таулу тиширыулагъа ушайла.

Жашау таулуланы къайры атмады!
Тёзгендиле... тургъандыла бу таула
Аланы сакълап - урушдагьыланы
Сакълагъан кибик таулу тиширыула.

Бийик, огъурлу, деменгили таула,
Ёхтемленигиз сиз халларыгьызгьа!
Биз, таулула, ёхтемленмейикми да
Сизни уа бизге ушагьаныгьызгьа?!
1963

АРИУЛУКЪ

"Ариуну ичи ауруу", -
Дегенди мени халкъым.
Ийнанырым келмейди
Ол сёзге, жашау хакъын!

Ариулукъ тюйюлмюдю
Ариулукъну туудургъан?
Кюнню ариулугъуду
Жерни жылытып тургьан!

Ариулукъ - алтын урлукъ,
Насып туудура турлукъ.
Акъыллыгъа берилсе,
Ол этип турур къуллукъ.

Ариулукъ - ауур жюкдю,
Насыпча, жашау берген.
Къарыу, усталыкъ керек
Аны кётюре билген.

Ариулукъ - чагъыр кибик,
Къарыулу кётюраллыкъ, -
Къууанч, насып да берир,
Жюрюталсанг, сау къаллыкъ!

Жюрюте билмегеннге -
Ариулукъ да - ауурлукъ!
Жюрюте билмегеннге -
Ариулукъ этер жаулукъ!

Ариуну ичи ариу,
Тиймесин анга ауруу!
Дунияда жокъ эриши,
Хар ким кесича ариу!

Жашау, сенден тилейме,
Сунмай аны ауурлукъ,
Сау дунияны башына
Бер къызгъанмай ариулукъ.

Ариулукъну кётюрюр
Ариулагьа бер къарыу!
Ариулукъну кёралгъан
Кёзлеге да бер жарыу!

Ариулукъду дуниягъа
Насып, къууанч туудургъан.
Кюнню ариулугъуду
Жерни жарытып тургьан!
1977

БИЛСЕ ЭДИ ХАРКИМ КЕСИ БАГЪАСЫН

Хар ким билсе эди кеси багъасын,
Эталлыкъ ишини ол магъанасын,
Фахмуну неге жараяллыгъын,
Ол къайсы тауладан къараяллыгъын,
Дуния болур эди къалай насыплы,
Хар адамгъа иши кёрюне татлы!
Айланмай дуния жоллада ажаша,
Этерелле ишле сейир, тамаша.
Тынч тюйюл жашауну ангылаялгъан,
Жангылмайын, кеси кесин табалгьан.
Иги сагъыш этчи, артыкъ кёл салмай,
Бахчаны ёсдюрген бир аз-маз ышыкъ -
Ол адам эсе уа ташха жан саллыкъ,
Сурат ишлеу бла халкъгъа айтыллыкъ,
Ма аллай бояула табып алагъа,
Жарыкъ кёл суулагъа, чапыракълагъа,
Ёмюрлеге ёлмез ишле къояллыкъ,
Ёмюрледен ыспас, сый да алаллыкъ.
Терек бахчаланы айныталмайын,
Бу иш мени тюйюл деп айталмайын,
Тура эсе уа ол, кёлге жеталмай,
Халкъгъа, кесине да бир иш эталмай?
Терек бахчаланы чакъдыраллыгъ' а,
Андан халкъгъа татыу тапдыраллыгъ' а
Бош оздура эсе уа жаш жылланы,
Мангылай терде, арыта къолланы,
Бош сурат ишлеуде къагъытла бояй,
Ол билалмагьанлай жашаугъа жарай?
Дуния, элбер кибик, сейирди, сейир!
Къайда эсе да экинчи Шекспир
Таш ташый эсе уа, арыйма демей,
Къаллай фахмусу болгьанын да билмей?
Сау дуниягьа ахшылыкъла ачарыкъ
Турамыды да жамай чурукъ, чарыкъ?
Инбашдан алып, тонну чюйге такъгъан
Кишини жюрегинде аллай макъам
Бар эсе уа, къулакъгъа татлы жетер,
Дуния сейирсинир, тамаша этер?
Бетховенни дефтерине узала
Тургъанча Элиза, бети къызара.
Тонуму узатса, алама, уяла,
Ичимден анга мен ыспас, сый сала.
Андан баш иеме хар акъылманнга,
Эшик къалауургъа, быстыр жуугъаннга,
Бу дуниягъа келген хар жашар жаннга:
Адамлыкъ эталгъан хар бир инсаннга.
Кёр, къарны бар къатын, жашыра къарнын,
Барады, билалмай, жаш, къыз табарын,
Ким билсин, жашау онгарлыкъ эсе уа,
Бир ахшыгъа ана боллукъ эсе уа?
Ийилеме анга, сыйлай, баш ура,
О жашау, жашау, сен аны да къура!
Сен аны, тилейме, ачыудан сакъла!
Тиширыуладыла жан тутурукъла.
Бу тиширыу а, бу къар кюрей тургъан,
Юсю-башы жангы къар жугъу болгъан,
Кюрейди, кюрей къарын орамны,
Мени эсиме сала къарт ыннамы.
- Танг ахшы болсун, - дедим шош, акъырын.
Ышарды ол манга, къагъа юс къарын,
Ыспас этген кибик ол хар бир жаннга,
Сау чыкъгьаны ючюн бюгюн да тангнга.
Танг да ахшы танг болгъаннга къууана,
Кюн ахшы кюн болуруна ийнана.
Къууандым кесим да, ол къууаннганча,
Дуния жолуму ол ача тургьанча.
Ийнаннганча ансыз жол жокълугъуна
Баш ийилтдим, хурмет эте, къартлыгъына.
Ийнандым хар ишни таплыгъына да,
Шукур этдим къарны акълыгьына да.
Тапса, билсе хар ким тийишли жерин,
Къарыуу да не затлагъа жетерин,
Дуния жашау болур эди тамаша,
Бир киши да айланмазча ажаша.
1969

