Войти на сайт
28 Марта  2024 года

 

  • Айтхан – тынч, этген – къыйын.
  • Эки элинги тыйсанг, джети элде махталырса.
  • Къонакъ аман болса, къонакъбай джунчур
  • Тамырсыз терекге таянма – джыгъылырса.
  • Суугъа – чабакъ, къаягъа – ыргъакъ.
  • Биреуге кёлтюрген таягъынг, кесинги башынга урур.
  • Оюмсуз атлагъан, аджалсыз ёлюр.
  • Окъ къызбайны джокълайды.
  • Айырылмаз джууугъунга, унутмаз сёзню айтма.
  • Тиширыусуз юй – отсуз от джагъа.
  • Тойну къарнашы – харс, джырны къарнашы – эжиу.
  • Телини эшигин, махтау джабар.
  • Ариу сёз джыланны орнундан чыгъарыр.
  • Джуртун къоругъан озар.
  • Ёгюзню мюйюзюнден тутадыла, адамны сёзюнден тутадыла.
  • Чакъырылмагъан къонакъ тёрге атламаз.
  • Айтхан сёзюне табылгъан.
  • Къазанда болса, чолпугъа чыгъар.
  • Джарашыу сюйген – джалынчакъ.
  • Кёл – къызбай, къол – батыр.
  • Эте билген, этген этеди, эте билмеген, юретген этеди!
  • Агъач – джерни чырайы, кийим – эрни чырайы.
  • Джарлыны эшигин махтагъан джабар.
  • Тойгъан джерден туугъан джер игиди.
  • Иги сеники эсе да, сюйген кесимикин этеме.
  • Юйюнгден чыкъдынг – кюнюнгден чыкъдынг.
  • Халкъны юйю – туугъан джери.
  • Мал ёлсе, сюек къалыр, адам ёлсе, иши къалыр.
  • Мухарны эси – ашарыкъда.
  • Тас болгъан бычакъны сабы – алтын.
  • Адам туугъан джеринде, ит тойгъан джеринде.
  • Аман адам этегингден тутса, кес да къач.
  • Билими азны – ауузунда кирит.
  • Окъугъан озар, окъумагъан тозар.
  • Къарт бла баш аша, джаш бла аякъ аша.
  • Ургъан суудан башынгы сакъла.
  • Аджашхан тёгерек айланыр.
  • Рысхы джалгъанды: келген да этер, кетген да этер.
  • Адам сёзге тынгыла, акъыл сёзню ангыла.
  • Эшекни не къадар тюйсенг да, ат болмаз.
  • Уруну арты – къуру.
  • Ата Джуртча джер болмаз, туугъан элча эл болмаз.
  • Тюзлюк тас болмайды.
  • Къайтырыкъ эшигинги, къаты уруб чыкъма.
  • Билимсиз иш бармаз.
  • Ёлмесенг да, къарт дамы болмазса?
  • Ханнга да келеди хариблик.
  • Мухар, кеси тойса да, кёзю тоймаз.
  • Асхат ашлыкъ сата, юйдегиси ачдан къата.
  • Иги сёз – джаннга азыкъ, аман сёз башха – къазыкъ.

 

Страницы: 1 2 3 4 5 ... 24 След.
RSS
СЕМЕНЛАНЫ ДЖЫРЧЫ СЫМАЙЫЛ
 
Къарачайны эм уллу Джырчысы эмда Поэти
СЕМЕНЛАНЫ ИСМАЙЫЛГЪА (ДЖЫРЧЫ СЫМАЙЫЛГЪА)
аталады бу тема.

Тамада къауумдан аны таныгъан, билген, айтыры болгъан, ушакъгъа къошулса - бек разы боллукъбуз.
Джаш къауумдан аны джазгъанларын тинтгенле бар эселе, алагъа да "хош келигиз" дейбиз.

Джангыдан таныйыкъ Къарачайны закий Адамын.
 
ИСМАИЛ СЕМЕНОВ (ДЖЫРЧЫ СЫМАЙЫЛ)

Джырчы Сымайыл - последний великий народный певец и первый великий национальный поэт Карачая. Он сумел воплотить в своем песенном, поэтическом слове дух нашего народа, всю красоту и богатство нашего языка. Одновременно Он - основа и вершина нашей поэзии. Ни до, ни после ни одному карачаевскому поэту, певцу не удалось достичь его уровня. Джырчы Сымайыл занимает в нашей литературе такое же место, как Пушкин в русской.

Поэма Исмаила "Акътамакъ" - это не только гимн любви, это энциклопедия карачаевской жизни; энциклопедия жизни, уклада того Карачая, которого мы потеряли, которого уже нет.

Джырчы Сымайыл был, без всякого преувеличения, совестью, честью нашей литературы. Искренность, правдивость, бесстрашие - отличительные черты его творчества. Он служил только единому Богу, писал стихи против Сталина при жизни Сталина. Остался противником безбожного режима вплоть до своей смерти. Так он и умер, с гордо поднятой головой. С 1940 года до развала СССР его имя, его стихи, песни, религиозные песнопения-зикиры, были под запретом. И сейчас не издают его книги - по разным причинам. Поэтому не знает молодое поколение великого Исмаила.

Семенланы Исмайылны (Джырчы Сымайылны) чыгъармаларын къайда окъургъа боллукъду?

Джырчыны 1940-чы джыллагъа дери басмаланнган чыгъармалары бла, китаблары бла Москвада Кърал кютюпханеде (алгъыннгы Ленин атлы б-ка) шагъырей болургъа боллукъду.

1940-чы джылдан сора Семенланы Сымайылны басмаланнган китаблары:

1992-чи джыл:
Семенланы Исмайыл (Джырчы Сымайыл)
ДЖЫРЛА бла НАЗМУЛА.
Сайламалары
ISBN 5-85840-259-3
Москва, "Инсан", 1992

Китабны басмагъа хазырлагъан, редакторлукъ этген
эмда ал сёзню джазгъан Лайпанланы Билал.
Назмуланы Джырчыны къызы Софья бергенди.


1996-чы джыл:
Семенланы Исмайыл (Джырчы Сымайыл)
поэма "АКЪТАМАКЪ"
Нальчик, журнал "Минги ТАУ", №1, 1996

Поэма Семенланы Азрет хазырлагъанча басмаланады.
"Акътамакъ" поэманы мындан башха варианты джокъду - къалгъан басмаланнганла бу поэманы юзюклеридиле.
Журналны редактору Бегийланы Абдуллах


2001-чи джыл
Исмайылны зикирлери ноталары бла "Ас-Алан" журналда ( М., 2001 дж., №4) басмаланнгандыла.

"Ас-Алан" журналны редактору Лайпанланы Билал
Зикирлени берген - Джырчыны къызы Марыуа


2011-чи джыл
Сымайылны зикирлери энчи китаб болуб, Черкесскде чыкъгъандыла
.

Зикирлени берген - Джырчыны къызы - Марыуа.

Къараланы Асиятдан сора, Исмайылны халкъ ауузунда джюрюген чыгъармаларын да джыйыб, тинтиб, деменгили сёз айтхан - алим, джазыучу Къагъыйланы Назифа болгъанды.
Кесини докторлукъ диссертациясында (1999-чу джыл) Къараланы Зухра да айтады аны: «В 1963 - 1964 гг. в учебнике родной литературы для 4 класса составители помещают стихотворение И. Семенова «Минги Tay» с подзаголовком «Джыр» («Песня»), без упоминания имени автора. Впервые за много лет молчание было нарушено в фундаментальном труде по карачаевской литературе А.И. Караевой «Очерк истории карачаевской литературы», вышедшем в Москве в 1966 году. Здесь, в хронике литературной жизни, были впервые систематизированы и обозначены вехи творческого пути поэта до 1940 года. Большую роль в возвращении народу имени поэта, его творчества сыграла пропагандистская и журналистская работа писателя и критика Назифы Кагиевой, в 1988 году начавшей публикацию материалов о И.Семенове в областной прессе».

1989-1990 джыллада Къарачай-Черкес илму-излем институтну тамада илму къуллукъчусу Лайпанланы Билал Исмайылгъа аталгъан илму-тинтиу ишин («Къарачай поэзия: суратлау кючю эмда джашау кертилиги») джазгъанды.
Къараланы Зухра докторлукъ диссертациясын (1999 дж. ) джакълагъанды,
Тотуркъулланы Кази-Магомет да - кандидатлыкъ ишин (2006 дж.).

Лайпанланы Нюр-Магомет Джырчыны назмуларын орус тилге кёчюргенди.


Сымайылны чыгъармаларын
интернет-сайтлада да ("Эльбрусоид", "КаМаТур", "Ас-Алан"),
электрон кютюпханеледе-библиотекалада да:
http://taulit.as-alan.com/start/?page_id=55#semenl ani (Джырла бла Назмула);
http://taulit.as-alan.com/start/?page_id=37#mag (стихи Исмаила Семенова в переводах Нюр-Магомета Лайпанова)
окъургъа боллукъду.


Семенланы Джырчы Сымайылны кеси джырлагъан джырларына, ауазына, макъамларына былайда тынгыларгъа боллукъду:
http://taulit.as-alan.com/start/?page_id=37#mag

* * *

Энди эм керекли иш - тыйыншысыча джарашдырыб, Джырчы Сымайылны тин хазнасын академ дараджада басмаларгъа керекди.
Бир адам эталлыкъ иш тюлдю ол. Джырчыны кесин, чыгъармаларын да иги билгенле биригиб, бир редколллегия болуб кюрешселе - бу джууаблы ишни тындырыргъа болурла.


Джырчыны юйдегиси (Марыуа, Софья) къошулургъа кереклилери хакъды. Не ючюнмю?
Джырчыны зикирлерин джыйгъан, алагъа эркинлиги болгъан - Марыуады.
Сымайылны назмуларын джыйгъан, сакълагъан, басмагъа хазырлагъан, алагъа толу эркинлиги болгъан - Азрет (джандетли болсун) бла Софьядыла.
Юйдегисинден эркинлик болмай, Джырчыны чыгъармаларын басмалау - терс боллукъду: закон джаны бла да, адамлыкъ джаны бла да.

Бегийланы Абдуллах ("Минги Тау" журналны бир номерин толусу бла "Акътамакъгъа" берген, Джырчыны творчествосун тинтиуге уллу юлюш къошхан),
Лайпанланы Билал (Сымайылны назмуларын китаб этиб чыгъартхан, эмда аллай бир назмусун да кесинде сакълаб тургъан, Джырчыны творчествосун тинтиб кюрешген),
Лайпанланы Нюр-Магомет (Джырчы Сымайылны творчествосун тинтиб кюрешген, назмуларын орус тилге кёчюрген) - бу адамла редколлегиягъа къошулмай, иш тыйыншлы болмаз.

ТЮЗЮН АЙТСАМ:

СЕМЕНЛАНЫ ИСМАЙЫЛНЫ (ДЖЫРЧЫ СЫМАЙЫЛНЫ) НАЗМУЛАРЫ, АКЪТАМАГЪЫ, ЗИКИРЛЕРИ ЭНЧИ КИТАБЛА БОЛУБ ЧЫКЪГЪАНДАН СОРА, ЭНДИ АНЫ ТИН ХАЗНАСЫН АШЫКЪМАЙ, ТОЛУСУ БЛА, БЕК ДЕМЕНГИЛИ ХАЗЫРЛАБ, ТОМЛА ЭТИБ, БАСМАЛАРГЪА БОРЧЛУБУЗ.
АЛАЙ ЭТЕР ЮЧЮН А - КОМИССИЯ ПО ЛИТЕРАТУРНОМУ НАСЛЕДИЮ ИСМАИЛА СЕМЕНОВА КЪУРАЛЫРГЪА КЕРЕКДИ (КЪУРАЛЫРГЪА КЕРЕК ЭДИ ЭРТДЕ ОГЪУНА).

АРЫ - ЮЙДЕГИСИНДЕН СОРА ДА, ДЖЫРЧЫ СЫМАЙЫЛНЫ КИТАБЛАРЫН ЧЫГЪАРГЪАН КЪАЛАМЧЫЛА, АНЫ ДЖАШАУУН, ЧЫГЪАРМАЛАРЫН ТИНТГЕН АЛИМЛЕ, ДЖАЗЫУЧУЛА КИРИРГЕ КЕРЕКДИЛЕ. ДЖАНГЫЗ, АЛЛАЙ АДАМЛАДАН КЪУРАЛГЪАН КЪАУУМ, ТЫЙЫНШЛЫ ДАРАДЖАДА ХАЗЫРЛАБ, БАСМАЛАТЫБ, КЪАЙТАРАЛЛЫКЪДЫ ИСМАЙЫЛНЫ ТИН ХАЗНАСЫН ХАЛКЪЫНА.
 
СЫМАЙЫЛ КЪАЧАН ТУУГЪАНДЫ?

Ажымсыз зат: Семенланы Джырчы Сымайыл мартны 3-де (джылы - ?) Учкуланда туугъанды, 1981 джыл июлну 31-де – ораза ачылгъан байрым кюн – Терезеде ауушханды, асралгъанды).

Сымайылны паспортунда джазылгъаны да, кеси назмуларында айтханы да – туугъан джылы 1870-чи джылды.

Эки юйдегиси бирер тюрлю айтадыла. Тамада юйдегиси Сымайылны 1898 туугъанын айтадыла, аны да къаты тутадыла, Марыуа «Сымайыл 1891-чи джыл мартны 3-де туугъанды»,- дейди, София атасыны туугъан джылына 1870-чи джылны санайды, паспортунда тарх кертиди дейди, Азрет 1959-чу джылгъы «Атам» деген назмусунда «82-ге келгенди атам» деб, джазады, алай демек - Сымайылны туугъан джылына 1877 джылны санайды. Артхаракълада айтханы - 1896 джыл.
Бусагъатда Сымайылны туугъан джылы 1891-чи джылды деб джазадыла, кёргюзедиле, белгилейдиле.

Сымайыл назмуларында сагъыннган Аман къыш* – 1879-1880 джыллада, Къыйын къыш – 1902-1903 джыллада болгъанды.

Сымайыл туугъан джылын сагъыннган бир къауум назмуну келтиребиз былайда. Тёре назмуну эки варианты барды. Сымайыл назмуларына джангыдан къарай, тюрлендире тургъанына ол да шагъатды.

ТЁРЕ



Он джыл болгъан сабий эдим
Аман къышда*.
Тюк алырча болмасам да
Учхан къушдан,

Ол кюн да
Ётюрюкге, хар терсликге къаршчы эдим.
Тийребизде сабий халкъгъа
Башчы эдим.

Андан бери джюз джыл кетди,
Джюз джыл (!) кетди.
Джашадыммы аллай бирни
Ёлмей керти?

Асраргъа да кюрешдиле
Джаным саулай.
Джырымы да юлешдиле
Джаным саулай.

Башым мени чыммакъ болду,
Джюрегим а ? къаралмады.
Тюзню-терсни айырмагъан,
Халал-харам айырмагъан,
Сууаб-гюнах айырмагъан ?
Адаммыды, къралмыды?!

?Уллу Аллах, аланы да
Тюзет?,- дедим.
Кёкге къарай, джерге къарай,
Гёзет этдим.

Мен таяндым бир Аллахха,
Бир Аллахха этдим шукур.
Аны кючюнден тюз джашадым,
Кёлюм сынмай, болмай мугур.

Мен джашауну, махтауну да,
Ёлюуню, тирилиуню да
Келдим кёре...
Барды Аллах, бирди Аллах,
Олду ? Тёре.

Къой, къояйым къургъакъ сёзню,
Къой, къояйым дуния сёзню.
Не этейим дуа, зикир,
Не тынглайым ? келир фикир.

КЕТЕ ТЕБРЕЙ

Ишлемесем да къалала,
Айтылмасам да дуниягъа,
Туз-дам бергенме къайгъыда
Инджиую болгьан адамгъа.

Илму юлгюле ачмадым,
Халкъымы онгун кёлтюрюб.
Алай джек кёрдюм кёзбауну,
Кесим айтмадым ётюрюк.

Джылларым джюзге джанаша
Ышан этдиред ёлюмюм.
Алай халкъ билген атыма
Тамгъа салдырмаз ёмюрюм.

Джазыуум джардан атса да,
Ийсе да манга палахла,
Буюрулгъаннга тюбедим ?
Оноуум джокъду Аллахха.

Кетиб барама дуниядан,
Тохдайды тылпыу кёрюгюм...
Джамагъатынгдан уялмаз
Сымайыл, ёлген ёлюгюнг.

ДЖОЛУМ

Беш-алты джылымда
Дуния ? алтын билезик,
Онеки-онбеш джылымда
Тойгъа-оюннга илешиб.

Джыйырма эки джылымда
Уруш-тюйюшге къатыша,
Отузунчу джылымда
Джыйынлагъа джараша.

Къыркъ джылыма келгенде
Джаллай джамандан, залимден,
Эллиу джылымда джюрюдюм
Илму алыргьа алимден.

Джылым атлады алтмышха,
Акъылым кетди сагъышха,
Кёб ишими этдиртмейд деб,
Саныма болдум гурушха.

Джылым келди джетмишге,
Инчиклерим къангишге,
Умут аслам, болум аз ?
Назик болдум хар ишге.

Сексеннге келгенде,
Сенгкилчекде учханча,
Онгнга-солгъа сёлешиб,
Адамла менден къачханча.

Токъсаннга келгенде
Керексиз сёзле гырылдай,
Кёрюн табсын дедиле,
Тёгерегимде шыбырдай.

Джан джашаудан тоймайды...
Бир джюз он джыл джашадым.
Гюнахымы кеч, Аллах,
Бир сабийге ушадым.

___________________

Bilal LAYPAN

ДЖЫРЧЫ СЫМАЙЫЛНЫ НАЗМУЛАРЫНА ДЖАНГЫДАН КЪАРАЙ


БИР НАЗМУНУ ЭКИ ВАРИАНТЫ


ТЁРЕ

Он джыл болгъан сабий эдим
Аман къышда*.
Тюк алырча болмасам да
Учхан къушдан,

Ол кюнде да
Ётюрюкге къаршчы эдим.
Тийребизде сабий халкъгъа
Башчы эдим.

Андан бери джюз джыл кетди,
Баргъан суулай,
Да джашауум муал этди
Къаудан къуулай.

Эй кёмерге кюрешдиле
Джаным саулай,
Джырымы да юлешдиле
Бирден даулай.

Да башым а чыммакъ болду,
Къачхы чыкълай,
Алай джюрек таза къалды,
Джазгъы чакълай.

Эй бу кърал джырлатса да -
Джылатханлай,
Да джашатды тойдурмайын,
Абджытханлай.

Сууаб гюнах айырмагъан
Ой бу заман!..
Тюрленгенди адам улу -
Азды тамам.

«Я Аллахым, бузулгъанны
Тюзет»,- дедим,
Джанны тюе, санны тюе,
Гёзет этдим.

Тюзлюк джокъду бу дунияда
Аны кёрдюм,
Алай бла ол джашаудан
Аякъ кердим.

Да баш салдым Аллахыма,
Дуа этдим,
Андан келген гъальму бла
Джашау этдим.

Мен джашауну эм ауурун
тарта-тартдым,
джаулагъа да кёлюм къалмай,
тюзюн айтдым.

Барына да Аллах хаким,
Олду тёре.
Аллах терсни терслетгенин,
Келдик кёре.

Да атыма къара тартхан
Болур бюгюк,
Хей, келликди керти заман,
Алам - джюрюк!..

СЁЗЛЮГЮ:

*Аман къыш - 1879-1880 джыллада, Къыйын къыш - 1902-1903 джыллада болгъанды.
*Джюрюк - находящийся в постоянном движении. Кочевые народы назывались в старину "джюрюкле".
*Бюгюк - бюгюлген, бек къыйналыб, ачыб, бюгюлген.
Гъальму - дин билими.
Аякъ кердим - узакълашдым. Эски сёздю. Къарткъуртханы таурухларында кёб кере айтылады.

ТЁРЕ

Он джыл болгъан сабий эдим
Аман къышда*.
Тюк алырча болмасам да
Учхан къушдан,

Ол кюн да
Ётюрюкге, хар терсликге къаршчы эдим.
Тийребизде сабий халкъгъа
Башчы эдим.

Андан бери джюз джыл кетди,
Джюз джыл (!) кетди.
Джашадыммы аллай бирни
Ёлмей керти?

Асраргъа да кюрешдиле
Джаным саулай.
Джырымы да юлешдиле
Джаным саулай.

Башым мени чыммакъ болду,
Джюрегим а – къаралмады.
Тюзню-терсни айырмагъан,
Халал-харам айырмагъан,
Сууаб-гюнах айырмагъан –
Адаммыды, къралмыды?!

«Уллу Аллах, аланы да
Тюзет»,- дедим.
Кёкге къарай, джерге къарай,
Гёзет этдим.

Мен таяндым бир Аллахха,
Бир Аллахха этдим шукур.
Аны ючюн тюз джашадым,
Кёлюм сынмай, болмай мугур.

Мен джашауну, махтауну да,
Ёлюуню, тирилиуню да
Келдим кёре...
Барды Аллах, бирди Аллах,
Олду – Тёре.

Къой, къояйым къургъакъ сёзню,
Къой, къояйым дуния сёзню.
Не этейим дуа, зикир,
Не тынглайым – келир фикир.

Сымайылны бир-бир назмуларыны талай варианты барды. «Унутуб, бир айтханын экинчи башха тюрлю айтханды» дерча тюлдю. Сымайылны эси, ахыр кюнюне дери бек кючлю болгъанын юйдегиси да, таныгъанла да бир аууздан айтадыла. Алай эсе, Сымайыл, Пастернакча, назмуларын иги этеме деб, кюрешиб тургъанды. Бир-бир джерлерин иги этгенди, бир-бир джерлерин а — къарыусуз. Менде Сымайылны назмулары сакъланадыла. Аланы Джырчыны къызы Семенланы София бергенди. Сымайылны тин хазнасын джыяргъа, сакъларгъа кёб къыйын салгъан Къагъыйланы Назифа бериб да, Джырчыны иги кесек джыры, назмусу, зикири сакъланады.

Эм тюзге мен София берген назмуланы санайма — ол аланы атасыны ауузундан эшитгенича джазыб алгъанды эмда Джырчыны кеси къолу бла джазгъан къол джазмаларындан кёчюргенди (къол джазмала араб харифле бла джазылгъандыла. Сымайыл латин, кирилл харифле бла джазылгъан китабланы, газетлени окъуялгъанлыкъгъа, джазгъан а къуру араб графика бла этгенди). Алай а, Сымайылны халкъдан джазылыб алыннган, халкъ эсинде сакъланнган назмуларын да бырнак этерге керек тюлдю. Бары да джыйылыб сакъланыргъа керекдиле.

Сымайылны юсюнде быллай затла боллукъ тюл эдиле, кеси сау заманда джырлары-назмулары басмаланыб турсала. Алай а, 1940-чы джылладан сора, 50 джылны ичинде Сымайылны джугъун басмалагъан къой, атын айтыргъа да мадар джокъ эди. Тилчилени, зар адамланы ууларындан, Халкъ джырчы, Хакъ джырчы Сымайыл «халкъны джауу», «къралны душманы» болуб тура эди. КГБ-ни къуллукъчулары кёзюу-кёзюую бла юйюнде тинтиуюлле этиб, къол джазмаларын алыб кете эдиле — ызына уа къайтармай эдиле. Энди ала табылыргъа, табылмазгъа да болурла. Ол къоркъуу Сымайылгъа кёб затын къагъытха тюшюрмезча этген эди. Къагъытха тюшюргенлери уа - «тинтиучюле» илинмезча, эслеб, сакъ джазгъанлары эди. Алай болса да, закий айтырын алада да айталгъанды. Абдуллах Бегий улу ол затны тюз эслегенди.

«Октябр» Элде джашайма,
Шай бла гырджын ашайма,
Къарыусуз къартха ушайма».

Сымайылны къарыусуз къартха ушатхан, шай бла гырджыннга таяндыргъан — Октябрда джашагъаны эди. «Октябр» - элни аты болгъанлыкъгъа, Джырчы «Октябр Эл» деб, башха магъана бла айтханына не сёз. Москвада Сымайылны китабын басмалатхан сагъатда, «Элде» сёзню «Э» харифин кесиндеча уллулай къоймай, гитче харифге бурдургъан эдим. Джангылгъанымы энди ангылайма. Сымайыл, «эл» деген сёзню талай магъанасы болгъаны бла хайырлана, «Эл» деб, къуру элге тюл, Октябр инкъыйлабдан сора къуралгъан бютеу совет къралгъа айтханды.

Сымайылны аллай терен магъаналы, таша магъаналы назмулары аз тюлдюле. Аланы ангылар ючюн, тилни да, тарихни да иги билирге керекди. Назмуну ахырында эки тизгиннге уа артыкъ эс бурургъа керекди: «Муну айтхан Семенланы Сымайыл, / Айыб этме да, бу сёзлени бир айыр».
Назмусуну таша магъанасын окъуучу кёрмей къояр деген къоркъуудан къошханды, эсгертген халда, ол эки тизгинни Сымайыл.

