Къарча в исторической памяти карачаево-балкарского народа. Встреча с доктором исторических наук, профессором Каракетовым Муратом Джатдаевичем.

Къарча в исторической памяти карачаево-балкарского народа. Встреча с доктором исторических наук, профессором Каракетовым Муратом Джатдаевичем.

Totur_Ram 16.03.2013 21:31:51
Сообщений: 5904

1 0

Запись с круглого стола
Watch live streaming video from barsel at livestream.com
Мелиан 16.03.2013 22:46:13
Сообщений: 4843

1 0

С пылу с жару поделюсь впечатлениями)))))))

Начну с негатива, что не понравилось!Не понравилось только то, что этот круглый стол не прошел раньше!))))))))Да и вообще надо чаще такие мероприятия проводить!Жалко что в на встрече было не так много народа.

Огромнейшее спасибо Мурату Джатдаевичу за ответы, за инициативу.
Круглый стол был долгий, была масса вопросов. Но как правильно заметила Хафиза, каждый ответ рождал еще больше вопросов, еще больше и больше))))))
Очень обрадовалась узнав, что скоро будет издана книга по истории карачаевцев и балкарцев!!Это замечательно!

В общем не растекаясь мыслью по древу, масса положительных эмоций. Масса новой информации. Спасибо Эльбрусоиду за эту встречу!
И Спасибо Мурату Джатдаевичу за терпение и за ответы на вопросы!!

Сэр, мы окружены!
— Отлично!!! Теперь мы можем атаковать в любом направлении!
****
Мы так боимся быть навязчивыми, что кажемся равнодушными.
ran 16.03.2013 23:26:39
Сообщений: 384
Сау болсун, Мурат! Много действительно интересного и познавательного.
"Къарча Фрэнк улу", "германские челюсти" и "необъятный Маджаристан" - всё только начинается...Пристёгиваемся и летим...:)
Beleza 16.03.2013 23:34:14
Сообщений: 2932

1 0

Цитата
Мелиан пишет:
Да и вообще надо чаще такие мероприятия проводить!
Да, хотелось бы видеть Мурата Джатдаевича на таких встречах чаще)
ALANULAN 17.03.2013 00:33:57
Сообщений: 856
Totur_Ram, ....ДВА.......:тактак:

с УВАЖЕНИЕм !
KALAYSA Pictures 17.03.2013 00:38:41
Сообщений: 3036
к сожалению поздно приехал, не смог попасть на встречу... всегда интересно слушать Мурата Джатдаевича.. завтра посмотрю запись.. кстати онлайн смотрело 15 человек, и до сих пор смотрят запись 10 человек - бири кетиб, бири келиб.. вот поэтому и не ходят вживую, - зачем когда можно онлайн посмотреть..))

...
saffas 17.03.2013 01:00:19

1 1

Со словами к самому себе сабр бол, я начинаю путаться, то потомки алан, то Къарчи, как это все связать?
А книга я так понимаю будет основана на зачитанных приданиях?
Если так, то это не лучший способ содействовать интеграции карачаево-балкарского народов, на мой взгляд.
Ну понятно что она на "перспективу", хотя мне больше интересно как мы будем называться завтра.

А малкъарлы джаш задавал вопросы не в бровь, а в глаз)).
А в целом от услышанного - культурный шок.
Неуловимая 17.03.2013 01:27:11
Сообщений: 2567

1 0

Цитата
saffas пишет:
то потомки алан, то Къарчи, как это все связать?
одно другому не противоречит)))) ибо мы были и до Карчи и после))) Къарча - не отец всех карачаево-балкарцев, причем в прямом смысле, он памятен тем, что объединил нас всех в единое целое...))) Он был правителем, а не биологическим предком... Хотя некоторые рода Карачая и Балкарии и впрямь ведут от него свою историю: Дудовы, Чипчиковы, Темирбулатовы и др.


А почему плохой способ? Спрашиваю просто так, для общего развития, интересен твой взгляд. А встреча не несла нагрузки - начать интегрировать народ)) встреча была для того, чтобы понять, каким был, кем являлся и что сделал для народ этой исторический герой - Къарча...

А интегрироваться... не знаю как ты, а я себя считаю достаточно интегрированной)))
И тому доказательство, что все родовые собрания Чотчаевых, Геккиевых, Боттаевых, Ахкубековы и Аттоевых (по двум последним могу и ошибаться) проводятся вместе. Но одно точно, что один карачаевский род Чотчаевых и 4 балкарских рода Геккиевы, Боттаевы, Ахкубековы, Аттоевы - суть один род, раскиданный по всем ущельям нашей общей исторической родины. Для меня эта интеграция - естественный процесс... Ну не может быть руки и ноги отдельно от туловища... без хирургического вмешательства, разумеется)))

Верные слова не изящны. Красивые слова не заслуживают доверия. Добрый не красноречив. Красноречивый не добр. Знающий не доказывает, доказывающий не знает. (с) Лао Цзы
saffas 17.03.2013 02:56:03
Цитата
Неуловимая пишет:
одно другому не противоречит)))) ибо мы были и до Карчи и после))) Къарча - не отец всех карачаево-балкарцев, причем в прямом смысле, он памятен тем, что объединил нас всех в единое целое...))) Он был правителем, а не биологическим предком... Хотя некоторые рода Карачая и Балкарии и впрямь ведут от него свою историю: Дудовы, Чипчиковы, Темирбулатовы и др.
Извини за примитивизм)), но я пытаясь придать этим приданиям фактичность и получаю, что доблестные потомки алан жили себе и тут пришел не менее доблестный Къарча и объединил и так объединенный единый народ... Ну не связывыается во едино это, тем более если в основе такой позиции лишь придания, которые не имели своих правил и условий передачи информации, не говоря о формальной стороне (записи тех времен хоть в чем то выраженных).
В это конечно можно поверить, но это другое восприятие, а хочется правды).


Цитата
Неуловимая пишет:
А почему плохой способ? Спрашиваю просто так, для общего развития, интересен твой взгляд. А встреча не несла нагрузки - начать интегрировать народ)) встреча была для того, чтобы понять, каким был, кем являлся и что сделал для народ этой исторический герой - Къарча...
))) я говорил не лучший способ). Мне думается много почему, но если я буду развивать мысли дальше, они могут задеть чувства тех, кто его уважает, а это собстно ни к чему. Да и практика показывает, можно оскорбить и забыть, поэтому при встрече на Эльбе Хафиз)).


Цитата
Неуловимая пишет:
А интегрироваться... не знаю как ты, а я себя считаю достаточно интегрированной)))
И тому доказательство, что все родовые собрания Чотчаевых, Геккиевых, Боттаевых, Ахкубековы и Аттоевых (по двум последним могу и ошибаться) проводятся вместе. Но одно точно, что один карачаевский род Чотчаевых и 4 балкарских рода Геккиевы, Боттаевы, Ахкубековы, Аттоевы - суть один род, раскиданный по всем ущельям нашей общей исторической родины. Для меня эта интеграция - естественный процесс... Ну не может быть руки и ноги отдельно от туловища... без хирургического вмешательства, разумеется)))
Согласен)). Я то же за интергрирование)), но в попытках морального и исторического его обоснования, нужно быть более скрупулезным)).

P.s. русские не называются рюриковичами, татары не называются алтынбековцами, а кабардинцы - идаровцами, хоть и помнят и уважают.
Adilhan Adiloglu 17.03.2013 03:12:09
Сообщений: 1

2 0

Былaйдa джыйылгъaн джaмaгъaтны ичинде ненчa Оруслу, недa Кaрaчaй-Мaлкaрлы болмaгъaн aдaм бaрды? Кaрчaны юсюнден етилген бу джыйылыудa aнa тилде сёлешсегиз тaб боллук еди, биз дa aнгылaрчa...
saffas 17.03.2013 03:27:17

0 1

Adilhan Adiloglu, айб этме, мен тауча аллай айтырыкъ тююлме. А безучастным тоже не могу оставаться))).
Гость 17.03.2013 19:56:24
Цитата
Adilhan Adiloglu пишет:
Былaйдa джыйылгъaн джaмaгъaтны ичинде ненчa Оруслу, недa Кaрaчaй-Мaлкaрлы болмaгъaн aдaм бaрды? Кaрчaны юсюнден етилген бу джыйылыудa aнa тилде сёлешсегиз тaб боллук еди, биз дa aнгылaрчa...
+100

Цитата
saffas пишет:
Adilhan Adiloglu, айб этме, мен тауча аллай айтырыкъ тююлме. А безучастным тоже не могу оставаться))).
Совершенствуйте знание языка. Главный индификатор нации - язык.
Гвидо Фокс 17.03.2013 22:06:07
Сообщений: 421

