АКЪБАЙЛАНЫ ХАМИТНИ ДЖАШЫ АЗРЕТ
(1937 - 1985 дж. дж.)

 Къарачай-Черкес автоном областны Сарытюз элинде туугъанды. Депортацияны заманында миллети бла бирге Къазахстаннга тюшгенди. Анда школну къазах тилинде бошагъанды. Андан къайтхандан сора 1957 джыл тюрлю-тюрлю ишледе ишлей тургъанды. 1959 джылдан башлаб "Къызыл Къарачай", артда "Ленинни байрагъы" газетни отделлеринде ишлеб да тургъанды джашаууну артына дери. 1965 джыл къарачай тилде китабы чыкъгъанды "Ёмюрню иеси" аты бла. Къазах тилде кёб назму да джазгъанды. Ростов на Дону шахарны университетини журналистика факультетинде окъугъанды. Талай кере горсоветге депутатха айырылыб да тургъанды. Хурмет грамотала бла, Ленинни 100-джыллыгъына Юбилейный медаль бла да саугъаланнганды.

БУЛДЖУНУУ
1.

Илине келиб эбли кюн
Хорламлы тангны сыртына,
Тёгеди тёге себкил нюр
Харладан ётюб сытыла.

Джабыугъа джелчик ёчюксе,
Ол себкил нюрюн булгъайды.
Джыйрыкъ толкъунлай кёлчюкде
Бир оюу бирин чулгъайды.

Дуния былай джумушаб,
Башлайды сейир кёрюне,
Нюзюрле этиб татлы ушакъ
Асыу болалла кёлюме.

II.

Кюн таякъ ётдю ангымдан
Эрите кърау джанымы.
Джазыугъа энди джалынмам -
Къууанчы учуз джарлыны.

Джунчуду ауур сагъышым,
Ол да бир кере уялды.
Джарыта эски ныгъышын
Тиними оту уянды.

От тюшюб мышау джюрекге,
Къан тылпыу болуб кетеди.
Чилледе мууал гюллеге
Джауумчукъ болуб джетеди.

Кюнден юрениб иннетим,
Тютюнсюз джаныб тебреди.
Нюрюне миниб миллетим,
Джети къат кёкге ёрледи.

III.

Тюнюмде тюшюм кёрюне,
Булджуна тургъан болайым.
Къартларым - къабыр тёбеле -
Джорууун кимден сорайым?

Тёгерегимден уу кёзле
Джанымы сырын марайла.
Халал кёлюмю къуу сёзле
Дамсыз да дамсыз талайла.

Сезим да, ой да бугъунуб,
Ойнатадыла кеслерин.
Кюн таякъ кирсе сугъулуб,
Сагъайтадыла эслерин.

Ауаннгы басхан кёзлеге
Кёрюне себкил оюула,
Сынсый тебреген сезимге
Ариу айталла оюмла.

Джазыуум былай джубана,
Табады учуз кечинмек.
Джукълана нюзюр, бир джана,
Толлукъ болурму кечирек.

IV.

Булджунуу насыб болурму? -
Аны да булут сыйырды.
Зауукълукъ узакъ толурму? -
Бир дженгил кетиб тыйылды.

Бир дертли булут - ол саякъ
Туурама джетиб сюзюлдю.
Мени излеб келген кюн таякъ
Аллына тюшюб юзюлдю.

"Джазыудан алгъан дерсинги, -
Деди да, - къалай бузайыкъ",-
Кесиме бериб кесими,
Гузаба кетди узайыб.

Ызы тунакы нюзюрню
Биягъы кёлюм къуу-шууду.
Сагъышма деген юрюлдю -
Булджунуу арты бушууду.

V.

Не кёрдюм озгъан кюнюмден
Алдай билгеннге сукълана?
Не чыгъар келир кюнюмден
Ашай билгеннге джутлана?

Джюзден биреулен кёрлюкдю
Ёмюрю ырыз тутмагъын.
Юлюшюн табмай ёллюкню
Сакълармы назму сокъмагъын?

Мынгайма бери, ахырсы,
Ашхындан зауукъ табыучу.
Тынгая баргъан намысны
Ышара юсюн джабыучу.

Сырымы къазма тюб бермей,
Джалгъандан асыу алыучу,
Бир толкъунну да тебермей,
Кёмюк юсюнде къалыучу.

Билмейме энди кимме мен -
Таныгъанлагъа къуджурма.
Дам татыб сыйдам сёзледен
Ала устаракъ булджуйла.

VI.

Аланны ёге инсаны -
Джюрегим мени такъырды.
Алданнган умут ийнамы
Ёмюрден бери факъырды.

Мени излеб келген, кюн таякъ,
Кёкюрегиме бугъунчу.
Ол хауле булут  - ол саякъ
Туурамдан ары тургъунчу.

Огъурлу, таза кюн таякъ,
Унутуб къоймай джокълай тур.
Боз булут, сен да мени аяб,
Джырылдаб джетмей тохтай тур.