Сымайылны назмуларында аны хатына ушамагъанла да бардыла. Мен ангылагъандан, Сымайыл иш этиб этгенди алай — джорукъну кючлю ууатхан, халкъ ауузунда сакъланнган назму ючюн джууабха тартсала - «стиль-хат меники тюлдю, мен башха тюрлю джазама, мени эним башха тюрлюдю» деб къоярча. Неда болсун, «Сымайылныкъыды» деб, айтылгъан зат барысы, бир джерге джыйылыргъа керекди - тас болмай сакъланса, адабият, тил джаны бла алимле сюзе, даулаша, кертисине джууукълашырла. Мен а, табылгъанны, хар бир назмуну ненча варианты бар эсе да, бирге джыйыб, басмалатыр акъылым барды, Аллах онг берсе.

11.05.2013
 
2
ДЖЫРЧЫ СЫМАЙЫЛГЪА эмда АДАБИЯТЫБЫЗГЪА САГЪЫШ ЭТЕ


Москвада джазыучуланы бир форумларында иш этиб Давид Кугультиновгъа тюбедим.
?А, надежда горской поэзии? деб, чам эте, къучакълады. Сейирсиндим аны эсине. Онбеш джылны мындан алгъа, ол сёзлени да айта, мени Давид бла, Чингиз бла да биргелей танышдыргъан эди кенг джюрекли халал Къайсын. Аны сагъына, ?ай зауаллы Къайсын, ай закий Къайсын? дей, аслан башын ары-бери чайкъады Давид.

Адамны заманын алмаз ючюн, джумушума кёчдюм.

- Давид Никитич, сиз Къарачайны ахыр Халкъ Джырчысы эмда биринчи Миллет Поэти Семенланы Джырчы Сымайыл бла танышсыз деб эшитгенме. Аны юсюнден талай сёз джазсагъыз, Джырчыны юсюнден хазырлана тургъан китабха саллыкъ эдик...

- О, это был изумительный старик. Файгъамбарлагъа ушаш бир къарт эди ол. Нарт эпосугъуздан тюшген бир деменгили нартха да ушай эди тюрсюню. Минги Таулу Джуртугъузгъа да аныча ушагъан аллай экинчи адам болмаз, эшда. Аны ауазында аллай бир берекет, аллай бир кюч, аллай бир ариулукъ бар эди ? къарачай тилни билмеген да, ол джырласа, сагъатла бла тынгылаб турургъа боллукъ эди. Мен кесим да болгъан эдим алай. Гомерни кесине тюбесем да, андан бек сейирсиналлыкъ болмазма. Къайсын аны бла таныш болмагъанына бек джарсыйма. Къайсын аны кёрсе, бек багъалатхан Кязимине тюбегенча огъуна болур эди. Таулула Кязимни багъалатханча, сиз да Сымайылгъа алай къарай болурсуз. Алай къарамай да амал джокъду ? хар миллетни аллай бир адамы болуучанды: Орусну ? Пушкини, Гюрджюню ? Руставелиси, Малкъарны ? Кязими, Къарачайны ? Сымайылы...

Кугультиновну сёзюн бёлдюле ? аны президиумда сакълаб тургъанларын билдирдиле.
Давид манга къолун узата айтды:
- Элистагъа сёлеширсе. Бир кесек бош бола эсем, Сымайылны юсюнден джазмай къоймам.

Ма алай келишиб, айырылдыкъ. Кугультиновну мындан сора кёрмезлигими да билмей эдим. Андан сора кесим къайгъылы болгъан бир кёзюуле болдула. Бираздан тышына кетерге тюшдю. Алай а, ?тилегими унутмай тура болур? деб, таблыкъ тюшгенлей, Давидге къонгурау къакъдым.
- Эсимдеди, алай а, айыб этме, сёзюме керти болалмай турама. Билемисе, къаллай палах болгъанын ? кёзлерим кёрмей тохтагъандыла. Ма алай болуб, къарангыгъа батыб турама.

Не айтырыкъ эдим? Кёб къыйынлыкъ кёрген Кугультиновну алай болгъанына бек къыйналдым, саулукъ-эсенлик теджерге кюрешдим.

Брюссельде Чингиз Айтматовгъа тюбегенимде, ол да сагъынды Давидни. Къайсынны асрагъан кюнлерин да тюшюрдю эсге. ?Ол кюн Давид бла бирге эдик. Къайсыннга, Расулдан эсе, Давид джууукъ болгъанын ол кюн да эследим. Не айтсанг да, сюргюннге тюшген халкъланы поэтлери эдиле ала ? ол фаджия артыкъ да бирикдире болур эди аланы. Давидге Даууд деб да айтыучан эди Къайсын?.

Давидге джарсыгъаны бла бирге, мен билмеген затны да айтды Чингиз. ?Кугультиновну къол аязында тутады Къалмукъну президенти. Не кереклисине да къарайды. Къалача, бир мазаллы юй да бергенди анга ? Давид ?эл багъасы бир адам? болгъанын Илюмжинов ангылайды. Кърал башчыла бары да алай къайгъырсала эди джазыучуларына...?.

Чингизни ауазы бираз тюрленди да, ?эшта, Къыргъызстанны тамадалары Айтматовгъа алай бек къайгъыра болмазла? деб келди кёлюме.

- Хы, Джырчы Сымайылгъа сен да, Давид да алай уллу багъа бере эсегиз, мен да бир къууанайым: сен аны назмуларын, мен тынгыларча, джырларын да манга табдырырмыса? Давидни сейирсиндирген Акъсакъалны ауазына, макъамларына мен да бир тынгылайым.

Сымайылны юсюнден толу хапар айтыргъа керек болдум. Чингиз бёлмей тынгылады. Эм ахырында айтды:
- Да ол бек уллу къыйынлыкъды. Джырчыгъа джырларын джырларгъа къоймай, назмуларын басмагъа иймей, харам этиб турсала ? ол шайыргъа-джырчыгъа ёлюм болмай неди? Аллай уллу фахмуну ?ауузун байлаб? тургъанларын Къайсын билеми эди? Анга Сымайылны юсюнден хапар айтырыкъ сизде бир джазыучу къалай табылмагъанды? Мени биринчи хапарым да басмагъа Къайсынны кючю бла чыкъгъан эди. Сеннге да къалай къайгъыргъаны эсимдеди. Кязимни уа, хар къайда, байракъча ёрге тутханлай айлана эди. Къайсын тургъанлай, башхалагъа айтхан да таб болмаз эди, ансы манга билдирселе да...?.

Энди сагъыш этеме да, ол соруугъа джууаб табалама, ангы уа ангыларгъа унамайды. Фахмулары аз, джюреклери тар, зар адамла кесгендиле Сымайылны джолун.

Джырчы Сымайылны аллай бир джолун кесерча, ол кимге не этген болур эди? Халкъыбызгъа къыйынлыкъ салгъан ? сойкъырым-сюргюн этген ибилис джорукъгъа, аны башчыларына да къаршчы джазгъанды. Алай а, сталинчи джорукъну Хрущёв Совет Союзну коммунист партиясыны 20-чы съездинде огъуна ууатхан эди. 14-джыллыкъ сюргюнден-ссылкадан 1957-чи джыл джуртуна къайытыб, рахат джашаб башлагъан эди Къарачай да. Халкъы бла бирге Сымайыл да къайытхан эди.

Джелимаууздан Къарачайны тутулгъан Кюню, Айы да къутулдула, Сымайылны уа джырлары, назмулары да, СССР чачылгъынчы, тутмакъдан чыкъмай турдула. 1992-чи джыл Джырчыны назмуларын, джырларын Москвада китаб этиб чыгъарыргъа кюрешдим. 1940-чы джылладан сора чыкъгъан биринчи китабы эди ол. Ёзге Сымайыл кеси аны кёрюрча болмады ? 1981-чи джыл ауушхан эди Шайыр.

?Кърал Сымайылны эрши кёре эди?, ?КГБ Джырчыны кёз туурасындан ычхындырмай эди? дегенча айтыула бош хапарладыла. Кърал, КГБ Сымайылны къоркъуулугъа санаса, эрши кёрсе, эртде огъуна тутуб къурутур эди. Джокъ эди Сымайылгъа кърал джанындан дау. Джырчыгъа къара джагъыб кюрешгенле кесибизни джазыучула эдиле. Ала эдиле аны джолун кесиб, джыр-назму хазнасын да тонаб кюрешгенле. Эм уллу гюнах Къарачай-Черкес областны джазыучу организациясы бла радиокомитетни олсагъатдагъы тамадаларындады. Къарачай халкъдан алайлада 1957-1990-чы джыллада кимле тамада къуллукъда ишлеген эселе ? аладады гюнах. Ала болгъандыла Сымайылны джырларын джырлатыб джаздырмагъан, радио бла да бердирмеген, басмагъа да иймеген.

Джырчы Сымайыл эм къыйын заманлада да кёлюнде-джюрегинде болгъан затланы айтханды. Хакъ кертисин айтмай болалмагъанды. Тюз сёзю ючюн джанына къоркъуу тюшюб, ?Ай, Сымайыл, кёресе халкъны тутуб къурутуб баргъанларын. Сен а колхоз джашауну, партияны, Ленинни, Сталинни да самаркъау этиб сёлешесе. Халкъда тилчиле кёбдюле. Аланы ауузларын джабар ючюн, къралны, партияны башчыларын, колхоз джашауну да махтаб бир талай джыр джаз. Алайсыз башынгы алаллыкъ тюлбюз? дегендиле Къарачайны олсагъатдагъы тамадалары. Не этерик эди зауаллы Сымайыл ? джазгъанды талай джыр. Ызы бла уа, Аллахдан, халкъдан да кечмеклик тилегенди:

?Сталин деген чууутлу,
Джашауубузну къурутду,
Тиллерибизни чалдырды,
Кесине махтау салдырды.

Махтау салалгъан ? тёргеди,
Салалмагъан а ? кёргеди.
Джан ? татлы, мен да айтама.
Артда тобагъа къайтама?.

Диннге къаршчы джыр-назму эт деб да къысхандыла Сымайылны. Алай а, дин ёзекден чыкъгъан Джырчы, башын сакълар ючюн Аллахха къаршчы къалай барыр эди? ?Аллай ассылыкъдан эсе, ёлгеним ашхыды. Тёнгегими ёлтюрселе да, джаным сау къалыр, тазалай къалыр ? Аллахыма джарыкъ бет бла тюберме?. Диннге къаршчы джукъ айтхандан эсе, ёлюрге хазыр болгъанды Сымайыл. Сымайылны аууздан айтыб, халкъны эсинде къалгъан сёзлеринде, не кеси къолу бла джазгъан чыгъармалырында, иш этиб тинтген алим да, диннге къаршчы бир сёз табаллыкъ тюлдю. Сталин фыргъауунну заманында бюгюлмеген Сымайылны, артда, халкъ сюргюнден къайытхан 1957-чи джыллада бюгерге излегенлери сейир тюлмюдю?

Сейир тюлдю. Джазыучу организацияны, радиокомитетни да къарачай тамадалары бек ариу биле эдиле Сымайылны бюгалмазлыкъларын ? ?чыбыкълыкъда бюгюлмеген, къазыкълыкъда бюгюлмезин?, ?къан бла кирген, джан бла чыгъарын? ангылай эдиле ала. Сымайыл этмезлик ишни айтыб, аны кёлюн сындырыр ючюн, адабиятдан, маданиятдан бырнак этер ючюн эте эдиле алай. ?Аллах джокъду деб, басмагъа макале джаза эсенг, радио бла сёлеше эсенг, 1940-чы джыллагъа дери болгъан орнунга къайтарайыкъ сени...?. Къолундан мынчагъы, джанындан хамайылы тюшмеген Джырчы Сымайылны биле эдиле не бла сууутургъа боллукъларын. Андан сора ?ол адамлагъа? Сымайыл бир кере да ?назмуларымы басмалагъыз, джырларымы джырлайым ? радио бла беригиз? деб, бармагъанды.

Тутхан дининги сат делле манга,
Адамлыгьынгы ат делле манга,
Аллахха аман айт делле манга,
Сора орнунга къайт делле манга.

Динин сатыб, адамлыгъын атыб, Аллахха аман айтыб табылгъан оруннга, ?сыйгъа? кеслерин терилтгенле табыла келгендиле. Сымайылгъа аны теджегенле, кеслери аллайла болгъандыла. Ёзге, халкъ Джырчы аллай керахат затны эшитгенине огъуна къыйналгъанды, ыйлыкъгъанды:

Бу залимликди ? ыхдырыу, эзиу,
Эталлыкъ тюлме бу джыргьа эжиу!
Насыб сагъайыб, келгинчи кёзюу ?
"Тёзген тёш ашар" - меники тёзюу.

Не этерик эди тёзмей ? Сымайыл тёзген да этгенди, тёш ашамагъанлай, дуниядан да кетгенди. Уллу поэтни-джырчыны саулугъунда да, ёлгенинден сора да, джазгъанларын, макъамларын башсыз-тюбсюз этерге, тонаргъа уялмагъандыла.

Халкъым деб, джазгъан затлары басмаланмагъанына, джалгъан дау юсюнден къурумагъанына, тюзлюк бир къайытмагъанына ачый-кюе-къыйнала дуниядан алай кетгенди Сымайыл.

Сымайылча адамларын башха халкъла къол аязларында джюрютедиле, ёлгенинден сора да, сын-суратын салыб, музей ачыб, адамла зияратха джюрюрча этедиле. Узакъгъа барыргъа керек тюлдю. Малкъарда Кязимге шыйыххача къарайдыла. Кертисинде да ол шыйых болур эди, алай а, ол Къарачайда болса, анга да Сымайылгъа джетген кюн джетерик эди.

Кязим сюргюнде ёлген эсе да, Къайсын, малкъар адабиятны насыбына, къазауатдан сау-эсен къайытхан эди. Къайсын Кязимни кёлтюрдю, тау поэзия Кязим рухлу болду. Джаралы болса да, тау джугъутур ? малкъар поэзия, ит джаныуарладан къутулуб, туугъан тауларындан дуниягъа ёхтем къарады. Артхаракъда уа, Кязимни рухуну ызындан тёнгегин да къайтардыла джуртуна. Ол ишни этгенле уа ? Кязимни-Къайсынны дерслерин уста алгъан, алагъа тыйыншлы сохтала эдиле.

Къарачайда уа алай болмады. Аллах кеси сакълаб, сюргюнден Джырчы Сымайыл джуртуна сау-эсен къайытхан эди. Акъсакъалны фахмусуна, джылына кёре сый бермедиле, тёрге ётдюрмедиле, сёз бермедиле. Ол къуру Сымайылгъа этилген аманлыкъ тюл эди. Ол ? бютеу назму-джыр маданиятыбызны аягъын кесген, тюз джолдан тайдыргъан аманлыкъ болду. Ёзден сёзге, эркин оюмгъа джол берилмей, литературабыз къул адабиятны ? пролетар литератураны, социалист реализмни 1920-1930-чу джыллада сызылгъан тар, сыныф чеклеринде къалды. Аны палахындан къарачай адабият бюгюн да аязыялмай, айныялмай барады.

Ай медет, Къарачайда Къайсынны дараджасында
 
Ай медет, Къарачайда Къайсынны дараджасында джазыучу джокъ эди. Онглу къарачай джазыучула кими къазауатда, кими тутмакъда, кими сюргюнде думп болгъан эдиле. Къайсынны джылында джазыучуларыбыз ? Байрамукъланы Халимат, Хубийланы Осман Джырчы Сымайылгъа джол бералмадыла, Къайсын Кязимге этгенни ала Сымайылгъа эталмадыла.

Джырчы Сымайыл а ? джолун кесмей, башчы этселе ? бизни адабиятыбызны да, джыр санатыбызны да алгъа атлаталлыкъ адам эди. Сымайылгъа джол берселе ? джыр этилиу-джырланыу адет бузулмай, бурундан келген джолу-джоругъу бла барлыкъ эди халкъыбызда. Сымайыл Хакъ сёзге, Акъ сёзге да къуллукъ этиуню юлгюсюн кёргюзте, джаш джазыучуланы тюз джолда элтирик эди.

Сымайыл уллу Назмучу, Джырчы, Композитор эди. Джырларыны сёзюн, макъамын да кеси джазыб, джырлагъан да кеси эте эди Сымайыл. Ол кюн да джокъ эди, бюгюн да джокъду Сымайылдан уллу Джырчы, Назмучу бизни халкъда. Ол бизде назму сёзню, джыр сёзню да тамалы эмда башы болгъанлай турлукъду.

Ана тилни Сымайылча билген, сёзге аныча уста чыкъмагъанды. Джаз заманда бир кёзюу болады ? Кёк да, джер да джашнагъан. Сымайыл джыр-назму санатыбызны аллай чагъы болгъанды. Сабанла, бачхала баш къусхан заман бютюн сюйюмлюдю, берекетлиди. Табигъатны чакъгъан, джашнагъан, баш къусхан кёзюуюдю аламат. Сымайыл бизни ана тилибизни, поэзиябызны, джыр санатыбызны баш къусханыды.

Сымайылгъа къайытмай, аны ангыламай, ёрге тутмай ? биз алгъа бараллыкъ тюлбюз.

Аллахха шукур, Сымайылны сабийлеринде алкъын сау-эсен джашагъанла бардыла. Таныгъанла уа кёбдюле. Айланыб, адамла бла сёлешиб, Джырчыны туугъан, джашагъан эллерин, юйлерин да суратха тюшюрюб, бир ашхы фильм этерге боллукъ эди. Хоу, Джырчыны джырлары да джырлана, назмулары да айтыла, бютеу джуртубуз, тарихибиз да кёрюне, аламат фильм салыныргъа боллукъду.
Сымайылны аты бла бир ёч-премия къуралса, бизни халкъны эм маджал назмучусуна, джырчысына бериле турургъа боллукъ эди.
Аны чыгъармаларын томла этиб чыгъарыргъа борчлубуз. Къарачай шахарны ара майданында эскертмесин салыб, Поэтни, Поэзияны сыйын кёргенле джыйыла турурча этерге керекбиз. Малкъарда Кязим хаджиге берилген сыйны берирге керекбиз биз да Къарачайда Джырчы Сымайылгъа.

Тамада тёлюле этмегенни, биз этейик. Ол затла бары да Тюзлюкню хорларына, Ана тилибизни айнырына, алай демек, Халкъыбызны джашарына себеб боллукъдула.
 
взлетев отважно, я поднялся в небеса,
и с высоты увидел мира краски.
И все вселенские я слышал голоса,
и эту жизнь назвал прекрасной сказкой
Беседовал со всем подлунным миром я
Была пора, как искрометный танец:
Язык наш карачаевский прославил я
Запел весь мир мой гимн "Эльбрус-Красавец"

перевод Н-М. О. Лайпанова


Салам,
Ёргедеки транслатион ДЖырчы Сымайылны мыды? Карачайчасы да болур
 
Tinibek
Ас-салам!

Былайгъа къарасанг (Эльбрусоидни кютюпханеси)
http://lib.elbrusoid.com/data/media/6/Stihi_Mingi_ Taushax-dag.ru.pdf
Джырчы Сымайылны мен Москвада чыгъаргъан китабын кёрлюксе. Ол башындагъы назму да барды.

Алай а, эльбрусоидчиле китабны атын терс джазгъандыла - ол ат бла кютюпханеде табаллыкъ тюлсе. Тюзю былайды:

Семенланы Сымайыл (Джырчы Сымайыл)

ДЖЫРЛА бла НАЗМУЛА.
Сайламалары

ISBN 5-85840-259-3
Москва, "Инсан", 1992

Китабны басмагъа хазырлагъан, редакторлукъ этген
эмда ал сёзню джазгъан Лайпанланы Билал




СЕМЕНЛАНЫ СЫМАЙЫЛ (ДЖЫРЧЫ СЫМАЙЫЛ)

ДЖЫРЛА БЛА НАЗМУЛА

1900-1937

МИНГИ ТАУ

Сен кёкге джете мийиксе
Кавказ тауланы ичинде.
Мияла кибик джылтырай,
Къанга бузларынг юсюнгде.

Юсюнгде барды акъ тонунг,
Сен джай да, къыш да киесе.
Кюн бузулургьа тебресе,
Боран этерге сюесе.

Кюн ариу, чууакъ тургъанлай,
Тохтамайды боранынг,
Джай да, къыш да эримейди
Юсюнгдеги бузларынг.

Тёгерегингде тогъай отлайла
Алтын мюйюзлю кийикле.
Сени тёббенге чыгъыучандыла
Бёгекле бла джигитле.

Кийик бууларынг ёкюредиле
Къонгурауланы къакъкъанча,
Джугъутурларынг турушадыла
Атлыла чарсха чабханча.

Къабланларынг, асланларынг
Бугъойларынга кирелле.
Покунларынг, гуждарларынг
Адам джыйыны билелле.

Айюлеринг мурулдайдыла
Шындык чегетни ичинде.
Бёрюлеринг къалкъыйдыла
Къойланы кёре тюшюнде.

Кёк джашнаса сызгьыралла
Этеклеринг джел эте...
Менден кючлю джокъду деб,
Кесинг кесинге кёл эте.

Къабланларынг къараб туралла
Беклеге кириб, мынгайыб,
Борсукъларынг, тюлкюлеринг
Джууукъ барыргъа уялыб.

Къанкъазларынг къангкъылдайдыла,
Чын тауукъларынг джырлайла.
Къаргьаларынг къаркъ-къуркъ эте,
Мыллык табмайын джылайла.

Кёгюрчюнлеринг джюуюлдейдиле,
Кюнюнг джылтыраб къакъгъанлай,
Маралларынг отлайдыла
Гелеу кырдыкга батханлай.

Чыпчыкъларынг, чаукаларынг
Будай ындырны чёблейле.
Арарат бла Казбек тау
Санга тюгел джетмейле.

Уллу къушла санга къонсала
Юйле кибик къарашыб,
Джур текеле джыгъылсала
Сюрюулеринден аджашыб.

Кюз артында турналарынг
Аууб кетелле тенгизге.
Къышха хазыр болугъуз деб,
Эскертиученсе сен бизге.

Сенден сора къайсы тауду
Ариулукъ бла бай болгъан,
Башы къыш болуб, бели джаз болуб,
Этеклеринде джай болгъан?

Минги Тау бла Казбек тау,
Арагьыз ариу джибек ау...
Сен кийиз бёркню агъарта,
Этегинг джашил къатапа.

Сен джулдузлагьа джанаша,
Къалгъанла сенден алаша,
Бир-биригизге къараша,
Къалай сейирсиз, тамаша!

Бузну, къарны джыйыучу,
Башынга булут къонуучу,
Тёгерегинге басыныб
Таулула къараб тоймаучу.

Къыш айланы бораныса,
Джай айланы салкъыны.
Джумушакълыкъ этмесенг
Инджитириксе халкъынгы.

Кесин бегитмей чыкъгъаннга
Башха болмай бир джауса,
Сау дунияны башында
Эм белгили бир тауса.

МАХАР ГАРАГЪА

Къайнаб чыкъгъан сууунгдан
Ичсенг - тишге чабады,
Сени кёре джыл сайын
Бери миллет чыгьады.

Тёгерекде тауларынг
Тюрлю-тюрлю кийиниб,
Нызыланы, назланы
Баласлары ийилиб.

Тёрт джанынгда чегетле
Джашил дарий киелле,
Сакъкъулакъ кийиклеринг
Аз джыйыдан юркелле.

Тюртюлеринг, дугьумунг
Къаяланы къойнунда,
Сен чыгъаса боркъулдаб
Уллу сууну бойнунда.

Чат сууларынг ёзеннге
Ашыгъышыб энелле,
Хауанг, сууунг, къууатынг
Саннга саулукъ берелле.

Къарачайны къойнунда
Тау гарала къошдула,
Алай сени къатынгда
Барысы да бошдула.

МИКОЯН ШАХАРГЪА

Шам Къарачайны ара белгиси
Микоян-Шахар тамаша!
Сенде табылад хар излегенинг
Джолунг, орамынг джараша.

Бурун заманда сен бола эдинг
Ташкёпюр элни отлауу.
Арбаланы да былайда эди
Асламысыны тохдауу.

Энди мекямла ишленнгендиле
Къаты ташладан джонулуб,
Тёгерегинг а деменгилиди
Эки къобан бла къорулуб.

Микоян-Шахар, ой сейир шахар,
Халкъымы ара шахары!
Санга келелле, оноу излейле
Шам Къарачайны къартлары.

Хар бир адамгьа къучакъ кересе
Джюрек джылыуну аямай,
Хар тилекчини ишин этесе
Не кече, не кюн солумай.