1 0

Цитата
Adilhan Adiloglu пишет:
Былaйдa джыйылгъaн джaмaгъaтны ичинде ненчa Оруслу, недa Кaрaчaй-Мaлкaрлы болмaгъaн aдaм бaрды? Кaрчaны юсюнден етилген бу джыйылыудa aнa тилде сёлешсегиз тaб боллук еди, биз дa aнгылaрчa...
+10000!
Кесини тилинде сёлеше билмеген къарачай-малкъаргъа неге керекди Къарча, Къарачайны/Малкъарны тарихи? Тюгел алай къыйын тюлдю тилибиз, кеси ла...
Энди Эльбрусоитге буну бизге этгенлерине - бизден уллу саубол! Къарча бла Басиатны юсюндена уа эртде да китаб этерге керекди. Сёз ючюн, "Бадель осетинских сказаний" деб тегейле бек иги затны джазгъан эдиле талай джыл бундан алгъа. Ол бизге юлгю болсун.
Энди мени сагъышларым.
Къарчаны юсюнден эм азы бла бир 10 бир-бирине ушамагъан легенда (таурух) барды. Ала бир-бирлерине ушамагъан къой, бириси башхасы бла келишмейдиле.
Сёз ючюн, бир айтыугъа кёре, Къарчаны бир уланыда джокъ эди, башхалагъа кёре, талай тукъум андан келедиле. Бир тюрлюсюню кёре, Къарча Архызда джашагъанды. Башхаларына кёре, Басханда. Андан сора кёб аллай кибик затла бла айрлынадыла.
Бу кёзюуде ол барысында тюзлюкню къалай билейик?
Мени сартым, керек тюлдю бунда керти тарих затны излерге. Бунга фольлорча къараргъа керекди. Алай а, буну сезюб башлар алында, богъан биз билген Къарчаны юсюнден айтыуланы джыяргъа кереди. Ансыз, пайдасы боллукъ тюлдю.
ALANULAN 17.03.2013 23:15:43
Сообщений: 856
ТЮБЕШИУНЮ ХАЙЫРЫ:

- АЛАНЛАНЫ ,КЪАРЧАНЫ,КЪАРАЧАЙ-МАЛКЪАРНЫ ДА АТЛАРЫ БИРЭКИ САГЪАТНЫ ИЧИНДЕ ТАЛАЙ КЕРЕ САГЪЫНЫЛДЫ. АЛАЙДА ОЛТУРГЪАН,ТЫШЫНДАН КЪАРАГЪАН,,БАРЫДЫ БИРГЕ ОТУЗ АДАМ БОЛСАДА ,ХАЙЫРДЫ! ОЛ ДЖУКЪУСУ КЕЛМЕГЕН БИР ДЖАНГЫ ЗАТ А ЭШИТДИ ДА?!


- КЪАРЧАНЫ ЁЛГЕН ХАПАРЫ САГЪЫНЫЛМАДЫ. ЛЕКТОР ИШ ЭТИБ КЪОГЪАМАДЫ ОЛ ТЕМАНЫ ,ДЕБ ЫШАНАМА)) КИТАБДА НЕ ДЖАЗЫЛЫБ БАРСАДА, ХАЛКЪ "ЧАЙНАМАГЪАНЛАЙ ДЖУТУБ" БАРМАЗЫ БЕЛГИЛИ БОЛДУ .., ЭКИ АДАМГЪА БЕЛГИЛИ БОЛСАДА(ХАЙЫРДЫ)!

- БЕК КЪАРАНГЫЛАРЫБЫЗ ТЕОРИЯЛАНЫ КЁБЮСЮН ЭШИТДИК. ......(КЮЛСЕК ДА ФРЕНКГЕ, "КОРОЛЬ" ДА БИЗНИ СЁЗДЮ!)..........

- ОЛ ВЕНГР(МАДЖАР)ДЖАШНЫ КЪУУАНГАНЫНЫ БАГЪАСЫ НЕ БАРДЫ?! ОЛ ДЖУМУШ А АЛАН ХАЛКЪГЪА АНДАНЕСЕ КЁБ КЪАТХА БЕК КЕРЕКДИ!
БИЗ БИЛМЕГЕН -АНГЫЛАМАГЪАН КЁБ ИГИИЛИГИ БОЛУР ,АЛЛАХ АЙТСА ,ОЛ ТЮБЕШИУНЮ! БЕШИКДЕН КЁРГЕ ДЕРИ БИЛИМ ИЗЛЕРГЕ КЕРЕКДИ ДА АДАМ УЛУ!

!УЛЛУ АЛЛАХ РАЗЫ БОЛСУН, ТЮБЕИК ДЕГЕННГЕ ,ТЮБЕГЕННГЕ ДА, ДЖОЛ КЪОРАТЫБ АРЫ КЕЛГЕНЛЕГЕДА!





ДЖАРАТМАГЪАН ЗАТЛАРЫМ:


- МАЛКЪАР ДЖАШЛАНЫ СЁЗГЕ УСТАЛЫКЪЛАРЫ АЛАЙДА ЭСЛЕРИНЕ ТЮШГЕНИ. КЪАРЧАНЫ КИМ БОЛГЪАНЫН БИЛМЕГЕН КИБИК КЪАЛАЙ ЭТЕСИЗ ДЖАШЛА??!
...БУРУН, ФЁДОР КОНЬ ,ДЕБ БИР АДАМ БОЛГЪАНДЫ , АНЫ ЮСЮНДЕН ЛЕКЦИЯГЪА БАРА ЭСЕНГ ,ВИКИПЕДИАГЪА КЪАРАЙ БАР ,АЙ ЮЙЮНГЕ ИГИЛИК КИРЛИК!!!
...СЁЗЮЧЮН ПРОФЕССОР ТЮЛ,КИМДА БОЛСУН БИР АДАМ, МАЛКЪАРНЫ ТАРИХИНДЕН ХАПАР АЙТСА ,МЕН КЪОЛУМА КЪАГЪЫТ-КЪАЛАМ АЛЫБ ТЫНГЫЛАРГЪА КЮРЕШИРИКМЕ! ЧАМ-ХЫЛИККЕ ЭТЕ,ЭРИКСЕМ ДЖУКЪУСУРАБ ЭСНЕЙ,СОРА ТУРУБ КЕТИБ ... АЙЫБ!
!!!КЪАРЧАЧА АДАМ ТУУМАГЪАНДЫ ,АНДАН БЕРИ,НЕ КЪАРАЧАЙДА НЕ МАЛКЪАРДА!!!

- КЪЫЗЛА, АЗЫРАКЪ КЮЛЮГЮ,АЗЫРАКЪ ЫШАРЫЛЫГЪЫЗ,АРТЫРАКЪДА ОЛТУРУРГЪА КЮРЕШИГИЗ,ШИНДИКНИ ТАЯНЧАГЪЫН ДЖОКЪГЪА САНАГЪЫЗ!

(АЛЛАХУТАГЪАЛА БАРЫГЪЫЗНЫДА НАСЫБЛЫ ЭТСИН!)

- ТЕМА КНЯЗЕЙ И НЕКНЯЗЕЙ(КНЯЗЕЙ ГДЕ-ТО КАБАР,НОГЪАЙ,ГЮРДЖЮ,ЭБЗЕ,ОРУС,ФРАНК,КЪУМУКЪ Д.А.К.))) АЛАНЛА КЕЛИГИЗ БУ УШАКЪЛАНЫ АЗЫРАКЪ ЭТЕИК! - НЕК?! - ДЖЮРЕК АУРУУЛУ БОЛМАЗЮЧЮН! ПОНТ, КОМПЛЕКСНИ ДЖАБАРЮЧЮН АТЫЛМАЙДЫ. ...КЕЛИГИЗ ЭКИСИНДА УНУТАЙЫКЪ?!?

- КЕСИБИЗНИ ТИЛДЕ АЗ СЁЛЕШИНЕДИ.. НЕК НЕК НЕК НЕК НЕК????------КЕСИМЕ СОРУУЧАНМА БЫЛАЙ. ДЖУУАБ ТАБМАЙМА. МАДАР БОЛГЪАН ДЖЕРДЕ ДЖАРТЫ-КЪУРТУ СЁЛЕШСЕК ДА ,АНА ТИЛИБИЗДЕ СЁЛЕШЕ ТУРСАКЪ БИР БЕК ИГИ ,БИР БЕК АЛАМАТ БОЛЛУКЪ ЭДИ! ФОРМАТ,КЪРАЛ ДЖОРУКЪ,АДЕБ,АДАМЛЫКЪ... КЪОЯ ЭСЕ КЕЛИГИЗ КЕСИ ТИЛИБИЗДЕ УШАКЪ ЭТЕЙИК,ДЖАЗАЙЫКЪ,ТИЛЕК ТИЛЕЙИК ?!?!?!?!?! ДЖОКЪДУ ОМАКЪЛАНА ТУРУР ЗАМАН!!!
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------



Цитата
saffas пишет:
Если так, то это не лучший способ содействовать интеграции карачаево-балкарского народов, на мой взгляд.
КЪАРНАШЫМ ,
1-КЪАРАЧАЙ БЛА ИНТЕГРАЦИЯ БОЛУРЮЧЮН ,КОНСОЛИДАЦИЯ БОЛУРГЪА КЕРЕКДИ ,МАЛКЪРДА!
2-КЪАРАЧАЙ-МАЛКЪАР АЛАЙСЫЗДА БИР ХАЛКЪДЫ...СЮЙСЕК-СЮЙМЕСЕК ДА!
3- АЙТ(ДЖАЗ) ИГИ СПОСОБЛАНЫ.






