Билал - Уллу Поэтди. Поэзияны Дуниясында кесини Тоханасы барды.
Бусагъатда Къарачайдан узакъда джашагъанлыгъына, джаны - къаныбла да ДЖУРТУНДАДЫ.
Билал бизге кимди ?
Бу соруугъа джууаб излегенлени, Билалны ПОЭЗИЯСЫН сюйгенлени бу бетге чакъырама.

Сапар Ёзден. Басханстан.
Турна Аууш.

АНГ-ТАНГ

Къарангы.
Къор болмаз анга ангы.
Къарангы.
Къор болмаз санга ангы:
Анг ? танг.

КЕСИБИЗГЕ УШАРБЫЗ

Акъны, къараны да кёр:
Хар кёргенинг ? дерс кёреме.
Узакъ, джууукъ эсе да кёр,
Мен Аллахны эсгереме.

Тынгылайма айталмай джукъ:
Сыйрат кёпюрден ётеме.
Айгьа, джулдузгьа джууукъ
Джуртума сагьыш этеме.

Мен Акропольда болдум,
Иерусалимни да кёрдюм.
Кавказгьа узалыб къолум,
"Халкъым", ? деб, саудан ёлдюм.

Бирси халкъ сакълагъан тенгли
Къотур терегин, ташын
Къарачай сакълаялмайды
Таб закий къызын, джашын.

Нарт джуртубуз ? ариу, бай,
Тилибиз эсе ? алай,
Динибиз эсе ? онглу,
Биз кесибиз а ? онгсуз.

Онг къолубуз ? Къуранда,
Андан хапарлы уа ? аз.
Тарихибиз ? тубанда,
Сабий билиб къууанмаз.

Урумуна, чууутуна
Не этериксе сукъланмай,
Биз тас болуб барабыз,
Бир затыбыз сакъланмай.

Биз тас болуб барабыз...
Бизден неди бошагьан?
Мадар табсын халкъына
Мен "Эрме" деб, джашагьан.

Къарнын ким да асрайды,
Таб джаныуар, кийик да.
Аны ангыламагъаннга
Не этебиз кюйюб да.

Биз хайуан тюл эсек,
Тил да, тин да бар эсе,
Джан да, бет да бар эсе,
Ангы, ёт да бар эсе,

Гюнах-сууаб ? хакъ эсе,
Сюрюу болмай, халкъ эсек,
Адамлыкъгьа сакъ эсек
Кимден, неденди къоркъуу?

Илму, тарих, санат да ?
Кюрешмейик санаб да ?
Хар небиз айныр, ёсер,
Ёлюмню джолун кесер.

Адам эсек, халкъ эсек,
Тас болмайын джашарбыз.
Не заманда, къайда да
Кесибизге ушарбыз.

Крит айрымканны кьаты.
Апрелни 7, 1992 дж.

КЪРАЛ БОЛУР КЪАРАЧАЙ

Къалапеледе ургьанбыз бу джуртлагьа къазыКъ,
Адамча, Эрча джашагьанбыз таш башында да ? тауладА.
Рахат кюн да болгьанбыз джурт сакъларгьа хазыР,
Алан къралыбыз да белгили эди дуниядА.
Чыртда эсде джокъ эди келир деб къаЧ.
Ай медет, Асхакъ Темирден сора да къырды эминА...
Иншаллах, къраллыгьын ызына алыр КъарачаЙ.

Къачан да бизни джолубуз ? ачыКъ,
Ат басханны джер биледи къайда дА.
Рысхыбызгьа, джуртубузгьа джутланнган а ? ачыР,
Адамлыгьы болгьанны чакъырабыз тойгъа дА.
Чомартлыгьыбыз, халаллыгъыбыз ? кесибизге да къууанЧ.
Ашхыладан болсакъ, атыб къоймаз Аллах дА,
Иншаллах, джангыдан кърал болур КъарачаЙ.

Къара, эки джагъасы Къарачай болгьаны ючюн, бу назмучуКъ
Ашыгьыш барады тау сууча, болуб таза да, терк дА.
Республика болур Къарачай, Джумхуриет болуР,
Аны ючюн кюрешмеген эркиши тюлдю, киймесин бёрк дА.
Чынг деу тауладан бири ? Минги Тау ? беред бизге кюЧ:
Ата-бабала да сагъайыб сакълайлА,
Инша Аллах, бурунча кърал болур КъарачаЙ!

Марсель, 16. 04. 1992 дж.

ФАКЪЫРА

"Джокъду мени барыр джерим,
Джокъду мени къалыр джерим",-
Деди.

Сордум анга:
?Джокъмуд сени Ата джуртунг,
Джокъмуд сени Ана тилинг,
Аллахынгдамы джокъду сени?!?.

КЪАРАЧАЙ КЁЛ

120 миллионов кюри радиоактивности ? в два с половиной раза больше, чем было выброшено в ок?ружающую среду при аварии на ЧАЭС ? плещется сегодня под открытым небом в озере Карачай. Собственно, какое это озеро, Карачай... Это от-крытое хранилище жидких среднеактивных отхо?дов ? "продуктов" деятельности печально знаменитого предприятия "Маяк" ("МН" ? 43, 25. 10. 1992г.)

Азатлыкъгьа кёлю бла термилген
Къарачай кёлюбюзден бошаб огъуна къойгьандыла:
Анга ? ол тазалыкъгьа ? ёлюр от къуйгъандыла
120 миллион кюри бла тергелген.

Ол уу къуйгъанланы бабалары болурмелле
Кетген ёмюрледе бизге эминаны джайгьан да?
Ызы бла Хасаука урушда къырыб,
Къалгьан хуртдагыбызны тарбыууннга тыйгьан да?