Таулула эркин айланадыла
Орамларынга джараша.
Сыйлы джуртуму ара шахары –
Микоян-Шахар - тамаша!

БАЛ ЧИБИННИ ДЖЫРЫ

Бал чибиним, бал чибиним
Байлыкъ тартад башына,
Бал чибиним, бал чибиним
Болушлукъ этед хоншугьа.

Бал чибиним, бал чибиним
Эртден сайын кетеди,
Арымайын, не талмайын
Отлаб балла этеди.

Бал чибиним, бал чибиним
Белиндеди артмагъы.
Бал чибинни ызлаб барсанг
Чыкъда болур сокъмагъы.

Бал чибиним, бал чибиним
Къыйынындан береди.
Селпи чибин къаууз тутад,
Къагьыбал чибин ёледи.

Селпи чибин бир тюзелсе,
Джылына юч къозлайды...
Къагьыбал чибин онгсузду,
Аны къарыуу болмайды.

Бал четен бек кёб болады
Чырмалмайын тюзелсе,
Бал чибиним ишлеялмайды
Джангур урса, джел келсе.

Чибинчигим айлана барса
Сыртны, къолну танытыр,
Къатылама дегенни да
Кючлю уруб ачытыр.

Бал чибиним, бал чибиним
Эртден сайын кетеди.
Арымайын не талмайын
Татлы балла этеди.

ДЖАРЫКЪ ДЖЫР

Джарыкъ джашауну джырын джырлайыкъ
Бюгюн джюрекле учуна,
Бу сейир джуртха махдау салайыкъ
Къалмай джерине, суууна.

Ауругъанлагъа дарман болады
Махар ауушну суулары.
Кюз артында уа ёкюредиле
Ой, доммайлары, буулары!

Джёгетей башы, ой Таллыкъ тюзю,
Кёл Джагьасында къышлыкъла.
Къая ранлары, гыйы бузлары,
Чегет бауурда ышыкъла...

Ой малларыбыз джайылгъандыла
Кенг джайлыкъланы толтуруб,
Къызларыбыз да ийнек сауалла
Акъ къушла кибик олтуруб.

Мелхум джашаугьа белги болалла
Гелеу кырдыклы джайлыкъла,
Хоншу эллени алгъа иймейди
Учкулан, эшда,байлыкъгъа!

Джарыкъ джашауну джырын джырлайбыз
Бюгюн джюрекле учуна,
Бу сейир джуртха махдау салабыз
Къалмай джерине, суууна.

БУДЕННАНЫ ДЖЫРЫ

Сансыз санаусуз а кёреем, алан,
Бу Будённаны аскери,
Ол элибизге уа алай кирген эди
Онглуну, онгсузну эскериб.

Бу будённаны джигит аскери уа
Бизге тенгликни келтирди,
Будённаны уа терслиги джокъ эди,
Джатдайны душман ёлтюрдю.

Энди джарым патчах болгъанды дейдиле
Бу Алий улу Умаргьа,
Ой бизни Умар а тыйыншлы эди
Бизни заманлагьа туаргъа.

Джарым патчах а къайдан болуред
Уллу Ленинни сохдасы?
Аны ёмюрюнде да келишмеген эд
Патчахлыкъ бла ортасы.

Салам болсун уллу Лениннге да,
Ол джарлы халкъны сюйгенди.
Умар нёгерин а келечи этиб,
Бу джол кесибизге ийгенди.

Джарлы миллет а баш кёлтюрдю дейсе,
Ёхдемлеге джалкъа къайырыб.
Бу Буденнагьа да алай тюбейдиле
Халкъдан башчыла айырыб.

Ой Совет власт бизге келгенлей а,
Артыкълыкъланы тас этди,
Унукъгъанланы оноугьа салыб а
Джарлыны, онгсузну баш этди.
1921 дж.

ЛИШОН БОЛМАДЫМ

Къошуму бердим колхозгьа,
Урлукъ мюрзеуню - ортагьа...
Ой мындан ары мен да сёз береме
Энчи мюлкчю болмазгъа.

Ой джангыз терек чегет болалмаз,
Джангыз киши да онгалмаз.
Кеси аллына джашау къурагьан
Ёмюрюнде да къууанмаз.

Да бирден чёгюч урайыкъ энди
Биз ара мюлкню тёшюне.
Бырнак этмейин къошугьуз мени
Колхозубузну ишине.

Къара пайтонум - Байкъул улуна!
Энди башчыбыз джюрютсюн.
Болумну сюзюб тюз айыргьанма
Джангы заманны джюрюшюн.

Оноучуланы джюрютсюн энди
Къара пайтонум чайкъалыб.
Мен а кирейим бу колхоз ишге
Къарыу аямай, къадалыб.

КРАЙ ОЛИМПИАДАГЪА ТЕБРЕЙ

Къарачай къызла, къарачай джашла
Саныбыз джюз бла джыйырма.
Олимпиадагъа тебрегенбиз да
Анда болайыкъ айырма.

Хайда - хайт - дейик, бел къатдырайыкъ,
Къарагьан багьа берирча,
Джангылмагъанлай ариу джырлайыкъ
Артха ёч алыб келирча.

Бизге джарыкълыкъ иш берилгенди
Ол ишни керти этейик,
Хар къарагьанны кёлюн кёлтюре,
Ортадан алай кетейик.

Эй, акъ хазырла кёкюрек кере,
Джаннган кямарла бел черте...
Къайтыб келирбиз биз ызыбызгъа
Байракъ да алыб, той эте.

Къарачай къызла, къарачай джашла,
Энди - хайт - дейик, джанайыкъ!
Бизге ышаннган областыбызгъа
Биринчи орун алайыкъ.

ХАЛКЪ БАЙРАМДА

Олимпиада адет болгьанды крайда:
Той, оюн эте халкъ джыйылады хар къайдан.
Ары хар миллет кеси оюнун келтиред,
Джыйылгьан халкъгъа кеси болумун билдиред.

Биз чакъырылдыкъ быйыл да ары, оюннга
Да салыб бардыкъ ара шахарны тоюна.
Джулдуз джаннганча шахары, юйю, орамы,
Къызыл къумачда джазылыб эди саламы.

Ариу тизилиб тагьылгьандыла юйлери,
Адамы джарыкъ, кёлюнгю ала сёзлери.
Биз анда турдукъ, ой оюн эте, той эте,
Къарагьан халкъны бизни адетге юрете.

Бизни тебсеуге харс къагъыла эди кюкюреб,
Бизни джырлагъа джюрекле эриб, титиреб.
Эришиуледе кёб къонакъ бар эд хар къайдан,
Тул-тубан эди халкъ басыннгандан кенг майдан.

Чёб атылды да биринчи болду Дагъыстан,
Оюн кёргюздю сейир болурча къарагьан.
Къарачай чыкъды экинчи болуб арагьа,
Сейир этдирди тебсеую бла джырына.

Ючюнчю болуб ортагьа чыкъды Къабарты –
Бир мыдах джыр бла миллетни этди сагъышлы…
Черкес джигитле ат ойнатыуну салдыла,
Айырма болуб сыйлы саугъа да алдыла.

Малкъар джунчуду, алай а белни къатдырыб
Джашлары алды айырма ёчню окъ атыб.
Къумукълула уа, джыджым тартдырыб арагьа,
Аны юсюнде ариу бардыла джангызгьа.

Орус аскер а саф-саф тизилиб аламат,
Джыйылгъан халкъгъа кёргюздю оюн къазауат.
Teгей кёргюзтдю къыз тебсеу бла атышыу,
Терк Башы этди ойнагъан халда тутушуу.

Къарачай къартла Гюргёкъа бла Науруз
Ауузгъа тюшюб махдау алдыла тохдаусуз.
Биринчи ёчню бизге тыйыншлы кёрдюле,
Арагъа алыб кёб сый, махдау да бердиле.

Сора кетер кюн аэропланла учдула,
Кёкден миллетге сейир къагъытла чачдыла.
Ол къагъытлада орус тарх бла джазылыб
Аламат сёзле: "Шохлукъ", "Къарнашлыкъ", "Мамырлыкь".

Дуния джыйыб ол къагъытланы ала эд,
Джангы джашаугьа кёлюнден багъа сала эд.
Ма алай бла олимпиада бошалды,
Джыйылгъан бары кеси джуртуна атланды.

Биз да къайытдыкъ шам Къарачайгъа къарашыб,
Биринчи саугьа борбайыбызгъа джарашыб.

ТЕНГИМИ КАВКАЗГЪА ЧАКЪЫРА

Минги Тау кёргенмисе, айтчы, шохум, сен?
Ийнан сора болгъанынга насыбынгдан кем.
Минги Тауну бир кёрмеген мийиклик билмез,
Махар суудан бир ичмеген сусабын кесмез.

Кел барайыкъ тубан джатхан акъ къаялагъа,
Андан сора тигелейик чегет чатлагъа.
Гелеу кырдык отлаулада малгъа къарайыкъ,
Кюмюш шоркъа Къобан сууда чачны тарайыкъ.

Танг алада сюрюучюге салам берейик,
Андан озуб ёзен таба, элге келейик...
Сен кёрюрсе Къарачайны чурумун, тоюн,
Таулу халкъны тау этекде борбайын, боюн.

Бу джерледе мурат толад, тюзелед иннет,
Шохлукъ борчха ажымсызды къарачай миллет.
Кел созма да, джол усталыкъ этейим санга,
Къарачайны берекети джарашыр джаннга!

ЧАГАНЫ ДЖЫРЫ

Джюрюгюз, джашла, чыгьайыкъ
Заман оздурмай сабаннга.
Узакъ болджал къалмагьанды
Хайырын алыр заманнга.

Мюрзеу деген - джан дарман,
Адамны джанын сакълагьан,
Акъыллыны ишиди
Аны таймай джокълагьан.

Джигер джашла ишлейле
Беллерин къаты тартханлай,
Эринчекле чирийле
Джанларындан джатханлай.

Келигиз, чага этейик,
Ойнай, кюле, тизилиб.
Эринчекле къалсынла
Арабыздан юзюлюб.

Джюрюгюз, джашла, барайыкъ
Зыраф иймей заманны,
Барыбыз бирден къадалыб
Ариулайыкъ сабанны.

ЧАЛКЪЫГЪА ЧЫКЪГЪАН КЮН

Хайда, джашла, туругьуз,
Бирден чалкъы чалайыкъ!
Бу къышлыкъны джашил тюгюн
Ариу джюлюб алайыкъ.

Бусагьатда эринмесек
Къачда, къышда солурбуз,
Джашил хансны бичен этсек
Май борбайлы болурбуз.

Кенг джайлыкъны ханс ёзеги
Къыш сют болуб къуюлур,
Джибек кибик гелеу кырдык
Согьум болуб союлур.

Хайда, джашла, туругьуз
Бирден чалкъы чалайыкъ.
Бу кюнбетни джашил тюгюн
Къалдырмайын алайыкъ.

ПАТИМАТ

Хырхалада субай Патимат
Олтура бардыкъ къараша.
Бизни аллыбызгьа алай чыкъгьаненг
Кийген кийиминг джараша.

Чериуанча чилле джаулугъунг
Чачагъы токъмакъ тюйюлюб,
Келишалмасакъ абзырарчама
Насыб дегенден тюнгюлюб.

Чериуанча чилле джаулугъунг,
Табанларынгдан къаз ёте,
Джукъ сездирмейин нек тынгылайса
Умутларымы аз эте?

Къанджалбаш юйле ишлетдим, алан,
Терезе къабла салдырыб.
Излейме дей да, керексе дей да,
Таб къойдум къылыкъ алдырыб.

Келечи Наныкъ иш баджармайды
Тюз кесим салыб бармасам,
Бу халкъ не айтыр, ийнар, джыр этиб,
Патимат, сени алмасам?

Хар кёргенине бир джыр этеди деб,
Гурушханг манга джетгенди.
Ийнан, сюймеген иш этиб санга
Мени сёзюмю этгенди.

Чериуанча чилле джаулугъунг
Эки къанаты чох болуб,
Узакъ ёмюрню алай джашарбыз
Бир-бирибиз бла шох болуб.

Мен Семенланы сары Сымайыл,
Сен Хырхаланы Патима...
Хей, къысхаакъыллыкъ этесе дейме
Келечи къоймай къатынга.

Къалаханлада минг кёзлю оймакъ,
Аны Хырхалары туталла.
Ийнеден ийнек этген къоллары
Деб манга хапар айталла.

Окъа тигиучю саяу къолларынг
Къурч ийнелени чий этер.
Бу мени кибик къургъакъсёзню да
Кечеден кюннге юй этер.

Бир-бирибизге джарашырыкъбыз
Схарлагьа тыйын салгъанлай.
Бошбоюнлугъум кетиб къаллыкъды
Патимат сени алгъанлай.

Хурджунумда уа кёксюл къолджаулукъ
Анга окъа оюу тигерсе.
Мен - къызгъан темир, сен - чемер уста
Къайры сюйсенг да бюгерсе.

1937-1957

ЗОРЛУКЪНУ ДЖЫРЫ

Эки джашы бар эд Таубийни
Апенди бла камунис.
Эй бир-бирине этди аланы
Сталин деген Ибилис.

Сёзю сыйдамды, оноуу терсди,
Иши уа халкълагъа ташады.
Эй бизге этерни этгенди энди –
Онглу-онглубуздан бошады.

Бал таракъланы балларын эмиб,
Балауузларын тутдурду.
Эй, Алий улу Умарны джойду,
Сейитни джеpгe джутдурду.

Ажымлы болуб айырылдыла
Ала миллетни джолундан...
Эй, джарыкъ кюнюм къарангы болду,
Джукъ а келмейди къолумдан.

Къычырыкъ этиб не эталайыкъ,
Ауузларыбыз байланыб...
Хар атлам сайын тахсачы барды,
Кёз-къулакъ болуб, сагъайыб.

Эй, Эресейге тёре болалмад
Сталин деген урия,
Шыкъыртсыз атлай, тауушсуз сарна
Къарангы болду дуния.

БЮГЮННГЮ БОЛУМ

Артымда джылан,
Аллымда - макъа...
Къоян болгъанма
Мен къоркъа-къоркъа.

Бутумда кишен,
Башымда - джюген.
Джегеди, минеди
Минерге сюйген...

КЪАЙДАДЫ РЕВОЛЮЦИЯ?

Чыкъгъанды алгъа экибетлилик,
Аны онг джанына - алдау, ётюрюк.
Тил этиу болду джашаугьа тамал,
Табмайды тюзлюк кёрюнюр амал.

Хар джерде зорлукъ тюзлюкге такъмакъ,
Оноучу болгъан - къай ары чакъмакъ,
Акъыл юретген - кеси къысхакъыл,
Онгсузну халы кюн-кюнден такъыр.

Онгсузну халы онглугьа кюлкю...
Талауул болду къралны мюлкю:
Ишлемегенле алсала хакъны
Къаны бузулад уруннган халкъны.

Бу затла былай барлыкъ болсала,
Сатлыкъла орун алыб турсала,
Халкъ бош сормайды, ачыуун тыя,
Нек этилгенд деб, революция?

КОЛХОЗ

Юйюмю, малымы алдыла,
Джокъду аллымда тауугьум.
Колхоз уу джетген джашауда
Къайдан да болсун зауугьунг.

АРТДА ТОБАГЪА КЪАЙТАМА

Сталин деген чууутлу
Джашауубузну къурутду.
Тиллерибизни чалдырды,
Кесине махдау салдырды.

Махдау салалгъан - тёргеди,
Салалмагъан а - кёргеди.
Джан татлы - мен да айтама,
Артда тобагьа къайытама.

СТАЛИНИБИЗ ДЖАШАСЫН

Эчкиге гаккы табдыргъан,
Тауукъгъа бышлакъ сыкъдыргьан,
Джылкъыдан джюнле къыркъдыргъан,
Къойлагьа оноу тутдургьан
Сталинибиз джашасын!

ЛЕНИН БЛА ТЮЗЛЮК

Джашауну чекдик, джашауну сюздюк:
Ленин келгинчи джокъ эди тюзлюк,
Ленин келгенинде да - кёрдюк эм сездик –
Биз умут этгенча болмады тюзлюк.

Ленин кетгенлей а болуб илгизлик
Кесин зорлукъгъа хорлатды тюзлюк.
Зорда марда джокъ - бизники тёзюу...
Китабла айтхан келир бир кёзюу.

МЕЖГИТНИ КЮУЮ

Оноучула сёзню сыйдам сёлешелле,
Джетдире-джетдире сюрмени.
Межгитни чачдыла, къангаларын элтиб
Ишледиле джангы тюрмени.

Апендини тутуб, сюрюб алыб барыб
Ол джангы тюрмеге салдыла.
Бир джанындан ачыу, бир джанындан чачыу -
Адамла тентиреб къалдыла.

Апендини айыбын кърал биле болур,
Андан бизге не зат джетгенди.
Терсди, ким эсе да, межгитни чачдыргьан,
Межгит юй не хата этгенди?

Бир къауумла чыртда акъыл этмейле
Ач боллукъбуз деб, бир тойсала…
Шо не боллукъ эди, аны чачыб атмай,
Кирит салыб турма къойсала?

КЪАРАЧАЙ ТАУГЪА

Къанатлыла мекям салгьан мийикледе,
Джез чабакъла джаратылгьан кек кёкледе,
Алтын, кюмюш, накъутналмаз джашыргъанса,
Ёмюрюнгю байлыкъ сакълаб ашыргъанса.

Бюгюн санга джигит джашла келедиле,
Кийик кирмез къаялагъа минедиле,
Таш ёзекден къоргъашынла аладыла,
Таш санынгда къара темир табадыла.

Хар джеринги джараулусу кючленеди,
Кече, кюн да тохтамайын ишленеди,
Ётгюр джашла сени элек этедиле,
Хазна излей тамырынгы кеседиле.

Къарачайны баш кириши - Минги Тау,
Этегине тартылыбды джибек ау...
Ой бу джерни биз билебиз багъасын,
Аны ючюн къоруулайбыз хазнасын!

Къобанларынг тенгиздиле, теркдиле,
Ёзенлеринг къаяладан бекдиле,
Къууандырад бу байлыкъдан толгъанынг,
Джаш къралгъа былай керек болгьанынг.

Алай сени бу къазыудан къазыб барсакъ,
Къуру - бер - деб, сени хаман чучхуб турсакъ,
Тутармыса, дертли болмай, кёл къалдырмай,
Къарачайны ёшюнюнгде абындырмай?

МЫДАХ КЮН

Сен темир аугъа тюшген къанатлы,
Джулкъунуб тюгюнг, тюшюб къанатынг.
Мени халым да ушайды санга,
Джашау аямай тийгенди джаннга.

Санау кюнлени бюгюн да бири,
Ётюб барады мени ёмюрюм.
Алыб келгени: артыкълыкъ, бушуу,
Кёргеним зорлукъ, джашауум къуу-шуу.

Кюнде кюнюм да ётеди былай,
Умут ёледи джашауну сынай...
Чапыракъдан да ётмейди сёзюм,
Сингиралмайма... Джетмейди тёзюм!..

Ийнаныу ёлдю, кертилик келди!
Джашау адамны джаныуар этди,
Джокъ эсе азауунг, не аман тишинг
Аллына барлыкъ тюлдю бир ишинг.

Уста тюл эсенг сен ётюрюкге,
Джюрютмей эсенг махдау-хыликге –
Акъыллы эсенг да джокъ сенде болум,
Алаллыкъ тюлсе джашауда орун.

Сынау кюнлени бюгюн да бири,
Былайлай барлыкъ эсе ёмюрюм,
Кереги джокъду тамбланы манга,
Бошалсын ёмюр - разыма анга...

СЮРГЮН КЮН

Сейир дуния, джаннган джулдуз,
Тийген кюн,
Барысы да бизники эд
Кёчгюнчюн.

Джюрюте эк иги умутла,
Адетле,
Талпына эк джашау деген
Джандетге.

Энди къадар бизге сыртын
Бургьанды,
Хыны джазыу сыйрат кепюр
Къургьанды,

Ачы буйрукъ Москвадан
Келгенди,
Сабий, къарт да аякъ юсге
Миннгенди.

Умут уллу, насыб дыккы
Халкъыма,
"Бандит", "кадет" атадыла
Атына,

Бюгюн бизге махдау да джокъ,
Сый да джокъ,
Бюгюн бизге азыкъ да джокъ,
Юй да джокъ.

Ата джуртдан къысдадыла –
Джурт да джокъ,
Игиликден умут этиу
Энди джокъ.

Вагонлада ышармайбыз,
Кюлмейбиз,
Къырлыкъмылла-къаллыкъмылла
Билмейбиз.

Къайры элтелле? - сёлеширге
Онгунг джокъ,
Кимге соргьун? Тюзюн билген
Киши джокъ.

Бир тенгизге тёгюллюксюз
Дейдиле,
Бир Къытайгьа берилликсиз
Дейдиле.

Ёлгенлени джашырмайын
Болмайды,
Милисала атдырмайын
Къоймайла.

Кёр къазаргъа, асыраргъа
Заман джокъ,
Ёлюгюнгю ташла да кет,
Амал джокъ.

Бир ёлюкню тюшюрдюле
Вагондан,
Кюрешелле къабыр чунгур
Этерге,
Къычырады машинаны
Бугъасы...
Буйрукъ болду алай къоюб
Кетерге.

Адамланы тюшюрмейин
Тыйдыла,
Тюшгенлени ызларына
Джыйдыла,

Мурдар бугьа ашыгъады
Тебрерге,
Эки къызы унамайла
Минерге.

Герохладан къоргъашынла
Чыкъдыла,
Экисин да джерге-джерге
Джыкъдыла.

Бугьа кетди, джангыз ёлюк
Юч болду,
Бу артыкълыкъ джюреклеге
Кюч болду.

Джаханимге ёретинлей
Кирдик деб,
Сарнайдыла тиширыула
Сарында,
Кърал бизге берген иги
Затларын
Къусдургьанды бирин къоймай
Барын да.

Ызыбыздан таула сарын
Салдыла,
Малларыбыз худжу-худжу
Къалдыла,
Итлерибиз узун созуб
Улулла,
Къарачайда къаллай элле
Къурулла.

Бетсиз заман, нек этесе
Залимлик?
Нек болгьанды бизни бла
Аранг тик?

Кимди сени оноуунгу
Джюрютген?
Онгсуз халкъны къанын ич деб,
Юретген?

Джахил шашса элтедиле
Моллагьа,
Ашыкъ чыгьыб анга элтген
Джоллагьа,
Молла шашса барыр джери
Болмайды,
Терс, тюзме деб, ол эсине
Алмайды.

Базыб анга акъыл берир
Бир джан джокъ,
Джангылдынг деб, ойлашдырыр
Адам джокъ,

Эй, тамада сюйгенича
Этгенди,
Ачы буйрукъ къол салыныб
Битгенди.

Ким билсин, бу джарлы халкъны
Насыбы
Юзюлмейин тутуб къаллыкъ
Эсе уа?..
Ким билсин, бу баргъан джерин
Табсыныб,
Джан кечинмек баджараллыкъ
Эсе уа?

Джарлы халкъым, къатдыр энди
Белинги,
Джоюлдум деб, такъыр этме
Кёлюнгю,
Ёлген эшек джанлыдан
Къоркъмайды,
Сен да къоркъма, джууукъ къойма
Ёлюмню.

АЧЫУЛУ СЁЗ

Артыкълыкълагьа джюрегим джарсыб,
Ауур сагьышла башымы басыб,
Кетиб барама - кюнюм - барамта...
Тёгерегимден хар ким таш ата.

Къуру кесим тюл, менича кёбле,
Джукъгьа саналмай - бирер кёлекге,
Залимлик азау джаргьан бу заман,
Къурутуб барад миллетни тамам.

Ой джарлы халкъым, учхун-кёбелек!
Ким этди сени джерингден ирек?
Къайры келгенсе тауунгдан эниб?
Палах юсюне палах кёлтюрюб?

Тутулгъан да сен, джутулгьан да сен.
Къууулгьан да сен, тоналгъан да сен,
Кёргенинг зорлукъ, чегеринг азаб,
Кёзюнгде ауунг, аягъынг тузакъ.

Къайда къалдыла ырысхынг, мюлкюнг?..
Санларынг тюшюб, джюрегинг - кюлтюм...
Кюч табармыса аякъ тирерге?
Джол табармыса артха келирге?

Тюзлюк тутмакъда, насыб тубанда,
Онглу сёлешмейд онгсузну джакълаб.
Биз, суудан къумгьа тюшген чабакъла,
Солуу джетмейин джерни тырнакълаб.

Къатдыр кесинги, ой джарлы миллет!
Этейик къумда джашау кечинмек.
Боюнсхасына джекгенди къадар,
Аны тартмайын джокъду бир мадар.

КЮУ
Ёмюрге Азияда къалыргъа буюргъан Указ бла
къарачай миллетни шагъырей этген кюн.