Adilhan Adiloglu, КЕРТИ ХАПАРМЫДЫ ТЮРКДЕ, КЪАРЧАНЫ КЪОРКЪУБ ЁЛГЕН ХАПАРЫ ??! БИР АЙТСАНГА АНДА КЪАРТЛАНЫ КЁБЮСЮ КЪАЛЛАЙ ХАПАР АЙТАДЫЛА КЪАРЧА БЛА КЪАРАЧАЙНЫ ЮСЮНДЕН.. АЛЛАХ РАЗЫ БОЛСУН!

Цитата
Гость пишет:
Совершенствуйте знание языка. Главный индификатор нации - язык.
ТЫ ЗАКГОННО БРАВ!!!!!

с УВАЖЕНИЕм !
ОАО 17.03.2013 23:23:57
Цитата
ALANULAN пишет:
Гость пишет:
Совершенствуйте знание языка. Главный индификатор нации - язык.


ТЫ ЗАКГОННО БРАВ!!!!!
Аламат, аламат)) Экигизда тилни билирге керекди деб орус тилде джазасыз))
Гвидо Фокс 18.03.2013 00:20:24
Сообщений: 421

1 0

ALANULAN, Caps-Lock басмай бир джаз. Ансызда окъуйяллыкъбыз!
Гость 18.03.2013 00:23:43
Цитата
ОАО пишет:
Цитата
ALANULAN пишет:
Гость пишет:
Совершенствуйте знание языка. Главный индификатор нации - язык.


ТЫ ЗАКГОННО БРАВ!!!!!
Аламат, аламат)) Экигизда тилни билирге керекди деб орус тилде джазасыз))
Пишу на русском, потому-что всю жизнь прожил среди русских, в далеке от родины и языка почти незнаю.
ОАО 18.03.2013 00:29:00
Цитата
Гость пишет:
Цитата
ОАО пишет:
Цитата
ALANULAN пишет:
Гость пишет:
Совершенствуйте знание языка. Главный индификатор нации - язык.


ТЫ ЗАКГОННО БРАВ!!!!!
Аламат, аламат)) Экигизда тилни билирге керекди деб орус тилде джазасыз))
Пишу на русском, потому-что всю жизнь прожил среди русских, в далеке от родины и языка почти незнаю
Оо, менда этеме халатла, где-то здесь была тема посвященная преподаванию карачаевского языка в городе Черкесск. И даже как-то по просьбам трудящихся выкладывали уроки. Табаргъа керекди ансы)
Гость 18.03.2013 01:02:40
Цитата
ОАО пишет:
Оо, менда этеме халатла, где-то здесь была тема посвященная преподаванию карачаевского языка в городе Черкесск. И даже как-то по просьбам трудящихся выкладывали уроки. Табаргъа керекди ансы)

Я не в КЧР, уроки не помогут, нужно жить среди носителей языка.
Sabr 18.03.2013 01:08:40
Сообщений: 7254
Из архива Кавказ. Легендарный Къарча. история
http://lugansk-citysoc.ru/video/poslednie-novosti/kavkaz-legendarnij-karcha.html

Къарча - предводитель и основатель Карачаевского народа, сумевший объединить выживших и разбросанных жителей Алании после истребления и уничтожения Алании как государство Темирланом.
Sabr 18.03.2013 01:13:44
Сообщений: 7254
Кавказ. Легендарный Карча.


Загрузка плеера
Sabr 18.03.2013 01:37:05
Сообщений: 7254

1 0

КЪАРЧАГЪА ЭСГЕРТМЕ САЛЫРГЪА КЕРЕКДИ

«Хансыз джомакъ болмаз» дегенлей, Къарчасыз къарачай халкъны тарихи башланмайды. Къарчаны къалалары, Къарчаны келилери, Къарчаны Къадау Ташы, Къарча къылыч, Къарча садакъ, Къарча сёз, Къарча намыс, Къарча джорукъ, Къарча тёре...

Алан халкъны бир къауумун Темирни джесиринден Кавказ джуртуна къайтаралгъан Къарча, аны джуртдагъыла бла бирикдирген Къарча, Къарачай Элни къурагъан эмда джауладан сакълагъан Къарча...

Къарчагъа таурухду-мифди десек, Къарчаны биргесине келген, къауум башчылагъа Адурхайгъа, Будияннга, Наурузгъа, Трамгъа уа не дейик? Ол къауумланы къайсысындан болгъанларын тукъумла бюгюн да бек ариу биледиле Къарачайда. Аны ючюн излейдиле Къарачайда Къарчагъа эскертме салыргъа.

"Къарачай", 2013 дж. мартны 7
ЧОМАЛАНЫ Казбек, философия илмуланы кандидаты, "Къарачай Конгрессни" тамадасы:


КЕРЕКЛИ ИШДИ — ТЮЗ ОНОУ ЭТИЛСИН деген статьядан юзюк (Къарчаны юсюнден айтылгъан джерлери)

Къарачайны атасы барды деб билебиз, ол да Къарчады.
Эм биринчи атабызгъа салыргъа керек тюлбюзмю сый таш (монумент)?
Хабичланы Магомет аны макетин этиб тургъанлы талай джыл болду. Ишлеб салыргъа уа ачха табылмайды.

... эм керекли, эм магъаналы зат: Къарчаны сый ташы, монументи, салынмай башха ташны салыныр эркинлиги джокъду Къарачайда.
Башхала барысы да тёзе барырла, бу уа мындан ары тёзерге керек тюлдю. Бизге бек керекли затды ол.

Халкъ кеси кесинден ёнгелеб, бёлюнюб, кесек-кесек болуб, тукъум джыйылыулагъа къалыб, кланла болуб, байла, оноучула болургъа чабыб, джутлукъ, гудулукъ юсюбюзню басыб, тамадала бир-бири бла джарашмай, тукъумларын да ызларындан сюйреб, халкъны, харбуз таракълача, кесиб тургъанларын кёребиз. Аллай халкъны къарыуу, кючю болмайды. Ол себебден аллай затла къалыргъа керекдиле.

Мен оюм этген бла, бу къайгъыланы юсюбюзден аллыкъ, халкъны джыйышдырлыкъ, барыбызны да сагъайтырыкъ, кёлюбюзню кёлтюрлюк Къарчаны ташыды.
Анга къараб ётсек, джолда джюрюб, къарачайлы болгъаныбызны эсгериб, анга къууаныб, бир-бирибизни тансыкълаб, бирге болурубузну излеб, бёлген затланы ташлаб, онглу халкъ болургъа, джерибизге сакъ болургъа излеб турлукъбуз...".


Былайды халкъны Къарчагъа къарамы. Не келсин, бир-бирде, анда-мында терс джазгъанла да тюбеб къаладыла.
Къарчагъа ат-бет атаргъа кюрешиу — джыларыкъ сабий атасыны сакъалы бла ойнар дегенлейди. Къарча уа Къарачай халкъны Атасына саналады.
Тарих илмуланы доктору Къаракетланы Мурат тюбешиуде «тюнененги сен герохдан атсанг, тамбланг сени тобдан атар» деб, Расул Гамзатовну сёзлерин бош айтмагъанды.

КЪАРЧА - КОНЕЧНО, НЕ ПРОРОК, ХОТЯ ДАВНО СКАЗАНО: НЕТ ПРОРОКА В СВОЕМ ОТЕЧЕСТВЕ. НО ЕСЛИ ТАК БУДЕМ ОТНОСИТЬСЯ К СВОИМ СВЯТЫМ ИМЕНАМ, ТАК НЕДАЛЕКО И ДО ПРОРОКОВ ДОЙТИ. АЛЛАХ САКЪЛАСЫН! ВСЕ НАЧИНАЕТСЯ С МАЛОГО: С ПРЕНЕБРЕЖИТЕЛЬНОГО ОТНОШЕНИЯ К СВОИМ РОДИТЕЛЯМ, ПРЕДКАМ, РОДОНАЧАЛЬНИКАМ ФАМИЛИЙ, НАРОДА.

КЪАРЧА - РЕАЛЬНОЕ ЛИЦО, ОКУТАННОЕ ЛЕГЕНДАМИ. В ПАМЯТИ, В СОЗНАНИИ НАШЕГО НАРОДА ОН СОХРАНИЛСЯ КАК ВОЖДЬ, ВЕРНУВШИЙ СВОЙ НАРОД ИЗ ТИМУРОВСКОГО ПЛЕНА И СОЗДАВШИЙ НА РОДНОЙ ЗЕМЛЕ КАРАЧАЕВСКОЕ ГОСУДАРСТВО (КЪАРАЧАЙ ЭЛ), ОБЪЕДИНИВ ВЕСЬ НАРОД. ПРИ НЕМ НЕ БЫЛО НИ РАБОВ, НИ КНЯЗЕЙ - БЫЛО ТОЛЬКО ОБЩЕСТВО СВОБОДНЫХ ЛЮДЕЙ. КЪАРЧА - ВЕЛИКИЙ ВОИН И МУДРЫЙ ПРАВИТЕЛЬ, СТАВШИЙ СИМВОЛОМ КАРАЧАЕВСКОГО НАРОДА, КАК И ЭЛЬБРУС СИМВОЛ НАШЕЙ ЗЕМЛИ.