Артдаракъда кёчюрген да, джойгьан да
Ол юзюкден фыргъауунла тюлмелле?
Бюгюн бизни къраллыкъсыз къойгьан да
Ол къауумдан Амантишле тюлмюлле?

...Да бошай бошадыла Къарачай кёлден ?
Къаллай бир джылны кир къуюб турдула:
Ата джурт, ана тил деб эсгергенлени
Басдыла, асдыла, ГУЛАГлагъа урдула.

Бошадыла Къарачай кёлден ?
Ичкичиликни-хаулеликни джайдыла, орнатдыла.
Къралгьа джау ? адамбыз, халкъбыз деб баш кёлтюрген,
Аланы кече-кюн бла къурутдула, къоратдыла.

"...Рахатлыкъ, эркинлик, джер да ? сизге",?
Дегенлери ючюн большевиклени баш этдик.
Фыргьауунланы сёзлерине ийнаныб,
Башчыларын халкъыбызгьа джаш этдик.

Партиягьа тёшек боллукъларын билмей,
Советлеге сайладыкъ ? власт этиб.
Ала уа, кюч-къарыу алгъанларында,
Бизни къул этерге кюрешдиле къаст этиб.

Джерибизни, мюлкюбюзню, тилибизни, динибизни да
Сыйырыб алыб, къуру джуртха къаратыб къойдула.
Алай а артда Джуртубузну да сыйырыб,
Къабырларыбызгьа дери чачдыла, ойдула.

Тонгузну аласы-къарасы джокъ дегенлей,
Орус патчахы, коммунист патчахы да бизге бир.
Мыкалай-Сталин-Суслов империя,
Къалгьан империялача кёбер, чёгер, ёлюр.

Алай а энди Къарачай кёлге не оноу?
Алай а энди Къарачай халкъгьа не оноу?
Ол ызына аязыб, тирилиб кетерми,
Джашау этерми ариуланыб, джангырыб?!

1992 джыл, ноябрны 2

ЭКИ КЪАРАМ

Даулаша келдик да,
Тирелдик бузгьа:
Сен ? ташха абынаса,
Мен а ? джулдузгьа.

Харам санынг тартады
Сени топуракъгьа.
Мени халал джаным а ?
Кёкге, чуууакъгьа.

"Бошалад,- дейсе,- джашау
Ёлюм бла джерде."
Джанны ёлюмсюз болгьанын
Сезсенгед бирде...

Бу дуниягъа джутланнгандан
Къаласа ёлюб.
Мен а башха дунияланы
Турама кёрюб.

Мен а таша затланы да
Турама сезиб.
Сеннге къалай джетдирейим
Аллахны сёзюн?

Хаух дунияны джукъусу,
Букъусу басыб,
Сени сангырау этсе да,
Сёлешдим базыб.

Сёлешгенлигиме уа ?
Тирелдик бузгьа:
Сен сын ташха къарайса,
Мен ? Ай бла джулдузгьа.

БЮГЮЛМЕЗЛИКНИ БЮГАЛМАЗ КИШИ ДА

Джайча кёрюнеди джуртуму къышы да,
Сууугъу да ? джанкъозча ингил.
Бюгюлмезликни бюгалмаз киши да,
Кёлюм да, Тауум да ? Минги.

Джылан къабындан джийиргеннгенча,
Тилине, халкъына ыйлыгьады къанау.
Мени уа ? нарт Ёрюзмекден, Къарчадан келгенича ?
Сёзюм да, Ташым да ? къадау.

Тюзлюгюм: "къоркъма,- дейди,- джукъдан",
Кёкге къарагьаннга кёрюнеди джулдуз да.
Джууукъ, тенг кёб болсала да Джуртда,
Джюрек а, Терек а ? джангызла.

Алай а Аллах да джангызды ?
Джангызланы ол къоймаз атыб.
Кечени ауурлугьу да дженгнгеннге ушайды ?
Азатлыкъ тангы келеди атыб.

Бизни тыймазла бугьоу да, сынджыр да,
Амантишле турсала да халкъларын сатыб.
Горда бычакъча, Ай да джангыды-къынгырды ?
Азатлыкъ тангы келеди атыб.

Ёлмезлик джокъду. Къачан болса да,
Биз да кирликбиз кёрге-къабыргьа.
Джурт, халкъ ючюн кюрешген боллукъду
Халкъны эсинде къалыргъа.

Ауруугьа, къартлыкъгъа къоймай тёрт санымы
Бюгюн Къарачайыма къалкъан болалсам,
Анга келлик палахны тыялсам,
Халкъыма къоялсам джаш джанымы ?

Ол болур адамлыкъ деген,
Джигитлик, ёлюмсюзлюк деген да ол болур?
Джанын халкъындан татлы кёрген а
Ол ким бла болур, ким болур?

Джайча кёрюнеди джуртуму къышы да,
Сууугьу да ? джанкъозча ингил.
Бюгюлмезликни бюгалмаз киши да,
Кёлюм да, Тауум да ? Минги.

ЭКИ ДЖОЛ АЙЫРЫЛГЪАН ДЖЕРДЕ

- Юсюмде джылы кийимим джокъ,
Тагьайларым, ыргьагьым, хыджим да джокъ,
Илиниб, ауушдан ётерча.
Тёрт джаным тауду.

- Тёрт санынг сауду.
Этерсе мадар. Бар.
Къар, джар сени тыймазла:
Кёлюнг таймаса,
Аякъларынг таймазла.

- Джангызма.
- Джандар да джангыз эд...
- Сауут-сабам джокъду.
- Сауут деген нед? Бар эселе бет бла ёт.

- Джан бирди.
- Ата джуртунг, халкъынг да бирди.
Барыбызны джаратхан
Аллаху тагьала да бирди.

