Къочхарланы Леман къарачай-малкъар халкъыбызны джазыучусу. Турцияда туугъанды, СШАда джашайды. Кёб болмай ма былай джазды фейсбукда орус учакъны хапарычун.
‘’ЕШИГИБИЗ ДЖАБЫЛА ТЕБРЕГЕНДИ ‘’ -------------------
Мен Ата джурт Кафказ’дан келген Карачайлыла бла биринчи кере 1990 джылында тюбешген едим. Мамчулары тукумундан 80 джылларында еки тиширув бла аланы бирини джашы юч евлен болуп, мени атамы егечини юйюне конак болуп келген едиле. Ол келгенле аны ерини егечлериедиле. Аны аты Мухаммат, 60 джыл алга Рус-Алман урушну артындан Кафказ’дан Аврупа’га, алайдан да Тюркие’ге артда келип джерлешген талай мюлтеджиден бири еди. Ол Руссиа’да докторлук окуп бошап алайдан Аврупа’да да бир еки джылны мастер етгенден сора Тюркие’ге келип джерлешгенинде ентда бир- еки джыл докторлук окуган бек билимли сыйлы бир адам еди. 20 джылдан артык болду ёлгелли, джери джандет болсун.
Аны Кафказ’да калган еки егечи 60 джыл сора карнашларыны кёре келген кюн менда катларында едим. Ол кюнню юсюнден 25 джыл озганды да аланы бирбирлерине чырмалган кюнлери ма бугюнде есимден чыкмаганды. Бирбирлерине кычырык етип чырмалып джылаганларында, мен да джыламукларымы тыялмай салларым джызылдаган еди. Бирбирлеринден юзюлгенлеринде алкын 20 -25 джылларында джаш адамла болган бу еки егеч бла карнаш, 60 джыл сора бирбирлерине тюбегенлеринде джашаган ёмюрлерини де ахыр артына джетген едиле. Не амал.
Заман тохтамаздан барады, ёмюрле таусулады. Дюнияны юсюнде тюрлю тюрлю кайгыла, ентда урушла тохтамай, адамны аклында келмезлик болмаган ишле башына келе барады. Быллай затла бола тургаллыкга мени дюния юсюнде бир игилик болуп, куру бир затчыкга ол да; Руссианы ешиклерини Дюнияга кенг ачганына бек уллу кууанчым бар еди.
100 джылдан артык ата джуртну тышында болуп кеси миллетине термилген диаспорадагы Карачай халк, арталасында бирбирини тапган еди. Ата джуртга баралган барып, баралмаган да интернетте бирбирини излеп табыб, джангыдан бир болуп тебреген едик. Келин ала кыз бере, ортабызда байрамла-фестивалле курай, еки-юч айры джерден гитдже акган ырхычыклача бара-келип биририне кошулуп бир уллу шавдандан бирча тёгюле тебреген едик.
Алай болганлыкга мамырлык кёпге бармады. Мен еки кюн алга; ‘’Тюркие Рус учакны урду’’ деп ешитгенимде, тёгерегимдеги Америкалыла;’’ 3. дюния харбы башлады ‘’деп кайгы етген сагатта, мени джюрегим ёрге кёлтюрюлюп, ем алга кесибизге, кеси таулу халкыма терен сагыш еттим. Бурунгу тарихте кёп ешиклери джабылган Карачай халкны ол сёзю хаман есиме келип;
‘’ Ой, Аллах ентда бир ешигибиз джабылады кёреме’’ дедим.
Бир иги хапар ешитирмеми еке дей, андан мундан хапар окуй, тынглай тангны аттырдым. 2-3 сагат озмаган еди е-постама Кафказдан бир енчи месаж келип илгендим. Месажны окуганымда ол джазылган еки сёзге инаналмай, учак урулган хапардан минг кат даха кёп кыйналып, ойсурадым. Ол сейир месажда уа куру еки сёз джаза еди;
‘’Учагыбызны кырдыгыз’’
Муну манга джазган адам Кафказда джашап манга бек бага берген, качанда саламыны курутмаган мени ючюн сыйлы бир инсан еди. Танымаган бириндан келсе быллай бир кыйналлык тюл есемда, алай асуулу бир карачайны СИЗНИ- БИЗНИ деп джазганы бек авурума кетип, тамам кыйналгандан джазар сёз тапмай, менда былай джазып ийдим.
Сиз! +Биз! = ???!!! ........ Муну маганасы ол еди; ‘’Сен кимсе сора мен кимме? ‘’
Ол кюнню кечеси не ашаганымдан неда тамам кыйналганымдан, нек болду билмейме аяк бармагымдан башлап чачымы тюбюне деричин кызылга боянып кечени джартысында чыдаялмай джатханага(хастане/хоспитал) бардым. Дарманланы да ичип юйге кайтганымда сагат ертен 4’ге келген еди. Танг аласы джукуга кетип тургаллай ентда андан бир месаж келди. Кёзюмю ачалмай тургаллайыма кесими тиреп, джувап джаздым.
’’ Джаным бирде бек кыйналды. Кесинги орус етип, мени да тюртлю етип, сен калай алай джазалдын? ’’ дедим, кесими тыялмай. Олда мени алай сагышыма сейир болуп;
‘’Чынты хапар бере тураедим, калай алай терс тюшюнелдинг. Сени билмей кыйнаган есем а мени кеч, егечим’’ дегенинде сора терен солув алып, алай терс тюшюнгенимден де ыйлыгып тынч болдум.
Мени былай еки чам сёзге тёзелмегеними себеби, ендиге дери Карачайны башына келген кыйыллыкладан каллай бир джарсыганы, болур еди. Бизни ентда бир джарсытырыктыла деп, алай а бек бушуулума. Бир джолда даха Карачайны джуртсузлугуна, сау Дюниядагы бютёв карачайлыланы бир байракны тюбюнде болмаганына, аны муну уруш-кырышыны тюбюнде не ары, не бери болалмаганына кыйналдым.
Мени Тюркие’де джашаган Карачайлыладан да, Руссиа’да джашаган таулу халкымдан тилегим олду; Еки крал не етееселе де етсинле, биз аланы ортасында ол-бу демей бирбирибизге да, кесибизге да сак болурга керекбиз.
Биз 100 джыл сора бирбирини тапган бир халкбыз, бирбирибизге кол берейик, ентда бизни бирбирибизден юзмесинле.
Сёзюмю арт кезювюнде; Аллах еки кралны башындагылага акыл бла сабырлык берсин деп тилейме. Мюслюман краллада бек аман артыклыкла бола, урушла барады. Енди ким, кимни бла урушады, ким кимден не излейди, бирбирине катышып калганды. Ортада болган, гюнасыз халкла бла сабийлеге болады. Аллах алага ачысын. Дюнияда бола турган бу артыклыкла джюрегибизни арытып бошады.
Уллу Аллах Таулуланы да, Дюнияда бизден калган ол бары гюнахсыз халкланы да корувласын деп тилейме. Амин.
Кочхарланы Леман
11-27-2015 /США