Къарамыйыкъ Къарачайны къанын иче,
Джарыкъ кюнюбюзню этди къара кече,
Бушуу, къайгьы бары бирден бизге кёче...
Баш кёлтюрюб къарамаиды Къарачайым.
Юйюбюзден къысдалла
Энди юйюбюз джокъ.
Элибизден къысдалла
Элибиз да джокъ.

Джашауубуз джашау тюлдю джаннган отду,
Хар кюнюбюз кюн тюлдю, учхан окъду.
Бюгюнлюкде насыб кёрген бир джан джокъду...
Баш кёлтюрюб къарамаиды Къарачайым.
Динибизни алдыла
Энди дин да джокъ.
Джуртубузну алдыла
Энди джурт да джокъ

Умут чагьы джюрекледе бир чакъмаса,
Къарлы таргъа салыб барыр кюн чыкъмаса,
Тюзлюк туруб бу зорлукъну бир джыкъмаса,
Баш кёлтюрюб къараялмаз Къарачайым.
Бу дунияны кенгинде
Бизге ышыкъ джокъ.
Къарачай аты болгъан
Энди халкъ да джокъ.

ТЫНГЫЛАЙМА ТАУУШ КЕЛЕД КЮНБАТХАНДАН

Тынгылайма – таууш келед кюнбатхандан –
Гюрюлдейле Минги Тауну бугъойлары,
Чакъыралла тансыкъ болуб Къарачайны,
Тирилелле адамланы борбайлары.

Тынгылайма, таууш келед кюнбатхандан:
Шоркъулдайла кёк къобанны шоркъалары,
Чакъыралла тансыкъ болуб Къарачайны...
Титирейле адамланы аркъалары.

Тынгылайма: таууш келед кюнбатхандан:
Шууулдайла Махар тауну тереклери,
Чакъыралла тансыкъ болуб Къарачайны...
Учуналла адамланы джюреклери.

Эшитилелле тюшде, тюнде ол тауушла,
Сан - мындады, джан - андады, андад эсим…
Керти болур, эшда, халкъда джюрюген сёз,
Тансыкъ болуб излейд - деген - джер иесин.

БОЛАТ КЪОШЧУДА

Къарайма – кёрмейди кёзюм,
Тилейме – ётмейди сёзюм,
Факъырама, оллахий лязим…
Аллахым, бер манга тёзюм!

Кёл джарыб керилмейд къашым,
Татыусуз ашагъан ашым,
Замансыз агъаргъанд башым,
Тайгъанды, босагъа ташым.

Тайгъакъды, кёк бузду джолум,
Таяна талгъанды къолум,
Ачыудан азгъанды онгум,
Кетгенди алгъынгы болум.

Алчылыкъ алгъанды джалкъау,
Бетсизни кёлтюрдю махдау,
Кертини хорлады алдау,
Къалгъанды игилик сакълау.

Джунчуйма джокъду керегим,
Чакъмайды, къууду терегим,
Джарымайд энди джюрегим,
Аллахым, бер манга тёзюм!

БАЗАР КЮН

Къараб турама Джамбул базаргъа,
Кёлюм джетибди тамам азаргъа,
Джарлы къарачай нек келди бери,
Талауул болуб рысхысы, джери?

Хар бири бирер дыгалас этиб,
Сатыу этелле джазыкълыкъ джетиб...
Мен да тилейме алагьа къарай –
Я, Аллах, сен бер бу халкъгъа къолай.

Мен да быланы ичинде бири,
Джума къылама межгитге джюрюб.
Кимсе деб, бир да сормайды киши.
Къарачайлыма - олду бедишим.

Бир кюн комендант межгитге кириб,
Тутханед мени арадан тинтиб.
Онкюнлюк азаб салгъанед... тюрме...
Сан эзилгенед болмайын хурмет.

Атам Меккяда, къарт атам да анда,
Джарлы анам эсе - къазах къабырда.
Бери келгенбиз, не сый? Не багъа?
Кимге керекбиз биз Къазахстанда?

Эшит, Аллахым, тилек сёзюмю,
Къызгъанма бизден насыб кёзюуню!
Къайтыу насыбны бер къартха, джашха,
Тюк чыгъар кибик тёнгереген ташха!

Артыкълыкъланы кёресе кесинг,
Эт деб, эркинлик бересе кесинг,
Кёре тураса зарауатлыкъны...
Инджитме энди бу джарлы халкъны.

Терсни терслигин, тюзню тюзлюгюн
Бер, къайтар халкъны къалгъан юзюгюн.
Къарачайлыгъа табдыр тыбырын...
Къойма бу джерде аны къабырын!..

НЕК ДЖАШАЙМА?

Биреу ауруса дагьаны болмай,
Болушлукъ керек болду эсе анга –
Олсагьат джетиб билек болмасам,
Адамса дерге болурму манга?

Не бир ач адам къараб тургьанлай,
Aш ашай эсем, теджемей анга –
Кимме мен сора? Ма ол халиде
Адамса дерге болурму манга?

Борбай бар бола, джюрек тар эсе,
Къайгъырмай эсем къыйналгъанлагъа,
Мен нек джашайма? Кимге керекме?
Адамса дерге болурму манга?

КЮНЮМ

Чууакъ болду, джылы болду
Кюнортагъа дери кюнюм.
Сора кирди да булутха
Кёргюзтмеди манга кёзюн.

Мен къарайма бойнум ауруй,
Кёкню джабхан булутума.
Аллах мени джетдирмеди
Келир деген умутума.

Уллу къойну тюшю болду:
Чарс, къарангы, тубан, сууукъ.
Кюн кёрюрме деген умут
Джоламады бир да джууукъ.

Аллах бирди! Ийнанама
Атам, анам тутхан диннге!
Ол булутну къара бояб
Такъгьан болур душман кюннге.

Экиндими оздурмайым,
Ашхам келед аны ызындан.
Мен тюнгюлдюм кюндюз кюнден,
Кече - насыб джулдузумдан.

КЪОЛ ТИРМЕННИ ХАПАРЫ

Ташдан къол тирменле этиб кюрешеме,
Олду юйдегими мадары.
Алкъын кеб кюнлени сындырлыкъды, Тейри,
Джарлы халкъны ачы къадары.

Таш тирменни алыб мен базаргьа чыкъдым
Дунгановка элни бетине.
"Сымайыл, сенмисе?" - деб хар къарачайлы
Мыдах-мыдах болуб кетдиле.

Не этейик, ким да бирер мадар этед,
Джан сакълауну азды сайламы.
Эй, мугурлукъ сингмей, алай къалай къалсын
Къарачайны джарыкъ къарамы?..

Онглу онгсуз болду, сыйлы сыйсыз болду,
Кеб салынды бизге бичилиб...
Джырым тутмакъдады, атым батмакъдады,
Мискин болдум джюрек инджилиб.

ДЖАМБУЛДА

Тартама - кесмейди чалкъым,
Батханды - чыкъмайды халкъым,
Иги бла айтмайла атын,
Билмейме не болур артын.

Окъуйла законну шартын,
Бичелле халкъыма тар къын,
Айталла уял, тын, тартын...
Билмейме не болур артын.

Джюрегим болгъанды салкъын,
Бушуулума мени сартын,
Къууанч келирми бир джартын?
Билмейме не болур артын.

Тюшмейди кишени алкъын
Халкъымы джашын эм къартын,
Къаздым къайгъыны къат-къатын...
Билмейме не болур артын.

Сынайма хар кимни къартын,
Халкъымы халиси алтын,
Сакълайма Джамбулну къатын...
Билмейме не болур артын.

Сюймейме дунияны затын,
Дуния мал законнга сапын,
Мыдахды сабий, къыз, къатын...
Билмейме не болур артын.

Бушуугьа бёленнген элим,
Бош къалды ой туугъан джерим,
Саулукъда къазылды кёрюм...
Бир кёлтюрюлмейди кёлюм.

Джашлыкъда бюгюлген белим,
Хар кюнде тёгюлген терим,
Мени нек унутду бу ёлюм?
Бир кёлтюрюлмейди кёлюм.

Тиши-башы ышармай келин,
Бичгенча эрине кебин,
Мыдахлыкъ тоздуруб эсин...
Бир кёлтюрюлмейди кёлюм.

Мутхузду, мыдахды кёгюм,
Бир шкок атымды чегим,
Чыкъмазгъа болгъанды бегим...
Бир кёлтюрюлмейди кёлюм.

Къууаныб ышармай эрин –
Законну бегинден беги...
Джабышыб тутханды джелим...
Бир кёлтюрюлмейди кёлюм.

Табмайма муну бир эбин,
Къууанад душманым-джегим,
Сындырыб сызгъырад джелим...
Бир кёлтюрюлмейди кёлюм.

Сен, насыб, аллынга тебин,
Айтдырма халкъыма сёгюм,
Кес джолун зорлукъну, кёрюн,
Кёлтюрюлюр ючюн кёлюм.

Тартама кесмейди чалкъым,
Батханды, чыкъмайды халкъым,
Иги бла айтмайла атын,
Билмейме не болур артын.

КЪАРА ПАРИЙГЕ

Нечик эрши улуйса
Къара парий, сен.
Джазыкъсыныб тынгылайма
Улууунга мен.

Кеб артыкълыкъ кёрген кибик
Такъыр къарамынг,
Джалгьан таякъ кёлтюргенча
Тюшюб санларынг.

Айтчы, кимди сени ургьан,
Джакъ болайым мен.
Кимди санга сынджыр салгьан
Бошламайын кенг?...

Тузакълыкъны кёлтюрмеген
Олду ачыуунг.
Баш бошлукъгъа термилгенинг
Олду джарсыуунг.

Эй, джарлы джан, тынгылайма
Улугъанынга,
Шагъатма мен насыб кюнден
Сууугъанынга.

Аны ючюн кече сайын
Сынсыйса былай,
Эшда чыдам тауусханса,
Терсликге чыдай.

Ангылайма къара парий,
Сени халынгы,
Ёз джюрегим сынсыгъанча,
Улугъанынгы.

Сени кибик, мен да мугур,
Бугъоу салыныб.
Сени кибик мен да бир джан,
Онгум алыныб...

ДЖЕР СУРАТХА КЪАРАЙ

Гитче джашчыкъ джер сурат бла ойнайды.
Аны буруб, сейир болуб къарайды.
Бир тохтатыб бармагьы бла тюртеди,
Къууаннгандан джырлагъан да этеди.

Бир симсиреб, оюууна къарайды,
Бир – башы бла урур халда марайды,
Бир кюледи джер суратны къучакълаб...
Халкъ къарайды аны кёзден ийнакълаб.

Эй балачыкъ, чыкъча, таза сыфатынг,
Джокъду сени оюнчакъдан хапарынг,
Ол джерди деб, алкъын акъыл этмейсе,
Аны юсюнде болгъан затны билмейсе.

Зарлыкъ, сатлыкъ, тил джюрютюу, тенгин атыу,
Ауруу кючю, уруш заран, ёлюм ачыу,
Ашхы, аман, таза джюрек, келепен –
Бары джашайд ма бу джерде болуб тенг.

Аякълана, аякъ тирей, эсинг къата,
Сен къарарса тёгерекге, кёз ау ата...
Эшитирсе сен онгсузну джылагьанын,
Ана, бала бир-бирине таралгьанын.

Кёлюнг сынар терсликлени кёре-кёре,
Джюрек азар хар тайгъаннга джылау бере...
Ол заманда ма бу тукъум ойнамазса,
Ма бу джерге былай джарыкъ къарамазса.

ТИЛЕК

Бу дуниям садакъ учхан тёрелей,
Ёттен кюнюм джаныб кетген ёртенлей,
Аз ёмюрюм къонакълыкъгъа келгенлей,
Этген ишим - тенгизге таш кетгенлей.

Ой, кюн десем - мен джеталмаз узакъда,
Ой, джер десем - аякъ тюбде, тузакъда,
Халкъым десем - кёчюуюлде, ачлыкъда...
Бер, Аллахым, джашар кибик къарыуну!

АНАМ

Ата деген Минги Таугъа миннгенлей,
Ана деген дарий, дамха кийгенлей,
Кюнюм батды джарлы анам ёлгенлей,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Билмегенлей кёчюрюрге бардыла,
Сормагьанлай машинагьа салдыла,
Эки джашынг эки джерде къалдыла
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Кимле чачдыла Семенлада къалангы,
Кимге айтайым джюрегимде джарамы,
Къайда къойдум акъ сют берген анамы?
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Ой Къарачай къуш тюгюнлей чачылды,
Бар палахны башы бери ачылды,
Джарлы миллет Азиягъа атылды...
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Ата деген ашхы ишге талпытхан,
Ана деген кёкню, джерни танытхан...
Ёлюм деген хар джюрекни ачытхан...
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Ата деген ёмюр юйню ачхычы,
Ана деген джашауунгу басхычы,
Елюм деген джашагъанны ачысы
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Ата деген накъут-налмаз къалады,
Ана деген джанынга джан салады,
Ол джашауну бир насыблы табады,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Тогъуз айны ay тюбюнде кёлтюрдюнг,
Къайын ата, къайын ана къолунда,
Кече-кюн да гёзет этген джолунда,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Эки джылны акъ сютюнгю ичирдинг,
Ешюнюнгю тёшек этиб ёсдюрдюнг,
Алай эте талай джылгъа джетдирдинг,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Отха иймей, суугъа иймей сакъладынг,
Юй кёгюрчюн къанатларын джабханча,
Белляуунгда сени алгъыш сёзлеринг –
Джанкъылычдан нюр таякъла къакъгъанча.

Кёк памилден кёлек, кёнчек этгененг,
Къаназирден къабдал этиб кийдирдинг,
Эркелете хар адамгъа сюйдюрдюнг...
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Джети джылда окъуу-билим алдырдынг,
Ишлей-ишлей санларынгы талдырдынг,
Джашачы деб, тоханала салдырдынг
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Таугъа чыкъсам, таш аджалдан титиреб,
Малгъа кетсем, садакъала кёлтюрюб,
Бушуу, къайгъы джюрегинге келтириб...
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Элден энчи ат атаенг атыма...
Джанауалда мен болмадым къатынгда,
Джаш тюрсюнюнг агъармагъан чачынгда...
Джулдуз атлы, балдан татлы ой анам!

Къулагъыма сууукъ салах тартылды,
Джулдуз ананг ёлгенди деб, айтылды,
Джюрегиме джюрек ауруу къатылды...
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Къайда къалды харекетинг, малларынг,
Ишлей-ишлей талчыкъмагьан санларынг,
Джюнню джибек этген алтын къолларынг?
Джулдуз атлы, балдан татлы ой анам!

Атам эсе Бейтуллахда ёлюбдю,
Анам эсе, бир мусафир шейитди,
Нек джылайма кимден да не келликди?
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Джыллыкъ джолдан келир эдим кёрюрге,
Санга, анам, олджан салам берирге,
Разылыгъынгы алыб ёлюрге,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Къарачайда къабырынгы табсам эд,
Зияратха Азиягъа бармазем,
Былай болуб къаллыгъымы мен билсем,
Джан бермейин айырылыб къалмазем.

Бу дуниягъа туумай къалгъан мен болсам,
Сени ёлген ачыуунгу билмезем,
Къазах элде къабырынгы кёрмезем...
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Кёр узакъды, тура-тура безерсе,
Уллу Аллахны буйругьуна тёзерсе,
Махшар кюнде, ой балам деб, излерсе,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Кюн садакъа мени санга беририм,
Аллах айтса, махшар кюндю кёрюрюм,
Къазах элде къалды, хариб, ёлюгюнг
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Кече ёмюрюм бир къарангы тёбеди,
Кюн ёмюрюм джюзюб кетген кемеди,
Ёлюм деген хар адамгъа тёреди,
Джулдуз атлы, балдан татлы ой анам!

АЙГЪА КЪАРАЙ

Ай, сен кёкню мийигинде тамадаса,
Кёбню кёре дуниялада айланаса,
Шагъатса сен кёб тёлюню кетгенине,
Ургъан джеллей ёмюрлени ётгенине.

Ашхы, аман, къууанч, бушуу, джашау, ёлюм...
Барына да джарыкъ бердинг, барын кёрдюнг...
Алай бетинг тюрленмейди, азаймайды,
Нюр келбетинг кемеймейди, таркъаймайды.

Джылагъанны кёре туруб, джыламайын,
Къарыусузну ёрге туруб джакъламайын,
Унукъгъаннга кёл табдырыр мадар этмей,
Сен къошулуб бир палах да джерден кетмей...

Не ючюндю джашагъанынг, джарыгъанынг,
Кече сайын башыбыздан къарагъанынг,
Сууукъ къарай дженгил баргъан кюнлерине,
Нек тураса миллетлени кёзлеринде?...

ДЖАЗ

Кюн тиеди тёгерекни джарыта,
Къанатлыланы джыргъа, оюннга тарта...
Кёзюм къарайд табигъатны хатына...
Термилеме джеталмазлыкъ затыма.

Къанатлыча кёксюл кёкде учалсам,
Джарлы халкъгъа тюзлюк излей кетерем.
Эй, халкъ чекген къыйынлыкъны айталсам,
Бу дунияда муратыма джетерем.

КЪЫЙЫН ЗАМАНДА

Ауур джукъугъа сингнгенча кёзюм,
Болумсуз, онгсуз сёлешген сёзюм.
Абына, сюрюне бу баргъан ёмюр,
Эй, Аллах, неди энди мен кёрюр?

Атыл делле да - халкъым атылды,
Чачыл делле да - мюлкю чачылды,
Адаргы эркинлиги, джери да сыйырылды,
Хар къыйынлыкъ да бизге къуюлду.

Джетген уланы къазауат отда,
Къалгъан уланы бу къумлу джуртда,
Къарачай тилни къазахха бура,
Дыгалас этиб кесин алдыра.

Ачыу кючлебди кёкюреклени,
Палах къатдырды тюз джюреклени,
Хар ёлгенибиз джерин кюсейди,
Хар джаны болгъан джуртун излейди.

Къолум, къалтырай, къалам тутады,
Онгдан солуна сёзле тартады,
Ол сёзле ёсе тизгин болурла,
Тизгинле тола, назму къурурла.

Ол назму бизге шагъатлыкъ этер,
Бизден керти сёз къралгъа джетер,
Махшар кюн кибик аллай кюн келир,
Бу таза халкъгьа баш бошлукъ берир.

Бюгюн а джукъу басханча кёзюм,
Джансызды, ётмейд сёлешген сёзюм...
Кавказ бла миллет – джан бла тёнгек,
Ала бирлешмей тебмез бу джюрек!...
1948 дж., Къазахстан

КЪАЙЫТАЙЫКЪ

Орта Азия... Эсги тыбыр, уллу эшик...
Беш къарнашны туууб джашагьан джери!
Миллетлени къанлы джауу Берия
Алыб келиб тёкгенед бизни бери.

Онтерт джылны джашау бизни сынады,
Болумубуз ишибизден танылды.
Сынау джылла кюреш бла ётдюле –
Энди артха къайытыр мадар табылды.

Да, къайытайыкъ, ашхы тенгле, энди биз,
Миллетибиз туууб ёсген таулагьа.
Ёлгенлеге олджан салам берейик,
Тилек этиб джол тутарыкъ саулагьа.

Орта Азия - бизни тургъан элибиз!
Тау Къарачай бизни туугъан джерибиз!
Тургъан элинг - дарий кибик бир айбат,
Туугъан джеринг - джан сакълагъан керамат.

Къарнаш халкъла, сау къалыгъыз, кетебиз,
Туз гырджынны бизге халал этигиз.
Биз да барыб анда къазыкъ урайыкъ,
Сиз да мында муратыгъызгьа джетигиз!

1957 – 1981

КЪАЙЫТХАН КЮН ХАЛКЪЫМА

Онтёрт джылны джер тырнакълаб джашагъан,
Джыламукъ бла гырджынны тенг ашагъан,
Сарнайса сен тау джуртунгу ийнакълай,
Джарлы халкъым, ой джаралы Къарачай!

Адамларынг Азияда къалдыла,
Джюреклеге кетмез аууруу салдыла,
Къабырларынг къум тюзледе сынсызлай,
Уланларынг къазауатда ызсызлай.

Ол джыллада джан бергенле къайтмазла,
Тауларына тансыкъ салам айтмазла,
Махар суудан бауурланыб ичмезле,
Саула этген бу кюулени эшитмезле.

Ол джылланы къан ызлары кеберле,
Аллах айтса, уланларынг джетерле,
Сен джырларса тауларынгда алгьынлай,
Джарлы халкъым, ой джаралы Къарачай!

Ёлгенинге джаннет юйню багъышлай,
Сауларынгы джашау джолгъа алгьышлай,
Мен айтханча джыламугъунг джылтырай,
Айт орайда, ой джаралы Къарачай!

СЫМАЙЫЛ КЪАЙЫТДЫ ДЖЕРИНЕ

Мен Семенланы Семенме дейме,
Чыдамым бла эменме.
Бек ашыкъ болуб, бек тансыкъ болуб,
Шам Къарачайгьа келгенме.

Сен Семенланы Семенсе дейле,
Менден джыр, оюн излейле.
Чачылгъан джуртха басыннган адамла
Манга кёз ач деб тилейле.

Мен да сенича биреулен, алан,
Бу джарлы халкъны уланы,
Мен да сенича ийнаналмайма
Керти кёрдюм деб тауланы.

Джюрек тыхсыса ауаз чыкъмайды,
Тамагъынг къысыб, бууулуб.
Бюгюн Сымайыл джыр айталмайды,
Кёзден джыламукъ къуюлуб.

Ана бла бала тюбешген кибик,
Джурт халкъы бла тюбешди.
Сау онтёрт джылны басдырыб тургъан
Джылыуун бизге юлешди.

Джюреги тыхсый, кёзлери тола,
Тойла этеди Къарачай.
Бу къайтхан кюнню, бу къууанч кюнню
Саулай дуниягъа айгъакълай!
1957 дж. Хурзук

ТАНСЫКЪЛАУ ДЖЫР

Мен тансыкъ болуб келгенме, тенгле,
Учкулан башы таулагьа.
Мен джылы салам береме энди
Ёлгенле къалыб саулагьа.

Ой ташын джалаб, сууун ичейик
Бу ёзенлени, джерлени,
Сыйлы атларын кюуге салайыкъ
Тышында джан бергенлени.

Шам Къарачайым, къучакъ джаяйым
Сени терсликден къоруулай!
Да джаланаякъ бир айланайым
Ким сау къайытды деб соруулай!

Тузлу джыламукъ бетими джууа
Ёксюзле бла джылайым,
Ой кенгде къалгъан ёлгенлеге атаб,
Джер сайлаб, сынташ салайым.

Нарат терекни джибек чачына
Тюртюден инджи тизейим,
Тау этегинде атылыб къалгъан
Къабыр топракъны излейим.

Къыйынлыкъ чекген бу джарлы халкъгъа
Кёз ачдыра, джыр айтайым,
Къайда бол сам да ахыр кюнюмде
Ой бу джерлеге къайтайым!

Ой, Ата джуртум, сыйлы Къарачай,
Мен къууаннгандан джылайма.
Узакъдан келиб, тансыкъдан кюйюб
Джюрек таралыб джырлайма.

КЕРТИ ЗАТ

Шайтан джел бургъан зыгьыр кесеклей
Бурулдум,
Таш тирмен эзген нартюх бюртюклей
Ууулдум.

Джан къоркъуу эте уруш тюзде да
Сытылдым,
Тёрде да болдум, эшик артха да
Къысылдым.

Узакъ ёмюрде кёб затха болдум мен
Шагъат.
Энди айтайым, санга, миллетим,
Керти зат:

Шам Къарачайны кёгюнден таза
Кёрмедим,
Къарачай деген сёзден сыйлы сёз
Эшитмедим.

Олду бу джерни киндиги,
Ара белгиси,
Олду дуниягъа бизни танытхан
Тёреси...

Къарачай деген къан бла кирген
Джан кибик,
Аны сезмеген сау ёмюрде
Сал кибик.

ОКТЯБР ЭЛДЕ

Сабий-балыкъ къурмач кибик тёгюлюб,
Ойнайдыла джангы арбазда керилиб,
Тёгерекде Къарачайны таулары,
Кёз алдагьан джашил чегет аулары.

Кёгю, джери, сууу, тауу эсден кетмей,
Ненча джылны термилгенем къууанч этмей,
Ненча кере атланнганем бери тебрей,
Ненча кере тыйгъан элле бошлукъ бермей?

Таза хауа кёкюрекни кергенине,
Джаным саулай бу джерлени кёргениме,
Бу байлыкъны, бу насыбны берген манга,
Шукур санга, сыйлы Аллах, махдау санга!

Эй кюмюшге къарасауут салгъанча,
Къая раннга джугъутурла джарашханча,
Хар бир адам туугъан джерге джарашыбды,
Айырылгьан къара джерге къарашыбды.