Кесингден кёлюнг чыкъгьандан эсе,
Тёнгегингден джанынг чыкъсын.
Топуракъда чиририк санланы
Аяма.
Эртде-кеч болса да чыгъарыкъ джанны,
Къызгъанма.
Къызбайлыкъ этиб,
Джууукъну-тенгни уялтма.

Хасаукачы Умарча сермешиб ёлген ?
Ол эркишиге насыбды, сыйды.
Керек кюн джигитлик этген ?
Ачемезге, Татаркъаннга тенгди.

Ата джуртун, халкъын сакълай,
Аталаны, эгечлени, сабийлени джакълай,
Джашагъан, ёлген неден да башды.

- Тёрт джаным джауду.
- Тёрт санынг сауду.
Тау да сеники, джол да сеники,
Таб джау да сеники.

Туудукълары эсенг
Аланланы-асланы,
Къоярса бу къарыусуз
Дыгаласланы.

Хорларса кёлсюзлюкню,
Белгисизликни.
Белгиси болурса
Ёлюмсюзлюкню.
Алгъа.

МИНГИ ДЖЫРЧЫ

Къралда эм онглу джырчыгъа саналды.
Усталыкъны джетинчи къатына джетди.
Байлыкъ бла, махдау бла да сыналды ?
Терилмей, тюрленмей аладан да ётдю.

Бирле кибик, кимни арбасына минсе,
Аны джырын джырлаб да бармады.
Амалсыз болуб айтса, артда тобагьа къайта,
Тюз турду, ассы болмады.

Джаннга къоркъуулуд деб, Джырчы Сымайыл
Назму этерин а къоймады.
Къыйын кёзюуде да эски хамайыл
Аны джанындан таймады.

Халкъы бла бирге аджал базманда
14 джыл турду Орта Азияда да:
Бычакъны ауузунда да кертилей къалды
Аллахха, Поэзиягьа да!

Халкъ къайытхандан сора да, фыргъауунла,
Тюрлю-тюрлю амантишле бирлешдиле.
"Аллах джокъду де,"- деб, Джырчыны
Ийманындан чыгьарыргьа кюрешдиле.

Алай а, бурун огьуна, Ибилисге
Сымайыл не айтханы, не этгени белгилиди.
Файгьамбарны, Джырчыны да сёзю
Юлгюлюдю, бизге юлгюдю.

Джырчыны ауузун байларгьа кюрешдиле,
Бёрю ауузун байлагъанча.
Ёзге аны ауазы келиб турду,
Кёк кюкюрегенча, джашнагьанча.

Аллахха шукур, джыр-назму гяхиник
Энди ура тебрегенди джуртха да.
Джырчыгьа джол бермеген
Къайдагьы къамыжакъгъа, къуртха да,

Джукъ айтмайын бир къояйыкъ.
Закийни хорларыкъ кюч джокъду.
Фахму да къаллыкъды Поэзияда
Зарлагъа уа орун джокъду.

Минги Таугьа Минги Джырны
Сымайыл болмаса ким эталды?
Поэзия чырагьын джукълатмай
Тенгизден-теркден да ким ёталды?

Къадар Минги Тауну джаратды,
Сымайыл а ? Минги Джырны.
Элли джылдан китабы чыкъды,
Алгъышлайыкъ Джангы Джылны.

Айхай, ол аны кёрмез,
Джангы назму да джазалмаз.
Минги Таууна бурулуб
Энди намаз да къылалмаз.

Минг тауну башы ? Минги Тау,
Минг джырны башы ? Сымайыл.
Минги Джырчы бла Минги Тау
Биз халкъны джулдузу, Айы.

Джырчыны къабхан сокъур чибинле
Кетерле, унутулурла.
Аны къабырына уа ? зияратха
Закийле да джюрюб турурла.

Джангыз Джырчыны осуятына,
Биз керти бола билейик.
Ана тилибизге, Поэзиягъа
Аныча къуллукъ этейик.

Алданмайыкъ дуния малгъа,
Ызындан кёб да сюрмейик.
Ёллюк джанла бир ёлюмсюз зат къоймай
Бу къара джерге кирмейик.

МИЛЛЕТ АНГЫБЫЗ БАРМЫДЫ?

Кюн тийиб, кюле турады,
Джангур да джауа тургьанлай,
Бизни тилибиз а ёле турады,
Кёзюбюз джана тургьанлай.

Ёле турады ана тилибиз,
Билмеген кибик этмейик.
Не халда джюрюйд ой джаш тёлюбюз,
Хей, гяуур болуб кетмейик.

Ёзеги къуруб, къабугъу къалгьан ?
Миллетге саналыб билмейме.
Джурту ? Къарачай, аты ? Къарачай,
Къарачай адам а ? кёрмейме.

Бизни джолубуз мияла буз эд,
Бузну юсю уа ? къар эди.
Ёзге джуртунда халкъ талкъ болур деб,
Кимни эсинде бар эди.

Кимни эсинде бар эди,
Халкъ къраллыгьын алмаз деб.
Сора неге юрюлюб келген эк
"Ой Шам Къарачай, Кавказ",-деб.

Биз ? тюзде къалгьан къой сюрюу,
Энчи Республика болмасакъ.
Миллет ангыбыз бармыды бизни,
Къраллыгъыбызны алмасакъ?!
09.01.1993

Лайпанланы Билалны ЧЫГЪАРМАЛАРЫНЫ БИРИНЧИ ТОМУНА назмула бу китабла бла дефтерледен сайланнгандыла:

?Сенсе мени насыбым? /1970-1975 джылла/;
?Бусакъла? /1975-1980 джылла/;
?Дуния сейирлиги? /1980-1984 джылла/;
?Джангы Ай бла джулдуз? /1989-1993 джылла/.

