Къарачайча
"Айкъазини джыры"
Айкъазини джыры
Тауланы алашаракъ туланы,
Аталаны аслан туугъан уланы
Айкъази, бир чыкъгъан эдинг ауларгъа,
Душманынгдан ата къанынгы дауларгъа.
Аулай туруб, аркъалагъа джетгенлей,
Ючюнчю тёбеледен ётгенлей,
Тёртюнчю тёбелеге джетгенлей,
Бу джолунгда къонакъларынг рас келгенди.
- Ассаламла болсун санга, Айкъази!
Бу джолунгдан бизни ючюн къайтсанга,
Къонакъларым къайтарды деб айтсанга.
- Уа алейкум салам болсун, сиз хош келигиз,
Атабызны кёб сюйген къонакълары!
Сизни ючюн бу джолумдан къайтайым,
Къонакъларым къайтарды, деб айтайым.
Къонакъланы къонакъ юйге кийиргенди.
Арадан бираз заман кетгенлей,
Атларына джем арпала тёкгенлей,
Атларыны ат къазыгъын къакъгъанлай,
Артындан тулаларын иеритиб,
Тапур-тупур татар атын джелитиб,
Джетиб келгенди Айкъазини джуугъу:
- Ассаламла болсун санга, Айкъази!
- Уа алейкум салам болсун, къурдашым!
Келдинг эсе, джан къурдашым, бек ашхы!
Ат юсюнде неге манга къарайса?
Анда туруп неге мени сынайса?!
Келдинг эсе, аууб атдан тюшсенга,
Атдан тюшюб, къонакъ юйге кирсенга,
Мени атамы къонакълары келгенле,
Благъа бир бал ичкиле алайыкъ,
Благъа бир тюрлю джубау салайыкъ!
- Хей, Айкъази, мен атымдан тюшмейме,
Юч сёзюм барды, ат юсюнде айтаим,
Муну айтыб, ашыгъама, къайтаим:
Атангы джашда ёлтюрген душманынг
Бу кече Баутогъайдан ётерикди -
Бармай къалсанг, ётюб-чыгъыб кетерикди;
Элледен сайлаб алгъан ариуунг -
Муну да къызбай бийле элтирикле;
Атангдан къалгъан санга къонакъла,
Къоюб кетсенг, ала да айыб этерикле.
Муну айтыб, бу къурдашы къайтханындан сора,
Айкъази бир олтургъанды, бир тургъанды,
Айкъази юч кюсюнгенди, юч кюсгенди,
Кюстюнлюкден къонакъ юйню толтургъанды.
Къысхаракъ къол кесеуюн къолгъа алыб,
Башында къарт абайы айлангъанды.
Къарт абайы былай да айтыб сейлешгенди:
- Хей, балам, неге кюстюнг боласа,
Кюстюнлюкге неге башынгы саласа?
- Мени абайым, кюстюн болмай не этеим -
Эрниме эр мыйыгъым битгинчи,
Аузумдан бир сарилерим кетгинчи,
Джаш башыма келиб тюшгенди юч намыс,
Аланы къайсы-бирин этеим?
Къайсын этиб, къайсын артха къояйым,
Айтчы, абайым, сен айтханны этейим:
Атамы джашда ёлтюрген душманым
Бу кече Баутогъайдан ётерикди,
Бармай къалсам, ётюб - чыгъыб кетерикди;
Элледен сайлаб алгъан ариуум -
Муну да къызбай бийлеге элтирикле;
Бла да атамдан къалгъан къонакъла,
Къоюб кетсем, ала да айыб этерикле.
- Болгъан болсанг, къулум, болат салдыр тёшюнге,
Болмай болсанг, джаулукъ байла башынга!
Душман десенг, кюнлени биринде да джолугъур,
Ариу десенг, андан да ариу табылыр.
