"Къарачай" газет,
2014 дж. майны 1
Редакциягъа келген письмо
МЕНИ КЕРТИ КЪАЙГЪЫМ
Америкадан эгечибиз Къочхарланы Леман (Леман Ж. Коч.) чакъырыу халда аламат макале джазгъанды, сау болсун. Тюркден къарнашыбыз Чомаланы Суат кирилл харифлеге бургъанды аны, Лайпанланы Билал да Норвегиядан, разы болуб, «Къарачай» газетге ашыргъанды статьяны. Къайда джашасакъ да, къарачайлылай къалабыз: къайгъыбыз къайда да - Къарачай, Ана тил, Ата джурт.
Эсенлик барыгъызгъа да.
Тюзюн айтырыкъ болсам, адамланы кеслери къарачайлы бола тургъанлай, былайда джартысы тау тилде, джартысы тюркча джазгъанларын кёрюб къыйналама. Хаман барыб, ол сёзчюклени тюзетирге излейме... Айхай, джангылычларын айтсанг - адамла онгсунмайдыла. Некди алай, билмейме. Юреннгенден уллу игилик къайда. Биз бирбирибизни тюзете бармасакъ, тюзлюкню къайдан табарыкъбыз? Шо, бир айтыгъыз.
Мен, «Эльбрусоидге» кириб, Кавказдан джазгъанланы да окъуйма. Алайда да бизнича эте турадыла. Тюз тау тилде джазгъанларын ангылайма, сёзню ортасында орусча къатышдырсала, энди не джаздыла экен деб, сагъышха кетеме. Бизни джазгъанларыбызда алагъа алай кёрюне болур.
Адам кеси тилинден башха 1-2 тилге юренеди. Бусагъатда джаш тёлю тиллеге юренирге ёчдю. Юреннгенлерин бек иги этедиле. Ол бу заманны дуниясында бек керекли ишди. Да ол тиллеге юреннген, кесини ана тилин нек кенгнге тюртеди? Мен аны ангылаялмайма.
Мен былайда (АБШ) адамы талай тилде сёлешген бир юйде джашайма. Баш къатда хиндистанлы, сол джанымда хоншум македониялы, онг джанымдагъы корейли, туурамда - италиячы... Былайда хар ким инглизча сёлешгенликге, не японлу японлугъундан, не испанлы испанлылыгъындан ... къайдам, ол бары тюрлю-тюрлю миллетле ана тиллеринден да, тутхан динлеринден да кетиб къалмайдыла. Бир джерге келселе, бары да ёз тиллеринде сёлешедиле. Кесини тилинде да, башха тилледе да сёлеше билген ол адамгъа эм уллу байлыкъ тюлмюдю?
Мен Къулийланы Къайсынны назмусунда джазылгъан: « Санга насыб бералмай къалгъан эсем да, халаллыкъны бердим», - деген тизгинлени тюрк тилге кёчюргенимде, магъанасы алай чыкъмагъанын эслеген эдим. Андагъы терен магъананы Тюркиедеги тюркле да алай теренинден ангылаб къоялмазла. Ингилизчагъа кёчюрюб джазсанг, америкалы бир адам да аны Къайсын салгъан магъанада ангыларыкъ тюлдю... Нечик десегиз, алагъа насыб деген башха тюрлюдю. Мени таулу халкъымы НАСЫБЫ бла аланы насыблары бир тюлдю.
Сёзню былай нек создум? Къайгъым къуру ТИЛ тюлдю мени. Ким къайсы тил бла сёлеше эсе, ол башха миллетни къуру тилине тюл, адетине да, намысына да кёчюб башлайды. Ол алайды. Керти къайгъым олду мени.
Ол миллетча кийинирге да, ол миллетча тепсерге да, джырларгъа да, кесин алай джюрютюрге да тюзелиб башлайды. Алай бола баргъанын эслерик да тюлдю. «Хо, хо... къалай болса да болур, къайгъырмаз, аймысына’’ дегенни айтыб, не затны да кеси бетине джарашдырыб барлыкъды. Арталасы не боллукъду? Къарачай деген миллет къаллыкъ тюлдю. «Къалмасын, биз глобализациягъа не эталлыкъбыз?’’ - дегенле бар эселе, алагъа джол бошду. Барсынла, къайры сюйселе да.
Мен да джаш заманымда аллай акъылда эдим. Адам, игини да, аманны да кёре, джашай барса, артда кеси ёзюне къайтыб келеди. Рок, джаз музыкагъа тынгылаучу адам, къайдан эсе да бир джерден къобуз тауушчукъ эшитгенлей, къаны башха тюрлю джюрюб тебресе, кеси кесине сейир болады. Аны аты «Къанды», аны аты «Генди», аны аты - сени «Ким» болгъанынгды. Сен, айлана-айлана, кесинге къайтыб келликсе, къарнашым, эгечим. Ол алайды, джаным-кёзюм.
Джармалаб сёлешгенни къояйыкъ, тышындан адамланы кесибизге кюлдюрмейик. Тамадаларыбыз, бизлеге башчы болуб, Кавказгъа барадыла, къолларында алгъыш аякъ бла ингилиз, тюрк сёзлени къошуб айтадыла. Россияда джашагъанла да орус сёзлени къошмай, оюмларын хазна айтмайдыла. Эслерге, сакъ болургъа керекди.
Сёзюмю ахырында атырым: тилибизни къалай сакълайыкъ? Назмуланы, джомакъланы, къайдам, къарачай адабиятында не джазыла эсе окъургъа кюрешейик. Кёзюбюз окъургъа юренсе, джазгъаныбызда, сёлешгенибизде да джангылыч этмей тебрерикбиз. Мени да билмеген кёб сёзюм барды. Билмегенлерими излеб-соруб юренеме. Мени тюзетген болса, бек къууаныб, анга алгъыш этеме.
Сау болсун, Уфук Таукъул (Тюркиеде алим), кюрешиб, бир сёзлюк къурагъанды. Хар ким алсын, сабийлерине окъутсун.
Бизге, тыш къраллада джашагъан таулулагъа, ол китабланы табхан къыйынды. Аны ючюн Интернетде «къарачай-тюрк-ингилиз сёзлюк» къураргъа кюрешеме. Келигиз, билмегенле джангы сёзлеге юренигиз, билгенле джангы сёзле къошугъуз, бизге болушугъуз. Бир болайыкъ, АНА ТИЛГЕ САКЪ БОЛАЙЫКЪ!
Саулукъ-эсенлик джаныгъызгъа!
КЪОЧХАРЛАНЫ Леман.
АБШ.(https://
www.facebook.com/ leman.koc.10)