Ол ачыуну мен кёб джылны сынагьанма,
Бу джерлеге тюшде, тюнде таралгъанма,
Кёб адамны ахыр сёзю эсимдеди,
Сары къумдан къабыр топуракъ кёзюмдеди.

Эй кёргенме кёб ёхдемни ийилгенин,
Джарлы халкъны туугъан джерге термилгенин,
Ташын джалаб, сууун ичиб турур элле
Къум тюзледен къайыталмай джан бергенле.

Кенг арбазда ойнай тургъан сабийлерим,
Сынамагьыз, мен сынагьан ол кюнлени...
Къарачайда табсын джашынг насыбын!
Къарачайда табсын къартынг къабырын!

«БЕЛГИЛИ ДЖЫРЧЫ» БЛА СЁЛЕШЕ

Сени сёзюнг халкъны сёзюн айтмай эсе,
Сени назмунг джюрекледе къалмай эсе,
Сени джырынг халкъ ауазы болмай эсе –
Аллай джырчы керек тюлдю Къарачайгъа!

Хар кючлюге кёзбау сёзле айта эсенг,
Тюз сёз бла энчи сокъмакъ салмай эсенг,
Керти затны айтыр кёкюрек табмай эсенг –
Аллай джырчы керек тюлдю Къарачайгъа!

Хар неден да борбай алгьан, абынмагъан,
Не межгитде, не клисада табынмагъан,
Джарлы халкъны ачыуларын сагъынмагьан –
Аллай джырчы керек тюлдю Къарачайгъа!

Сен кёзбауса – тинин сатыб, бетин атхан,
Зулмучулукъ кёкюрегинде орун табхан,
Ётюрюк бла керти затны башын джабхан,
Аллай джырчы керек тюлдю Къарачайгъа!

Мен кёкюрекме – тюз айтаса – тюзню сюйген,
Халкъ бла бирге бир ёртенде бирге кюйген,
Халкъ бла бирге тёрт санымы ишде тюйген,
Аллай джырчы керекди деб Къарачайгъа!

Сен къалырса талай джылдан сагьынылмай,
Мен турурма Къарачайда унутулмай,
Миллет берир багъабызны аджашдырмай,
Быллай джырчы керекди деб Къарачайгъа!

ЭЛЧИЛЕРИМЕ

Бурун былай халкъ билимге джан ата эд,
Бюгюн а халкъ джан атханды базаргъа.
Ачха келе джюрекни токъ этгенликге,
Тин байлыкъ а джетиб турад азаргьа.

Эсги адетле бары онгуб баралла,
Чийсил гютдюге ушайды джаш тёлю.
Дуния мал джут къолундан ычхындырмай,
Болуб къалад бу джарлы халкъ тар кёллю.

Илму оту джукъланыргъа хазыр болуб
Кючден-бутдан джарыкъ беред келгеннге...
Джангыласыз, тамам ажым этер кибик,
Дуния малды керти насыб дегенле.

КЮННГЕ КЪАРАЙ

Кюн, батма сен, тилекчиме,
Мадар таб да джаннганлай тур.
Къарангыны ийме джерге,
Юйле ишле, къалала къур.

Хар джюрекге сен эт бийлик,
Иги умутну джетдир чакъгъа,
Хар джюрекге сал сюймеклик,
Тынчлыкъ орнат хар бир халкъгъа.

Уруш отну башын кес да,
Аны кючюн кесинге ал.
Сора аны джылыу эт да,
Джер юсюне джангы ёсюм сал.

ГАГАРИННГЕ

Адам деген онглуду
Къанатсызлай учады,
Дун-дунияны ташасын
Билими бла ачады.

Терен кёкню кенгине
Бу джаш чыкъды ёч алыб,
Саулай джерни юсюне
Унутулмаз сый салыб.

Ётгюрлюкге белгиди
Бу уланны этгени,
Джерден учуб, кёкге чыгьыб
Джулдузлагьа джетгени.

Билим деген сейирди
Узакъдан хапар алдыргьан,
Акъыл деген теренди
Хауада джолла салдыргьан.

Джер дегенинг устазды
Онглу ишле этдирген,
Кёк дегенинг муратды
Мийикликге джетдирген.

Гагаринни кючю бла
Дуниягьа къууанч чачылды,
Билимни тейри эшиги
Бюгюн бу джерге ачылды.
 
СЕМЕНЛАНЫ СЫМАЙЫЛ (ДЖЫРЧЫ СЫМАЙЫЛ)

ДЖЫРЛА бла НАЗМУЛА.
Сайламалары

ISBN 5-85840-259-3
Москва, "Инсан", 1992


(китабны ахыры)



ДЖИГИТЛЕГЕ

Терен кёклеге джол салгъан
Джигит джашлагьа къууана,
Къарт Сымайыл да алгъанды
Эсги къаламын къолуна.

Кёкге учдула экеулен,
Кёк джулдузлагьа джанаша,
Сау джер алагьа къараша,
Бек сейир болуб, тамаша.

Совет Союзну атындан
Дуниягъа салам айтдыла,
"Восток" кемени къойнунда
Кёклеге чыгъыб къайтдыла.

Беляев бла Леонов
Миллет ёсдюрген уланла,
Джигитлик халда этдиле,
Керекли илму сынамла.

Бу джолоучулукъ джол ачар
Аламгъа эркин учаргъа,
Адам улуна керекли
Кёб сейир затны ачаргъа.

Бюгюн джюреги учуна,
Джигит джашлагьа къууана,
Къарт Сымайыл да айтады
Къууанч хапарны халкъына.

ДЖЫЙЫРМАНЧЫ ЁМЮР

Джыйырманчы ёмюр,
Кёлюнг – къаты темир:
Бараса тер басыб,
Тынчлыгъынгы атыб.

Къайры джол тутаса?
Къайры джан атаса?
Бу къадар миллетни
Къайры чакъыраса?

Келген джолунг - уруш,
Элтген джолунг - къаугъа.
Не игилик берир
Сени кюнюнг саугьа?

Джыйырманчи ёмюр,
Этме бизни кёмюр,
Уруш отдан сакъла,
Джашагъанны джакъла!

ГЁБЕЛЕККЕГЕ КЪАРАЙ

Ол - джаннган шынкъарт, сен - гёбелекке,
Джарыкъ талпыб келесе кёкде,
Билялмай кёкден энеригинги,
Эскералмайын кюеригинги.

Джокъдула сенде фитна, хыйлалыкъ,
Бек сюйгенлеринг - джылы бла джарыкъ.
Юсюнг топ-толу гокка оюудан,
Кёрюрге кюсеб турурча адам.

Уллу Аллах сени джаратды сюйюб,
Сени джарыгъынг шынкъартдан мийик.
Джан атма, ариу, джарыгъан бекге,
Къайт андан эсе къарангы кёкге.

Кюйюб тюшмесин айбат къанатынг,
Къысха болмасын джашау сагьатынг...
Шынкъартха кирме, кесинги ая,
Сакълан, дуниягъа ариулукъ джая.

СОРУУЛА

Нек тууады бу джашаугьа бу къадар джан?
Дуния шартха нек талпыйды чиририк сан?
Нек келебиз бу дуниягъа къууанч эте?
Джер юсюнден нек кетебиз джылау эте?

Дун-дунияны арасында адам инсан –
Ангы болгьан, оюм этген джангыз бир джан...
Ким буюрду анга джерде тюгенирге?
Ёлюм кёрмей джашар онгнга термилирге?

Бу соруула хар акъылда къайнайдыла,
Джууабларын кече-кюн да сакълайдыла...
Адам а не... - заба юсде бир къумурсха,
Джукъ кёралмай алам деген уллу чарсда...

КЕЛЕЧИ

Джел ашыкъды къуугъуннга чабханлай,
Къуу чапракъла тюз джыламукъ акъгъанлай,
Кюн, тартына, булут аугъа киреди...
Къыш келечи – къач-алтынчач – келеди.

ХРУЩЕВГЪА

Эшеклени къырдырдынг,
Ырджы къоймай джырдырдынг,
Хахай, нартюх деб, салдырдынг,
Къачда морт мюрзеу алдырдынг,
Къара гырджынны къыт этдинг,
Бу джарлы халкъны джут этдинг...

ДЖАЗЫКЪЛЫКЪ ХАННГА ДА ДЖЕТЕДИ

Трам Семенни джашы эдим,
Къарачайны къадау ташы эдим,
Назмучуланы башы эдим.

Кърау урду - къатдырды,
Ёрге-энишге чабдырды,
Айтмаз сёзюмю айтдырды.

Октябр элде джашайма,
Шай бла ётмек ашайма,
Къарыусуз къартха ушайма.

Юй салгъанма самандан,
Хайыр табылмайд сабандан,
Ийнек акъ бермейд амандан.

Бу сабий-балыкъ - кебекча,
Юй бийче десенг - сернекча,
Ырысхым тутмайд элекча.

Арбазым десенг - тар кибик,
Огъары джаным - джар кибик,
Хоншула десенг - зар кибик.

Аргъышым эсе - къыйнагъан,
Биченим эсе - байлагьан,
Юйдегим эсе - сайлагьан.

Эй, хан Семенни джашы эдим,
Къарачайны къадау ташы эдим...
Не этейим – кърау урду, къатдырды,
Ёрге-энишге чабдырды,
Айтмаз сёзюмю айтдырды.

Муну айтхан Семенланы Сымайыл
Айыб этме да бу сёзлени бир айыр.

АЙСАРГЪА

Джашау джашагъаннга кёб зат излетеди,
Эришдире, къууа, мадар этдиреди:
Биреу бел тюзетмей башын ишге атар,
Биреу харам ишде адамлыгьын сатар,
Биреу тонау алыр, биреу насыб чачар,
Биреу келишалмай джамагъатдан къачар.

Джерни джолу кёбдю, къызым, эсге ал.
Иги шартха тартхан джолгъа аякъ сал.
Заман деген бизге ёмюр сюрюучюдю,
Хар бир джанны иш бла сынаб кёрюучюдю...

Терс атламынг болур санга темир бугъоу,
Терс иннетинг болур ычхындырмаз къуршоу.
Дуния малны сюрме - бары хаухду ол,
Аллах джолун атма - олду керти джол...

ДЖАШЧЫКЪГЪА
(осият)

Къошум чачылды, сюрюуюм тюзде,
Бештау барамта - табмайма излеб.
Табханыма да душманым даучу,
Булбул орнуна гугук – джырлаучу.

Бештау шаушалса, кюн джылыу алса,
Излеялырча мадарынг болса,
Урланнганымы сыйыр ызына,
Джый сюрюуюмю эсги арбазыма.

Даучу болсала, айтсала джалгъан,
Хатерсиз сёлеш, болма джалынчакъ,
Белгилидиле мени эним, тамгъам,
Халкъ айтырыкъды сен сорууласанг.

Барым батмасын, джогъум чыкъмасын,
Барымы бер да халкъымы сыйла.
Кесингден артха чырт да къалмайын
Болушурукъду санга Суфиля.
1981 дж. Джингирик

ТЁЗЮУ

Тутхан дининги сат делле манга,
Адамлыгьынгы ат делле манга,
Аллахха аман айт делле манга,
Сора орнунга къайт делле манга.

Мен эталмадым алагъа хыны...
Несин билеме мен Аллахымы?..
Кёрюм джуукъду тёрюмден эсе,
Айыб болмазмы – динсизме десем?

Бу залимликди – ыхдырыу, эзиу,
Эталлыкъ тюлме бу джыргьа эжиу!
Насыб сагъайыб келгинчи кёзюу –
"Тёзген тёш ашар" - меники тёзюу.

ТЮЙЮШЮУЧЮ ХОНШУМА

Энтда тюйюшюу, энтда дауур-дау.
Былай болубму турлукъду джашау?
Тауусурукъча биз бу дунияны
Хар хыны сёзге табылад сылтау.

Нек къыт болгьанды адамлыкъ бизге?
Нек саналады бузукълу тюзге,
Нек джашамайбыз сенсе, менме деб,
Бир-бирибизге сый-намыс теджеб?

Джашай билейик джашагъан чакъда,
Сокъуранмазча экинчи артда,
Хоншунг джау болса, урушса тенгинг,
Ёлген кюнюнгде бек аз да келир.

Джетишмеймиди бизге кюн джарыкъ?
Не уа киерик? не уа ашарыкъ?
Хауа тазады... эркинди суу, джер...
Тут адамлыкъны. Урун да кюн кёр...

ЭРТДЕННГИ ДАУУР

"Сен кимге керексе бу тюзлюк деу бла?
Тил байла да къысыл мюйюшге.
Къалгъан адамлача, къарнынгы тойдур да,
Къатышма не сёзге, не ишге.

Тегёрекге къара, халкъ алай джашайды:
Киши тартынмайды, алады.
Ёлмез-къалмаз ишле, табханынгы ташы,
Алалмагъан джалан къалады.

Хоншунг Азрет, майна, маймыйыкъ болгъанды,
Басхычлы юйлени салдырыб.
Сен а олтураса мадар эталмай,
Юйдегинги джокълукъ талдырыб.

Танг атмайын туруб, олтураса былай,
Джыр этеме дейсе, ким билед?..
Къазан асдырмагъан сени ол джырынгдан
Айтчы, юйдегинге не келед?" –

Деб, къатын къызады, акъыл юретеди,
Сабий-балыкъ турад тамышыб.
Мен а не этейим, джырта билмейд къолум,
Бу худжу къаламгъа джабышыб.

Тюз къыйынынг бла уа къайда аякъ тиреу?..
Урлай билген тёрге чыкъгъанды.
Сёзню, джырны сыйын, дуния малны кючю
Тамам аякъ тюбге джыкъгъанды.
1967 дж., Къызыл Октябр

ЭКИСИ ДА

Ала экиси да будай урлалла
Бири партиялы, бири партиясыз.
"Ай медет Аллах", - делле адамла,
Экисине да болгъанды табсыз".

Эрлай огъуна джыйылыу джыйыб
Партиячыгъа "выговор" делле,
Нёгерине уа киргенди сыйыт,
Не ючюн десенг – тюрме теджелле.

Юреннген ауруу тохтарыкъмы эди?
Тутулмай къалгъан энтда урлады.
Энтда джыйылыу джыйылыб аны
Коммунистликден кери быргьады.

Тамада болуб фермагъа келди дейдиле,
Элни къой аягъынлай ашайды дейдиле.

ТИЛЧИ ХОНШУГЪА

Джийиргенмей урудан,
Тартынмайын турудан,
Колхоз малны басаса,
Къабхын къазан асаса.

Ашагьанынг - харам аш,
Кёлюнг эсе - сууукъ таш.
Матух джыйын - юйюрюнг,
Къоян кибик джюрюуюнг.

«Хей!» дегенден - юркесе.
Сыфатынгдан кёсесе.
Мен тартыммакъ, сен - "батыр",
Мен - динахлу, сен - кяфыр.

Мен - миллетни алчысы.
Сен - къарнынгы джалчысы.
Мен - тау белден ёргелей,
Сен ёзенден тигелей.

Минг къычырым - арабыз.
Башха агъыбыз, къарабыз.
Сен - гудучу, мен - алим,
Мен - Сымайыл, сен - Халим.

ДЖАЗЫУ БЛА АДАМ

Кёре тураса кемликлени,
Сынай тураса терсликлени,

Адам бирде сынад, джарсый, эзиле.
Туз себилген кюртча эрий,
Джукъарады адам кёлю,
Азаялла, таркъаялла сезимле.

Тюздю, джашау къыйын джолду,
Хар атламы тикли къолду,
Къадарыбыз къаршчы тургъан сынамды.
Алай кёлню сууутмайын,
Талпыгьанын къурутмайын,
Адамлыкъны шартын тутхан - адамды.

РАСУЛГЪА

Болмаз къабынынг
Этим болмаса,
Тутмаз насыбынг
Сезим болмаса.

Юйюнг къуруду
Кёб зат излесенг,
Ташанг туруду
Къуу сёзню сюрсенг.

Берген затларынг
Сыйлы этерле,
Джашыргъанларынг
Зыраф кетерле,

Намысынг кетсе,
Сыйынг да кетер.
Зарлыкъ кючлесе,
Учузлукъ джетер.

Дуния тарды
Джангыз джашасанг.
Ёмюрюнг азды
Сынсыб башласанГ.

Кёлюнг тогъаймаз
Джут болса джюрек.
Юйюрюнг онгмаз
Тутмаса адет.

Халкъынгдан кенгде –
Учхан къуш тюклей,
Туугъан джерингде –
Эмен тереклей.

Эсде тут, балам,
Халкъынгы шартын, -
Ма ол заманда
Айтылыр атынг.

МАРЫУАНЫ БЕШИК ДЖЫРЫ

Джууаш джелле
Солуу бере,
Кёксюл кёлле
Тюшге кире,

Сакъ къаяла
Гёзет эте,
Ай таякъла
Джерге джете,

Назик талла
Шыбырдаша,
Ташлы къолла
Дыгъырдаша,

Терен кёкде
Джулдуз уча,
Тёгерекге
Нюрюн чача,

Тийребизге
Кече келди,
Юйюбюзге
Джукъу бёлдю.

Джукълайдыла
Джер, суу эм тау.
Джукъла сен да,
Белляу, белляу!

АУАЛИЯТХА

Къол аязгъа учхан джилтин тюшген кибик,
Къайдан келдинг бу къууанчха ингир чакъда?
Ариулукъну джангыз бюгюн кёрген кибик,
Армау болдум, сёз айталмай, башчылыкъда.

Къой сюрюуде марал кийик баргъан кибик,
Халкъ арада асыл халынг танылады.
Узалгъанынг, буракъ къанат къакъгьан кибик,
Адамланы джюреклерин джандырады.

Бюгюн къараб сени былай кёргенимде
Болалмадым сыфатынга махдау салмай,
Тебси алыб аллыбызгъа келгенингде,
Арсар болуб, къарашдыла адам къалмай.

Назикликни, субайлыкъны сеийр кючю!
Къанат берген тиширыуну къарамы!
Эй, былалла бу джашауну джашау этген!..
Эй, былалла хар ёмюрню тамалы.

ДЖАЗ

Чыммакъ чакъгьанды бу терек бачха,
Кёк да чууакъды, кюн джарыкъ тийиб.
Джаны болгъан бары - къууанч тыбырлы,
Нюр табигъатны бу чагьын сюйюб.

Бу джылны ичинде чынг ариу заман
Хар ким да талпыб, кюсеб тюбеген.
Айта эсе да бош айтырыкъды,
Джаздан иги да чакъ барды деген.

КЕТГЕН КЮНЛЕНИ ЭСГЕ ТЮШЮРЕ

Бар эди джазым халкъны къаратхан,
Бар эди джайым миллет джаратхан.
Энди къач келди, алтынчач аты,
Сууукъ джангуру, джеллери къаты.

Чегет тешине, суула таркъая,
Кюн къысха бола, джылыу азая...
Къачны джюрюшю сагъыш этдире,
Къыш ауангысы къоркъуу джетдире.

Чапыракъ уча, джер къуу-шуу бола,
Джюрегими да мугурлукъ ала,
Кетген кюнюмю эсге тюшюре,
Алай бла джаныма себеб келтире.

Эй, джазым, джайым мен джетмез джерде,
Къач бла къыш а - къатымда тёрде!..
Сагъыш этгеним - мени къанатым!..
Эсге тюшюрюу - къууанч сагъатым!

ЫШАН ЭТ

Кече - къабыр къарангыны юзюгюдю,
Тюш - джазыуну эскертиучю кюзгюсюдю.
Кече келсе, ахыр кюннге сагъыш эт,
Тюшюнг айтса, - тюшдю демей, - ышан эт.

КЪАРА ДЖЫЛАН

Къара джылан, кёрдюм сени бюгюн мен,
Таш тюбюнден къайырылыб чыкъдынг сен.
Туракъладым, сан къыйылыб, илгениб,
Сен ташайдынг джер тешикге, бюклениб.

Сени тилинг - ёлюр отну уясы...
Мени тилим онгмаз сёзню анасы...
Сен уу бла джашаууунгда джан сакълай,
Мен тюз сёзню миллетиме айгъакълай.

Сен да, мен да джер джюзюнде бирер джан,
Сен тешикде, мен - башында джашагъан.
Экибиз да уллу кёкню тюбюнде,
Экибиз да джангыз джерни юсюнде...

Биз нек джаубуз? Манга джууаб ким этер?
Дун-дунияны ташасына ким джетер?

КЕТИУ-КЕЛИУ

Не ётюрюк, не къызгьанчлыкъ, не зарлыкъ
Бир адамны биргесине туумайды.
Биз аланы джашау чакъда табабыз,
Ол шарт бизни тынч джашаргьа къоймайды.

Къысха ёмюр кёз къакъгьанлай ташайыр,
Кече кюнню кючюн алыб батдырыр.
Бир инсанны джазыуундан къалдырмай,
Ахыр кюню къайтмаз джардан атдырыр.

Ары тюшген - тылдан болуб джангыдан –
Джер ёзекде джангы кепге салыныр.
Уллу Аллахны биз билмеген кючю бла,
Ол кепледен джангы сурат алыныр.

Ол тылданнга сен да, мен да къошуллукъ,
Ол чоюннга мен да, сен да тюшерик...
Аз ёмюрню таза кёллю джашагъан
Олду бизге насыб юлюш теджерик.

Кел, джашауну аман шарт бла бузмайыкъ,
Хар бир джаннга хакъ игилик этейик.
Бирер джанлы бир-бирибизге джан басыб,
Бу дуниядан алай бла кетейик.

ШАБДАЛ ТЕРЕКГЕ КЪАРАЙ

Кёб болмайын джазны джангы джылыуу
Тура эди сени бутакъ арангда,
Энди уа къач сууукъ джангурун
Аямайын себелейди башынгдан.

Талай айны мындан алгъа джашил энг,
Булчугъунгда булбул къонуб джыр джырлай.
Энди уа сен сюелесе тюгениб,
Джыйырылгъан чапырагъынгы джел быргъай.

Бу ёмюрюнг сени ётюб кетсе да,
Келир джазда сен джангыдан чагъарса.
Бу эзилген бутагъынгы кенг джайыб,
Джылы кюннге ёзегинги ачарса.

Джангыз адам къайтаралмаз джаз кюнюн,
Бу дунияда ол бир кере чагъады...
Сени ёмюрюнг хойнух кибик тёгерек,
Адам ёмюр - саркъыб кетген шоркъады.

ОТУМ ДЖУКЪЛАНДЫ
(Патиматха)

Къайнамайды толу къазан юйюмде,
Отджагъада джарыкъ отум джанмайды.
Бу дунияда ёлюм деген тёреден,
Ачымайын бир адам да къалмайды.

Мёлек кибик айлана энг тауушсуз,
Юй джумушну эте эдинг чарпытмай.
Айтхан сёзюнг тынгылагьаннга джарашыу,
Этген ишинг бир адамны джарсытмай.

Ол дуния деген тёре бар эсе,
Сыйратындан учуб ётген сен болгъун.
Мекер джандет деген тёре бар эсе,
Хур къызлагъа нёгер болгъун, тенг болгъун!

Тёзюм деген санны джибча байлагъан,
Тёрт санымы къурушдуруб керилтмей.
Эй бу ёлюм алгъа мени элтге эд,
Артха къоюб былай ачы термилтмей.

Джангызлыгъым – шкогумда джангыз окъ,
Къайры атсам да келиб манга тиерик...
Къатхан джюрек – олду джанны сууутуб,
Кёб турмайын сени ызынгдан иерик.

Сен барлыкъда - эрке эдим сабийча,
Сен джокълукъда - эл джарсыгъан бир факъыр.
Сенсиз джашау – суу шоркъада кёмюкча,
"Уф", - дегенлей, джукъланыргъа хаб- хазыр.

Къайнамайды толу къазан юйюмде,
Отджагъада джарыкъ отум джанмайды.
Бу дунияда ёлюм деген тёреден
Ачымайын бир адам да къалмайды.
1980 дж. Терезе

ДЖОЛОУЧУЛУКЪ

Джашлыкъ джылларым,
Сант заманларым...
Кёк чартлагьанча,
Балий чакъгьанча,
Терк ташайдыгъыз,
Кёл азайтдыгъыз.

Сизни ызыгъыздан
Джашил сызгьадан
Акъыл юлюшюм
Акъырын тюшюб,
Къучагъын керди,
Илмусун берди.

Ол кёзюу манга
Учуруб санны
Кёб зат билдирди,
Таугъа миндирди,
Ёрге салдырды,
Хорлам алдырды.

Со́ра, къорады,
Кенгден къарады,
Кийик къачханча,
Кёк чартлагьанча...
Тынчлыкъны алды,
Мыдахлыкъ салды.

Аланы орнуна,
Заман дуруслаб,
Келгенди къартлыкъ,
Сербаш акъмакълыкъ.
Нёгерим олду,
Болумум солду.

Ёрлеу бошалды,
Аякъ ашалды –
Санларым юшюб,
Тебредим тюшюб –
Тёнгереген ташча,
Учхан агьашча.