Биринчи томгъа къошакъ:
?Джазгъы джабалакъ? /1960-1970 джылла/.

Салам!

В России настоящий ПОЭТ всегда гоним, ибо он противостоит лжи и гнету чинуш и крючкотворцев.
Поэтому ПОЭТ в России больше ,чем поэт! (с)

Сау бол ,ПОЭТ!

БИЛАЛ ЛАЙПАНОВ ? ПОЭТ, ПОЛИТИК, ?ETHNIC ENTERPRISER?

В ранние 1920-е годы кавказские горцы, еще не знавшие и даже не предчувствовавшие, какой ценой предстоит им самим и их потомкам оплатить великое заблуждение революционных переворотов и социалистических экспериментов, очень доверчиво относились к жившим в далеких северных российских столицах пролетарским вождям. Тогда акыны и ашуги слагали героические сказы и песни о Ленине, и люди в еще не радиофицированных горных аулах и степных станицах пересказывали эти легенды и пели на своих языках, на свой лад эти песни, которые согревали их сердца надеждой и возбуждали верой в возможное чудо. Позднее Расул Гамзатов расскажет об этих людях:

... Как мечтают морозной зимой о весне
И, как в полдень палящий, мечтают о тени,
Так усталым, измученным людям во сне
Снился Ленин.

Им казалось: он был выше сосен и гор,
Вынет шашку ? враги разбегаются в страхе.
Им казалось, что острый, как лезвие, взор
И блестит и горит из-под черной папахи....

К счастью для Билала Лайпанова, на Ленина он не похож, и к счастью для карачаевцев наступившего 21 века, им давно уже не снятся богатыри-освободители. И, все же, мне кажется, что если бы сегодня аксакалов аула Хурзук, хорошо знающих древний род Лайпановых и не забывающих об удивительной судьбе его младшего представителя, ставшего в далекой Москве известным ?джазыучу? (писателем), или карачаевских школьников, слышавших от своих родителей о бушевавших здесь дни и ночи бессрочных митингах поздней осени 1991 года и о пламенном ораторе и вдохновителе этих митингов, попросили нарисовать, красками или словами, портрет Билала Лайпанова ? непременно появились бы и черная папаха, и сверкающий взор, и стать и рост, сопоставимые с высотой Священного Древа Родины и твердостью Священного Камня Карачая ? символами родной земли и национального духа карачаевцев. А в обычной жизни, в столичной круговерти, в сутолоке московского метро, в стандартной квартире пыльного микрорайона Текстильщики, среди земляков, образующих небольшую карачаево-балкарскую общину в Москве, и среди своих московских коллег, Билал Лайпанов ? обыкновенный человек, скромный, ничем вызывающим не приметный, и ничто человеческое не чуждо ему в этой повседневности ? ни каждодневная забота о хлебе насущном, ни ответственность за свою маленькую семью, ни тревога за сына перед надвигающейся тенью призыва в армию, ни разочарования в неверных друзьях, ни обманчивые иллюзии, ни отчаянное бессилие перед собственным государством, которое уже привычно предстает перед своими гражданами в обличье насильника под черной маской и в пятнистой омоновской униформе.

Однако, мощная радиация духовной энергии, ее стремительные и неожиданные выбросы за черту обычного и за черту возможного, выше стандартного и выше оптимального уровня работоспособности, веры, мужества, гражданской инициативы и заинтересованности в общем деле, солидарности с далекими и близкими соотечественниками и единомышленниками вырывают Билала Лайпанова из рутинной среды, поднимают его на высокий пьедестал, формируют исключительные качества лидера национального и правозащитного движения. Сегодня и национальное карачаевское, и интернациональное правозащитное движения переживают в России далеко не лучшие свои времена: кризис, спад активности, сужение социальной базы, отчаяние и страх изверившихся людей, снова готовых покориться авторитарной системе и жить по принципу ?лишь бы не было хуже ? лишь бы не было войны? ? всё это размывает почву, наполняет неизбывной горечью правды слова, начертанные на новых нагрудных значках, заказанных к 2003 году Обществом ?Мемориал?: ?Сталин умер полвека назад, а в России снова окаянные дни?.

В ?окаянные дни? трудно быть ?вождем и трибуном?, лидером национального движения, едва пульсирующего последними истекающими надеждами. Трудно говорить в пустоту. Но пока голос Билала Лайпанова, обретая стальную твердость категорических императивов, серебряную нежность искренней любви к своей Родине, заполняя грозящий образоваться духовный вакуум, разрывая пустоту и находя хотя бы отдаленное эхо в пространстве Кавказских гор, звучит с трибун столичных и международных конгрессов и конференций, со страниц московской и зарубежной печати, окрашивает политические статьи цветами и мелодиями высокой поэзии и придает лирическим стихам кристальную четкость политических деклараций, ? до тех пор исторический шанс и Карачая, и всей России еще не утрачен. Это шанс на развитие демократии, на завоевание свободы, на защиту национального и личного достоинства каждого народа и каждого человека.

