МИЛЛЕТ ОРАЙДАБЫЗ-МАРШЫБЫЗ-ГИМНИБИЗ
Лайпанланы Билал
Бютеу дунияда Хaлкгъa тергелген къауум болуб, Миллет Орайдасы (Маршы-Гимни), Миллет Байрагъы (Флагы), Миллет Тамгъасы (Герби) болмагъан джокъду. Ким эртде, ким кеч къурайды ол миллет белгилерин-символларын. Аланы бир кере джарашдыргъанлары бла, тюрлендирмей, джашаб баргъан аз халкъ барды. Кърал, джорукъ тюрленсе, аланы да тюрлендиредиле. Орус къралны алыб къарасакъ да, къуру бир ёмюрню ичинде талай кере тюрленнгендиле ала. Бусагъатда Орус кърал гимн этиб тургъан джырны музыкасы коммунистлени заманындан къалгъанды, джангыз сёзлерин тюрлендиргендиле.
Алан халкъыбыз, Таулу халкъыбыз, Къарачай-Малкъар халкъыбыз, шукур Аллахха, Байракъсыз тюлдю. Энди Миллет Орайдабы-Маршыбыз-Гимнибиз да барды дерча болабыз. Ол ? Семенланы Джырчы Сымайылны белгили ?Минги Тау? джырыны тамалында этилгенди. Джырны аты бла макъамы сакъланнганды, текстин а джангыдан джазгъанбыз. Нек этгенбиз алай? Джырчы Сымайылны джыры Минги Таугъа орайдады. Бизге уа Миллет Орайда керек эди. Сёзлерин тюрлендирирге тюшгени аны ючюндю.
Эм алгъа бу джырны тургъаныча алай, Халкъыбызгъа Миллет Орайда этейик деб, келишген эдик Бегийланы Абдуллах бла Тюркде болгъан заманыбызда. Абдуллах, ?Минги Тау? журналгъа редактор болгъан сагъатында, аны ?Халкъыбызны Миллет Орайдасы? деб, чертген да этиб, дергини 1998-чи джыл чыкъгъан биринчи номеринде басмалагъан да этген эди. Алай а, заман бла, джырны сейирлик макъамы къалыб, миллет марш боллукъ сёзле джазылыргъа кереклиси ачыкъ болду. Бу оюмну биринчи айтхан, ?джыргъа джангы текст джазсанг эди? деб меннге Тюркден сёлешген ? Адилханды, къарачай-малкъар байракъны ташдан чыгъарыб, ёрге тутхан къарнашыбыз.
Бу джууаблы ишни кесим баджарыб къояргъа таукел болмай, Ёлмезланы Мурадинни да къошдум кесиме. Сёзлерин джазыб тындыргъаныбыздан сора, ?Миллетибизге тамам керек заманда этгенсиз бу ишни? деб, текстге разылыгъын халкъ Тёрени тамадасы Этезланы Бахаутдин да билдиргенди. Тюркден Хидает Бахче бла, Суат Оналан да оюмларын айтыб, джырны иги этерге юлюш къошхандыла.
Джырчы Сымайылны джашы Семенлени Азретни Къагъыйланы Назифа бла сёлеше келиб, бир айтханы да тюшеди эсиме. ?Атам бу джырны макъамын кесини зикиринден кёчгенин айтхан эди бир кере. Эжиую да орайда тюл ? ?ла илаха илляллаху / ла илаха илляллах? эди. Алай а, ол заманда не Аллахны сагъыныргъа, не халкъыбызны махтаргъа болмай эди. Аны себебли, халкъыбызгъа сюймеклигин Минги Тауну юсю бла, Орайда бла кёргюзтюрге мадар табханды.
Джырны текстин джазгъан сагъатыбызда, бу сёзле да эсибизде тургъандыла. Энди бу Миллет Джырыбызны эжиуюн эки тюрлю айтыргъа боллукъду (къайда джырланнганына кёре) : не ? ?орайда-райда? деб, не ? ?ла илаха илляллах? деб. Гимнибизни юсюнден узун сёзню къысхасы былайды. ?Миллет маршыбызны туугъанындан джашагъанына къууанайыкъ? дегенден ары башха айтыу джокъду энди.
Лайпанланы Билал
Къарачай-Черкес республиканы Халкъ Поэти
Къарачай-Черкес кърал Университетни сыйлы доктору
Миллетлеарасы Тюрк Академияны сыйлы академиги.
МИНГИ ТАУ
(Толу варианты)
Макъамы: Семенланы Исмайыл (Джырчы Cымайыл)
Сёзлери: Ёлмезланы Мурадин, Лайпанланы Билал.
Гимнни официал байрамлада-джыйылыулада сайланнган юзюгю джырланныкъды. Эжиую ?лаилаха илляллах? деб, айтылыргъа да боллукъду.
1
Джети къат Кёкню чегинде
Джашайды бизни халкъыбыз.
Тауубуз бизни Мингиди,
Минги таулула ? атыбыз.
Ай бла Джулдуз нюр джая,
Джарыкъ джаналла башынгда.