Аллымда ёзен –
Къарангы гёзен.

ИНГИР

Ингир келди элге къара кийдире,
Джарыкъ тангнга сау-эсенлей ким чыгъар?
Аяз къагъад джууукъ къышны билдире...
Энтда бир къыш джууукълашды, не мадар?

Джаз джылыуун кёрюрмеми, ким билед?
Эшитирмеми къарылгъачны ауазын?
Бир кюн былай мыдах сагъыш этдиред
Джууукълашса аджашмазлыкъ къадарынг.

Не этейик, джашау деген кёзбауду,
Кёб зат теджейд, онг а бермейд сайларгьа.
Эм керти джыр бу дунияда - белляуду,
Эм керти сёз - осиятды адамгъа.

Ау тартылгъан мийик таула шошдула,
Ингирги кюн онг табмайды джарыргъа...
Адам деген - тул-тубанда джолоучу,
Ким насыблы табар тюз джол барыргъа!

КЕЧЕ КЕЛГЕН САГЪАТДА

Кече - къабыр къарангыны юзюгю –
Келиб тюшдю арбазыма ау атыб,
Кёзлериме кюн джарыкъны сакълатыб,
Келди къабыр къарангыны юзюгю.

Бу заманда анг сагъышха бёлениб,
Онг бермейди тынчайыргъа санлагъа.
Кече сагъыш – керти сагъыш адамгьа,
Джашау, ёлюм бары кёзге кёрюнюб.

ПАТИМАТХА

Челекден къуйгъанча джангур къуяды,
Орам арада ырхы барады,
Ачыкъ эшикден аяз киреди,
Биягьы сагъыш эсге келеди.

Кёб къаллыкъ болмам бу джерде энди:
Джашау талпыуум алгъындан кемди,
Хар тюшюм сайын сени кёреме,
Кёб турмазымы энди билеме.

Сен джол ачханса джерни къарнына,
Мен да барлыкъма сени къатынга...
Къурт-къумурсхагъа мен да къошулурма,
Саным эмилиб, топуракъ болурма.

ЭСКЕРИУ

Кёбмю болад Къарачайда бир той къоймай,
Къасым бла ойнай-кюле айланнганлы?
Акъджал бла чарсха чабыб, орун алыб,
Эм джигитге, эм гёджебге саналгьанлы?

Эй, заманым, сен хорладынг, атдан атдынг
Сырты джерге бир тиймеген Сымайылны.
Алтын чачын акъ къырау бла акъ агьартдынг,
Негёрликге бериб эски хамайылны.

ПАТИМАТНЫ ЭСГЕ ТЮШЮРЕ

Джашау деген – ёмюрледен – кёз алдау,
Ёлюм деген джашагъаннга - ёмюр дау.
Сен борчунгу алгъа бериб къутулдунг,
Мен а бушуу тузагьына тутулдум.

Эй, кёл десенг - гыйы буздан сууукъду,
Ёлюм десенг энди манга джууукъду.
Кюнюм десенг - басыб тургъан бир азаб.
Кечем десем - сакълаб тургъан ахырат.

КЪЫСХА ОЮМ

Ауруу, келиб туу санымы кючлегенсе,
Тюз джетгенлей къаушатыргъа излегенсе,
Тутханса сен, энди джарыкъ кёргюзтмем деб,
Мен къачама - санга санны эздиртмем деб.

Ким биледи экибизден ким ёч алыр?
Хорлам алыб, къууанч эте, ким сау къалыр?..
Сен - хатерсиз хыны гёджеб, санны эзген,
Мен бир алим бу дунияда кёбге тёзген...

ЗАМАНЫМ

Кюнюм - гузаба,
Джылым -ашыгъыш,
Къарамым -мыдах,
Бетимде сагъыш.

Джауады джангур
Сызгъырыб джели,
Къартлыкъ сакълайды
Эскертмей келиб.

Бар эди кюнюм,
Къакъкъан къанатым,
Тау къушха тенглик
Этген сагъатым.

Бары да озду,
Тюш сагъыш болду.
Айтылгьан кючюм
Санымы къойду.

Мутхузду кюнюм,
Аулуду чыракъ.
Азыракъ сёзюм,
Джюрегим тузакъ.

Къобхан къобанда
Ташха къадалыб,
Тургъан кибикди
Джашау мадарым.

Кючюм тутармы?
Умут чыгъармы?
Энтда кюн джарыкъ
Кёралырмамы?

Эй заман, заман
Ашыгъыш заман!
Къайры бараса
Тохтаусуз хаман?

Нек туудураса?
Нек ёсдюресе?
Бу къадар джанны
Къайры элтесе?

ДЖАУ ЧЫРАГЪЫМ
(Патиматха)

Джау чырагъым, джана туруб тауусулдунг,
Тынч джашауум бушуу бла ауушунду.
Сен джукъландынг энди къайытыб джанмазгьа деб,
Аякъ алдынг джарлы юйюме къайтмазгъа деб.

Ёмюрюме сени нёгер этген эдим
Адамланы барысындан сыйлы кёрюб.
Разыма мен манга этген джумушунга...
Толу юйдеги къойдунг бизге джашлай келиб.

Къаллай чырай, къаллай сюек бар эд сенде!
Кёрген-кёрген тохтаб-тохтаб къарай элле.
Джыл башхалыкъ кёб болса да арабызда
Ала бизни насыблыгъа санай элле.

Билмей эдим саулугъунгу бошалгъанын,
Кёрмеген эм туура былай болгьанынгы.
Джюрюшюнгден, этимингден билинмей эд,
Ёлюр ауруу кючлегенин санларынгы.

Разылыкъ бердинг манга ёле туруб,
Тыялмадым кетеринги кёре туруб,
Не этейим, джюзден атлай артха къалдым,
Къыйынлыкъдан юлюшюмю чексиз алдым.

Татлы дуния! Сейир дуния! Ачы дуния!
Джаратаса. Ёсдюресе. Джашнатаса...
Бергенинги кёбсюнесе, сыйыраса,
Аздыраса, тоздураса, къаушатаса!

Къачан, неден башланнганды сени аллынг,
Къачан, къайда тохдарыкъды сени артынг?
Эй, уллу алам, ким ёталыр сени джырыб,
Елюм деген уу палахны башын къырыб?

ДЖАШ ДЖЫРЧЫ БЛА СЁЛЕШЕ

Эсимдеди кёчкюнчюлюк заманларым,
Къум тюзледе диги-мигил мадарларым,
Ачдан кёбюб адамланы джатханлары,
Эмчек болмай сабийлени къатханлары.

Хоншум Кокай экиджыллыкъ къызын сатыб,
Аны орнуна машок мюрзеу къалын алыб,
КъазаХлыны арбазында джыгъылгьаны,
Къазакъ юйде ол сабийни джылагъаны.

Унутмайма: ауущдур деб, балаланы,
Серикбай деб хоншум манга къадалгъанын,
Унутмайма миллетге ат аталгьанын,
Баш мадарсыз халкъны алай быргъалгъанын.

Ким терс, ким тюз заман айтды, багьа берди,
Саулай дуния артыкълыкъны бетин кёрдю.
Биз къайтдыкъ Къарачайгьа джара байлай,
Джюрекледе залимликни ууу къайнай.

Келсек а не – гюрджю миллет джерибизде,
Юйле кючлеб, фатар салыб элибизге,
Тура элле кетер акъыл чыртда болмай,
Бизге хыны къарам ата, онгсунмай.

Сёз бла айтыу джерибизни бошатмады,
Къонакъ миллет бизни чырт да ушатмады,
Къонакълыкъдан бюсюреулю кеталмады,
«Хош келдинг» деб, инджилгеннге айталмады.

Тюйюш болду - джюреклеге джангы ачыу.
Ерелешиу, бедиш айтыу, фатар чачыу...
Талай кюнню гьырмыр барды эм сорущду,
"Къонакъ" кетди, "къонакъбай" да къурулущду.

Бу затланы барын чекген къарт Сымайыл
Джарыкъ джырла къалай этсин джыламайын?
Ёмюр батды, джюрек къатды, эй Азамат,
Энди ачылсын сиз джашлагъа нюр керамат!

ДЖАН НЁГЕРИМ ПАТИМАТХА

Джангур къуяды. Бокъланнган ырхы
Орамны тёбен барады. Дыккы
Болгъанды джарыкъ. Булут басханды,
Кёк джыламугьун джерге атханды...

Сёдегей джангур джауады джерге,
Тамчыла бюрке кир терезеге,
Иги умут бары джерге ташайыб,
Турама джангыз, кёлюм азайыб.

Ойнай, "къарт тели" деучененг манга,
Алтынед тилинг оюннга, чамгъа,
Сен менден алгъа ёлюмню кёрдюнг,
Мен артха къалыб минг кере ёлдюм.

Мёлекча кетдинг бир кюн къыйнамай,
Мени юй этдинг джан-сан аямай,
Къууанч да кёрдюнг, ачыу да сездинг,
Тюзюмю ачдынг, терсиме тёздюнг.

Къыйын джылымда таянчакъ болдунг,
Къууанч кюнюмде эсленмей турдунг,
Юй кёгюрчюнча тыбырда чёкдюнг,
Он бармагьынг бла ырысхы этдинг.

Ой чёбню чёбге джалгъагъан къолунг,
Къабыр арада табханды орун!..
Не сыйыт этгин - мен артда къалдым,
Таш джангур кибик къайгъы сёз алдым.

Сёдегей джангур къызгьандан къыза,
Кёлюм такъырды – азгьандан аза,
Кёб турлукъ тюлме мен да бу джерде,
Ашыкъма энди санга тюберге.

***

Дуния дегенинг - къонакъгъа келген,
Ахырат деген - толмазлыкъ терен,
Хар джан кирликди къара тёбеге,
Боюн саллыкъды керти тёреге.

Ой, аджал деген - ёлмезлик таджал,
Ахыр кюн деген - иймезлик болджал.
Анга тюбемей бир джан да къалмаз,
Сан чиритмейин бу джер джашамаз.

Джангур къуяды. Бокъланнган ырхы
Орамны тёбен барады. Дыккы
Болгъанды джарыкъ. Булут басханды.
Кёк джыламугъун джерге атханды.
1980 дж.

ЁКСЮЗ БОЛДУМ

Ой, бу ачы кюн! Кюнюм къарангы,
Джазыу ауур джюк бойнума салды,
Ёксюз болду, джара кёкюрек,
Къан джюрюталмай бууулгьан джюрек!

Эй сыйлы Аллах алай буюрду,
Джаннга кьызгьаныб сени сыйырды,
Сен кёзкёрмезге алгъанса аякъ,
Мен а къатханма - атылгьан таякъ.

Балаларыбыз бири бир джерде,
Джангыз экиси сени юсюнгде,
Къалгьанлары уа мутхуз эсингде.
Джабылмай къалгъан мор кёзлерингде.

Эй, не къычырыкъ!..Болушлукъ къайда?
Тюшге кетгенсе, сыфатынг Айда!..
Къол аяздагъы джабалакъ кибик,
Тайдынг да акъдынг - джыламукъ кибик...

ТАРЫГЪЫУ

Я мени Аллахым, кесинг тюйюлменг,
Учунур насыб теджеген манга?
Нек сокъурандынг, нек артха алдынг,
Былай болурча не этгенем санга?

Нек берген эдинг манга къанат, кюч,
Нек учургьаненг кёклеге мийик,
Сыйырыб аллыкъ болуб ол онгну
Сюймегенлерим табалар кибик?

Къызгъанчлыкъ этдинг, бермединг насыб,
Джюрек джер тенгли, джюрюйме джарсыб...
Мен акъ сакъаллы, тишлерим айры,
Тынгы табмайын, джашауум къайгъы.

Къыйыным халал, кесим а - харам,
Сёзюм чачыла, джырым урлана,
Къачаннга дери турлукъма былай,
Джюрегим сыныб, ишим чырмала?

Я мени Аллахым, чамланма манга,
Джашау демейме, атладым джюзден.
Тюзлюк излейме, эт хукму дейме,
Джангыдан къараб терсге эм тюзге.

ЧОТЧАЛАНЫ МУХАММАТ ЁЛГЕН КЮН

Ким къаллыкъды ёлмегенлей ма бу джерде?
Барыбыз да кирликбиз къара кёрге...
Джазыу джетер, чачар, атар, урур, джыгьар,
Бюгюн сауну барысын да джерге быргъар.

Джер дегенинг - тоюнмагъан адам салдан...
Аджал деген - сау тулугьа мухур салгьан...
Кёкде джулдуз джукъланнганы керти эсе,
Кёк ачыуну сынарыкъды ма бюгече.

Джан нёгерим, салыб сени тар къабыргъа
Къартла бла олтурушдукъ къуу тыбырда.
Элчилеринг бёлек-бёлек келедиле,
Юйдегнге къайгъы сёзню бередиле.

Белгили эд халкъ арада сыйлы атынг,
Джарашыу эд хар бир тёрге нюр къууатынг,
Тутхан ишинг битиучен эд юлгю болуб,
Джашай эдинг аджашханнга белги болуб.

Эй бу джылау сени джерден сыйыралмаз!
Деу кючю да сени андан къайтаралмаз!..
Бой салайыкъ... барыбыз да джоюллукъбуз...
Барыбыз да чынгыл джардан къуюллукъбуз..

ДЖАШАГЪАНСА

Къарт алманы къуу болгъан бутагьы
Эталмайды энди джел бла ушагъын.
Чапыракълары мууал болуб тюшгенле,
Чакъ кюнлери джокъламаздан кетгенле..

Хар бир джанны бойнундады джазыуу...
Бир кюн биз да ол бутакъча къатарбыз.
Онгсуз болуб, бюгюн джыйгъан малыбыз
Артда къалыб, къайтмаз джолгьа атларбыз.

Эй джашагъан, хар кюнюнге сейирсин,
Бир сагъатны керексизге оздурма.
Ёмюр деген - учуб тюшген бир д жилтин...
Ашыкъ, джаша, сюй, джюрекни тоздурма!

ТЕНГИМИ ЁЛГЕНИНЕ

Ахыр борчуму кескин тамамлай,
Окъуйма санга суаб иясын.
Кеси береди, кеси алады
Аллах хар кимни джашар дуниясын.

Сен менден артха келиб дуниягъа,
Ауушдунг, кетдинг менден эсе алгьа...
Уллу бушуугьа ачый, къыйнала,
Оюм этеме бу джашау халгьа.

Къаллай джарыкълыкъ бар эди сенде
Джаякъ джабдырмай накъырданг, чамынг.
Тутсанг джыгъаенг, айтсанг дженгеенг,
Кёлюнг джарыкъ эд, къаты эд санынг.

Сынау кюнлени ахыры болду,
Ёлюм джайдырды джерге джегенни...
Ой бу дунияда не да этерем
Къобаралсам эд бу орундан сени!

Нек бериледи адамгъа саулукъ
Джашаб турургъа джокъ эсе мадар?
Умут байлыкъ да неге керекди
Джетдирмей эсе анга да къадар?

Не хайыр барды келиб кетиуден?
Нек джаратылад бу къадар миллет?
Бир джер юсюнде нек джашау этед,
Эби келмеген бу къадар уммет?

Нек ашыгъабыз тамблагьа талпыб,
Нек ашырабыз бюгюнню сууукъ,
Элте эселе ала экиси да
Бизни уакъ-уакъ аджалгъа джууукъ?..

Окъудум санга суаб иясын,
Тепкирин айтыб, этдим дуасын.
Бу да бир джорукъ, бу да бир адет...
Тилеклерими, Аллах, къабыл эт.

УЛЛУ КЁЛЛЮГЕ

Кёкде учхан, уллу кёллю болма сен,
Джулдузлагьа джууукъма деб махтанма.
Къара джерни бир да этме келепен,
Керексизге Айгъа, Кюннге алданма.

Джазыу келир, къанатынга уу берир,
Сен тюшерсе джерге чапыракъ акъгъанлай.
Дуния кючю сени ёрге чыгъармаз,
Джансыз санынг къалыр джерде къатханлай.

Джер боллукъду эшитген ахыр сёзюнгю,
Ол боллукъду санынга ау джаярыкъ.
Ёрге аралыб джабылмагъан кёзюнгю
Ол боллукъду этеги бла джабарыкъ.

Сууда джюзген, кёкде учхан, джюрюген,
Барыбыз да топуракъдан чыкъгьанбыз,
Топракъ болуб къошуллукъбуз бу джерге...
Барыбыз да батыллыкъбыз тар кёрге...

КЪАРТЛЫКЪГЪА

Къартлыкъ, сени келгенинге хош тюлме,
Ийнан анга,
Уруш этмей бой салалмам къутсуз джыйрыкъ
Киши санга.

Сымайылны тюшюрсенг да чабхан атны
Деу белинден
Айырмазса аны алай джашаб тургьан
Шох элинден.

Баш аурутуу, къыйын тюшле, къарыусузлукъ
Салдынг саннга.
Кюрешесе бир умут да, бир къууанч да
Къоймай манга.

Джюрегиме такъыр бол деб, хар кюнюмде
Къадаласа,
Юзюб къоярмем деб, кенгден къоркъа-къоркъа
Узаласа.

Алай болмам, мурдар уучу, сени аллынгда
Марал кибик,
Джаным саудан тёшек болмам ма сен бёрю
Талар кибик.

Джан татахынг ёлюм келсе, мени джолда
Излегиз сиз.
Бусагьатда уа кюрешме буууб мени
Сен керексиз.

САГЪЫШ

Беш джылымда - къоюнда,
Он джылымда - оюнда,
Джыйырманчы джылымда
Тийрелени тоюнда.

Джыйырма бешге келгенде
Чам, накъырда сёзлерим,
Отузгъа джууукълаша
Къама кибик кёзлерим.

Отуз бешден атладым,
Къаблан кибик кекелим.
Къыркъдан атлай билинди
Мындан ары этерим.

Эллиу джылда - эл сагъыш,
Алкъын шатык атламым.
Алтмыш джылда - джан сагъыш,
Мыдахыракъ къарамым.

Джетмиш джылда тёр къайгъы,
Тынчлыкъ излеб санларым.
Сексен джылда - кёр къайгъы,
Ашыкъдырыб заманым.

Токъусаннга киргенлей
Къуран аят ауузумда,
Тоба, шукур борч болуб,
Таш мынчагъым къолумда.

Джюзден атлай тебредим –
Сабийликге къайтханча,
Джашаб кетген ёмюрюм
Къысха таурух айтханча.

Дуния деген джилтинди,
Уф - дегенлей джукъланыр!..
Мени кибик бу джерге
Энтда ненча сукъланыр?..

АКЪ КЪОЧХАРЧЫКЪГЪА

Унутмагьанма туугъан кюнюнгю
Акъ къар юсюнде балдраджюзде.
Ананг ёнгелеб кетген эди да,
Сени да кючден табханем излеб.

Джылытхан эдим къойнума салыб.,
Ананг арт ал да ёнгелеб къалыб,
Эмизик бла ёсдюрген эдим,
Инджитмегенлей айнытхан эдим.

Тау солумлада, джайлыкъда кютдюм,
Сен семирген да, ёсген да этдинг.
Сен - кютю токълу, мен - сюйген ие,
Сыртынгы сылай, санынга тие...

Джарымын берсем гырджын сындырыб,
Сен менден эсе алгъа тындырыб,
Мени юлюшюмю да бёлдюре эдинг,
Къуш джутхан кибик эндире эдинг.

Тубанда сюрюу табсыз джайылса,
Кел деб чакъырсам кенгден къатыма,
Къалгъан къойла да келе эдиле
Бири да къалмай сени артынгдан.

Сен шохлугьунга кертилей къалдынг,
Юйюрсюнесе ышаныб манга.
Мен а къолума бычакъны алдым,
Джаулукъ этерге тебредим санга.

Той уллу барад, арбазым толу...
Къолум бармайды сени сояргьа,
Алай не келсин - табмайма болум
Къурманлыгъымы зтмей къояргъа.

Дуния джорукъ ачы джорукъду,
Кёб заты барды джюрекни эзген.
Сени джазыуу нг - къурманлыкъ болгъан,
Мени джазыуум ол затха тёзген.

ЗАМАНЛА

Эй джашлыкъны сейир заманы,
Тынгысыз этген бёгек санланы,
Къайдаса энди? Садакъ учханлай,
Къалай ташайдынг ыз къоймагъанлай?

Сени орнунга келди джараша,
Сабыр оюмлу, джюрекни баса
Адам ортасы, не келсин, ол да
Ашыкъды, кетди туракълау болмай.

Энди уа къартлыкъ джол тюзетеди,
Джыгъылта, тарта алгъа элтеди...
Къайры элтеди?.. абыныу - эбим,
Ёмюр салгъанды тулума энин.

Ёлюм а сакълайд заманын алда,
Къартлыкъ а барад ашыкъгьан халда...
Эй, ким къайтарыр бу джолдан мени?!
Эй, ким къалалыр келмейин бери?!

САРЫ АТЫМ

Сары атым, джанлы азыгъы болгъан атым,
Не эсе да эсге келди эсги атынг.
Акъджал дейем мине тебреб джасандырсам,
Акъджал дейем тойда, чарсда айландырсам.

Айтханымы эте эдинг бирин бузмай,
Бир кере да къалмагъанма санга базмай,
Кёб джоллада джюрютгененг сыртынг талыб,
Бир кере да сындырмайын артха къалыб.

Бюгюн сени ол сыфатынг эсге келди:
Тик сенчадан анам хариб бизге энди,
Мени аллымда сен тесукъа этдинг тамам,
Бизге къараб ышарылды сора анам.

Уяу болдум. Сагъыш зтдим. Хошлукъ табдым.
Тюш къоркъууун сабийледен кери атдым.
Джораладым: сени керти джанлы сойду,
Мени уа зар, адам бетли бёрю джойду.

Къадарыбыз ушаш болуб экибизни
Аны ючюн кёрдюм сени бир ишексиз.
Джанлы азыгъы мен да болдум, ажым этдим,
Къыйынлыкъны бир тюрлюсюн джырыб ётдюм.

Сары атым, сен термилмей ёлюб кетдинг,
Мен сау къалыб ёлюк кибик джашау этдим.
Тилчи тили аягъыма кишен салды,
Атлатмайын джашаууму кючюн алды.

СОРУУ

Айт, топуракъ, сенден хапар алайым
Дин къарнашла не халдалла къарнынгда?
Бармыд анда бийлик этген, артыкълыкъ?
Бармыд анда айт онгсузлукъ басханла?

Айт топуракъ, сыйлы кебин чиримей,
Турамыды джер обада джылтырай,
Огьесе, ол да учуз, атлес кебинча,
Myкъут болуб, къуюламыд умурлай?

Айт топуракъ, джаназысыз джатханла
Ассымылла дин ахлуну къатында?
Эл сыйлагъан, илму тутхан алимле
Тураммлла анда да халкъ аллында?

Айт, топуракъ, кимди анда онг болгъан?
Ким къалады къуртну ашы болмайын?
Не хазнады сан чириуден къутхаргъан?..
Тынгылайса...Джокъду джууаб... Сормайым...

Эй, джашагъан, дуния малгъа алданнган,
Тохда! Солу! Сагъыш эт да бир ойлаш!
Туугьан кюнден ёлген кюннге - бир атлам,
Ол заманны бир-биринге бир къараш!

АШХАМ ОЮМ

Тору эмилик баргъан кибик - ёмюрюм,
Ол барыуда кёралгъаным - кёрюрюм,
Джюрегими сюйген кючю - байлыгьым.
Кесим билген - бу джашаудан аллыгъым.
Абыннганнга къол узатхан - джоругьум,
Кетер джаннга сыгьылмагьан - болумум.
Дин джолунда себеб табхан - мадарым.
Бу дунияны бир кёргеним - къадарым...

КъАБЫРЛАГЪА КЪАРАЙ

Ханс кючлеген тар джолчукъ бла ауур атлай,
Кючден чыкъдым къабырлагъа кюн туракълай.
Тёгерекде къач къатдыргъан мыдых кырдык,
Кырдык джарыб анда-мында - къабыр тырхык.

Сын ташлары къатыб-къатыб сюелелле,
Джазыулары кючден-бутдан эсленелле...
Ой, бу ёлюм бийлик этген сууукъ джерге
Келгенме мен орун излей боллукъ кёрге.

Былайдаса мен сюймеген ёмюр джауум,
Джокъду санга ол дуниягъа энди дауум,
Былайдаса татлы тенгим, джан татахым,
Былайдаса джандан сюйген эт къарнашым.

Заман келди, мен да болдум бери джууукъ,
Эсим тая, кёлюм аза, саным сууукъ,
Келгенме мен сизге хоншу болайым деб,
Сизге джууукъ къабыр орун алайым деб.

Джашау кюнде адам бары не шох, не джау,
Джангыз мында этмез биреу биреуге дау,
Бу тёбеде барыбыз да айырмай тенг,
Джокъду мында алим не акъылы кем.