Бюгюн алай атангдан къалгъан къонакъла,
Къонакъланы бюгюн джолгъа салсанга,
Алагъа бир харакъы-балла къурсанга,
Алагъа бир бал ичкиле берсенге,
Юсюнгде аякъ айландырыб турсанга,
Бал ичкини ортасына джетгенлей,
Ала сенден къабхун атла тилерикле.
Къор боллукъ къол мычхынгы къолгъа алыб,
Тыгъырыкъны эркинине айланыб,
Бир къызбайны тогъасына барсанга,
Тогъасланы къыйыб-къыйыб салсанга,
Ичинден эки тору ат алсанга,
Бла бла къонакъланы махтаб, джолгъа салсанга.
Сора тар джолну башын сакълай барырса.
Сени атангы ёлтюрген ол душманынг,
Ол душмандан ёджетли ёч алырса.
Блай айтыб муну абайы битиргенлей,
Алагъа бир харакъы-балла къурду, дейле.
Алагъа бир бал ичкиле берди, дейле,
Юсюнде аякъ айландыра турду, дейле.
Бал ичкини ортасына джетгенлей,
Ала андан къабхун атла тилегенле.
Къор боллукъ мычхысыны къолгъа алыб,
Тыгъырыкъны эркинине айланыб,
Бир къызбайны тогъасына барды, дейле,
Тогъасланы къыйыб-къыйыб салды, дейле,
Ичинден эки тору ат алды, дейле,
Бла бла къонакъланы махтаб, джолгъа салды, дейле.
Атла бла къонакъларын джоллагъандан сора,
Къайтыб келгенди ол Айкъази юйюне.
Сауутларын джилгенди алай чюйюне.
Айкъази бир ойлай туруб, олтургъанды,
Тындырыкълы болгъан сауутун толтургъанды.
Тюш болгъунчу бал аякъдан бал ичгенди,
Тюшден сора алашасын джерлегенди,
Чюйледен сауутларын сермегенди,
Ёзенлени боюн тутуб тебрегенди.
- Хей, алашам, чабар джеринг майданды,
Алашаны ат болмагъаны тайданды,
Баутогъайны сокъмакълары къайдады?
Сюйрем-сюйрем кокаманны кёзю деб,
Баутогъайны сокъмакълары кеси деб,
Баутогъайны сокъмакълары къайда деб,
Сокъмакълагъа мени да алыб, хайда деб,
Хайдаб баргъан сокъмакъланы ёзюне.
Атынг болса къыл кишенден кишнеб,
Барыб кириб кёпюр тюбню тюбюне,
Джамчысын бюркеб башха, чырмалыб,
Айкъази джукълау болуб, джатды, дейле.
Араладан бираз заман кетгенлей,
Араладан юч-тёрт дакъийкъа ётгенлей,
Джетиб келген Айкъазини душманы.
Айкъазиге джуукъгъа джете туруб,
Тёгерек, ананг джолкъур, биз къулакъ
Душманны аргъымагъы тартынгъанды.
Душманы блай да айтыб сёлешгенди:
- Хей, элиуаш, неге тартынганса,
Тартынлыкъгъа неге башынгы салгъанса?!
Кече-кюн джюрюй къалгъан Баутогъайда,
Мунда джюз минг аскер джокъду,
Бу джерледе джюз минг аскер болса да,
Мени джаным тартынмазды!
Эрнине эр мыйыгъы битмегенди.
Къаркъарасы эр санынга кирмегенди
Бу джерледе Айкъази да джокъ болгъанды.
Айкъази бу джерледе болса да,
Мени джаным тартынмазды!
Болса да, тасмаларлай тилерме,
Джатыб, къара къанларыны ичерме!
Муну айтыб бу душманны битиргенча,
Айкъази, эки тартып, урду, дейле,
Шошкелеме бир юсюне барды, дейле:
- Хей, душманым, хар джерде да мен болмам!
Хей, душманым, хар джерде да табылмам!