Ас-Алан-Малкъар-Къарачай
Туугъанды сени Ташынгда.
Эжиу:
О-о рай-да, орай-да, рай-да,
Орайда, райда, орайда.
Орайда-райда, орайда-райда,
Орайда-райда, орайда
2
Билсек да тюзню, тенгизни,
Ата джурт сенсе Аллахдан.
Сакълай келгенсе сен бизни
Къара кючледен, палахдан.
Джаныбыздан да багъалыды
Къадау ташынг Сени бизге.
Къор болайыкъ, махтау салайыкъ
Джандет кибик джерибизге.
Эжиу:
О-о рай-да, орай-да, рай-да,
Орайда, райда, орайда.
Орайда-райда, орайда-райда,
Орайда-райда, орайда
3
Къылыч бла келген къылычдан ёлюр,
Халкъ кючлюд къурчдан, темирден.
Биз чыдагъанбыз, къайыталгъанбыз
Эки кере да сюргюнден.
Ислам динибиз, тюрк да тилибиз,
Ёхтем Кавказ да джуртубуз.
Сынауладан а ? ёте барабыз,
Юзюлмез бизни джолубуз.
Эжиу:
О-о рай-да, орай-да, рай-да,
Орайда, райда, орайда.
Орайда-райда, орайда-райда,
Орайда-райда, орайда
4
Бизни дуньягъа танытхан ?
Миллет тамгъабыз, белгибиз,
Кечебизни да джарытхан
Чыракъ тауубуз, Мингибиз.
Сени ючюн сермеширге
Нарт уланлача хазырбыз.
Душманны Санга ийгенден эсе,
Биз шейит болуб къалырбыз.
Эжиу:
О-о рай-да, орай-да, рай-да,
Орайда, райда, орайда.
Орайда-райда, орайда-райда,
Орайда-райда, орайда
5
Сен бизни халкъны джаныса,
Тураса бирча ариулай.
Чабалла акъ барс, джанлы да
Сени душмандан къоруулай.
Сен Эуро́паны башыса,
Эркин Кафказны къадауу.
Сени бизге тыйыншлы кёрген
Аллахха болсун махтауунг.
Эжиу:
О-о рай-да, орай-да, рай-да,
Орайда, райда, орайда.
Орайда-райда, орайда-райда,
Орайда-райда, орайда
6
Минги Тауубуз, чыммакъ Тауубуз
Азан тауушха ушагъан.
Къаллай насыбды, къаллай къууанчды
Кёк тенглигинде джашагъан.
Нюр тауча, байлаб тураса
Сен Кёк бла Джерни арасын.
Кёб аты болгъан Минги Тауубуз ?
Уллу Аллахны саугъасы.
Эжиу:
О-о рай-да, орай-да, рай-да,
Орайда, райда, орайда.
Орайда-райда, орайда-райда,
Орайда-райда, орайда
7
Кёкге чыгъыбмы бараса,
Келибми къалдынг кёкледен?!
Минги Тауубуз, Тейри Тауубуз
Джаратылгъанбыз биз Сенде(н).
Кёлтюрюледи кёлюбюз
Сен кёрюннгенлей къарамдан.
Алан халкъыбыз кюч алад
Зем-зем сууунгдан , хауангдан.
Эжиу:
О-о рай-да, орай-да, рай-да,
Орайда, райда, орайда.
Орайда-райда, орайда-райда,
Орайда-райда, орайда
8
Сен кёрюнесе къуру да
Джети къат Кёкден эннгенча.
Сеннге къараса джаяу да болад,
Ол Боракъ атха миннгенча.
Санга сый бере, кёргенлей,
Тюшгенди таулу атындан.
Джашаргъа да, ёлюрге да
Излегендиле къатынгда.
Эжиу:
О-о рай-да, орай-да, рай-да,
Орайда, райда, орайда.
Орайда-райда, орайда-райда,
Орайда-райда, орайда
9
Кёк мёлеги да, джер адамы да
Сеннге сюелле къараргъа.
Бизни бир-бирге тыйыншлы кёрген
Шукур этейик къадаргъа.
Сен Кёкге джууукъ этесе
Адам улуну дуньяда.
Сен чыммакъ Минги Тауубуз
Болгъанса бизге Орайда
Эжиу:
О-о рай-да, орай-да, рай-да,
Орайда, райда, орайда.
Орайда-райда, орайда-райда,
Орайда-райда, орайда
10
Нюр тауда келе тургъанды
Файгъамбаргъа да керамат.
Нюр тауну Кавказ къарнашы
Сенде болгъанбыз джамагъат.
Минги Тауубуз, чыммакъ тауубуз
Уллу Аллахны саугъасы.
Санга къараса шош болад
Кёлню-джюрекни къаугъасы.
Эжиу:
О-о рай-да, орай-да, рай-да,
Орайда, райда, орайда.
Орайда-райда, орайда-райда,
Орайда-райда, орайда
11
Сен ёхтем сюелген чакъда
Джукъланмаз тыбыр отубуз,
Бирликде ? тирлик, тирилик!
