Войти на сайт
14 Июля 2025 года

 

  • Мал тутхан – май джалар.
  • Игилик игилик бла сингдирилиучю затды.
  • Ата джурт – алтын бешик.
  • Билим къая тешер.
  • Аджалсыз ёлюм болмаз.
  • Ашлыкъ – бюртюкден, джюн – тюкден.
  • Адам бла мюлк юлешмеген эсенг, ол адамны билиб бошагъанма, деб кесинги алдама.
  • Къонагъынгы артмагъын алма да, алгъышын ал.
  • Тилде сюек болмаса да, сюек сындырыр.
  • Билген билмегенни юретген адетди.
  • Ач къарынны, токъ билмез
  • Ёмюрлюк шохлукъну джел элтмез.
  • Аман къатын сабий табса, бий болур…
  • Джол бла сёзню къыйыры джокъ.
  • Арпа, будай – ащды, алтын, кюмюш а – ташды.
  • Тойгъа барсанг, тоюб бар, эски тонунгу къоюб бар.
  • Къартха ушагъан джаш – акъыллы, джашха ушагъан къарт – тели.
  • Орундукъ тюбюнде атылсам да, орта джиликме, де да айлан.
  • Ишлегенде эринме, ишде чолакъ кёрюнме.
  • Айырылмаз джууугъунга, унутмаз сёзню айтма.
  • Ач бёрюге мекям джокъ.
  • Aдам боллукъ, сыфатындан белгили.
  • Тюзлюк шохлукъну бегитир.
  • Къыз келсе, джумуш эте келеди, къатын келсе, ушакъ эте келеди.
  • Аманны къуугъан, аманлыкъ табар.
  • Мени джылытмагъан кюн, меннге тиймесин!
  • Джюрекге ариу – кёзге да ариу.
  • Мал ёлсе, сюек къалыр, адам ёлсе, иши къалыр.
  • Ойнай билмеген, уруб къачар.
  • Ёлген ийнек сютлю болур.
  • Сёз къанатсыз учар.
  • Баш болса, бёрк табылыр.
  • Нёгер болсанг, тенг бол, тенг болмасанг, кенг бол.
  • Биреуню эскиси биреуге джангы болмайды.
  • Къумурсхала джыйылсала, пилни да джыгъадыла.
  • Сангырау къулакъ эл бузар.
  • Тойгъан джерден туугъан джер игиди.
  • Чомартха Тейри да борчлуду.
  • Окъдан джара эртде-кеч болса да бителир, сёз джара, ёмюрге къалыр.
  • Ана къойну – балагъа джандет.
  • Джуртун къоругъан озар.
  • Билмейме деген – бир сёз
  • Чёбню кёлтюрсенг, тюбюнден сёз чыгъар.
  • Къонакъ хазыр болгъанлыкъгъа, къонакъбай хазыр тюлдю.
  • Бал чибинни ургъаны – ачы, балы – татлы.
  • Намыс болмагъан джерде, насыб болмаз.
  • Эртде тургъан джылкъычыны эркек аты тай табар.
  • Артына баргъанны, къатына барма.
  • Ауузу бла къуш тута айланады.
  • Уллу атлама – абынырса, уллу къабма – къарылырса.

 

Архив Форума » Новый Форум [архив] » - НФ - Карачаево-балкарская культура и история
Страницы: 1
RSS
БИЗ КЪАЛЛАЙ БИРБИЗ? КЪАЙДА ДЖАШАЙБЫЗ?
 