ЛЮБОЙ ЧЕЛОВЕК СТРЕМИТЬСЯ ПОСТРОИТЬ СВОЙ ДОМ, ОГОРОДИТЬ СВОЙ УЧАСТОК ЗЕМЛИ, БЕРЕЧЬ ЕГО. РОДИНА, ИСТОРИЯ НАША ТРЕБУЮТ К СЕБЕ ТАКОГО ЖЕ ВНИМАТЕЛЬНОГО ОТНОШЕНИЯ - ОБ ЭТОМ БОЛЬШИНСТВО НЕ ДУМАЕТ. ЧЕЛОВЕК НЕ ПОЗВОЛИТ ПЛОХОЕ ГОВОРИТЬ О СВОЕМ ОТЦЕ. НО ЕСЛИ ОН СЫН СВОЕГО НАРОДА, ДОЛЖЕН УВАЖАТЬ ОТЦА ВСЕГО НАРОДА.

КЪАРАЧАЙ ЭЛ, СОЗДАННЫЙ (ИЛИ ВОССТАНОВЛЕННЫЙ) КЪАРЧА И ЕГО СПОДВИЖНИКАМИ СУЩЕСТВОВАЛ ОКОЛО 400 ЛЕТ И ПОТЕРЯЛ СВОЮ НЕЗАВИСИМОСТЬ В 1828 ГОДУ. БУДЕМ ДОСТОЙНЫ НАШЕЙ ИСТОРИИ И РОДОНАЧАЛЬНИКОВ НАШЕГО НАРОДА. ОТ НИХ НАМ ДОСТАЛОСЬ И РОДНАЯ ЗЕМЛЯ, И РОДНОЙ ЯЗЫК.

БУДЬ ГОРД ПОТОМОК ВОЛЬНОГО НАРОДА
И ГОЛОВЫ В ПЕЧАЛИ НЕ СКЛОНЯЙ:
В ТЕБЕ ЖИВЕТ ВЫСОКАЯ СВОБОДА
ЗЕМЛИ, ЧЬЕ ИМЯ ВЕЧНО - КАРАЧАЙ.
Изменено: Sabr - 18.03.2013 01:52:55
Къонакъ 18.03.2013 17:58:51
Цитата
Sabr пишет:
Эм биринчи атабызгъа салыргъа керек тюлбюзмю сый таш (монумент)?
Хабичланы Магомет аны макетин этиб тургъанлы талай джыл болду. Ишлеб салыргъа уа ачха табылмайды.

... эм керекли, эм магъаналы зат: Къарчаны сый ташы, монументи, салынмай башха ташны салыныр эркинлиги джокъду Къарачайда.
Башхала барысы да тёзе барырла, бу уа мындан ары тёзерге керек тюлдю. Бизге бек керекли затды ол.
Джангыз бир айтырым, айыб этмесегиз, биз муслиман джамагъат болгъаныбыз себебли, ол адамлагъа эсгертмеле салыуну къойсакъ керек болур деб келеди кёлюме. Болгъан эсгертмелени да къоратыр къайгъы этсек керек эди. Алагъа табыныб тургъандан бюгюнлюкде хайырындан эсе хатасы кёб болур. Аллахха ассы болмайыкъ!
Totur_Ram 18.03.2013 18:34:03
Сообщений: 5904

1 0

Цитата
ALANULAN пишет:
- МАЛКЪАР ДЖАШЛА НЫ СЁЗГЕ УСТАЛЫКЪЛАРЫ АЛАЙДА ЭСЛЕРИНЕ ТЮШГЕНИ. КЪАРЧАНЫ КИМ БОЛГЪАНЫН БИЛМЕГЕН КИБИК КЪАЛАЙ ЭТЕСИЗ ДЖАШЛА??!
Билмей сорала. Алайгъа тюзюн билирге деб джыйылгъан эле. Тюзю билинсе, аллай джыйылыу боллукъ тюл эди.

Цитата
ALANULAN пишет:
КЪЫЗЛА, АЗЫРАКЪ КЮЛЮГЮ,АЗЫРАКЪ ЫШАРЫЛЫГЪЫЗ,АРТЫРАКЪДА ОЛТУРУРГЪА КЮРЕШИГИЗ,ШИНДИКНИ ТАЯНЧАГЪЫН ДЖОКЪГЪА САНАГЪЫЗ!
Къарчаны къарт атасын аты Френкди деда тенглеринге, камерагъа ал, сора, кесинги да алыргъа унутмай. Киши анга огъай демейди, алай а бек кюлюрчады, хазырламай, сразу айтыб къойсанг)))
Келда, аллыракъда орунланы бош тутмай, олтур, неда тенглеринг ий.
Sabr 18.03.2013 20:12:26
Сообщений: 7254

1 0

Къонакъ пишет:
Цитата
Цитата
Sabr пишет:
Эм биринчи атабызгъа салыргъа керек тюлбюзмю сый таш (монумент)?
Хабичланы Магомет аны макетин этиб тургъанлы талай джыл болду. Ишлеб салыргъа уа ачха табылмайды.

... эм керекли, эм магъаналы зат: Къарчаны сый ташы, монументи, салынмай башха ташны салыныр эркинлиги джокъду Къарачайда.
Башхала барысы да тёзе барырла, бу уа мындан ары тёзерге керек тюлдю. Бизге бек керекли затды ол.
Джангыз бир айтырым, айыб этмесегиз, биз муслиман джамагъат болгъаныбыз себебли, ол адамлагъа эсгертмеле салыуну къойсакъ керек болур деб келеди кёлюме. Болгъан эсгертмелени да къоратыр къайгъы этсек керек эди. Алагъа табыныб тургъандан бюгюнлюкде хайырындан эсе хатасы кёб болур. Аллахха ассы болмайыкъ!
Аллах айыб этмесин, Къонакъ, алай а, мен ангылагъан:

Бюгюнлюкде Аллахдан башха илях болмагъанын халкъ биледи. Джахилле джокъдула эскертмелеге табынырча. Эскертме - ол "Эс" деген магъананы тутады. Биз тарихибизни унутмаз ючюн, халкъны Тимурну сюргюнюнден къайтарыб, Къарачай Элни къурагъан адамны - Къарчаны унутмаз ючюн. Бурундан къалгъан къалаланы, бизни тарихибиз бла байламлы ташланы да ууатдырмай, сакъларгъа борчлубуз. Китабла джазыб, эскертмеле да салыб, кинолагъа да алдырыб - не джаны бла да - бурундан келген тарихибиз, джуртубуз, онглу адамларыбыз болгъанын кёргюзтюб турмасакъ, джаш тёлю джукъ да билмей къаллыкъды. Аллах бизге дин, тил, джурт да бериб, къауумла этиб бош джаратмагъанды.
Аллах берген динни, тилни, джуртну сакъларгъа уа борчлубуз.
Къара чачлы 18.03.2013 20:51:23
Сообщений: 1750

0 0

Малкъар жашла уа къайдан чыкъгъандыла?
Алагъа баргъанлары ючюн окъунча ыспас этерге керекди, бош баргъан болмазла, бир зат билген болурла да,ангылагъан!

Totur_Ram, адам сагъышын, акъылын айта эсе, нек айтханын ангылаб, ангыламай эсенг да,ангыларгъа излеб, мамырлы жууаб бер, юйретген этмейме, тилеген, излеген этеме. :усипуси:

"Къадарны этегинде...","Сени ючюн"...(с)
ran 18.03.2013 22:10:33
Сообщений: 384
Цитата
Къонакъ пишет:
ол адамлагъа эсгертмеле салыуну къойсакъ керек болур деб келеди кёлюме. Болгъан эсгертмелени да къоратыр къайгъы этсек керек эди
тюз айтаса. Орус шахарлада бир "мемориалны" ичине тюшгенча боласа Карачаевскни орамлары бла айлана барсанг.
Sabr 25.04.2013 00:57:59
Сообщений: 7254
КЪАРЧА

ПОЭМАГЪА АЛ СЁЗ

Къарчаны юсюнден бир уллу зат джазаргъа излегенлей, ёмюрюм кетиб барады. Чачылгъан къауумланы бир джерге джыйыб, Халкъ, Эл этиб кетген Башчысына сый бере билмеген, кесини тарихин сакълай, багъалата билмеген — дуниядан тюб болмай къалырмы?

Быллай сагъышла келе башыма, «Къарачай» газетде (2013 джыл, мартны 30) Чотчаланы Батдал хаджини « От келилерибиз къайдадыла?» деген макалесин окъудум. Ол бек магъаналы сорууланы кёлтюргени ючюн, джазгъанын былайгъа да салама — толусу бла, газетде болгъаныча.

ОТ КЕЛИЛЕРИ БИЗ КЪАЙДАДЫЛА?

Бу корреспонденцияны автору Чотчаланы Батдал хаджи Джангы Къарачай элде джашайды. Мындан алда джууукъ-тенг, джыйылыб, аны 85-джыллыгъын белгиледиле. Ол джыллагъа джетгенине да къарамай, Батдал хаджи тири адамланы бириди. Кеси да элде имамны заместителиди. Сыйлы динибизге къаны-джаны бла берилген ахлуларыбызны бириди. Алгъаракъда Меккягъа барыб, хаджилик къылыб къайтхан эди. Кеси да ёмюрюн иш бла ашырыб келеди. Кёчгюнчюлюкде Къазахстанда барлакъ джерледе махтаулу уруннганы ючюн, кърал орден, медаль бла да саугъалагъанды. Сюргюнден къайтхандан сора да, пенсиягъа чыкъгъынчы геологияда ишлеб тургъанды. Кеси да элде сыйы болгъан юйдеги ёсдюргенди. Чотчаланы Батдал хаджи «Къарачай» газетни эл хапарчысыды. Таймаздан джазыб турмаса да, редакция бла байламлылыкъны юзмейди. Кёргенин, билгенин, эшитгенин, сейирлик затланы юслеринден газет окъуучулагъа билдиргенлей турады. Бу материалында да аллай затланы юслеринден джазады.