Можно найти немало высоких эпитетов, которыми удалось бы справедливо и точно (а может быть, и не всегда справедливо, и не очень точно, ведь, как известно, ?лицом к лицу лица не разглядеть ? большое видится на расстоянье?, а нам-то приходится жить и работать ?лицом к лицу?, остро и болезненно ощущая каждую промелькнувшую тень и даже малейший импульс невольного расслабления или случайного движения в сторону) характеризовать Билала Лайпанова как общественного деятеля, как идеолога государственной автономии Карачая, как защитника прав своего народа и всех репрессированных народов, подвергшихся в прошлом унижению, геноциду или оказавшихся сегодня под угрозой истребления, как энергичного журналиста, редактора и издателя (зеленые тома его ?Ас-Алана?, доведенного уже до десятого выпуска, никак нельзя не заметить в панораме современного литературного, исторического и политического востоковедения), как человека доверчивого и осторожного, увлекающегося и сдержанного, импульсивного и рационально-расчетливого, горячего, как южное солнце, и холодного, как снега на вершинах Кавказских гор. Но из множества возможных характеристик мне хотелось бы выбрать одну, в которой я абсолютно уверена, ? назвать один эпитет, который не имеет своего ?противовеса?, не имеет противоположного полюса в том сложном целом, какое составляют личность, характер, частная жизнь, общественная, политическая, творческая деятельность Билала Лайпанова. Суть этого определения ? в слове ?фахму? (талант).

Аллах, Небо, родные горы, великий Кавказ, гордый Карачай, родители, чья строгая любовь стала волшебной колыбелью, и далекие неизвестные предки, почти легендарные родоначальники, ? все вместе они наделили маленького мальчика, родившегося в знаменательный космический день 12 апреля, на трудном переломе драматической судьбы многострадального карачаевского народа (в 1955 году ? еще в среднеазиатской ссылке, уже на взлете надежд на скорое возвращение на Родину, в муках затянувшейся, запоздавшей, неполной и непоследовательной ?реабилитации?), великим даром. Имя этому дару ? талант. Талант самородка, талант поэта, талант человека, нашедшего неповторимые слова (как, откуда? ? великая тайна творчества!), чтобы защитить честь, чтобы запечатлеть великую историческую память своего народа, чтобы выразить его боль и надежду, отчаянье и мужество, чтобы сказать:

Земля и Небо вырастили сына,
Тепло и свет в тебе одном слились.
Твой край тебе ? и Мекка, и Медина,
Владей же им и на него молись.

Поэзия Билала Лайпанова ? это молитва о свободном Карачае. Прислушаемся же к ней в тишине, подчинимся ее колдовским ритмам, попробуем измерить невесомую алмазную тяжесть, прозрачную кристальную плотность, светозарную энергию каждой рифмы, каждого слова. Откроем книгу стихов карачаевского поэта Билала Лайпанова...

СВЕТЛАНА ЧЕРВОННАЯ,
академик Академии художественной критики,
доктор искусствоведения

источник: журнал "Ас-Алан", ?4((9), 2002

Лайпанланы Биалны чыгъармаларыны ЭКИНЧИ ТОМУНДАН назмула.

ЭКИНЧИ ТОМ (1985-1993): "Къарачайны Къадау Ташы", "Джуртда Джангыз Терек", "Джан Джурт", "Намаз замаН" дефтерледен къуралгъанды.

КЪАРАЧАЙ*
Халкъыбызны Миллет Орайдасы

Бештау джаны, Архыз, Махар, Теберди ?
Mийик джуртну бизге Тейрибиз берди,
Минги Тауну Сеннге тыйыншлы кёрдю,
Джулдуз халкъы, Тейри халкьы Къарачай!

Не залимни аллында да бюгюлмей,
Къара кюн да зркинликден тюнгюлмей,
Таш башында джашау эте келгенсе,
Ётгюр миллет, ёхтем миллет Кьарачай!

Ненча кере Кюню, Айы тутулгьан,
Анча кере джелмаууздан кьутулгьан,
Темирлеге, Кьурчлагьа да къатылгьан
Деу халисин кёргюзтгенди Кьарачай!

Юзмегенсе нартюх, арпа урлугъун,
Джигитликни, адамлыкьны кьорлугьун,
Бурун кибик кьрал кьурадынг, кьурдунг
О нарт халкьы, алан халкьы Къарачай!

Барды сени Аллахынг да, тилинг да,
Ёсюб келген сарыджилик тёлюнг да,
Къатылмазла Сеннге кьартлыкь, ёлюм да,
Ёмюрлеге джашарыкьса Кьарачай!

*белгиленнген тизгинле, эжиу халда, къайтарылыб айтылынадыла

КЕСИМЕ

Файгьамбар ашсыз-суусуз таугьа кетиб,
Аллахха джол излегенди ташада.
Татаркъан чабырларын джарлы джашчыкьгъа бериб,
Кеси джалан аякь баргьанды ташлада.

Бай джашай келмегенсе ёмюрде да.
Энди кёбмю кьалгьанды ёлюрге да.
Джюрек, ётгюрлюкден, ёхтемликден тол:
Назмучуса ? кьыйын кьадарынга тыйыншлы бол.

Назмучуса. Топракьны кьалынындан эм маджалындан
Акьсюек этиб джаратханды Тейри сени.
Чёб чакьлы бир джукъ тилеме кишиден,
Сыйлы башынгы сыйсыз этме чырт да.

Къуранда да барды "Назмучула" деб суура.
Зарланма. Сукьланма. Дуния малгьа алданма.
Неден да алгъа халкьны халкълыгъын, адамны адамлыгьын
Кёргюзтген зат ? тилиди, сёзюдю.

Эм уллу байлыкъны ? сёз байлыкьны иесисе сен.
Агьачны бийи бусакь болгьанча,
Сен да ? сёзню бийисе, сёзюнг да бий сёз болсун.
Бий а ? бай, джарлы болса да ? бийди.

Поэтге ёзен кьой, дуния да тарды.
Ёзге, ташын джалаб, сууун ичиб турсанг да,
Туугъан джуртунг, таубаш джуртунг барды.

Эркин эселе гырджын бла суу,
Къалгьан бошду, джалгьан сагъышланы кери кьуу.
Башынгы ёхтем тутханлай джаша ?
Файгьамбаргьа, Татаркьаннга да уша.