#1
Джаратама0
28.10.2007 16:50:06
2002-чи джыл бардырылгъан джаздырыу Россияда 192182 (андан КъЧР-де 169198) къарачайлыны санагъанды, 1989-чу джылда уа Россияда 150332 (Совет Союзда 155936) къарачайлы бар эди. Интернетде уа, Россияда 2002-чи джыл 202 минг (аны ичинде КъЧР-де 176 минг) къарачайлы джашайды, деб бериледи. Аны къояйыкъ да, официал статистикагъа таяна айтайыкъ. Ёзге, къалай-алай эсе-да, алгъыннгы СССР-де джашагъанланы да къошуб айтсакъ, 200 мингден иги кесек атлагъаныбыз ишексизди. Энди къайда къаллай бир болгъаныбызгъа къарайыкъ. Федерал округла бла айтсакъ, былайды: Къыбыла федерал округда 187 минг 588 адам барбыз 9былайда эм кеб джашагъаныбызны себебин ангылай болурсуз: бу округка киреди республикабыз). Андан къалса, Ара ФО - 1893, Приволжский ФО - 743, Северо-Запад ФО - 741, Сибирь ФО - 591, Урал ФО - 367, Узакъ Восток ФО - 259 къарачайлыны санагъанды 2002-чи джыл джаздырыу. Къалайлагъ етюб кетгенибизге да бир къарагъыз. Россия Федерацияны 89 субъектини 86-да джашайдыла къарачайлыла. Биз джашамагъан джер джангыз Коми-Пермяк, Эвенкия, Агин Бурят автоном округладыла. Таб, Таймырда да (Долган-Ненец а.о.) - 1, Ненец бла Коряк автоном округда - 4 адамыбыз джашайдыла. Чукотка автоном округ бла Курган областда - 6, Чууут автоном областда - 8, Марий Эл бла Ингуш республикалада - 9, Магадан областда - 11 къарачайлы барды. Ханты-Мансийский бла ЯмалоНенец автоном округланы биринчисинде 69, экинчисинде 97 ахлубуз джашайды, Челябинск областда - 73 къарачайлы барды. Къралны къалгъан субъектлеринде да 13 адамдан башлаб бир мингден артыкъгъа дери джашайдыла миллетибизни келечилери. Аланы барын тизе айланмайыкъ. Алай болса да адамла артыкъ билирге излеген регионла бардыла. Аны себебли аланы энтда бир къауумун сагъынайыкъ.
 
 
 
#2
Джаратама0
28.10.2007 17:04:19
Кесибизни республиканы айтмай, эм кеб Ставраполь крайда джашайбыз - 15146 адам. Аны сейири джокъду: хоншу джашайбыз, 70 джылны узагъына ары кириб тургъанбыз. Крайны биз джашамагъан не шахары, не району джокъду. Бизникиле эм кеб джашагъан шахар а (республиканы тышында) Нарсанады. Шахар Советге кирген элленикилени да къошсакъ, барыд 8100 адам болады (1989-чу джыл ол сан иги кесек аз эди - 4990 адам). Къралыбызны ара шахары Москвада - 823 адам (1989-чу джыл да 610 адам бар эди), Москва областда - 428, Санкт-Петербургда - 323, Ростов областда - 516, Къалмукъда - 138, Краснодар крайда - 784, Саратов областда - 223, Тюмень областда - 210, Красноярск крайда - 123, Къабарты-Малкъар республикада - 1273 адамыбыз бардыла. Бирле, бир къауум джерледе (сез ючюн, Москва да) андан эсе асламбыз, дерге боллукъдула. Алай да болур, езге, бери пропискалары (регистрациялары) болгъанла тюшгендиле.
 
 
 
