из статьи Сараккуевой Асият (газета Заман).
"Кёп болмай Къулийланы Къайсын атлы малкъар къырал драма театрда В. Жеребцовну «Тау артында тал жиляйды» деген драмасыны премьерасы болгъанды. Аны бизни жерлешибиз, Башкъортостан Республиканы Миллет жаш тёлю театрыны баш режиссёру Къулбайланы Мусалим салгъанды.
Режиссёр бла интервьюда ол пьеса драматургияны жорукъларына кёре, бир чурумсуз жазылгъанын, анда кётюрюлген проблемала къайсы заманда да жашауда болгъанларын белгилеген эди. Бизни сахнада оюнну салгъанла пьесада болгъан ишни Башкъортостандан Малкъаргъа кёчюргендиле.
Алайды да, Джамиляны эри урушдады, ач сабийлерин тойдурур ючюн жарлы тиширыу колхозну будайындан бир кесекчикни юйюне алып келеди. Аны кёрген къоншусу Саният а керек жерге билдиреди. Джамиляны сюд сакълайды. Эрттеден бери да анга сансыз болмагъан колхозну председатели Къадый болушлукъ этерге дейди…ол анга эрге барса. Амалсыз тиширыу анга бой салады. Урушдан Муса да къайтады. Юч сабийини да аналарыны хапарын эшитеди. Алай жашауда бир бирин кече билгенлени жарыкъ кюнле да сакълайдыла…
Къысха айтханда, пьесаны магъанасын былай берирге боллукъду. Иги сагъыш этсег а, мында жашау кертиликге келишмеген ишге тюбейбиз. Ол авторну кемчилиги тюйюлдю. Пьесада баргъан ишни Малкъаргъа кёчюре туруп, таулула уруш бошалыр заманда кёчгюнчюлюкде болгъанларын эсге алмагъандыла. Аны бла байламлыдыла кемчиликле.
Спектакльге къарай, актёрлагъа тынгылай да драманы малкъар тилге шатык, ариу кёчюрюлгенине тюшюнмей къалмайса. Ол жумушну актёр Бапыналаны Зариф айыпсыз тамамлагъанды. Зарифни малкъар тилге уста болгъанын да биле тургъанлай, быллай жууаплы ишни, кесине базынып, къалай алгъанды къолгъа деген сагъышым да бар эди. Премьерадан сора, анга тюбеп, оюмуму билдиргенимде, ол къысха жууап берди: «Мен сахнаны билген этеме да». Бапына улу не къараучуну, не актёрланы усталыгъы бла сейирсиндирирге кюрешмей ишлегени сезилип турады.
Ма алай, бир кишини сейирсиндирирге излемей, салыннганды оюн да. Мында жигитлени жашаулары бузулгъан, къуралгъан да этеди.
Халкъда сёз барды «юйюнде сабийи болгъанны урусу жашырылмаз» деп.
Джамиляны (Мамайланы Фатима) гитче къызчыгъы анасы как бла тойдургъанын, дагъыда андан ашаргъа сюйгенин элдеги милициягъа Маратха (Бачиланы Александр) айтып къойгъаны, тиширыуну адыргылыгъы, аны ол болуму бла хайырланып, сатыу–алыу бардырып, кесине къатын этген эр кишини (Жангоразланы Мажит), бир тюрлю жангы амалла излемей, барыбыз да билген ыз бла кёргюзтеди режиссёр. Бирлеге бу стиль эскича кёрюнеди (пьесаны юсюнден да бар эдиле аллай хапарла). Алай ол ыз драмагъа тап келишгенин белгилерге керекди.
Былайда Мусалимни пьесаны юсюнден айтханы бла да ыразыма: сахнада адамны жашаууду сейир, ол, сайлауну аллында туруп, къаллай жол бла барлыгъы. Джамиляны сайлауу къутлу тюйюл эди. Ол да жашауду.
Оюн ашыгъышлы тюйюлдю, хар бир жигитни къадары аллыбызда аз–аздан ачыла барады. Алай бла биз Муса (Мамучиланы Кемал) тутмакъда урушну биринчи кюнюнден бери тургъанын, анда кёрген къыйынлыкълары анга тынчлыкъ бермей, ол кесине къол кётюрюп, жашаудан кетерге ыразылыгъын, аны жипден Хасан (Бапыналаны Зариф) жетип алгъанын кёребиз. Барына да ийнанабыз. Жаланда Кемал асыры бекми къыжырыкълана болур деп келеди кёлюме.
Хасанны къадарына да киши сукъланырыкъ тюйюлдю: жашлары урушдан къайтмагъандыла. Алай Зарифни ойнауунда ол жарыкъ кёллюдю: адамлагъа жюрек къыйынлыгъын кёргюзтмей, кеси аллына ичи кюйгенледен.
Джамиляны анасы Рабийгъаны (Будайланы Ольга) да сагъыныргъа керекди. Биз таулу аналаны сыфатларын эсгерсек, ала да бирча тюйюлдюле. Бирлери битеу элге да аналыкъ эте эселе, бир къаууму къатыракъдыла, къыстырыкъны сюйгенле, жарыкъла, кёзлери жарымагъанла да бардыла. Оюнда Рабийгъа жашау сынауладан бир кесек къатхан, къургъакъ сёзлюдю. Къызыны ишине ыразы болмаса да, туудукъларын а бир затха да алышырыкъ тюйюлдю. Бютюнда аны Муса бла суратын белгилерге сюеме. Ачыуундан къызыннган киеуюн ол кесини тёзюмю, тиширыу терен акъылы бла хорлайды.