“Эртделеде да къарачай миллетде кёб фахмулу, онглу устала болгъанына шагъатлыкъла табаргъа боллукъду. Ала агъач, таш, темир ишлени иги билгендиле. Элледе аллай усталаны бек багъалатхандыла.

Къуру темирчи Гочияланы Джумарыкъны атын айтсакъ огъуна белгили боллукъду Къарачайдан къаллай устала чыкъгъанлары. Ол, кесини гюрбеджисинде бычакъдан башлаб, шкокга дери этиб тургъанды. Бир къаядан экинчиге учарча дельтоплан маталлы зат джарашдырыб, аны бла да учханды.

Аллай юлгюлени дагъыда келтирирге боллукъду. Къарачайлыла шкок отну эртделеден хайырландырыб тургъандыла. Аны этген джерлерини бири да белгилиди - Худес. Бюгюнлюкде от келилени кесеклери Къобан бла Худес сууну бир-бирине къошулгъан джеринде суугъа атылыб турадыла. Джангурла джаумай, суу азайгъан заманлада ол келилени бири ачыкъ кёрюнюученди. Энди аны келтириб, республиканы музейине салыргъа керекди. Ол затда, Худес Аягъында агъашчы болуб ишлеген Хапаланы Таучукъгъа тюбеселе, ол болушурукъду.

Совет Союзну заманында, Къобан ёзенде джолну кенгертебиз деб, Къарчаны от келилерин атылтыб ууатхан эдиле. Къайдан билген эсе да, журналист Лайпанланы Сейит Къарчаны от келилерин ууатыргъа тебрегендиле, деб «Ленинни байрагъы» газетде джазгъан эди. Ёзге аны киши къулагъына да алмай къойгъан эди. Олсагъатда район тамадала тарихни сакълар къайгъылы тюл эдиле - тамам партия режимге берилген кёзюулери эди. Келиле къаяны къыйырында да тюл эдиле. Иш этиб атылтхан болур эдиле аланы, эшта.
Ол да алай болсун, биз кёчгюнчюлюкде болгъан заманлада гюрджюлюле къаллай бир мекямыбызны чачхандыла, къаллай бир заран салгъандыла! Кеслери, от салыб, «юйюм кюйдю» деб, къралдан ачха алыб тургъандыла, бир къауумлары, юйлени чачыб, агъачын мычхыгъа салыб, къанга этиб, сатыб тургъандыла.

Бусагъатда юч ёзенде да агъачдан, уллу тёнгерткеледен ишленнген къуру 9-10 юй къалгъан болур, ала да, чириб, къурт ашаб, къуруб барадыла. Къарачай юйле аламат агъачдан ишлениб, башлары да топуракъ бла къалын джабылыб болгъандыла, терезелери гитчечикле болсала да, аллай юйле сууукъ болмагъандыла. Къабартылыланы юйлери, чыбыкъдан эшилиб, башлары топуракъ бла сюртюлюб, бизникиледен кёбге къарыусуз болгъандыла. Былайда биз аланы тёбен салыб сёлешмейбиз - болгъан болумну айтабыз.

Энди ол бизде къалгъан юйлени башларын джабыб, суу ётмезча этиб, белгиле салыб, Джанибекланы Сосланбекни халкъ музейине джаздырылыб берилселе, оюлмай сакъланныкъдыла ансы, аладан къуру къалыб кетерге тебрегенбиз. Хурзукда 20-гъа джууукъ тирмен бар эди. Темирчи Хасанланы Хамид ишлеген джел тирмен да ичлеринде болуб, аладан эки тирмен оюлмай тура эди. Мындан алда сабийле, тирменлени бир кёргюз деб тиледиле да, Хурзукга алыб бардым. Барыб къарадыкъ, тирменле уа джокъ. «Тобаста, болгъан джерлерин табмай, аджашдырыб турама», - дейме. Алайда бир джашчыкъгъа сорсам: «Тирменлени кюйдюрген эдиле», - деб, аланы хапарларын айтады. Барыб, кюлюн кёребиз. Аллай затлагъа адамны джюреги къыйналмай къалай къалсын.

Былайда дагъыда джолланы юсюнден да бир-эки сёз айтыргъа излей эдим. Малкъар таба Басханнга джол алгъын заманлада Минги Тауну джаны бла Садырла сыртны къаты бла ётгенди. Ол джолну къыйын джери Хыдаланы (Чотчаланы) къошладан ёргерек бир 300 метрни барыб, алайдады. Джол суучукъну юсю бла ётеди. Уллуракъ джангурла джаугъанлай, джуууб, ташын ачыб, улоу ётмезча болуб къалады. Алайы бир джарашдырылса, къалгъан джери табды, таш-агъач джокъду. Къолларындан келлик джашларыбыз, эс бёлюб, ата-бабаларыбызны бизге къойгъан затларын сакълаб, къыйынларын эсге алсала, аламат иш боллукъ эди - мен аладан тилеген олду.
Энди шкок отну къалай этгенлеринден да айтайым


Бир джерде юч от кели болгъанды - залыкъылдыны джангы кебген терекчиклерин кюйдюрюб, юч от келиде кюл этедиле. Сора бир келини кюлюн тазалаб, къызыб тургъан келиге кюкюртню салыб, кебдириб, эзиб, кюлча этедиле. Андан сора экинчи келини да бош этиб, анда залыкъылды кюл бла кюкюртню бир-бири бла къатышдырадыла. Кюлден къаллай бир, кюкюртден къаллай бир къошарыкъларыны ёлчемлери болады. Алай бла шкок от хазыр болгъанды. Аны къапчыкъгъа къуюб, къургъакъ джерде сакълагъандыла. Кюкюртню уа къайдан табхандыла?

Уллу Хурзук ёзенни ичи бла ёрге барыб, сол джанында биринчи тюбегени Эни-Къол ёзенди. Алайы Малкъаргъа аугъан джолду.

Сол джаны бла уа Джылы суугъа бараса. Алагъа къайтмай, ёрге, Минги Тау таба, джол тутсанг, Кюкюртлю таугъа джетесе. Андан алгъандыла кюкюртню. Окъланы уа Ташчыда къоргъашын ёзекден алыб, аны эритиб, алай хазырлагъандыла.

Къарачай миллет ёмюрю да шкокну, сауут-сабаны киши таба да айландырмагъанды. Уучулукъда хайырландыргъандыла. Джаугъа уа джаулукъ эте да билгендиле. Алай бла бу джуртланы бизге, бизни тёлюге, сакълагъандыла. Биз да аны унутмазгъа керекбиз”.


Батдал хаджиге Аллах разы болсун халкъыбызны къайгъысын этгени ючюн.

Энди «Эльбрусоид» сайтда Къарчаны юсюнден джазылгъан бир юзюкню да (джазылгъаныча) тыйыншлы кёреме былайгъа салыргъа:

КЪАРЧА — ВОЖДЬ СВОБОДНЫХ

Къарча — реальное лицо, окутанное легендами. В памяти, в сознании нашего народа он сохранился как вождь, вернувший свой народ из тимуровского плена и создавший на родной земле КАРАЧАЕВСКОЕ ГОСУДАРСТВО (КЪАРАЧАЙ ЭЛ), объединив весь народ. При нем не было ни рабов, ни князей - было только общество свободных людей. Къарча — великий воин и мудрый правитель, ставший символом карачаевского народа, как Эльбрус — символ нашей земли.

Къарачай Эл, созданный (или восстановленный) Къарчой и его сподвижниками, существовал около 400 лет и потерял свою независимость в 1828 году. Будем достойны нашей истории и родоначальников нашего народа. От них нам досталось и родная земля и родной язык.

Будь горд потомок вольного народа

и головы в печали не склоняй:
в тебе живет высокая свобода
земли, чье имя вечно — Карачай.

«
История каждого народа начинается только тогда, когда глухие, таящиеся в глубинах душ народных стремления находят какого-нибудь гениального выразителя, крупную личность, героя из его среды. Только тогда «племя», «род» становятся народом, только тогда с памятью об этом герое пробуждается в умах народа сознание о своем единстве в пространстве и во времени; эта память делает историю.
Таким героем карачаевского народа был Къарча: до его появления карачаевского народа как единого целого, каковым узнала его всемирная история, не было. Были роды и племена: растительно свежа, буйственна и богата была их жизнь. Страсти были первобытны, не стеснены, ярки как цветы, покрывающие весною склоны гор. Личность не играла роли, жили все родовой жизнью. С момента появления Къарчи, отдельные роды и племена аланские (после разгрома Тимуром Алании), объединившись, стали народом историческим, а его герои пробудили у народов Азии и Европы,— у одних сочувственный, восхищенный отклик, у других — ужас, подобно тому, как клекот орлиный заставляет волноваться мирный птичий двор».
Истины ради: Къарча никогда не покушался на чужие земли, чужое добро, не совершал набеги. Къарча охранял свою землю, защищал свой народ. Не совершал насилия над другими и не позволял насилия над собой. При нем не было ни господ, ни рабов. Он, вернувший из Тимуровского плена свой народ, превыше всего ценил Свободу и Справедливость. В этом его Мудрость и Величие. Только человек с таким мировоззрением, мог создать демократическое государство под названием "Къарачай Эл".