#3
Джаратама0
28.10.2007 17:35:14
Энди кесибизни республикада халгъа къарайыкъ. Къыбла Федерал округда 22 млн 907 минг 141 адам джашайдыда, аны 439 минг 470 адамы КъЧР-киди. Ол сан округда республикабыз эм аз адам джашагъан регионланы бири болгъанын кергюзтеди - бизден артда джангыз Къалмукъ республикады. Бир къауумлача болмай, биз элледе асламбыз. Сез ючюн, республиканы ичинде къарачайлыланы ючден экиси элледе джашайдыла, оруслуланы уа, ючден экиси шахарлада джашайдыла. Къарачайлыла къралны бютеу халкъларыны санына кере 0,13 процентни, Къыбыла федерал округда 0,83 процентни тутадыла. Республиканы халкъыны да 38,5 проценти къарачайлыладыла. Республиканы 150 эли бла шахарыны 79-да неда джартысындан асламысында къарачайлыла кебчюлюкню тутадыла, дагъыда 11 эл бла Черкесскеде экинчи орунну аладыла. Ара шахарыбызда къарачайлыла 1989 джылгъа кере эки къатха аслам болгъандыла (8720 - дан 16011 адамгъа джетгендиле). Алайа былайда бирси миллетле да аслам болгъандыла (черкеслиле 10087-ден 14672 дери, абазалыла 7288-ден 9473-ге дери). Алай бла Черкесскини халкъыны 55,5 % оруслула, 13,8 % къарачайлыла, 12,6% черкеслиле, 8,2% абазалыла, 1,5% да ногъайлыла аладыла. Къарачай_Черкесни джеринде джашагъан къарачайлыланы къуру 9.5% джашайды республиканы ара шахарында. Тенглешдиригиз: черкеслилени 21% джууугъу, абазалыланы 30% джууугъу, ногъайлыланы 10% артыгъы, оруслуланы да 40% асламы Черкесскеде джашайдыла. Алайды да, ара шахарыбызда республикада миллет санына кере бизден аз джашагъа джокъду.
 
 
 
#4
Джаратама0
28.10.2007 18:01:16
Карачаевск шахар бла аннга къарагъан элледе къарачайлыла 24804 боладыла (66,3 %), Къарачай районда - 22127 адам (84,3%). Эм кеб къарачайлы Гитче Къарачай районда джашайды - 33428 адам (84,7%).Андан къалса, Джегетей Аягъы районда 31697 къарачайлы (60,7%), Къобан районда 19983 (56,2%), Зеленчук районда 16452 (30,8%), Уруп районда 3476 (18,6%), Адыге_Хабль районда - 1111 (3,9%), Хабез районда - 109 (0,3%). Бу районда къарачайлыланы саны хар джыл сайын аздан аз болуб барады. Сез ючюн, 1959 джыл мында 717 къарачайлы саналгъанды, бюгюнлюкде уа 109 адамды. Энди эллерибизде джашагъанланы санларыны къалай тюрленгенлерине бир къарайыкъ. Озгъан джаздырыуда (1989дж) 3 мингден аслам джашагъан (къарачайлыла кебчюлюкню тутхан) 10 эл бар эди, энди ала 11 болгъандыла. 3 мингчилеге джангы къошулгъандыла Дружба (3139 адам), Сарытюз (3174 адам) элледиле. Къарачай элледен, Теберди бла Карачаевск шахарны айтмай, адам саны 5 мингден атлагъан юч эл бардыда, барыда Гитче Къарачайдадыла: Ючкекенде 15143 адам, Терезеде - 6307, Первомайскийде - 5322 адам джашайдыла. Бютеу да 26 элде адам сан аз болгъанды. Аланы ичинде Первомайскийде 274 адамгъа, Теберди шахарда - 137, Правокубанскийде - 773, Даусузда - 83, Къызыл Октябрда - 5, Ильичде - 116, Тебен Марада - 27, Тебен Тебердиде - 97, Къызыл-Полкунда - 47, Важныйде - 110, аны кибик Къызыл Уруп, Джегетей, Красивый, Мичурин, Солнечный, Подскальное, Предгорное ( бу къарачай эллени атларына да бир эс белюгюз!), дагъыда къарачай аслам джашагъан бир къауум элледе арт 12 джылда адам сан азайгъанды.
 
 
 
#5
Джаратама0
28.10.2007 18:02:06
Продолжение следует...
 
 
 