ТАНГ

Танг, кече къарангысын сыкъ.
Тансыкъ
Болгьанма сюзмеге. Сиз меннге
Джукъ айтмагьыз. Узайтмагьыз
Чабыб баргьан такъыйкъаланы.
Джан, джан. Кече-кюн да джан.
Къарангысы сыгъылгъан кече ? танг.

КИЙИК ? КЪАНЫ ТЁГЮЛЮР ДЖЕРГЕ...

Джугьутур къарт болгьанында,
Мюйюзлери да ауурлукъ этди.
Мыдах болуб, башын кёлтюрмей,
Ранда кюн турду, кече да турду.

Сора къалкъыб, кёрдю тюшюнде
Джаш кюнлери къалгьан кюнлени.
Хатерсиз уучуну шкогу джерлениб
Тургъанда да, кесине базыб джюрюучю джерлени.

Кийик асыры къызыу баргъандан,
Окъ джеталмай къалса ызындан,
Хайран болуб къалыучу уучу,
Шкок бла кийикге кёзюу къараучу уучу.

Дагыда кёрдю джугьутур тюшюнде,
Джыртхыч джаныуарны тишинден
Бир секиргени бла къутулуучусун.

Ой кырдыгы татымлы джерле,
Ташын тузча джаларча джерле,
Сюймегенингден джалларча джерле,
Сюймекликден джанарча джерле,

Сууундан суууй, къанарча джерле,
Къартлыкъда да къутурурча джерле,
Ёлюмден да къутулурча джерле.

...Ауур башын акъырын кёлтюрдю,
Къангич санларын сюеди ёрге.
Къачан эсе да анда бир иги эди деб,
Кетди къаны тёгюлюр джерге.

АЙРЫМКАН

Тенгизни арасында айрымкан,
Къыйынмы эди сеннге суудан айырылгьан?
Къыйынмыды тенгизге къайырылгъан?
Тенгизни арасында айрымкан.

ЗАМАН

Заман джоргьалаб кёзден ташайды.
Ызындан сюрюб джетгенми этериксе,
Аркъан атыб тутханмы этериксе.
Юсюнде барыргьа керек эди аны,
Териси болургъа керек эди аны,
Тейриси болургьа керек эди аны.
Заман джоргьалаб кёзден ташайды.

БУРУШ КЪУРУЛУШ, КЪУРУШ
(Тилбуруч)

Къурургьа тебресек да джашау,
Къуру буруш къурулуш уруш, ? къуруш, кьуру,
Былайын былай чанчакълаб...
Къутулсакъ да уруш бычакъдан,
Джерни къарны ичине къуруб,
Къурургьа тебрегенди джашау.

КЮННЮ ЫЗЫНДАН...

Башыма акьыл кирир заманда
Джюрегиме сюймеклик кирди.
Кюнню ызындан
Джугьутур кьаядан секирди.

ДЖАЗ

Джашил къанатлары байракълача...
Кёккёз къанатлы кьонар джер излейди.
Терезе тюбюнде нарат терекчик,
Къыш да кёгерген нарат терекчик,
Ол биз орнатхан нарат терекчик
Аны кёзюне илинмезми?

КЪАРТ

Бирем-бирем саркъдыгьыз шахаргьа,
Мени да тентиретдигиз,
Къоймадыгьыз элде джашаргьа.

Энди уа не?
Борсукъ тешиклегеча,
Кърал фатарлагьа кириб...

Джарашмайды меннге къошугьуз.
Саумуд-шаумуд, кимди хоншугъуз ?
Билгенигиз джокъ.

Эртден-ингир эшик хауаны
Сюе эдим.
Къаяланы, къабыргьада малланы
Кёре эдим.

Межгитге бара эдим
Намазгьа.
Тюрт-мюрт эте эдим
Арбазда.

Эски тонларыбызны
Тюбюбюзге атыб,
Дуппур башьнда
Кырдыкга джатыб
Къраллагьа оноу эте эдик,
Кралагьа "хрр-ейт" дей эдик.

Гюнахы кьурусун, Шогьайыб зауаллы,
Кёрсе, не этесе дер эди.
Эки мазаллы кюлтени арасында
"Чу" деб, бачханы къаты бла ётер эди.
Алай эте къачха биченин
Арбазына ташыб къоюучан эди.

Таубийни унутуб турама,
Халисни да эскердим кючден.
Ауруучу болгьан хапары бар эди,
Саулугьу бла къаламыды ичген.

Сау болур, Аллах айтса,
Элде эм къарт Аслан эди.
Он башлы юйдегисин
Азияда асрагьан эди.

Ой, хоншулагьа келин келгенде
Эшеги бла байракъ алгьан
Джашчыкъны аты къалай эди?
Алла хакъына, унутханма.

Келемет къызы, сен да кюнбетге
Асры эртде ётдюнг, Оллахий.
Бир унутхан затым болса да,
Ким эсиме тюшюрсюн энди.

Ол Ханапий деген Харамгыбыт а,
Биягьынлай турамыды экен?
Мал джазыучула келген сагьатда
Кесини малчыкъларын джашырыб,
Бизге джукъ айтмай бир къойгьан эди.

Къаракъыз а къаргьагьанын
Къоймай тура болурму энтда?
Къысырды деб ийнегин сатыб,
Ол а, эгизле табса боламыды?
Бар сора, тууарчыны
Къутсуз къатын таргъа тыйгьан эди.
...Джарлы тууарчы аты бла къачыб
Кючден къутулгьан эди дейдиле.