Бюгюнледе джазыла тургъан текстледиле была. Тамада къауум да, джаш тёлю да халкъыбызны керти тарихи джазылырын излейдиле. Алай а, аны джазгъан тынч иш тюлдю — аны чурумларын да айтайыкъ.

Совет коммунист кърал къуралгъынчы, 1917-чи джылгъа дери, кеслерини тарихлерин джазыб, адабиятларын къураб къойгъан халкъла — ол джаны бла — насыблыдыла. Сёз ючюн, Орусну баш къылчыгъына саналгъан бай-бий къаууму — графлары, дворянлары — борчларындан чыкъгъандыла: орус айдынла — Пушкинден Толстойгъа дери — дунияда алчы орунлада турлукъ литератураны къураб кетгендиле. Байланы, бийлени къурутхан совет власт, ала джазгъанны къуруталмагъанды.

Къарачайда уа хал башха эди. 1917-чи джылгъа джазылыб тургъан тарихибиз, адабиятыбыз джокъ эди — болгъан эсе да, тас болгъанды, белгисизди. 400 джылны узагъына (1428-1828) къарачай халкъыбызгъа башчылыкъ этиб келген бийлени юсюнден а — Къарчадан Кърымшамхалланы Исламгъа дери — джукъ джазаргъа кърал эркин этмей эди: аланы аманларгъа бола эди джангыз. Совет власт пролетариатны эмда эм джарлы элчилени власты эди. Совет властны кёзюуюнде джарлы-джалчы къауумдан айырыла эдиле башчыла-къуллукъчула, окъургъа да аланы ие эдиле. Ала уа, коммунист партияны оноуларын джанлаусуз бардыра, халкъны башсыз-тамырсыз этиб кёргюзте эдиле. Алай бла, Советлени кёзюуюнде халкъыбызны керти тарихин джазаргъа мадар болмады. Орусдача, 1917-чи джылгъа, адабиятыбыз да къуралмады. Совет властны кёзюуюнде адабият а — дин бла, бай-бий къауум бла кюрешиу сёз болуб къалды. Джарлы-джалчы болмагъан да, «из бывших батраков» деб, кесине джол алай бла ачаргъа кюреше эди. Бютеу къралдача, Къарачайда да алай къуралды пролетар адабият.

Ёмюрлени узагъына Къарачайгъа оноу этиб, аны миллетлигин сакълаб тургъан башчыланы юслеринден не аман джазаргъа керек эди, не ала болмагъанча, джукъ да айтмай къояргъа керек эди. 70 джылны узагъына, керти тарихибизни аз билген, билгенлерин да терсине билген тёлюле ёсдюле. Энди, Совет кърал чачылыб, коммунист партия да оноудан кетген сора да, ол сиясетни ууундан къутулалмай, тазаланалмай барабыз алкъын.

Халкъыбызны Тимурну сюргюнюнден къайтарыб, Джуртда табылгъанла бла бирикдириб, Къарчай къралны къурагъан Къарчагъа огъуна, хылымылы затланы джазаргъа артха турмайдыла бюгюн да. Аны от келилерин ууатхандыла, Къадау ташы бла да кюрешедиле. Заманында джюзджыллыкъ къартладан хапар алыргъа да излемедиле, ала да — къазауатланы, сойкъырымны, сюргюнню сынагъан къыйынлыла — 20-чы ёмюр бла бирге тауусулдула. «Адамла бла джашаб, шайтанлагъа къалдыкъ» дей, кетдиле дуниядан.

Мен сюргюнде Къыргъызстанда туугъанма, Къарачайда Къызыл-Къала элде ёсгенме.
Эки къартны унутурукъ тюлме ёмюрде — ала эски тонлагъа чырмалыб, дуппур башында тёнгереучен эдиле, мен да ала айтханны этиб, къойланы, бузоуланы тыя айланыучан эдим. Аланы бири Белкъау улу эди, бири да Ислам улу. Не эсе да, бир-бири атын айтмай, алай сёлешиучен эдиле. Джюсюбню атасы Ислам Хасаукада уруш этгенди. Сагъыш этигиз, Хасаукада уруш этген Исламны джашы къарт Джюсюбню къатында ёсгенме мен. Ол Джёгетей Аягъы стансени тюшгенин биле эди, хапар айта эди. «Бу мыжыкъланы джер юйчюклерин ат ёшюнле бла урдуруб, ары оюб къояргъа керекди, ансы былайгъа орналыб къалыргъа башлагъандыла»,- дей эдиле уллуракъ джашла»...

Сейирсиниб тынгылай эдим аны хапарларына. 120 джыл джашаб, 1964-чю джыл ауушхан эди Ислам улу — джандетли болсун. Башха къарт — Белкъау улу Мухаммад — андан джашыракъ болса да, ол да кёб зат айтыучан эди. Сталинни сюргюнюнден джуртларына сау-эсен къайытхан эки акъсакъал, бири джырлаб, бири эжиу этиб, зауукъ эте эдиле, мен да буруннгу дуния бла алай таныша эдим. Энди аллай къартла джокъдула. Эм биринчи нарт таурухланы, Къарчаны, Хасауканы, Татаркъанны, Джаттайны хапарларын да аладан эшитгенме. Ала башхаракъ тюрлю айта эдиле — совет басмагъа, «интернационализмге» джараулу тюл — джашауда болгъаныча...

«Асхакъ Темир Аланияны къурутхандан сора, Къарачай Элни къурагъан адамды Къарча. Темирни джесиринден халкъыбызны Джуртуна къайтаралгъан пелиуанды ол»,- дер эдиле. Аллай къартладан да хапар ала билмедик. Бу джаза тебреген поэмамы бир джукъгъа ушаталсам, ол эки къартха — Ислам улу бла Белкъау улугъа — атар акъылым барды.

Къарчаны юсюнден айтханда уа, тарихчиле Лайпанланы Къазийни (джандетли болсун), Къаракетланы Муратны айтханларын тюзге санайма. Ислам улу Джюсюб да алайыракъ айтыучан эди. 15-чи ёмюрде Халкъыбызны Асхакъ Темирни сюргюнюнден къайтаргъан Къарча бла 17-чи ёмюрде хоншу бийле бла уруш этиучю Къарча бир адам тюлдюле. Алай а, биринчи Къарча къалгъанланы ата-бабасы болургъа болур. Халкъны эсинде уа, ала къатышыргъа боллукъдула — джазылыб къалмагъан зат алай болады.

Алгъын бачхабызны башында бир уллу къадау таш болуучан эди — тюбю къаллай бир болгъанын ким биледи, башы уа джерден ёрге иги айырылыб эди да, сабийле анга кючден ёрлеб ойнаучан эдик. Артда юсюн топуракъ баса, алаша да болгъан эди. Он джылдан ары баргъанымда уа, ташны кёрмедим — алайда терекле ёсе эдиле. Къарча да алайды — биринчи Къарчаны деу имбашларында турадыла башхала. Тарихни тинте, къаза барсанг, ол затха мюкюл бола бараса. Тарихибизни тахсалары уа кёбдюле. Бирлери, Терекча, кёз туурада турадыла, башхаларын кёрюр ючюн, ёмюрлени къат-къат ачыб, тинтерге керекди. Тарихибиз Ташдан, Терекден, Сёзден да къараб турады. Халкъны тин байлыгъын, тарихин ачыкълау, кесине къайтарыу - Къалам тутхан айдынланы борчларыды.

КЪАДАУ ТАШНЫ ДА АТЫЛТЫРГЪА КЪОЙСАКЪ А...

Чегет эди къайгъысы
Джуртда Джангы Терекни да.
Джыйын джанлы эди къайгъысы
Джуртда къазакъ бёрюню да.

Ёлтюрдюле къазакъ бёрюню,
Джангыз Терекни да кесдиле.
От келилерин да атылтдыла Къарчаны,
алай а, Къадау Ташы сауду.

Алай демек -
тирилликди Джангыз Терек,
тирилликди къазакъ бёрю.

Къадау Ташны да атылтыргъа къойсакъ а,
душманлагъа, аманлагъа джол бериб турсакъ а,
душманлыкъгъа, аманлыкъгъа джол бериб турсакъ а -
сора,
къуру дюккючле къаллыкъдыла джашил чегетден,
къуру териле къаллыкъдыла джыйын джанлыдан.
Барыбызгъа да келликди ёлюм.

Душманла уа джашарыкъдыла тёнгертги юйлеге кириб,
душманла уа айланныкъдыла бёрю тонла кийиб,
амантишле да алагъа къул-къарауаш болуб,
манкъурт халкъыбыгъа бий болуб, баш болуб...

Ол кюннге къалмагъанды кёб.
Бизни Хакъ джолгъа къайтармаса Кёк,
душманны аякъ тюбюне тюшерикбиз, болуб чёб.