Бу джер бизни бир чунгургъа бирден къуяр,
Эзер, сыгьар, теблер, бурур, къысар, джаяр...
Адам сандан эмиб-эмиб кемик алыр.
Топракъ этиб ол топракъгъа ёсюм салыр.
1978 дж. Терезе

ДЖОЛУМ

Беш-алты джылымда
Дуния - алтын билезик,
Онеки-онбеш джылымда
Тойгъа-оюннга илешиб.

Джыйырма эки джылымда
Уруш-тюйюшге къатыша,
Отузунчу джылымда
Джыйынлагъа джараша.

Къыркъ джылыма келгенде
Джаллай джамандан, залимден,
Эллиу джылымда джюрюдюм
Илму алыргьа алимден.

Джылым атлады алтмышха,
Акъылым кетди сагъышха,
Кеб ишими этдиртмейд деб,
Саныма болдум гурушха.

Джылым келди джетмишге,
Инчиклерим къангишге,
Умут аслам, болум аз –
Назик болдум хар ишге.

Сексеннге келгенде,
Сенгкилчекде учханча,
Онгнга-солгъа сёлешиб,
Адамла менден къачханча.

Токъсаннга келгенде
Керексиз сёзле гырылдай,
Кёрюн табсын дедиле,
Тёгерегимде шыбырдай.

Джан джашаудан тоймайды...
Бир джюз он джыл джашадым.
Гюнахымы кеч, Аллах,
Бир сабийге ушадым.

ЁЛЮМ

Дуния деген кёзбауду,
Джюрек бичим толмайды.
Аджал деген къатыды,
Къараб кёрсе къоймайды.

Ёлюм деген алайды
Туу санланы эритген,
Ана бла баланы
Бир-бирине термилтген.

Ёлюм деген алайды,
Уча келиб, къонады,
Тенгсинмеген тенглеринг
Къангаларынгы джонады.

Ёлюм деген алайды –
Тар мекямгьа джыяды.
Булбул деген татлы тилни
Сёлешдирмей тыяды.

Ёлюм деген алайды,
Болджалындан таймайды.
Буруб тургъзн мыйыгъынгы
Джылан, макъа чайнайды.

Ёлюм деген алайды
Марлай келиб, тутады.
Тараб тургъан баш тюгюнгю
Акъараблар джутады.

Ёлюм ауруу тюрлюдю,
Санларынгда джайылыр.
Сюйгенлени, джауланы да
Бир-биринден айырыр.

МЫДАХ САГЪАТДА

Джаш ёмюрюм джанкъылышча джылтырай,
Къарт ёмюрюм балыкъ кибик къалтырай.
Умутларым - джети кёкню джулдузу,
Джашауум а - къыш кечени мутхузу.

Кюч табмадым, мийик кёкге учмадым,
Джулдузланы миллетиме чачмадым,
Мугур болгъан джюреклени ачмадым,
Зар уясы - бу джерледен къачмадым.

Туугьан джерден къайры къачхын таш атыб?
Ётюрюкню къалай айтхын бет сатыб?
Сатлыкълагъа кёзбау джырла этмедим,
Аны ючюн муратыма джетмедим.

"ДЖЫРЧЫ СЫМАЙЫЛ"
(Халкъ атагъан атым)

Чыкъдым кёклеге учунуб, учуб,
Мийикден къараб дунияны кёрдюм.
Мен эшитмеген таууш къалмады,
Джашаугъа "сейир, тамаша", - дедим.

Манга келгенед аллай бир кёзюу:
Джумлай аламгъа айтдым сёзюмю,
Къарачай тилни сыйлы этдирдим,
Къарачай джырны кенгнге эшитдирдим.

Алай не келсин - джазыу буюрду,
Учхан къанатым сыныб къуюлду,
Бош ышаннганем джазыу джибине,
Тёнгереб тюшдюм аякъ тюбюне.

Мен - шайтан джелде бурулгъан зыгъыр,
Джазыу тирменде эзилген бюртюк...
Къыйыным - халал, кесим а - харам,
Бырнак этдиле кючлюле тюртюб.

Бир кёл басханым джаб-джангыз бир зат:
"Джырчы Сымайыл" халкъ атагъан ат,
Ёлюб кетсем да ол атым къалыр,
Халкъ ауузунда джырым сакъланыр.

ГИТЧЕ СУУЧУКЪГЪА КЪАРАЙ

Гитче суучукъ тар ёзенни
Теренинде барады,
Тар ёзенни ташлы тюбюн
Шоркъасы бла джырады.

Сау дунияны джабарыкъча,
Бек чёрчекди барыуу,
Кёк тенгизге къуюллукъча,
Ашыгьышды саркъыуу.

Алай аны барыр джери –
Тёбен элде Чирик кёл,
Кёрлюгю да - тар ёзен бла
Талай юйлю эски эл.

Мыдах болуб къарайма
Бу тынгысыз саркъыугъа,
Джюрегим да бой салгъанча,
Ёсе баргъан джарсыугъа.

Ёз джашауум нечик ушайд
Бу тынмагъан шоркъагъа,
Мен да алай мыллык атыб,
Чыкъгъан эдим ортагьа.

Ары чыкъсам, джумлай алам
Кёрюнюр деб, тура эм,
Акъылымда бичим салыб,
Кёзбау мурат къура эм.

Эй, джолоучу, мен айтайым,
Сен джетиуге ашыкъма,
Анда солуй турурма деб,
Санларынгы ачытма.

Баргъан джолунг - джашауунгду,
Къууан кюнде келгеннге,
Джетер джеринг - чынгыл джарды,
Быргьарыкъды тереннге.

АХЫР САГЪЫШ

Талашалла орамлада къач джелле,
Къуу чапыракъла джыламукъча тюшелле.
Мени ашыра келген кибик, кёкледе
Кек булутла тизгин болуб келелле.

Кеб турмайын мен атларма тышына,
Сёз таркъайта, джылау къоя ызымдан.
Он сабийден къайсы болур къатымда
Ким тюшюрюр Келямымы къолумдан.

Ким чыгъарыр ахыр сёзню багъасын?
Ким тюзетир учхараракъ джерлерин?
Къайсы кёзде къалыр ахыр сагъатым?
Кимге берир арт къарамын кёзлерим?

Джашчыкъ десем - окъа сёзню иеси,
Къызчыкъ десем - чомартлыкъны тёреси,
Гитчечик а - джангы аякъ тиреген,
Ханафийим - джюрек джылау излеген,
Маруа десем - онгсузгъа таянчакъ,
Сара десем - такъыр кёллю, джумушакъ,
Арапыстан - алкъын эси къатмагъан,
Абидиним - сабийлигин атмагъан,
Сули хариб - замансызлай уллайгъан,
Абдурасул - ауур юй бла байланнган.

Къайсы болур ол заманда къатымда,
Арт сёзюмю, тылпыууму ким алыр,
Ёлюм къолдан сылджыратхан келямгъа
Багьа бериб сыйлы джерге ким салыр?

Талашалла орамлада къач джелле,
Къуу чапыракъла джыламукъча тюшелле.
Мени ашыра келген кибик, кёкледе
Кёк булутла тизгин болуб келелле.
1980 дж.

АХЫР КЮНЮМ

Ёмюр ётдю джилтин учхан тёрелей,
Джазыу онглуд, бузну джаргъан кемелей,
Къайыгъымы бели джамау, джаны джокъ,
Мындан ары толкъун джарыр кючю джокъ.

Къол кереме, джюзалмайма, не этейим?
Къыйналама талпыугъа кюч джетмейин,
Джаш ёмюрюм - джанкъылычны чырагъы,
Къарт ёмюрюм - Минги Тауну тарагьы.

Джаш кюнюмде джазыугъа бой салмаучанем,
Къартлыкъ деген сёзню эсге алмаучанем,
Хорлам алыб чыгъыучанем эришде,
Учхан къушча, джити эдим хар ишде.

Энди уа бой салдым къартлыкъ дегеннге,
Кёб турмайын ол джатдырыр джегеннге,
Кёб турмайын кёзкёрмезге кетерме,
Къарачайгъа осиятымы этерме.

Сау къал энди, ой джарлы миллетим!
Аллах берсин санга сыйлы хурметин!
Ёлгенингден къошулгъанынг кёб болсун!
Кюуден эсе къууанч джырынг кёб болсун!

Къайгъы сёзюнг алгъыш сёз бла джабылсын!
Хар юйюнгде къарачай сёз айтылсын!
Къабыр топуракъ тау этекде табылсын!
Сыйлы атынг сау дуниягъа айтылсын!

КЪЫШХЫ САГЪЫШ

Къыш къыямыт боранлатыб титиретед,
Къуу кюнлени бирем-бирем седиретед,
Джюрегиме кетмез бушуу тюшюреди,
Ахыр кюнню кёз аллыма келтиреди.

Ёмюр барад чыкдан чыкъгъан халы кибик,
Джолум тикди джан солууда талыр кибик,
Джел урады тентирете, артха ата,
Джаш ёмюрюм таркъаяды кюнча бата.

Алгъаракъда къаргъа сыйыт эштмеученем,
Арыгъанны не болгъанын билмеученем,
Энди башым чыкъ тюшгенча джылтырады,
Джаш джюрегим суу балыкъча къалтырады.

Ёмюр тёре кюнден-кюннге джууукъ атлай,
Соруу сорад кече сайын джууаб сакълай.
Не айтайым, не ишим бла махданайым?
Зыраф джылла, сизни къайдан къайтарайым.

СОРУУЛА

Былай ашыгъыб къайры барасыз
Джер джырыб?
Нек кюрешебиз джалгъан джашаугъа
Мюлк джыйыб?

Нек тууадыла бу аз ёмюрге
Туудукъла?
Нек чыгъадыла бу джаз алада
Кырдыкла?

Тер атыб ишлеб, тёрт бюгюлгенлей
Кетебиз,
Керекдиле деб, кёб керексиз зат
Этебиз.

Бу ёллюк саннга рахатлыкъ бермей
Къыйнайбыз.
Умутла этиб, кесибизни алдаб
Джашайбыз.

Магъана джокъду, эй бу джашауда
Не этейик?
Бу джерден къачыб аламда къайры
Кетейик?

Эй, сейир дуния, бизни ауунга
Тюшюрген!..
Кенгден кёргюзтюб насыбны кёзден
Кетерген!

ДЖЫЛЛАРЫМЫ ЭСГЕ ТЮШЮРЕ

Келиб-келиб кетдиле
Джюз къыш бла джай.
Барысын да ашырдым
Къалай тюшсе алай.

"Джашадынгмы, Сымайыл?"
Мен айтама: "Огъай".
Джашла сейир болалла,
Къалай деб, алай?

Бютеу ётген ёмюрюм
Мени аллымда кюзгю...
Ачыб, къараб, ызына
Джабхан кибик кёзню.

Джюз къонакъны ашырдым,
Асламысы джаула.
Келген-келген, кими "мал",
Кими "джан" деб, даулаб.

Джюз къонакъны ашырдым,
Алгъыннгыла досла:
Манга насыб бердиле,
Джырларымы бошлаб.

Мюлк, ырысхы бердиле,
Бюсюреуге, хакъгъа.
Сымайыл деб, атымы
Чыгъардыла халкъгъа.

Энди тохтарыкъ болур
Къонакъ келиу манга,
Келсе да джау келликди
Ажымсызма анга.

"Джашадынгмы, Сымайыл?"
Мен айтама: "Къайдам".
Джашагъанма дер эдим,
Тийсе халкъгьа файдам..

ТАНГ АЛАСЫНДА

Сары эрикни сыныб тургъан бутагъына къарайма,
Myуал болгъан чапракъланы къолум бла сылайма.
Энди ма бу джарыкъ тангны сыннган бутакъ сынамаз,
Кёгет салыб, къач айында къагъылырын сакъламаз.

Анга джашау чагьы деген энди келмез джол салыб,
Чириу деген ёмюр тёре аны теблер онг алыб...
Эй, азмыды бу бутакъча озгьун къолдан ачыгъан?
Myну кибик, къайырылмай, аякъ тюбге атылгьан?

Тынч тиширыу, зарлыкъ джетген, къарт, онгсуз, тюйюлген,
Бу бутакъны сизге ушатыб мыдах болдум кёлюмден.
Къарт Сымайыл сюеледи хуна ташха таяныб...
Орамны уа халкъ барады ёз ишине сагьайыб...

«АССЫ ТАУ»

Дуниягъа патчах - Унух файгьамбар.
Оноуу, кючю, болуму да бар...
Алай болса да - бузулду дуния
Залимлик къысыб, онгсузну къыйнаб.

Адеб-намыс джокъ, джашаудан дам джокъ.
Тонау, ёлтюрюу, сёзде ийнам джокъ.
Хар онглу болгъан кеси бир аллах,
Ызына бара хар тёнгереген чарх.

Аллах чамланды: джерни джууайым,
Джерде джангыдан джашау къурайым.
Бир кюн зин келди патчахха Аллахдан:
"Къутхар башынгы келлик палахдан".

"Суу ахырзаман боллукъду", - деди,
"Джер юсю суудан толлукъду", - деди.
Файгьамбар анга оноуун этди –
Узаймагъанлай кеме ишлетди.

Адам инсанны, хар тюрлю джанны
Урлукъ болурча кемеге салды,
Мюрзеуге, хансха, терекге дери,
Керекли затны джыйды ол бери.

Ахырзаманны кюню башланды,
Аллахны сууу джерге бошланды.
Алкъын къургъакъды кеме тургъан джер,
Узаймай бу суу алагьа джетер...

Иш неди десенг - Унухну джашы
Минерге унамай булджутад башын.
Атасы - мин деб - джалынса анга,
Санайд ол аны самаркъау чамгъа.

Суу тола-тола тобукъгъа джетди,
Мин деб атасы дыгалас этди.
Белине дери ташайды суугьа,
Мин деб, файгьамбар къалды бушуугъа.

Сора ташайды бойнуна дери,
Атам къутхар деб, къычырды бери.
Джабраил мёлек Унухха келди –
Миндирме аны, батма къой деди.

Къаны бузукъду, джюреги къара,
Кимге керекди ма быллай бала...
Суу кёлтюргенди кемени джерден
Тебре, файгьамбар, тебре энди, тебре!..

Кёк алгъынчады, джер суудан толду,
Анда кёрюннген бир теппе болду.
Минги Тау делле, аны атын биле,
Адамла бары, кемедегиле...

Минги Тау айтды - кемени таныб,
Аллахны унута, кеси махданыб:
- Менде тохтарыкъ болур бу кеме,
Не ючюн десенг, чынг мийикме мен!

Аллах буюрса демегени ючюн,
Кесин мийикге тергегени ючюн,
Этгени ючюн оноуну джассы,
Минги тау болду Аллахха ассы.

Чамланды анга дуния иеси,
- Ассымса, - деди джаратхан кеси.
Ол файгьамбаргьа - чач - деб буюрду,
Кеме Мингини тёппесин джырды.

Ол кюнден бери бир башы эки,
Ол кюнден бери бу хапар керти,
Ол кюнден бери Ассы тау делле,
Тёгерегинде джашагъан элле.

Суу тауусулду джашауну кёме,
Меккя таулада тохтады кеме.
Энтда джангыдан башланды джашау –
Хар зат орнунда - тенгиз, тюз, таш, тау.

Ол кюнден башлаб Ассы тау делле
Тёгерегинде джашагъан элле.
Узакъдагъы да айтханды алай,
Ол затха тёзюб къоярем къалай...

Мен Минги Тауну джангыдан ишлеб,
Мийик да, ариу да, сыйлы да этдим!
Эсги Ассы тауну джангы хапары
Саулай дунияны барына джетди.

Танымай туруб, кёргенча болуб,
Джангы хапаргьа сагъайды халкъым.
Кертисин айта, къалдырдым аны
Ассы тау деген джараусуз атын.

КЁЛ БАСАМА

Бюгюн ауруу кючлегенди санымы,
Къутулургъа, эшда, болмаз мадарым.
Къаты сагъыш айландыргъанд башымы,
Кёрюннгенди аджашдырмаз къадарым.

Ёмюр деген кюч сынагъан тик джарды,
Ким насыблы къарар аны башындан?
Мен табмадым чыгьар джолну - ол хакъды –
Джыгъылдым да къобалмадым джангыдан.

Джашауумда кёб къыйынны сынадым,
Инджиу чекдим табылмайын керегим.
Инша аллах - учуз болмад муратым,
Болмад учуз тюзлюк тутхан джюрегим.

Терсни, тюзню элек кибик себелей,
Заман кеси мухур салыр джаулагъа.
Зарлыкъ джетиб, сёз кёлтюрюб кетгенле,
Эшитилинирле энтда джерде саулагьа.

Ким болса да мени атыма ойлатыр,
Мени сёзюм джюрегине байланыб.
Мени джырым Къарачайда айтылыр,
Миллетими ауазына саналыб.

Бюгюн ауруу кючлегенди санымы,
Къутулургъа энди джокъду мадарым.
Тюз джашауум таза сакълар атымы,
Туудукълагъа джетер керти хапарым.
1981 дж.

КЕТЕ ТЕБРЕЙ

Ишлемесем да къалала,
Айтылмасам да дуниягъа,
Туз-дам бергенме къайгъыда
Инджиую болгьан адамгъа.

Илму юлгюле ачмадым,
Халкъымы онгун кёлтюрюб.
Алай джек кёрдюм кёзбауну,
Кесим айтмадым ётюрюк.

Джылларым джюзге джанаша
Ышан этдиред ёлюмюм.
Алай халкъ билген атыма
Тамгъа салдырмаз ёмюрюм.

Джазыуум джардан атса да,
Ийсе да манга палахла,
Буюрулгъаннга тюбедим
Оноуум джокъду Аллахха.

Кетиб барама дуниядан,
Тохдайды тылпыу кёрюгюм...
Джамагъатынгдан уялмаз
Сымайыл, ёлген ёлюгюнг.

МУРАТ КЕТСЕ

Къарангы кечени Ай джарыкъ джырады,
Иги умут эт деб, оюм алдырады.
Къарангыны джыргъан Айны нюр сыфаты
Болур джашагъанны ёмюрлюк мураты.

Не палах тюшсе да - иги мурат керек,
Иги мурат олду - сен таянныкъ терек.
Олду аджашханнга джол усталыкъ этген,
Олду учуз этмей сени алгьа элтген.

Ким биледи, бир кюн сен муратсыз къалсанг,
Мугурлукъну шартын джюрегинге салсанг,
Къыйын джашау атса сени аякъ тюбге –
Баш кёлтюр да къара сен джулдузлу кёкге.

Къарангы кечени Ай джарыкъ джыргьаны,
Анга билек болуб джулдуз джылтырагъаны,
Санга къарыу берир, джангы мурат чыгьар.
Сындыргъан ачыуну аякъ ызын джабар!

A Т ЧАБХАН КЪАЯ

Къара къая, сен тураса,
Бой бермейин заманнга.
Санга джетмей ёлюм къоркъуу,
Ёхдем къарай хар джаннга.

Ненча адам келген болур,
Сейир болуб къатынга?
Ненча тёлю ётген болур,
Джангы ат атай атынга?

Сен а бузмай сюелесе,
Джер къарнында бир ышан...
Мен турама санга къараб
Джашау эзген бир инсан.

Кёбле санга сукъланалла
Сени кибик болсакъ деб,
Кёб джылланы тюрленмейин,
Ма сенича турсакъ деб.

Ол туруудан, эй, не барды
Джукъ эшитмейин, кёрмейин?
Бу дунияда инджилгеннге
Бир болушлукъ бермейин.

Билеме мен ёмюрюнгю
Узакъ неден болгъанын,
Сени бу тюрсюнюнгю,
Нек онгмайын тургъанын.

Бир сагъышха бёлюнмеген –
Олду сени джашатхан,
Бир ёмюрден бир ёмюрге
Чарпытмайын атлатхан.

Дуния деую сен эсенг да,
Турмушунга сукъланмам.
Джан ачытхан бир кюнюмю,
Ёмюрюнге бералмам.

Аджал элтир джан эсем да,
Барды джырым, кюуюм да.
Сен а джерде баш эсенг да,
Бирди кеченг, кюнюнг да.

АНА ТИЛИМ

Тил дегенинг – адам джанны башха джандан
Сыйлы этген,
Тил дегенинг - хар инсанны, билим бериб,
Алгъа элтген.

Тили болгьан бу дунияны патчахыды,
Тёрюндеди.
Болмагъан а баш баулуду, хайуанны
Кеминдеди.

Джигер халкъым, тил байлыкъны сен эртдеден
Уулагъанса,
Джерден, суудан ауаз джыйыб, кесгин сёзле
Къурагъанса.

Олсёзлени чарпытмайын, тёлюлеге
Джетдиргенсе,
Бизге бюгюн - Ана тил - деб, учунурча
Этдиргенсе.

КЕЛЛИК ТЁЛЮГЕ

Къалай насыблы адамлабыз биз!
Сёлешир ючюн - хазыр тилибиз.
Бютеу аламда болгъан затланы
Бир да къалмайын барды атлары.

Зыгъырдан башлаб джулдузгъа дери
Бу тилни ичине кирелле бери...
Хар не затны да сыфаты, саны –
Тилибиз кескин тамамлай аны.

Келген тёлюле! Келлик тёлюле!
Сакълагьыз аны, миндемей энин –
Къошулгъан къона, къорагъан къайыта,
Ол бизни халкъгъа ёкюллюк этсин.
 
URL

Бу белги бла къарасагъыз, Семенланы Сымайылны 1992-чи джыл чыкъгъан "Джырла бла назмула" атлы китабын кёрлюксюз. Лайпанланы Билалны ал сёзюн да, Джырчыгъа аталгъан назмуларын да эслериксиз.
Сымайылны юсюнден радиобериуле да бардыла энгишгеракъ да. Сымайылны кесини ауазы да эшитилинеди ол бериулени биринде.

2011 джыл мартны 3-де Джырчы Сымайыл туугъанлы 120 джыл боллукъду. Джырчыны юсюнден джукъ джазгъан, аны кесин таныгъан, ушакъ этгенле бар эсегиз - джазыгъыз. Барысы да закий Поэтибизни-Джырчыбызны суратын толу кёргюзтюрге джарарыкъдыла. Артыкъсыз да Гитче Къарачайны Терезе элинден адамла кёбюрек хапар айтыргъа боллукъдула Сымайылны юсюнден.
Джашаууну ахыры ол элде ётгенди Джырчыны.
 
Tinibek
Бек сау бол, Джырчы Сымайылгъа былай эс бёлгенинг ючюн.

http://arayigit.ucoz.com/Nazmula/Circi_Simayil/

http://arayigit.ucoz.com/Nazmula/Circi_Simayil/Dji rNazmuSimail001.html
 
Салам,Sabr !
Бу джумушунгу этгенинг ючюн, Аллахдан разылыкъ табхын !
 
прапрадедушка )
или прапрапра...
 
Сабр!!! Спасибо, все прочитал на одном дыхании!!!
 
Джырчы Сымайылны джазгъанларын тинтиб, Къараланы Зухра доктор дараджалы алим болгъанды (филология илмуланы доктору), Тоторкъулланы Кязим филология илмуланы кандидаты.
Аланы китабларыны электрон вариантлары табылса, кютюпханеге-библиотекагъа салыр эдик.

Сымайылны юсюнден башха авторла да джазгъан болурла. Билгенле - бери джазыгъыз. Джырчыны джыр-назму хазнасы да, аны юсюнден материалла да бир джерге джыйыла барсынла.
 
1940-чы джылдан сора Семенланы Сымайылны басмаланнган китаблары:

1992-чи джыл:

Семенланы Сымайыл (Джырчы Сымайыл)

ДЖЫРЛА бла НАЗМУЛА.
Сайламалары

ISBN 5-85840-259-3
Москва, "Инсан", 1992

Китабны басмагъа хазырлагъан, редакторлукъ этген
эмда ал сёзню джазгъан Лайпанланы Билал


1996-чы джыл:

Семенланы Сымайыл (Джырчы Сымайыл)

поэма "АКЪТАМАКЪ"

Нальчик, журнал "Минги ТАУ", ?1, 1996

поэма Семенланы Азрет хазырлагъанча басмаланады.
Журналны редактору Бегийланы Абдуллах


"Акътамакъ" беш минг тизгинден къуралгъанды. Аны электрон вариантын табыб, бизге ийгеннге бек разы боллукъ эдик.
 
Салам !
Билал, Джырчы Сымайылны, сен чыгъаргъан китабы да къолумдады.
Анда орамда,алкъа къарангыды,алай а Сымайылны назмулары болгъанны агъартыб баралла.
Аллах - Аллах, не кючлю джазыуучуду,джангыз адамгъа аны сагъышлары,бек ауур,бек ауурдула....
 