Арабин, джангы мектеб а ишлей болурламы?
Ансы ол эски мекямда
Къанга бузлаб, мел джазмайды деб,
Тарыгьыучу эдиле сабийле.
Он джылны балчыкъны джырыб
Къайдан къайры джюрюдюле школгьа.
Охо да, энди къутулгъандыла.

Джаз келгенди.
Месилерим, галошларым бла
Орамгъа чыкъсам,
Юйдегиле онгсунмайдыла.
Орамгьа чыгьыб да не этерикме?
Кесиме ушагьан джан-джаныуар джокъ.
Джер да бетон тюбюнде ынгычхайды,
Зауаллы кеси сабан болургьа термиле болур.

Элде уа бусагьатда аз иги тюлдю:
Халкъ сабан сюре,
Малла мушулдаб отлай.

Бирси кече кючлю джаугьан эди.
Биягьы кёпюрню суу алгьан эсе,
Адамла бластдан болушлукъ сакъламай
Джагьагьа джыйылгьан болурла.

Олсагьатда ол мен айтхан джерде ишленсе,
Суу не къобса да алалмаз эди.
Маллагъа да суу тегенеле
Джарашдырыргьа керек болур.
Бираздан а чалкъы джетер.
Элге къайытсам
Джерчигими кесиме бермезлеми экен?

Кетеме,- деди къарт.
Я Аллах сен сау тангнга чыгьар.
Танг къаралдысы бла кетеме.

Эртден бла ишге чачылырла...
Оноуну артха къоймайым,- деди.
Мен кетеме деб шыбырдады.
Кетеме деб ауазын кёлтюртдю.
Кетеме деб аямай къычырды да,
Кючсюнюб ауур ахсынды.
Юйдегиси юсюне басынды.

- Бирем-бирем саркъдыгьыз шахаргьа.
Мени да тентиретдигиз, титиретдигиз,
Къоймадыгьыз элде ёлюрге.
Энди уа не?
Тёрт джанымда тёрт къабыргъа,
Киргенчама тар къабыргьа.
Эшикде да не этейим,
Юйде да не этейим.
Кечем да сагъыш, кюнюм да сагьыш.

Кетеме мен,
Элде юйюме элтмесегиз,
Ёллюкме мен.
Ёлсем а къайда асрарсыз?
Къалай асрарсыз?

Келин, кийимлерими джарашдыр.
Джаш, ачхангы-бочхангы къурашдыр.
Юйюмю ызына сатыб алыгьыз,
Мени элтиб ичине салыгьыз.

Былай боллугьун сезген эдим.
Этген къоркъууума тюбедим.
Боллукъду тёзгеним?.

Экинчи кюн къартны элинде
Къучакъламагьан, тансыкъламагьан джокъ эди.
Ол мухаджирликден не къазауатдан
Къайытханнга тенг болгьан эди.

Къаракъыз огьуна алгъыш этди:
Артыбызда къалгьын, къабырыбызгъа салгьын.
Къарт аны къаргьышха санады,
Кёбюсю уа алгьышха тергедиле.

Къарт элине къайытды.
Джашларындан да къайсысы болса да,
Сюйсе, сюймесе да
Элге къайтырыкъды энди.

КЪЫСХА "И"-ЙИНГМЕ СЕНИ

Къарачай!
Мен къысха "и"-йингме сени.

Алай а, бёркюмю ёрге атыб,
Къууанама,
Гитче бармакъ да асыу дегенлей,
Мен да бир джугьунга джарагъаныма,
Мен да сеннге керек болгьаныма.

Болмасам да сени башынг ?
?Къ? харифинг ? Къарчанг ? Къадау Ташынг,
Болмасам да сени
"Ара"- лыгьынг, аралыгьынг, ара багьананг,
Къысхакъыл, къысха "и" болсам да,
Узун этерге излейме джашауунгу, тарихинги.

Сени къурагъан харифлени
Ызларындан барама джарым чалкъычыча.
Сен саулукъда меннге ёлюм джокъ,
Дюрюден чыкъмам джаным чыкъгьынчы.

Сени башынг огьай,
Аягьынг болгьаным да,
Башыма сыйды.
Алай а, аякъсыз
Тёнгек, баш да неди?
Алай а аласыз
Аякъ а неди?

Къарачай!
Мен сени сафынгда ёлюмсюзме.
Сенсиз ? терекден юзюлген чапракъ ?
Магьанасызма, джансызма, ёксюзме.

Къарачай! Биз
Бир-бирибизни къурайбыз.
Сёзню къурайбыз.
Тилни къурайбыз.
Халкъны къурайбыз. Алай джашайбыз.

Ансы, биз ? джети хариф ?
Джети сынаудан ёталмай,
Джети джол айырылгьан джерде
Биригиб оноу эталмай,
Гитче уллугъа тынгыламай,
Уллу гитчеге тынгыламай,
Бир-бирибизге къайырылыб,
Айры болуб, айырылыб,
Чачылсакъ ? Къарачай чачылды.
Джулдузла да, кёк да турурла,
Джети джулдуз а джокъ ? Джетегейли джокъ.
Кёк къалай джарлы кёрюнюр.

Къарачай!
Мен сени къысха "и"-йинг болгьанча,
Сен кесинг да адам улуну
Къысха "и"-йи эсенг да, ким биледи.
Адам улу кеси да ? къадарны къысха "и"-йи,
Къадар кеси да Ёмюрлюкню къысха "и"-йи...

Къарачай!
Сен заманладан, аламладан да ётюб,
Аякъларынг, къанатларынг да сынаргьа джетиб,
Балчыкъны, къарны, къарангыны да джырыб,
Кюн джарыкъгьа кюн джарыкъча баргъан
Дюлдюр эсенг,
Чубур тюйюлген къуйругъунгма сени.