Бизни джандет джерибизге Ие боллукъдула къонакъла,
биз да — аланы тёгереклерине айланыучу шапала.
Ол намыссызланы тиллерине, къылыкъларына да кёче,
алача джашай, алача ашай, алача иче,
тюб боллукъбуз бу дуниядан биз.

Кёрюб, келе тургъан палахны,
Анаяса этиб Сёзюн Аллахны,
таянмасакъ Ташына Къарчаны,
джангыдан къурамасакъ Элибизни -
сакъламасакъ динибизни, тилибизни, джерибизни -
сора, ким, не къутхарлыкъды бу дунияда бизни?


КЪАРЧА

1
Билемисиз, аланла,
14-чю ёмюрню
ахырында Нарт джуртха
нек келгенин Темирни?

Джер-суу кёре келмеди,
ол келди къылыч ура.
Алан халкъы билмеди,
биригиб ёрге тура.

Хар эл сермешди кеси,
бир-бирине болушмай.
Къалай-алай болса да,
ёлмедиле урушмай.

Арба чархдан мийикни -
Темир барын ёлтюрдю.
Къалгъанны джесир этиб,
Азиягъа сюрдюрдю.

Бара эди Къарча да
джесирлени ичинде,
Джуртха, артха къача да,
къамчиле бла тюйюле.


2
Тыяр кюч джокъ заманны -
айла, джылла кетдиле.
Къарыу алгъан Къарчаны
аскер башчы этдиле.

Нёгерлери да аны
болгъандыла бирер деу.
Алай а, «тойгъан джуртдан
туугъан джурт игиди» дей,

хазырлай къауумларын,
сёлешедиле ала:
Адурхай бла Будуян,
джаш Науруз эмда Трам.

Къарча бёлмей тынглайды.
Ол сезеди, англайды -
Кавказгъа къайытыргъа
джууукълашханын заман.

Изин сакълаб Тейриден,
ашыкъгъанны да тыя,
Ол — къазакъ бёрюледен
джыйын джанлысын джыя,
ашырады кюнлени.

«Кёбдю ёлген, къырылгъан.
Энди джыйыб, сауланы,
биз къачмасакъ Къырымдан -
тамбла боллукъду кеч.

Тейри берсин бизге кюч,
белги берсин, джол берсин,
Тейри халкъын, адамын
бурунча сыйлы кёрсюн».

3
Къарча кёрдю тюшюнде:
къырылгъан аланланы
Минги Тауну къатына
джыйылыб тургъанларын.

Къазауатда ёлгенле
тирилиб тура элле,
насыб тилей Тейриден,
джуртха баш ура элле.

Излей эдиле ала
урушлагъа кирирге,
Алан халкъ эм Джурт ючюн
джап-джангыдан ёлюрге.

Тёп-тёгерек бурула,
байракъны тутуб ёрге,
Излей элле бары да
Хорлам кюнню кёрюрге.

Тулпар да къоркъар эди
алайда кёрсе халны:
къан къобан саркъа эди
джараларындан халкъны.

Джуртда Джангыз Терекни
къанлары бла сугъара,
«къайда душман, къайда халкъ?»-
къычыра элле ала.

4
Анча адамны ичинде
ол атасын таныды:
«Къарча, къайдаса?»- деген
сёзлерин да англады.

Къарча халкъны ичинде
анасын да эследи.
Хар бир джетген палахда
Къарча кесин терследи.

«Балам, сауса, сеземе.
Тилинги да унутмай,
Джуртунгу да унутмай,
къайгъылыса, билеме.

Ёзге, анда мычысанг,
тил, джурт да эсден кетер,
дуния мал да къул этер -
джаныг саулай ёлюрсе...

Сакълаб турабыз сени,
балам, сен бери къара:
къайыт Ата джуртунга,
Алан элинги къура.

Минг-минг ёлген таулу да,
бек джерледе саула да,
бу ёзенле, таула да -
бары сакълайла сени...»

5
Къарча секириб турду,
ол ачы тюшюн ташлаб.
Джюреги къаты урду,
кёкча кюкюреб, джашнаб.

Дагъыда рахат болду...

Анасыны сыртында
къалкъыб тургъан къозуча,
Атасыны къошунда,
айран иче тургъанча,

бир тюрлю халгъа кирди,
сабийлигин эскерди:
бешик джыр да, нарт джыр да
кюнню артха бурдула...

Къарт Ёрюзмекден башлаб,
нарт джигитле келдиле,
Кёкге атыб Къарчаны,
«джерге тюшме»,- дедиле.

«Бизни джуртубузду Кёк,
сен да чыгъарса ары.
Къанатлы болса джюрек,
джаяуча, къалмаз арыб.

Биз, нартла, эндик Кёкден,
буйругъу бла Тейрини:
тюзсе — эмегенледен
тазалар ючюн джерни.

Сен да бизге ушасанг,
«Хакъ, халкъ» дей, джашасанг,
эмеген къалмаз джерде,
джол да ачылыр Кёкге».

6
Къауум башчыланы
ол чакъырды кенгешге,
болур ючюн хап-хазыр
узакъ джолгъа, сермешге.

Тюшюн айтды да Къарча,
къууандырды аланы:
«Дуния мал тыялмаз,
Джурт кёллю аланланы.

Сауут, кийим, ашарыкъ -
эм керек затла бизге.
Къалгъан къурала барыр,
джыйылсакъ Юйюбюзге.

Дуния малгъа, къуллукъгъа
джокъдула терилгенле.
Хазыр болугъуз джолгъа,
Тау джуртха термилгенле.

«Малым, юйюм, байлыгъым»
деб, ахсыннган болмады.
Бу тыш джерге байланыб,
бир алан да къалмады.

«Ит — тойгъан джерине,
адам — туугъан джерине»,-
дегендиле атала,
туугъан джуртха атлана.

7
Ант этдиле къалмазгъа
Джуртдан башха бир джерде.
Атландыла Кавказгъа,
талай кемени кючлеб.

Тау Артында тохталла.
Ауушла бла алайдан,
аудула да Архызгъа,
эл къурдула джангыдан.

Алайдан да - Басханнга,
Басхандан да - Къартджуртха.
Талай джылдан къуралды
Къарачай Эл, Къарча Эл.

Тёрт дуниягъа чачылгъан
халкъ тебреди джыйылыб.
Къуралгъан кюн Къарча Эл,
Къарчагъа да болду къыркъ.

Белгилиди халкъына
Къарча къойгъан Яса да.
Ол айтыла келгенди -
эштгенимча джазама.

Бютеухалкъ джыйылыуда
айтхан сёзюн Къарчаны,
туудукълагъа джетерча,
джазыб къояма аны.

8
1428-чи джыл, къач айны 17-чи кюню. Уллу Тюзде, Джуртда Джангыз Терекни къатында, Къарачай Эл(кърал) къуралгъанына аталгъан бютеухалкъ джыйылыу.

Къурултайны Адурхай ачады:
Хош келигиз, джамагъат! Бюгюн эки къууанчны белгилейбиз — Къарча башчыбызны 40-джыллыгъын эмда Къарачай къралны къуралгъанын. Тейри Къарчагъа кюч да бериб, белги да бериб, ол да бизни аскер мизам бла бир джерге джыйыб, Алан джуртубузгъа къайтарды сюргюнден. Талай джылны ичинде, тёрт дуниягъа чачылгъан аланла да, Къарчаны хапарын эшитиб, джуртларына къайытханлай турдула. Алай бла, Къарча Эл, Къарачай Эл къуралды. Биз — сюргюнде-джесирде да, мында да Къарчаны таймай биргесине болгъанла — Адурхай, Будуян, Науруз, Трам шагъатлыкъ этерге боллукъбуз: Къарча Тейрини буйругъунда джюрюйдю, андан изин болмай бир атлам да этмейди — сюргюнден да, Тейри Къарчагъа белги бергенинде, ол бизни джолгъа алай къурагъан эди. Тейрини келечисиди Къарча.

Халкъ гюрюлдеди. Аскер къауумла муджуралары бла къалкъанларын зынгырдатдыла, Минги Тау сураты болгъан минг-минг кёк байракъ чайкъалды. Бир-бир байракълада барс, бир-бир байракълада бёрю — экиси да Минги Тауну сакълаб тургъан тюрк алан белгиле.

Кеси къурагъан Къарачай къралны Байрагъы бла Тамгъасыны араларында олтура эди Къарча. Тамгъа мазаллы къалкъанны джасай эди. Эки башлы эди — бир тёнгекден ёсген бёрю баш бла барс башдан къуралгъан эди Тамгъа. Байракъ а, таулада чууакъ Кёкча, кём-кёк эди, андан ышарыб къарай эди Минги Тау.

Халкъ бираз шош болгъанында, Адурхай сёзню Къарчагъа - береди.

Сыйлы алан халкъы! Тейри адамлары!
Багъалы къарнашларым, эгечлерим, къандашларым!
Бюгюннгю кюн — бизни тарихибизде, джашауубузда, узакъ, къыйын джолубузда эм уллу, эм огъурлу кюнлени бириди. Темир тюб этген алан халкъ, Темир кюл этген джуртуна джангыдан джыйылыб, Юй-Кюн болуб башлагъанбыз. Къадау Ташыбызны, Джангыз Терегибизни да къуруталмагъанды Темир. Темир ёлгенди, биз а джангыдан Эл-Кърал болдукъ — аны белгилерге джыйылгъанбыз бюгюн. Бизни джесирден къайтарыб, Джуртубузда да кърал болургъа онг берген Чексиз Кючге — Тейрибизге махтау!