#6
Джаратама0
28.10.2007 22:09:50
Насыбха, адам санлары кебее баргъан эллерибиз иги кесек бардыла. Ала 42 боладыла. Айырыб айтырча зат: Къарачайны эски эллеринде (Учкулан, Огъары Учкулан, Хурзук, Къарт-Джурт) аз эсе да , къошулгъан болмаса, азаймагъанды. Андан ары айтсакъ, Морхда 1972 адам джашайдыда, къарачайлыла элде джашагъанланы 74% тутадыла, Садовыйде (1586 адам - 52%), Огъары Марада (1739 - 100%), Огъары Тебердиде (2262 - 100%), Тебен Ташкепюрде (1601 - 99%), Огъары Ташкепюрде (1245 - 100%), Джагъада (2509 - 94%), Римгоркада (1687 - 92%), красный Курганда (3229 - 90%), Элькъушда (390 - 95%), Николаевкада (1454 - 75%), Знаменкада (1771 - 91%), Чапаевскоеде (4552 - 96%), Джаннгы Джегетейде (3718 - 99%). Къарачайлыла кебчюлюкню тутхан районла бла шахарлада иги кесек оруслу джашайды. сез ючюн, Карачаевск шахар бла аннга къарагъан элледе 8595 оруслу, Къарачай районда - 1135, гитче Къарачай районда - 1124, Къобан районда - 6576, джегетей Аягъында - 12804. Бютеулей да ол джерледе 30234 оруслу къарачайлыланы биргелерине джашайды. Черкеслиле эм кеб джашагъпн Хабез районда уа къуру 371 оруслу джашайды. Таулагъа кирмей тюз джерледе огъуна.
 
 
 
#7
Джаратама0
28.10.2007 23:55:47
[b:5a6c80931f]Кюнчюк[/b:5a6c80931f], шашдыраса)))) аж голова закружилась читать такую информацию да еще и на карачаевском)))) Любопытно)))) Но думаю, что фактически можно к каждой сотне еще одну сотню прибавлять)))) и тогда получится ПО_НАСТОЯЩЕМУ! :smt001 [b:5a6c80931f]Спасибо))))[/b:5a6c80931f]
 
 
 
#8
Джаратама0
29.10.2007 06:30:59
[b:78863cdc3b]кюнчюк[/b:78863cdc3b] Саубол :smt006 Бекъ керекъли затланы джаздынг :smt023 Энди адамлада сен джазгъаны окъуб, сагышта этселе англарыкла бекъ аз болгъаныбызны, анычюн Бир бирибезге шох болуб, кёбтен кёб болурга керекбиз :smt002
 
 
 
#9
Джаратама0
29.10.2007 10:05:46
[b:57f3aba404]Фортуна Фиделя)))[/b:57f3aba404], [b:57f3aba404]Chagarov.[/b:57f3aba404], Спасибо, за отзывы)), все для Вас))) Продолжение следует...
 
 
 
#10
Джаратама0
29.10.2007 10:30:21
Къарачайда адам санны санау башланнганлы миллетни саны хар отуз джылдан эки къатха есе келгенди. Алай а ол зат арт джыллада иги огъуна сериуюн болгъанча керюнеди. Россияда джашагъан 160-дан аслам халкъны ичинде биз 27-чи орундабыз. Ол джаны бла къарасакъ, алай уллу джарсыр затыбыз джокъду. Алай болгъанлыкъгъа, 14-15 джылны мындан алгъа да 30-чу орунда эдик. Бизни республикада аздан за сабий тууа баргъанына бу санла да шагъатдыла. Айтыргъа, орта тергеу бла Дагъыстанда хар юйдегиге 4,5 адам, Ингушетияда - 7,1 адам, КъМР-де - 3.9 адам, Чеченде - 5,5 адам, Тегейде - 3,5 адам джетеди, КЧР-де уа хар юйдеги 3,4 адамдан къуралады. Дагъыда бир затны юсюнден айтырым келеди. кавказда таулула кеб джашайдыла, деген сез эртделеден бери джюрюйдю. Къарачайлыланы юслеринде ол бюгюнлюкде кертимиди? Ол зат бла байламлы, артдагъы джаздырыуну айтханына таяна,республикада къарачайлыла (170 минг адам) бла оруслуланы (147 адам) тенглешдириб кереийк. Джаздырыу республикада терт джылгъа дери сабийледен оруслулада 6580-ны санагъанды, къарачайлыладан а - 11172-ни. Эс белюгюз: эки къатха джуукъгъа аслам. Элли терт джыл толгъанла уа, биринчиледе 10306, экинчиледе 6849 адам боладыла. Алтмыш джылдагъыла 5526 орус адам, 2468 къарачайлы. Джетмиш джылдан атлагъан оруслула 16265, къарачайлыла уа 9457 адам боладыла. Ким кеб джашайдыда? Бу санла нени кергюзтедиле? Бир джаны бла, джаш адамларыбыз асламдыла, экинчи джаны бла уа, болум къайгъылы этерчады - къартлыкъгъа дери джашагъанларыбыз аздыла. Мындан ары халкъыбызны санын есдюрлюк да, аны оноуун этерик да джаш адамларыбыздыла - къызларыбыз, джашларыбыз. Алагъа Аллах онг берсин! ЁЗДЕНЛАНЫ Борис. Ючкекен.2007 г.
 