Stalin and Му Реорlе

Jack- booted Stalin in avil trained
Our peoples blood all drained
Our tongues lauded him, not our brains
To high heavens, him we proclaimed
Those who praised- above others were raised
Those who could not- to grave consigned
Life is sweet- I, too, exalted and praised
Then in the morning, repented and lamented

Джырчы Сымайылны назмусун ингилизчеге кёчюрген
Хубийланы Хаджи-Мурат(USA)
 
ШАТ
Ас-салам!

Илму-излем институтда ишлеген сагъатынгда джазгъан болурса, Джырчы Сымайылны юсюнден сен джазгъан бир статьяны джибергендиле.
Электрон адресинг бла джиберейим да, къошарынг-къоратырынг болса, къара да, сора, разы болсанг, былайгъа салырбыз.

Айтханымча, Сымайыл сагъынылгъан неда аны юсюнден джазылгъан затланы былайгъа сала барайыкъ - китаб-зат чыгъаргъан сагъатда джараб къалыргъа да болурла.
 
"...Сымайыл сагъынылгъан неда аны юсюнден джазылгъан затланы былайгъа сала барайыкъ - китаб-зат чыгъаргъан сагъатда джараб къалыргъа да болурла..."

Борис КОРКМАЗОВ

?ОДИНОКОЕ ДЕРЕВО РОДИНЫ...?*
(Размышление о поэзии Билала Лайпанова)

?Аны джыр хазнасына
Былай деселе керек:
Къарачайны Къадау Ташы
Не да Джуртда Джангыз Терек?

В современной карачаевской литературе творчество Билала Лайпанова стоит особняком. К сожалению, его поэтическая муза в наши дни как Одинокое Дерево Родины, ибо нет сейчас у нас мастеров слова равных ему по таланту и, как всегда, мало людей, которые способны понять и оценить необычайный дар. Что ж, в таком случае пусть это будет одиночеством чистого и мощного потока, бьющего из глубины культуры и языка своего народа, к которому так хочется припасть сегодняшнему читателю, испытывающему жажду по настоящей поэзии. Действительно глубокая и талантливая поэзия не может появиться в результате простого составления лексико-синтаксических конструкций, чем ограничивается большинство современных рифмоплетов в своих стихотворных упражнениях. Настоящее поэтическое творчество, к которому мы, без всякого сомнения, относим произведения автора этой книги, рождается в душе поэта как таинство и лишь потом оформляется в языковую форму, превращаясь в строки и строфы.

Древо Поэзии Билала Лайпанова напоминает Джуртда Джангыз Терек (в буквальном переводе на русский язык - ?Единственное Древо Отчизны?), карачаевский вариант знаменитого ?Древа жизни? или ?Мирового Древа?, имеющегося в мифологии и фольклоре всех народов планеты, и выглядит таким же сильным, гордым и одиноким, просто в силу величины данного Богом таланта и замечательной укорененности в почве родного языка, которым поэт владеет блестяще.

Джуртда Джангыз Терек не раз пытались уничтожить. Сначала его пытались срубить муллы-невежды, решившие, что этот древний символ будет мешать поклонению единому Богу. Но оно опять выросло из уцелевших корней. Второй раз его рубили коммунисты, чтобы карачаевский народ вычеркнул из национальной памяти изначально присущий всему человечеству архетип и безоглядно поклонялся идолам, изобретенным новой властью.

С Поэтическим Древом Билала Лайпанова ситуация аналогична. Только сначала его ветви и ствол ощутили на себе топоры критиков-коммунистов, признавших творчество поэта не соответствующим принципам социалистического реализма; а после краха советской системы за эти же топоры взялись люди, вообще далекие от какой бы то ни было поэзии - псевдомусульмане, имеющие весьма смутное представление о настоящем исламе, и в силу убогого сознания и недостатка соответствующего религиозного и светского образования услышавшие в шелесте листьев этого Древа языческие песнопения и заклинания. Вдобавок, еще и сегодняшние псевдодемократические власти и их органы безопасности с подачи своих вновь оживившихся агентов-стукачей, усмотрели в поэзии Билала Лайпанова - опасные для себя призывы к истинной Демократии, Свободе и Независимости в нашей многострадальной стране. Для кого-то может показаться странным, что творчество единственного крупного на сегодняшний день карачаевского поэта не дает покоя ни официальным властям, ни их тайным службам; ни безбожникам, ни псевдоверующим; ни шовинистам, ни националистам. Да и некоторые собратья по перу, вопреки творческой солидарности, норовят, кто лист сорвать, кто ветку сломать, а кто-то вообще с корнями вырвать прекрасное поэтическое древо. Загадка такого отношения людей (и ведомств) к поэзии Билала Лайпанова проста, а разгадка ? стара, как мир: творчество настоящего художника никого не оставляет равнодушным - ни друзей, ни врагов. Друзья, как им и положено, радуются успехам любимого поэта, а завистникам не дает покоя гложущий их червь зависти. Значит, с поэзией в данном случае все в порядке ? она настоящая, она талантливая и, главное, она ? ПРАВДИВА! А правда - категория не из приятных. Жить правдой, по правде, а тем более говорить ее вслух и призывать к ней - удел сильных духом людей. Именно ПРАВДА колет глаза тем, кто находится ?над пропастью во лжи?, и тем, кто и два слова не может нормально связать на родном языке, но считают себя великими, и не оцененными по достоинству писателями или поэтами.

Джуртда Джангыз Терек... Так назвал одну из своих книг Билал Лайпанов, поясняя таким образом суть своего творчества, которое есть попытка философско-поэтического осмысления внутреннего состояния души современного горца, трагической истории карачаевского народа, его надежд и чаяний. В стихах Билала явственно чувствуется космизм и своеобразная импрессионистичность, присущие мировоззрению горцев, в силу их близости к звездам и изрядной доле впечатлительности в характере, сформированном суровыми условиями жизни в окружении прекрасных горных пейзажей. Именно поэтому, Поэтическое Древо Лайпанова, как и Мировое Древо Жизни будет существовать долго, поскольку оно есть не только явление поэзии, но и явление природы.

Поэзии Лайпанова дали высокую оценку такие мастера слова, как Халимат Байрамукова, Фатима Урусбиева, Кайсын Кулиев, Садык Дудов, Олжас Сулейменов, Чингиз Айтматов и список этот можно продолжить.

Но хочется добавить еще несколько слов о месте Билала Лайпанова в карачаевской поэзии. В нашей литературе есть три художника, которые, каждый в свое время, стали новаторами, реформировав ?поэтические нормы и правила? существовавшие до них.

1. Первый - это Исмаил Семенов, который вобрал в себя устное народное творчество ? нартские сказания, предания, песни, а также всю боль и трагедию своего народа в ХХ веке и сумел все это выразить в своих стихах и песнях. Правда, Исмаил опирался не только на культуру своего народа, но и на всю мировую тюрко-мусульманскую культуру, с которой хорошо был знаком благодаря знанию арабского и тюркских языков. Исмаил Семенов для карачаевской литературы имеет такое же значение, как А. С. Пушкин для русской литературы.

2. Второй ? это Мусса Батчаев. Его жизнь безвременно и трагически оборвалась в 80-е годы. Он прекрасно писал на карачаевском и русском языках. Мусса до сих пор остается непревзойденным и как поэт, и как прозаик, и как драматург. Творчество Муссы ? подняло нашу литературу на совершенно новый, более высокий уровень.

3. Третий ? это Билал Лайпанов. ?Большой поэт, совершивший революцию в поэзии горцев? - так сказала о нем писатель и литературовед Назифа Кагиева. С Билала Лайпанова начинается иной отсчет поэтического времени в Карачае. Исследователи и критики карачаевской литературы так определили его место в нашей словесности: ?Поэзия до Лайпанова и после Лайпанова?. По праву, можно сказать, что Лайпанов занимает в карачаевской поэзии такое же место, какое занимает Назым Хикмет в турецкой. А по образности и виртуозности стиха, Билал несомненно сделал шаг вперед, что позволило поэту, переводчику, литературоведу и тюркологу В. Ганиеву так сказать о карачаевском поэте ? ?Он пошел дальше, чем Назым Хикмет?.

Напоследок, необходимо отметить, что какой-то злой рок, преследует гениальных людей Карачая. Причем, в большинстве случаев, это и по сей день - подлость конкретных людей и недобрая воля политической власти в стране.

Более 40 лет великий Шайыр и Джырчы Исмаил Семенов подвергался гонениям со стороны советских коммунистических властей и спецслужб, и умер в 1981 году, так и не увидев опубликованным ни одно свое стихотворение после 1940-х годов. Истинно народный поэт считался ?врагом народа?. Только в 1990-е годы, его ?Избранное? самостоятельно, по своей инициативе издал другой большой поэт Билал Лайпанов.

Идеологическим преследованиям непрерывно подвергался и Мусса Батчаев, поднявший нашу литературу на мировой уровень. Он трагически погиб в возрасте 43-х лет.

Даже сейчас, в наши дни, продолжает подвергаться преследованию и замалчиванию и Билал Лайпанов, которого практически выдавили из родного Карачая и перестали печатать в республиканских изданиях с начала 1990-х годов. А он единственный карачаевский поэт, творчество которого могло быть удостоено Государственной премии России, но по вине тех же завистников и недоброжелателей этого не произошло. Поистине, нет пророка в своем Отечестве.

Исмаил Семенов, Мусса Батчаев, Билал Лайпанов... Имена, которые могли бы сделать честь любой литературе. Но на родине, в Карачае, до сих пор ничего не предпринимается, чтобы творчество этих выдающихся личностей стало всеобщим достоянием. Скорей всего, наоборот. И в этом виноваты мы все.

Закончить эти свои беглые наброски хочется стихотворением Альберта Узденова, которое посвящено Билалу Лайпанову.

НАЗМУЧУ БИЛАЛ

Мени ангыламайла,
Иги тынгыламайла
Сёзюме! ? деб, Сен
Джюрегинги бек джарсытма,
?Джангыз Терекме? деб, сытма -
Танырла, ёлсенг.

Ангыларыкъ ангылайды,
Лохбайыракъ тынгылайды,
Сюймегенинг кёб...
Хей, къыйналма, сёзюнг окъду
Джауларынга! Бизде джокъду
Сен сыйыныр кеб!

Бу къралда адет алайды ?
Фахмулуланы талайды...
Фахмулу ёлсе ?
Кеслерине сый излейле,
Терс ишлерин да тюзлейле...
Джюз джыл джаша Сен!

Артларында къал аланы!
Ишле, джашнат джыр къалангы ?
Эсгертменги сал!
Ана тилни къорлугъуса,
Сен тамбланы урлугъуса,
Назмучу Билал!

*Предисловие к книге "Тетради Добра и Зла"
 
Салам,

Сауболугуз Каракая, Борис Коркмазов. Аламат джазыу. Мен де Билал Лайпан'ны закийлигин Тюркия'ны гимнисин Истиклал Маршы'н джазган Мехмет Акиф Ерсой'га, дагьыда башка джанларыбла да уллу поет Неджип Фазыл Кысакюрек'ге ушатаем. Былайда поетрисин Тевфик Фикрет'ге де ушаганы, аны да озганы айтылады. Кёп джаша Билал Лайпан, саулукла куанчла, иги джарык каруулу джюрегингле!.

Батчаланы Мусса'га да Аллах рахмет ейлесин, джуукларыбла да танышганем, Батчаланы Муса, миллетине кёп хайыры болганы бла биргелей, бютюн егьечлерибле карнашларыны окутуп билим алдырырга да кёп кюрешкенди. Билал Лайпан бир назмусунда аны да сагьынады.

Ёзденланы Алберт де сауболсун, фахмулу адамла бирбирлерин англайла, хакларын беребилелле.

бу джырны сёзлерин Ёзденланы Алберт'ни джазганын ешитгенем. "ма бу дюнияда баресе джандет. ол минги тауну тийреси. .. кёктен кёрюнген сени суратынг. куран джазыуга бек ушай.
юсюнге сыйлы аллахны аты джазылган. малкар карачай. аллах мухрун салган джуртум. кёп зорлукладан калган джуртум. кесинги сакла. аллах саклар. таулу карачай. таулу малкар." http://vimeo.com/10542376

Бу джазыу Русча'дан Алан тилге, Тюрк тилге кёчюрюлсе иги боллугеди деп кёлюме келди.

Аллахха аманат!
 
Джырчы Смайылгъа

Танг алада
Алам джарыкъ киреди да тёпбеден
Кюн батханда
Ингир болуб
Алай чыгъад кёзледен

Ингирликде
Къара кече киреди да кёзлеге
Эртденликде
Кириб кетед табанымдан тюз джерге

Сейирмеми
Шыйыхлыкъдан джукъ бармыды кёлюмде
Шейирмеми
Джууаб барды, чыгъа туруб ёлюмден.
 
Не эсе да темада азды Исмаилны назмулары.. Джокъмуду кишиде китаб?
 
Albert
http://taulit.as-alan.com/start/?page_id=55

Былайда Джырчы Сымайылны 1992 джыл чыкъгъан назму китабы барды. Алай а, Семен улуну назмулары, джырлары, зикирлери биргелей, толусу бла джыйылыб чыкъмагъандыла. Классикни 120-джыллыгъына да аллай китаб чыкъмазын билдиргендиле. Да, алайды, КЧР-де культурабызгъа къарау. Ким болса да, къарыуундан келген бир адам, бу ишни бойнуна алыб бардырмаса, "арба орнундан тебмезге" ушайды.
 
ДЖЫРЧЫ СЫМАЙЫЛНЫ "АКЪТАМАКЪ" джырыны электрон варианты керекди. Ол ишни этген адам бар эсе неда билген-эшитген бар эсе - бир билдиригиз, марджа. Сау болугъуз.
 
Сапар ЁЗДЕН

ДЖЫРЧЫ СЫМАЙЫЛНЫ АУАЗЫНА ТЫНГЫЛАЙ

?Халкъны Джырчысы Сымайыл? деген бериуге тынгылайма. Эм аллында ?Джырчыны ауазын сакълаб, бюгюн бизге джетдиргенлеге? махтау салынады ? Сюйюнчланы Азаматха, Хубийланы Назирге эмда башхалагъа. Не айтханларына бир тынгылайыкъ...

?Бу джырланы джырланнган кёзюуюнде Халкъ Джырчыгъа 80 джылдан атлагъанды. Айтыргъа, джырларгъа кючю болгъанлыгъына, тишлерини тюшгени, тылпыууну джетмегени, джырлаб башларгъа хазырлыгъы болмагъаны, кесини тюзлюгюн табалмай, унугъуб тургъаны, Сымайылны муратыча джырларгъа къоймагъандыла дерге боллукъбуз. Джаздыргъанлары да тыйыншлы аппаратура болуб, кереклисича джазылмагъаны себебли, ауазы керти джырлагъанындан эсе, мутхузуракъ чыкъгъанды.
Бу затланы барын эсге алсакъ, закий джырчы 30-чу джылладача, тыйыншлы дараджада нек джырламайды дерча тюлдю...?.

Азаматха, Назирге, джазыучу атны джюрютген тамада тёлюню барына да ? Къагъыйланы Назифадан къалгъанлагъа ? сорургъа эркинлигибиз барды: Къарачайны эм онглу Джырчысын-Назмучусун ол болумгъа джетдирген сиз болмагъанмысыз? Бир назмусун басмагъа иймей, бир джырын радио бла бермей, кесини джырларын джырларгъа къоймай ? Халкъ Джырчыны ?враг народа? (?халкъны душманы?) этиб тургъан сиз тюлмю эдигиз? Сизни палахыгъыздан джаш тёлю Джырчы Сымайылдан хапары болмай ёсгенди, джукъ джазаргъа кюрешгенлеге да юлгю ? Эркин Оюм, Ёзден Сёз тюл! ? къул (пролетар) адабият болгъанды. Алай бла бизни джыр-назму санатыбыз хакъ джолдан джанлаб, алгъа баралмай, орнунда тебчилдеб тургъанды, таб, 1930-1940 джылланы дараджасындан да артха кетгенди. Къыбылама болаллыкъ закий Сымайылны джалгъан даула бла унукъдуруб, сёзюн, ауазын да халкъ эшитмезча тунчукъдуруб, закийни джаны саулай ёлтюрюб, къарачай поэзияны, джыр санатны да ёксюз этгенсиз. Ма ол гюнахдан къалай къутуллукъсуз? Чырт да болмай эсе, ?Сымайылны аллында, бютеу поэзиябызны аллында да терслигибиз кечилмезча уллуду? деб, халкъдан кечмеклик тилей кетсегиз, тюзюн айта кетсегиз, сизге бир кесек джумшаргъа да болур эдик. Сиз а не этесиз? Сюргюнден сау-эсен къайытыб келген Джырчыны Джуртунда орунсуз этиб, тылпыусуз, тишсиз этиб, дагъыда, ол затланы да чертиб, (Джырчыны ол болумгъа джетдирген а кесигиз болгъаныгъызны джашырыб), бюгюн не бла махтаныргъа излейсиз? Джырчыны эки кере ёлтюрюргеми излейсиз?

Ёзденланы Альбертни Лайпанланы Билалгъа атагъан бир назмусу эсге тюшеди:

НАЗМУЧУ БИЛАЛ

Мени ангыламайла,
Иги тынгыламайла
Сёзюме! ? деб, Сен
Джюрегинги бек джарсытма,
?Джангыз Терекме? деб, сытма ?
Танырла, ёлсенг.

Ангыларыкъ ангылайды,
Лохбайыракъ тынгылайды,
Сюймегенинг ? кёб...
Хей, къыйналма, сёзюнг окъду
Джауларынга! Бизде джокъду
Сен сыйыныр кеб!

Бу къралда адет алайды ?
Фахмулуланы талайды...
Фахмулу ёлсе ?
Кеслерине сый излейле,
Терс ишлерин да тюзлейле...
Джюз джыл джаша Сен!

Артларында къал аланы!
Ишле, джашнат джыр къалангы ?
Эсгертменги сал!
Ана тилни къорлугъуса,
Сен тамбланы урлугъуса,
Назмучу Билал!

Бу назму Билалгъа аталса да, Альберт бизни адабиятны фаджиясын-трагедиясын ачыкъ айтханды: ?Бу къралда адет алайды ? Фахмулуланы талайды...Фахмулу ёлсе ? Кеслерине сый излейле, Терс ишлерин да тюзлейле...?. Бир да ажымсыз, Альберт бу тизгинлени джаза, Биджиланы Асхатны да, Семенланы Сымайылны да, Батчаланы Муссаны да, башха къыйын къадарлы закийлени да эсде тутханды.

Бизни бек фахмулу адамларыбыз къазауатда, сюргюнде, тутмакъда къырылгъандыла. Алай а, джыр-назму майданда эм уллу фахмубузну ? Джырчы Сымайылны ? Аллах кеси сакълаб, бютеу палахладан сау ётдюрюб, къолубузгъа тутдургъан эди. Биз а не этдик? Аманнга алтын чыдамаз деб, бизничалагъа айтхан болурла.

Джырчы Сымайыл къаллай болумда джашаб кетгенин, аны назмулары кимден да толуракъ хапар айтадыла. Аны бла бирге, чачылгъан, тоналгъан тин хазнасы, кеси саулукъда джыйылмады эсе да, кеси кетсе да, артында къалгъан сабийлери джыярла деб, умут этгенди, алагъа аманат, осуят этгенди. 40 джылны узагъына Джырчыны джырын-назмусун тузакъда тутхандыла. Сымайыл аны ючюн джазарын къоймагъанды. Джырчы кесини зикирлери, джырлары, назмулары бла бизге ?Адам болугъуз, Адамлай къалыгъыз? дегенлей турады.

Чыртдан да ишегим джокъду: Сымайылны кюню, айы, джылы, ёмюрю ? Лайпанланы Билал айтыучу Хакъ сёзню, Акъ сёзню заманы ? къайытырыкъды бизге. Джырчыны къайытыуундан башланныкъды бизни адабиятны тирилиую. Сёзню тюзюн, кертисин айтыучу болгъанды Сымайыл. Биз да Джырчыны юсюнден тюзюн, кертисин айтыргъа борчлубуз. Итле ит дууаны терсине окъуб, бёрюню ауузун байларгъа умут этгенча, къул адабиятны къургъанла, Джырчыны ауазын тунчукъдургъан бла къалмай, сыйсыз этерге, иймандан чыгъарыргъа кюрешгендиле. Алай а, Аллахларын 30 кюмюшге сата келген къауумдан тюл эди Сымайыл. 40 джылны узагъына иймансыз совет-коммунист джорукъну тагъылгъан, ийилген итлери да, ачыкъ чабхан, джашыртын къабхан итлери да, къабыб да, къоркъутуб да, кёб кюрешгендиле Сымайылны кеслерине къошаргъа. Къошалмагъандыла, кёб къыйынлыкъ а салгъандыла.

Сымайылны назмуларын окъугъандан сора, джашаугъа, поэзиягъа да башха тюрлю къарамай мадар джокъду. Бизге ёлюмсюз Акъ сёзюн къойгъан Акъсакъалыбыз Минги Таудан къараб, адабиятыбызны барлыкъ джолун кёргюзтгенлей турады. Ёзге, Джырчыгъа джетген палахла да, назмуларын окъугъаныбыз сайын джюрегибизни кюйдюре, эсибизде турлукъдула.

ТЁЗЮУ

Тутхан дининги сат делле манга,
Адамлыгьынгы ат делле манга,
Аллахха аман айт делле манга,
Сора орнунга къайт делле манга...

...Бу залимликди ? ыхдырыу, эзиу,
Эталлыкъ тюлме бу джыргьа эжиу!
Насыб сагъайыб келгинчи кёзюу ?
"Тёзген тёш ашар" - меники тёзюу.

ТАРЫГЪЫУ

Я мени Аллахым, кесинг тюлмединг,
Учунур насыб теджеген манга?
Нек сокъурандынг, нек артха алдынг,
Былай болурча не этгенем санга?

Нек берген эдинг манга къанат, кюч,
Нек учургьаненг кёклеге мийик,
Сыйырыб аллыкъ болуб ол онгну
Сюймегенлерим табалар кибик?

Къызгъанчлыкъ этдинг, бермединг насыб,
Джюрек ? джер тенгли, джюрюйме джарсыб...
Мен ? акъ сакъаллы, тишлерим ? айры,
Тынгы табмайын, джашауум ? къайгъы.

Къыйыным халал, кесим а ? харам,
Сёзюм чачыла, джырым урлана,
Къачаннга дери турлукъма былай,
Джюрегим сыныб, ишим чырмала?

Я мени Аллахым, чамланма манга,
Джашау демейме, атладым джюзден.
Тюзлюк излейме, эт хукму дейме,
Джангыдан къараб терсге эм тюзге.

ДЖАШЧЫКЪГЪА
(осуят)

Къошум чачылды, сюрюуюм тюзде,
Бештау барамта ? табмайма излеб.
Табханыма да душманым даучу,
Булбул орнуна гугук ? джырлаучу.

Бештау шаушалса, кюн джылыу алса,
Излеялырча мадарынг болса,
Урланнганымы сыйыр ызына,
Джый сюрюуюмю эсги арбазыма.

Даучу болсала, айтсала джалгъан,
Хатерсиз сёлеш, болма джалынчакъ,
Белгилидиле мени эним, тамгъам,
Халкъ айтырыкъды сен сорууласанг.

Барым батмасын, джогъум чыкъмасын,
Барымы бер да халкъымы сыйла.
Кесингден артха чырт да къалмайын
Болушурукъду санга Суфиля.
1981 дж. Джингирик

КЁЛ БАСАМА

Бюгюн ауруу кючлегенди санымы,
Къутулургъа, эшда, болмаз мадарым.
Къаты сагъыш айландыргъанд башымы,
Кёрюннгенди аджашдырмаз къадарым.

Ёмюр деген кюч сынагъан тик джарды,
Ким насыблы къарар аны башындан?
Мен табмадым чыгьар джолну ? ол хакъды ?
Джыгъылдым да къобалмадым джангыдан.

Джашауумда кёб къыйынны сынадым,
Инджиу чекдим табылмайын керегим.
Инша Аллах ? учуз болмад муратым,
Болмад учуз тюзлюк тутхан джюрегим.

Терсни, тюзню элек кибик себелей,
Заман кеси мухур салыр джаулагъа.
Зарлыкъ джетиб, сёз кёлтюрюб кетгенле,
Эшитилинирле энтда джерде саулагьа.

Ким болса да, мени атыма ойлатыр,
Мени сёзюм джюрегине байланыб.
Мени джырым Къарачайда айтылыр,
Миллетими ауазына саналыб.

Бюгюн ауруу кючлегенди санымы,
Къутулургъа энди джокъду мадарым.
Тюз джашауум таза сакълар атымы,
Туудукълагъа джетер керти хапарым.
1981 дж.


Басханстан. Тырны Аууз
Страницы: 1 2 3 4 5 ... 24 След.
Читают тему (гостей: 1)

 

Написать нам