МАЛКЪАРЫМ

Беш тау элинг жашар ючюн бу ташда,
Ёхтемликде, ачыу кёрмей, къууанчда,
Беш да жаным болса, барын берирем,
Ташларынгы мен къучакълай ёлюрем!
Манга саугьа - къаты ташынг, акъ къарынг,
Тюз ниетли, татлы тилли Малкъарым!
Намыс, сыйны бийикледе туталгъан,
Сёз айтханда, дуния эштирча айталгъан.
Тепсегенде, дуниягьа къарс къакъдыргьан,
Ташда от да, ташда гюл да чакъдыргъан.
Къула тюзге къуйгъанда жашын, къартын,
Кёмген суна ёмюрлеге журт отун,
Жаннган отдан жанмагьанлай чыгъалгьан,
Тобукъланмай, намысында къалалгьан,
Ахшыларын миндиралгъан ёрлеге,
Къартларын да олтурталгьан тёрлеге,
Малкъар! Мени къарыусузгъа санама,
Къыйын кюнде таянч болур балангма.
Ичлеринде ёмюр жарсыу къайнагъан,
Ачыуладан ёз ташларын чайнагьан
Тауларынгы мен тиллерин ачарма,
Жарытырма, къайгъыларын чачарма.
Сен чыкъ десенг, къазауатха чыгъарма.
Къажауунгу мен окъ болуп жыгъарма.
Къызыу болсанг, жауун болуп жауарма.
Сууукъ болсанг, отун болуп жанарма.
Тыпырынгы жаныуумда жылыта,
Барын - ёрню, энишни да жарыта,
Бушууунгу, жарсыуунгу къурута,
Сау дуниягьа иги бла таныта,
Къууанчынга ахшыланы жыярма,
Этегинги алтын бла къыярма.
Аллах айтып, муратыма жеталсам,
Ёлмез кибик, санга тенг жыр эталсам,
Керти окъун халкъ шайыры болурма,
Бу тауланы нарт шайыры болурма,
Ёмюрлеге жумуш эте турурма.

КЪАРАЧАЙ

Минги тауну мен да жыргъа салалсам,
Аны махтап, Семен улун хорласам,
Мен болурем халкъны закий шайыры -
Ёмюрлеге тие турлукъ хайыры.
Алай манга аллай фахму, айт, къайда?
Закийлик да, фахму да - Къарачайда!
Къарачайды акъылманланы жери,
Хурмет берген дунияны игилери.
Нартла журту, нартла бийи - Къарачай!
Анамы да аппа юйю - Къарачай!
Адамынгы, тауну, сууну тансыкълай,
Жерни, кёкню кёзюм бла ийнакълай,
Эркеленип, къучагъымы жаяма.
Къууаннгандан, солуууму тыяма.
Таш басханча, терслик башдан басханда,
Къара тангла зорлукълада атханда,
Тыш жерледе къалмагьанлай жутулуп,
Ол жаханим отларындан къутулуп, -
Не насыпды бюгюн сени кёргеним,
Ташларынга къолум бла тийгеним!
Не хычыуун кырдыгынгы мылысы,
Манга къууанч - сабийинги хылиси.
Биз бир халкъбыз, аны неди айтыуу?
Тилибиз да къалай ариу, татыулу,
Шукур, шукур, жап-жангыдан ачылды.
Бу жерледе алтын урлукъ чачылды.
Кёремисе, этебиз татлы ушакъ,
Шайырларынг ачалла манга къучакъ.
От жагъангда отунг жарыкъ жанады,
Черекледе ичер сууунг барады,
Тауларынг да - ёхтем, жарыкъ, кёк - чууакъ,
Гюлле чагъа, атлар жер да жумушакъ.
Жашла, къызла, тёрлерингде да къартла,
Бешикледе ышаргъан къагьанакъла.
Мен да баланг, мен аладан бириме.
Кючюм жетсе, аллай махтау берирме -
Акъылманла юлгюлеге салырча,
Минги тау да ол махтаудан жарырча.
Ким биледи, келир аллай заман да -
Махтар кибик бизни иги, аман да.