 
 
#11
Джаратама0
09.12.2008 02:58:28
Цитата
Ёзге, къалай-алай эсе-да, алгъыннгы СССР-де джашагъанланы да къошуб айтсакъ, 200 мингден иги кесек атлагъаныбыз ишексизди.
Иги эмда керекли теманы башлагъансыз:)) Адам хурджунунда неллей бир ачхасы болгъанына кёре сатыу этгенча, миллет да кесини адам санына кёре атлайды джашауда. Адам саныбызны кескин билмесек, этер ишибизни этмей, этелмез ишледе уа "батылыб" къалыргъа да боллукъбуз. Сёзсюз да, миллионла бла санлары болгъан миллетлени болумлары, халлары, атламлары да аннга кёреди. Бизни миллетни саны бир заманлада да джетген болмаз 1 млннга. Алай а дин, тин эмда турмуш байлыгъыбызгъа кёре оюм этсек, эшта, 500 мингнге джете да, азая тургъанбыз. Быллай санла не иги, не да аман тюлдюле - миллетни санына багъа бериб сёлешиу да дурус тюлдю - бары барычады. Хар миллетни да бир баш мураты барды - бу дунияда джокъ болуб къалмай, кечинмек этиудю (къуртну, къамыжакъны да баш мураты олду:))) Сёз ючюн къытайлылагъа бюгюннгю джашауда кечинмек этерге 1,5 млрд керек болады, бизге уа бир 300 минг (джер джюзюндегилени бютеулей алсакъ). Ол сан бизге тамамды, толуду, хайырлыды. Бюгюннгю джашауда. Тамбла, джашау тюрленсе, сан да тюрленникди, бир ишексиз. Ол джорукъду. Ол себебден, азбыз деб, джарсымайыкъ, кёббюз деб да махтанмайыкъ - [b:e0f2c3a578]биз кереклиси чакълы бир барбыз![/b:e0f2c3a578]
 
 
 
#12
Джаратама0
09.12.2008 03:01:29
Дагъыда... Белгилисича, къайсы къралда да СТАТИСТИКА ол илму тюлдю, тергеу инструмент тюлдю - политиканы , кърал политиканы бир чархыды, лагъымыды. Сайлауланы эсеблерин бир кюнню ичине чыгъарадыла да, переписьни санын а сау джылны "тюзетедиле"(((
 
 
 
#13
Джаратама0
09.12.2008 03:11:22
Цитата
КЧР-де уа хар юйдеги 3,4 адамдан къуралады.
Чотну къалыны андан теренде болурму? Къарачайлыла ортача 26-30 джылда юйдегиленедиле. Орус, черкес эмда башхаланы асламысы уа 18-22 джылда. Аны айтханым, хар юч тёлюден биз бир тёлюге кечиге барабыз. Алай демеклик, (3,4х3):2. Хар 60 джылдан бир тёлюню джокъгъа санаб бир кёрчюгюз!!! Ол себебден, ЗАМАНЫНДА ЮЙДЕГИЛЕНИРГЕ КЕРЕКДИ! Бир юйдегиде 6,4 сабийи болгъан да бир, заманында юйдегиленсек а 3,4 сабийи болгъан да бир (простая арифм. прогрессия)
 
 
 
Страницы: 1
Читают тему (гостей: 1)

 

Написать нам

Фонд «Содействие развитию карачаево-балкарской молодежи «Эльбрусоид»

© 2003-2025 Elbrusoid.org  |  Все права защищены Законами Гор.