Джашна сен, Алан джуртубуз!
Байрагъыбыз шууулдайды
Каф(каз) тауланы тёрюнде!
Джашар халкъыбыз, джашнар халкъыбыз
Ёмюр-ёмюрлюк джеринде.
Эжиу:
О-о рай-да, орай-да, рай-да,
Орайда, райда, орайда.
Орайда-райда, орайда-райда,
Орайда-райда, орайда
12
Сен сыйыбызса, намысыбызса,
Кёлюбюзню этесе тау!
Биз къылычынгбыз, биз къалкъанынгбыз
Киши салмазча санга дау.
Нарт Минги Тау, сени бла
Келир кюнюбюз ? аламат!
Алан халкъыбыз, мийик Джуртубуз,
Уллу Аллахха аманат!
Эжиу:
О-о рай-да, орай-да, рай-да,
Орайда, райда, орайда.
Орайда-райда, орайда-райда,
Орайда-райда, орайда.
(Джырланныкъ къысха варианты)
Макъамы: Семенланы Исмайыл (Джырчы Исмайыл);
Сёзлери: Ёлмезланы Мурадин, Лайпанланы Билал.
Гимнни официал байрамлада-джыйылыулада сайланнган юзюгю джырланныкъды. Эжиую ?ла илаха илляллаху, ла илаха иллялах?? деб айтылыргъа да боллукъду.
1
Джети къат Кёкню чегинде
Джашайды бизни халкъыбыз.
Тауубуз бизни Мингиди,
Минги таулула ? атыбыз.
Ай бла Джулдуз нюр джая,
Джарыкъ джаналла башынгда.
Ас-Алан-Малкъар-Къарачай
Туугъанды сени Ташынгда.
Эжиу:
О-о рай-да, орай-да, рай-да,
Орайда, райда, орайда.
Орайда-райда, орайда-райда,
Орайда-райда, орайда
2
Билсек да тюзню, тенгизни,
Ата джурт сенсе Аллахдан.
Сакълай келгенсе сен бизни
Къара кючледен, палахдан.
Джаныбыздан да багъалыды
Къадау ташынг Сени бизге.
Къор болайыкъ, махтау салайыкъ
Джандет кибик джерибизге.
Эжиу:
О-о рай-да, орай-да, рай-да,
Орайда, райда, орайда.
Орайда-райда, орайда-райда,
Орайда-райда, орайда
3
Къылыч бла келген къылычдан ёлюр,
Халкъ кючлюд къурчдан, темирден.
Биз чыдагъанбыз, къайыталгъанбыз
Эки кере да сюргюнден.
Ислам динибиз, тюрк да тилибиз,
Ёхтем Кавказ да джуртубуз.
Хар бир сынаудан ёте барабыз,
Юзюлмез бизни джолубуз.
Эжиу:
О-о рай-да, орай-да, рай-да,
Орайда, райда, орайда.
Орайда-райда, орайда-райда,
Орайда-райда, орайда
4
Бизни дуньягъа танытхан ?
Миллет тамгъабыз, белгибиз,
Кечебизни да джарытхан
Чыракъ тауубуз, Мингибиз.
Сени ючюн сермеширге
Нарт уланлача хазырбыз.
Душманны Санга ийгенден эсе,
Биз шейит болуб къалырбыз.
Эжиу:
О-о рай-да, орай-да, рай-да,
Орайда, райда, орайда.
Орайда-райда, орайда-райда,
Орайда-райда, орайда
5
Сен бизни халкъны джаныса,
Тураса бирча ариулай.
Чабалла акъ барс, джанлы да
Сени душмандан къоруулай.
Сен Эуро́паны башыса,
Эркин Кафказны къадауу.
Сени бизге тыйыншлы кёрген
Аллахха болсун махтауунг.
Эжиу:
О-о рай-да, орай-да, рай-да,
Орайда, райда, орайда.
Орайда-райда, орайда-райда,
Орайда-райда, орайда
11
Сен ёхтем сюелген чакъда
Джукъланмаз тыбыр отубуз,
Бирликде ? тирлик, тирилик!
Джашна сен, Алан джуртубуз!
Байрагъыбыз шууулдайды
Кафказ тауланы тёрюнде!
Джашар халкъыбыз, джашнар халкъыбыз
Ёмюр-ёмюрлюк джеринде.
Эжиу:
О-о рай-да, орай-да, рай-да,
Орайда, райда, орайда.
Орайда-райда, орайда-райда,
Орайда-райда, орайда
12
Сен сыйыбызса, намысыбызса,
Кёлюбюзню этесе тау!
Биз къылычынгбыз, биз къалкъанынгбыз
Киши салмазча санга дау.
Нарт Минги Тау, сени бла
Келир кюнюбюз ? аламат!
Алан халкъыбыз, мийик Джуртубуз,
Уллу Аллахха аманат!
Эжиу:
О-о рай-да, орай-да, рай-да,
Орайда, райда, орайда.
Орайда-райда, орайда-райда,
Орайда-райда, орайда.