ПАРЫЗ

Кюн къууатын сингнгирген
Ташкёмюрлей,
Джыйыб ёсдюм,
Устазым
Джылыууунгу.
Суу булутча басыныб
Кечиндирмейд
Тёленмеген борчуму ауурлугъу.
Кёмюр кюнден от алса,
Джаныб сёнгер.
Булут кёлден дым алса,
Джаууб ётер.
Джаны шатык
Зыкъыракъ эбсиз адам
Дуниягъа
Парызын къалай тёлер?
Тыбыр отун атамы
Джукълатмайын,
Чыгъарама
Къурумсуз
Кёк тютюнюн.
Хыянатсыз тер тёге
Хар кюн сайын,
Ёсдюреме
Ёмюрню джаш тёлюсюн.
Аллы джетиб келеди,
Такел атлай,
Эски бешик джортады
Биягъынлай.

 

БИРЕУ БИЛМЕЗ
БИРЕУНЮ КЪЫЙЫНЛЫГЪЫН

Бюгюн да ол хадауус тутуб къойду,
Адаргы джарыгъымы джутуб къойду.
Ийнакълай седиретиб эс-месими,
Шайтанны сыфатына сугъуб къойду.

Алджалла керти кёлюм, керти сёзюм,
Тебрелле къарангы этиб эки кёзюм.
Барама Ибилисни адежинде,
Билмейин къайдагъымы энди ёзюм.

Къоймадым сыйыма кёр къазыууму,
Хар къуру халаллыкъгъа базыууму.
Тюшюре шайтан чалыу сокъмагъыма,
Салама суратларын джазыууму.

Талпый да узакъдагъы умутлагъа,
Тюбейме джууукъдагъы сууукълагъа.
Кесими тыялмайын, джыялмайын,
Ушайма сагал-сагал булутлагъа.

Намысым кётюрмейин ит ыйлыгъын,
Сынадым бу худжуну къыйынлыгъын.
Кеч сездим абыннганда бир къауумну
Джылыуун тюненеги сыйырлыгъын.

Кёбдюрюб джукъ билмейин айтханымы,
Гурушха къызыу барыр бир талайны.
Киши джокъ гимикдирлик бойнун буруб,
Ичимде джашырыннган шайтанымы.

Хар ким ёч кесин махтаб сёлешиуге,
Акъылны тил учундан юлешиуге.
Шайырны сау кюнню тюл, ёлю кюню -
Джарсыуун джашыргъан кюн - джюрегини.

ТЮНГЮЛМЕ

Намыслыгъа, бир сёзсюз, ёмюр къыйын:
Оноуундан чыкъмайса ырызынгы.
Ёлюге да, саугъа да хар кюн сайын
Тындыраса адамлыкъ парызынгы.

Турсунмайын озуучу махтауладан,
Дыгъы этиб, джел тийсе тиегинге,
Излейсе бир шапагъат дуниядан
Джана-джана саз тартхан джюрегинге…

Ниетингден махталмай огъур джукъса,
"Зая болду, - демечи, - иги ишим".
Кенг нюзюрюн тюнгюлюу буюкъдурса,
Ким сакъласын адамны кишилигин?!

Ашхамындан кюн нюрюн
Ала кетер,
Джерге сингиб джылыуу
Тангнга джетер.

 

ЗАР ТАМЧЫЛА
I.
Элиялы
Таякъ джауум кемсиз къуя,
Инсанланы
Ышыкълагъа дженгил джыя…
Джан басмагъан
Джатма болур кёбден бери,
Гылау-гылау
Тешик эди талай джери.
Боз тамчыла
Салыналла боз тешикден
Онгсунмайын
Бу джазыуну джазыу берген.
"Уппаламай
Эринлерин бал гюллени,
Нек джууабыз
Джарсыуларын ал кюнлени?" -
Дейдиле да
Балчыкъ этиб чачыратыб,
Кёзлеучюкню
Сопалайла къалтыратыб.

II.

Тунакы ой
Армау болуб кечинеди,
Кюрен тартыб
Дуниягъа ёчюгеди.
Ёчюннген а
Уу джыяды - джорукъ алай,
Бу бурундан
Келген ауруу - джукъ джарамай.
Бир кесекни
Джибитирле суу тамчыла,
Джангыз тамса
Ёмюрюнге уу тамчы уа.

III.

Къаралдым боз
Булутла уа учар эк дей,
Дуниягъа
Бир ашарыб чыгъар эк деб,
Ачыуларын
Джерге тёге ьиягъынлай,
Узаялла,
Шыбыла бла ойнай-ойнай.
Боз тамчыла
Сингиб бара такъыр джерге,
Киши уа джокъ
Джазыкъсыныб факъыр дерге.
Туугъанмелле
Булутланы бушууундан,
Толмай къалгъан
Умутланы къуу-шууундан?
Мутхуз джазыу
Сюемиди хынылыкъны?
Ачалмайма бу къылыкъны
Джабыкъ сырын.