Барды мында бир сурат, башха оюндан алыннганча, башха чыгъармадан кёчгенча, жомакъ кибик. Ёксюз Фархад сюйген къызын байлыкъны ишин этген аппасындан тилерикди да, Хасандан болушлукъ излейди.
Былайда Мусаны жарыкъ кёллюлюгю, амал тапдырыргъа сюйгени да билинедиле. Барындан да сейир а Камматды (Мырзаланы Солтан). Солтанны уллайгъан эр кишилени рольларын не заманда да, бир бирине ушатмай, аламат тап къурагъанын билебиз.
Мында да андан кёзюнгю алмай къарайса. Алай бош къартчыкъ тюйюлдю Каммат. Жютю сакъалчыгъын къалтырата, айтханындан таймайды. Андан жашыракъ жашланы чамларын да ангылап, кеслерича жууапла береди. Тюз жомакъда кибик, Муса алтын табакъны хапарын айтады, Фархадны да аллайы барды деп тутады. Тюз жомакъдан алыннган сурат – сёзлери, болуму, актёрланы ойнаулары, Камматны къапталы, битеу ариу сыфаты да. Къысха айтханда, бу юзюк эстрада номер да боллукъду, концертледе кёргюзтюрге жарагъан.
Артда бу суратны юсюнден кёп сагъыш этдим, ол асыры жомакълыды деген оюмда тохтадым. Алайлыгъын тап айырыр ючюн, анга дагъыда бир кере къарагъан тюз болур эди. Жарсыугъа, экинчи премьерагъа баралмагъаным себепли, Камматны ролюн башха кюн къурагъан Шауаланы Орусбийни кёрмегенме. Мындан сора баргъан суратда жомакъ ачы кертиликге бурулады. Муса Хасаннга биринчи кюнден бери концлагерьде тургъанын, анда уа таматаны, кертиси бла да, алтын табагъы болгъанын, ачдан жанлары чыгъа тургъан, жарлы жесирле аны бла анга татыулу ашарыкъла элтгенлерин эсгереди. Былайда жашауну кёп тюрлю бетли болгъаны, бюгюн насыплы, тамбла мискин болуп, тюненеги жарлы бай болгъанына тюшюнебиз. Эрим сауду деп тургъан Джамиля да, сюймеген Къадыйге эрге барып, андан жаш табады. Кесин жерни тутуругъу суннган Къадый да бир ненча минутну ичине Муса жесирде болгъан эсе да, аланы тиширыулары, аны юйюнде сют башында кёмюкча жашагъанлыкъгъа, биринчи эрин сюйгенин ангылайды, Джамиляны кесинден эркин этеди.
Пьесада дайымда Джамиля бла байламлы барып тургъан бир тема барды. Ол бир ненча кере айтады тиширыу эр кишини къатында къарыусуз болгъанын, аны къарыулу кесине бойсундургъанын, оноуун башхала этерге ёч болгъанларын.
Была эндиги жашауда эски болгъанча оюмла кёрюне эселе да, жашаугъа жютюрек къарасакъ, бюгюн да быллай болумда кёп тиширыула болургъа боллукъларын ангылайбыз. Бютюнда уруш, тюйюш баргъан жерледе. Алай эсе, пьеса тиширыуну къадарына къайгъырады, ол хар заманда жюреги сюйгенни сайлаялмагъанына эс бурдурады.
Алай, адамланы араларында сюймеклик, ангылау болса, не чурумладан да ётерге онг табадыла. Сабийлерине тансыкъ болуп юйюне келген Муса, жашаугъа да къайта башлап, Джамиляны да кечеди. Тиширыу ючюн уруш, тюйюш ачхан эки эрине да айталгъанын айтып, Муса бла олтуруучу тал терекни тюбюне барып жиляйды. Бутакъларын энишге ийип, суу жагъасында сюелген тал терекни фольклорда тиширыуну мудахлыгъы, сагъышлары бла тенглешдиредиле. Пьесаны автору Жеребцов да аны хайырланады. "Тау артында тал жиляйды" деген оюннга багъа бере, бир затха эс бурургъа керекбиз. Спектакль бек къысха заманны ичинде салыннганды. Къараучу мени аны бла ишим жокъду, дерге да эркинди. Ол да тюз боллукъду. Алай мен мынга, пьеса жазылгъаныча, Малкъаргъа кёчюрюлмей къараргъа ыразы эдим. Не десек да, бу проблема бизге да белгилиди. Узакъ Азияда бла Къазахстанда кёп анала ачыгъандыла мында айтылгъан болумдан. Сора бу оюнну малкъар театр Уфагъа фестивальгъа элтир муратлыды. Къулбайланы Мусалим аны анда да салгъанды".
если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
.... спектакль оч классный.....
Билеты должны быть в свободной продаже в кассе театра..., или же присоединяйтесь к нам!! Эльбрусоиде проводит просвет!!! 