...Тейрибизге махтау! Тейрибизге махтау!! Тейрибизге махтау!!!

Халкъны ауазын Джурту къатлаб къайтарды — къаяла, таула гюрюлдедиле. Бу кёзюуде адам ийнанмаз иш болду — чууакъ Кёк кюкюреди. Къарчаны ызындан адамла да тобукъланыб, къолларын Кёкге узатыб, джангыдан махтау салдыла Тейриге. Къарча сёзюн андан ары бардырды.

Джамагъат, кесигиз кёресиз, Тейри бизге разылыгъын билдирди, къуралгъан Элибизни-къралыбызны алгъышлады. Алай а, быллай кюннге къаллай сынауладан ётюб джетдик биз.
Биз нек хорлатхан эдик кесибизни Асхакъ Темирге? Алан къралыбызны тюб а нек этерге къойгъан эди Тейри, бизге да сюргюн-джесир азабны нек сынатды?

Уллу кёллю болгъаныбыз ючюн, хар бир эл кесин киши хорлаялмаз къадамагъа санагъаны ючюн. Бирлик болмагъаны ючюн. Ма аны ючюн тюб болду Алан къралыбыз, ма аны ючюн къырылды халкъыбыз, биз сабийле да сюргюнню сынадыкъ. Тейри ачы дерс бергенди бизге. Аны унутсакъ, джангы къыйынлыкъла джетер деб къоркъама. Андан сора да, чабыуулгъа, джортууулгъа джюрюгенле, къул тутханла джетише эдиле. Тейри аны ючюн да чамланнган болур эди.

Бюгюн биз къурагъан Элде къул-бий боллукъ тюлдю. Барыбыз да эркин, ёзден адамлабыз. Барыбыз да бир Тейрини адамларыбыз. Мен саулукъда джангыз бир къарачайлы башхагъа не бий, не къул боллукъ тюлдю — биз, джангыз Тейриге бойсуннган, Ол бизге буюргъан джорукъла бла джашагъан, эркин алан халкъбыз. Тейри мени ауузум бла айтхан джорукълагъа таяна джашамасакъ мындан ары, Тейри чамланыргъа боллукъду. Ол чамланнгандан а сакъланайыкъ.

Къайтарама: Алан къралда къул-бий-ёзден деген айрылыкъ уллу эди. Бирлик, бирикмеклик джокъ эди халкъда. Темирни бирикген аскер кючю бар эди — аны ючюн хорлагъанды ол.
Къарачай Элде айрылыкъ боллукъ тюлдю — къул-бий деген юлешиниу тарихде къаллыкъды. Эркин адамладан, ёзден халкъдан къуралады Къарачай Эл.
Бютеухалкъ джыйылыуда айырыла турлукъдула Башчы да, Тёре да. Алай айырылгъан Башчыгъа, Тёреге сыйынмагъан - Элден кетерге керек боллукъду.
Тышындан къошулгъанла, къачхынчыла, бизни джерибизге, Элибизге киргенле — ант таякъны тюбю бла ётюб, бизни бирибизча боллукъдула. Алай а, антларын бузуб, аманлыкъ иш этселе, элден къысталгъан бла къалмай, къачхан къралларына къайтарыллыкъдыла.
Ёлюм къаза буюрулады: тахсаларыбызны джаугъа билдириб, джау джанына кёчюб, халкъыбызгъа-джуртубузгъа къоркъуу салгъаннга; тиширыугъа артыкълыкъ этгеннге; сабий урлагъаннга неда урлатханнга. Башхала — Тёре оноу этгенча.

Энди бизни Халкъ этген, Эл этген не болгъанын айтыргъа излейме.
Биз сюргюнде, джесирликде бюгюлмей, тобукъланмай, аякъ юсюнде, сюелгенлей тургъан эсек — ол эм алгъа — Тейрибизни кючюнденди. Биз динибизге кертилей къалгъанбыз, Кёк да бизни атыб къоймагъанды — сынауладан да ётдюрюб, джуртубузгъа къайтаргъанды. Бизни сакълагъан экинчи къудурет — ол — тилибизди. Биз аны унутсакъ — башха тилни алсакъ — Джуртха къайытыргъа да излерми эдик?
Динибиз бла тилибиз сакълагъандыла бизни башхаланы ичинде эриб, тас болуб кетиуден. Бир Тейриге бойсуннганыбыз, бир тилде сёлешгенибиз — бу экиси болгъандыла бизни сюргюнде сакълагъан да, Джуртубузгъа къайтаргъан да. Динин, тилин сакълаялгъан халкъ — дуниядан тас боллукъ тюлдю. Бизге да, келлик тёлюлеге да эм уллу борч Тейриден, эм уллу аманат ата-бабаладан — динибизге, тилибизге керти болуу, тюз туруу. Алагъа тюз турсакъ, бек болсакъ — зулму Джуртубуздан айырса да, ала бизни ызыбызгъа къайтарлыкъдыла, ала бла ангыбыз-эсибиз джукъланныкъ тюлдю. Аладан айырылсакъ а, Джуртда турсакъ да — тюб боллукъбуз.
Бизге, Динибизни, Тилибизни сакълаб, ёмюрлеге Джуртубузда джашар онг берсин Тейрибиз.

Халкъ Къарчагъа разылыгъын харс уруб, къалкъанланы зынгырдатыб билдирди. Къарча алайдан джыйыны бла Къадау Ташха барды. Къадау Ташха таяныб, Къарачай Элни хакъындан талай оноу этди. Ол заманладан бери къадау ташны эки аты барды — Къарачайны Къадау Ташы неда Къарчаны Къадау Ташы.

9
КЪАРЧА

Ана тилими тузун джаладым
Туугьан джерими сууун ичер ючюн.
...Къадау ташха къабланыб джыладым:
Джашадым, ёлдюм ма бу джер ючюн.

Джюрегими кесим кесдим, таладым
Дуния малгьа алданмасын деб.
Сезимлериме къатылыб турдум
Джуртха сюймеклик алда болсун деб.

Халкъымы кёбюсю къырылыб,
Атасыз-анасыз, джуртсуз къалгьанымда да,
Ёксюзме, эссизме, насыбсызма дерге
Ана тилибизге ырысладым.

Ана тилимде табдым халкъымы
Къанын-джанын, ёлгенин-сауун да,
Ана тилимде табдым джуртуму
Агьачын-ташын, доммайын-бууун да.

Ол – къыбылада да къыблама болду
Тарихибизни кёргюзтюб тургьан,
Ол къыямада да къыблама болду
Къутулур джолубузну кёргюзтюб тургьан.

От тёбеси болуб да къалды
Ишлеген юйюбюз, джыйгьан байлыгьыбыз.
Тенгизде батмады, тюзде къалмады
Ана тилибиз – байрагьыбыз.

Ана тилибиз сакълады бизни,
Биз да кюрешдик сакъларгъа аны.
Кимлеге болса да къошулуб къалмай,
Аны сыйладыкъ. Аны ючюн сайладыкъ
Джуртубузну – мийик тауланы.

Талай кере тюшдю бизге джуртсуз къалыргъа,
Анча кере хорлам бла къайытдыкъ.
Ана тилибиз саулукъда
Ёлмезлигибизни ангыладыкъ.

Ана тилими тузун джаладым
Ата Джуртуму сууун ичер ючюн.
...Къадау Ташха таяныб джырладым:
Туугъаным, ёлгеним да ма бу джер ючюн.


Къарча къурагъан Эл — Къарачай Эл — 400 джылны душманлагъа бой бермей чыдагъанды, 1828-чи джыл Ору патчахны аскери Хасаука урушда хорлаб, Орусха къошхунчу. Андан бери Къарча отубуз джукъланнгандан джукълана, къарысуздан къарыусуз бола келеди. Бюгюн къуру къызыулары къалгъанды. Миллет ангыбыз, тарих эсибиз бар эсе, къургъакъ отун салыб, юфгюрюб, аны джангыдан джандырлыкъбыз, алай болмаса уа...

Къарча къурагъан, Къарча аманат этген Элибиз бармыды?
Къарча аманат этген Тилибизге уа къоркъуу бармыды? Саумуду тилибиз?
Тейриден Аллахха келтиргенди джолубуз. Аллахны сёзюн Анаяса этиб, Аллах буюргъанча джашайбызмы?
Биз Темирни сюргюнюнден къутулгъан халкъ, динибиз-тилибиз-джуртубуз дей джашасакъ, Аллах джангы сюргюнню — Къурчну сюргюнюн сынатырмы эди бизге?

Биз — эки кере сойкъырым, сюргюн сынагъан халкъ — алай нек болгъанын ангылаб, бир-бирибизни багъалата, бир-бирибизни къаты тута, бир-бирибизге билек, дагъан бола, билебизми? «Хакъ кимден, неден да башды» деб, тенгни, шохну, джууукъну джанында тюл, тюзлюк джанында болабызмы? Хакъ джолда барабызмы?

Не сакълайды бизни алда — ёлюммю, джашауму?
Изменено: Sabr - 25.04.2013 01:01:30
Читают тему (гостей: 1)

Форум  Мобильный | Стационарный