- Ёре, Айкъази, дагъыда урургъа джарамаз -
Осал эркек душманына къарамаз!
Манга бир болгъаны болгъанды,
Къаркъарамы къыблагъа бурсанга,
Кёкюрекден, дуулаб, джан чыкъкъынчы
Башымда ясын окъуй турсанга;
Кёкюрекден, дуулаб, джан чыкъгъандан сора,
Алманыча кесиб, башымы алсанга,
Эрними тешиб, къанджыгъанга такъсанга,
Абайынга саугъа этиб бакъсанга.
Къаркъарасын къыблагъа бурду, дейле,
Кёкюрекден, дуулаб, джаны чыкъгъынчы
Башында ясын окъуй турду, дейле;
Кёкюрекден, дуулаб, джаны чыкъгъандан сора,
Алманыча кесиб, башыны алды, дейле,
Эрнини тешиб, къанджыгъагъа такъды, дейле,
Абайына саугъа этиб бакъды, дейле.
- Хей, алашам, чабар джеринг майданды,
Алашаны ат болмагъаны тайданды,
Къызбай бийни къапулары къайдады?!
Сюйрем-сюйрем гогаманны кёзю деб,
Къызбай бийни эшиклери ёзюдю деб,
Къызбай бийни эшиклери къайдады деб,
Бу сокъмакъгъа мени да алыб, хайда деб,
Барыб джетгенди - эшиклери бегилгенди,
Бегилгенни бу Айкъази сюймегенди,
Айкъази кюстюн болуб, джиелгенди:
- Биреуле киеу салыргъа тебине,
Мен болмайма мунда келирге эбине!
Айкъази ариууна да къычыргъанды:
- Хей, ариуум, сени ызынгдан келгенме.
Сени къызбай бийле элтгенни билгенме!
Къайдалла бусагъатда бланы джигитлери
Бюгюн мени аллыма къаршчы чыгъаргъа,
Къылыч уруп, бир-экисин джыгъаргъа?!
Чыкъчы, ариуюм, сени де алыб кетейим -
Къызбайлагъа этеригими этейим!
- Хей! - деб, чыкъгъанды Айкъазини ариуу, -
Хей, Айкъази, джаным сенге къурман, деб, -
Айтмадыммы, сенсиз джерде турмам, деб,
Хей, Айкъази, пирманынгдан чыкъмам, деб?!
Къагъыб аны атны аллына алды, дейле,
Ат атылыб, эшигинден чыкъды, дейле.
- Хей, алашам, чабар джеринг майданды,
Алашаны ат болмагъаны тайданды,
Абайымы эшиклери къайдады?
Сюйрем-сюйрем гоганланы кёзю деб,
Абайымы эшиклери ёзюдю деб,
Абайымы эшиклери къайдады деб,
Бу эшикге менида алыб, хайда деб.
Хайдап барса, эшиклери бегилибди.
Айкъази блай айтыб, къычыргъанды:
- Хей, абайым, ачылмагъан эшиклени ачсанга.
Джанмагъан шам чырагъынгы джакъсанга,
Бир бурулуб, къанджыгъагъа къарасанга,
Къара, абайым, санга душманынгы башы.
Бугъар къараб, къангъынчагъа джылачы,
Мундан уллу санга къыйынлыкъ келмесин!
Бу да, абайым, болсун, санга къуллукъчу,
Тёрде олтуруп, болчу буйрукъчу!
- Баракалла болсун сени кесинге,
Кёзюнге басыб кийген бёркюнге!
Кесинг бла тогъа тартхан эрлени
Джюрюрге къоярыкъ тюлсе эркинге!
Элге, хоншулагъа къарасам,
Барысы да "Айкъази!" деб сёлешелле,
Джаш джигитге айтхандан тоймайла,
Тейримден тенгсиз ёмюр тилейле.
может кто занет автора и поможет найти хорошую запись?