Башха затха фахмум, къарыуум джетмей,
Сени чибинден къорургьа джарай эсем да къуру ?
Ол да насыбды.

Къарачай юйню
Тюб ташы, къабыргъасы да тюл,
Терезеси, эшиги да тюл,-
Оджагъыма мен.
Юй ? джылыудан, мен а ? къурумдан
Тола барабыз.

Юйде от этилгени,
Къазан къайнагъаны,
Оджакъдан тютюн чыкъгъаны ?
Халкъым джашагъаны
Къууанчды меннге.

Мен ? оджакъ,
Къурумдан, джалындан тола эсем да,
Джанымдан тоя эсем да, ?
Бир исси, бир суукъ бола эсем да,
Кюн аманнга ачыкъ тура эсем да,
Ичим от, тышым буз бола эсе да, ?
Къадарыма разыма.

Къарачай юйню оджагъыма мен.
Керти да ?татлыды, берекетлиди Джуртну тютюню да?.
Юйню джылыудан тола баргъанын сеземе да,
Кесими къурумдан тола баргъаныма да къыйналмайма.
Юй-Эл-Халкъ джылыныр, джашар ючюн,
Меннге кюерге, къаралыргъа керек эсе,
Разы болуб кюеме, къаралама.
Алай турама юй башында, кёз туурада ?
Оджакъча да тюл, бир байракъ кибик...

Къарачай!
Мен къысха "и"-йингме сени.
Алай а, къайры да ий,
Сен саулукъ да
Менден мийик "и",
Менден узун "и",
Менден толу, менден бойлу, менден уллу ?бий?
Болмагьанды. Джокъду. Боллукъ да тюлдю.

Сенден джаратылгьанма. Сени бла джаратылгъанма
Сени бла джашайма.
Сени ючюн ёллюкме. Сени бла ёллюкме.
Сенсиз а ? къачан да ёлюкме.
Хоу, ауалдан ахыргъа дери сени блама мен.

Къарачай!
Къысха "и"-йингме,
Къысха илигингме сени.
Бу Ай тилибиз а, ана тилибиз а ?
Сары джилигингди сени.

Sabr:

Къарачай!

Мен къысха "и"-йингме сени.

Алай а, бёркюмю ёрге атыб,
Къууанама,
Гитче бармакъ да асыу дегенлей,
Мен да бир джугьунга джарагъаныма,
Мен да сеннге керек болгьаныма.

Кёкден тюшюб, дагъы да Кёкге учхан СЁЗЛЕ !

Бир да ариу !

Керти да ?татлыды, берекетлиди Джуртну тютюню да?..

Мехмет Акиф Ерсой'ну джазганы Тюркияны орайдасындан еки тизгин:

"Коркма сёнмез бу шафакларда йюзен ал санджак
Сёнмеден юрдумун юстюнде тютен ен сон оджак"

Коркма джукланмаз бу кёкте джюзген ал (кызыл) санджак (байрак-флаг)
Джукланмаса джуртуму юсюнде тютюн еткен енг сон оджак

Tinibek
Керти да ?татлыды, берекетлиди Джуртну тютюню да?

Сагъыш этеме да, бу тизгинни къош тырнакълагъа бош алгъанма.
Гомерден башлаб, буруннгу урумлулагъа дери алай атхандыла.
Рум ата сёз да барды: "Ата джуртну тютюню да татлыды" деб.
Мехмет Акиф Ерсой'да алай джазады сора...
Мен да кишиден алмагъанлай келген эдиле ол сёзле акъылыма. Дагъыда плагиат деб айтырла деб къаоркъгъандан алгъан эдим тырнакълагъа.

И дым отечества нам сладок и приятен

Из комедии ?Горе от ума? (1824) А. С. Грибоедова (1795?1829). Слова Чацкого (действ. 1, явл. 7):

Опять увидеть их мне суждено судьбой! Жить с ними надоест, и в ком не сыщешь пятен? Когда ж постранствуешь, воротишься домой, И дым отечества нам сладок и приятен.

Грибоедов в свой пьесе процитировал строку из стихотворения ?Арфа? (179&) Гаврилы Романовича Державина (1743?\8\6):

Мила нам добра весть о нашей стороне. Отечества и дым нам сладок и приятен.

Эту державинскую строку цитировали также поэты Константин Батюшков, Петр Вяземский и др.

Сама же мысль о сладости ?дыма отечества? принадлежит легендарному поэту Древней Греции Гомеру (IX в. до н. э.), который в своей поэме ?Одиссея? (песнь 1, строки 56?58) говорит, что Одиссей был готов и на смерть, лишь бы. ?видеть хоть дым, от родных берегов вдалеке восходящий? (речь идет о дыме очагов родной для путешественника Итаки).

Позже эту же мысль повторит римский поэт Овидий (Публий Овидий Назон, 43 до н. э. ? 18 н. э.) в своих ?Понтийских посланиях?. Будучи сослан на побережье Черного моря (по-гречески ? Понт), он мечтал увидеть ?дым отечественного очага?. Ибо ?родная земля влечет к себе человека, пленив его какою-то невыразимой сладостью и не допускает его забыть о себе?.

Видимо, на основе этого стиха Овидия и возникла известная римская пословица: Dulcis fumus patriae [дульцис фумус патриэ] ? Сладок дым отечества.

В державинское время это речение было широко известно. Например, заглавный лист журнала ?Российский музеум? (1792?1794) был украшен латинским эпиграфом Dulcis fumus patriae. Очевидно, и Державин вдохновлялся строками Гомера и Овидия, творчество которых он хорошо знал.

Иносказательно о любви, привязанности к своему отечеству, когда даже мельчайшие признаки своего, родного вызывают радость, умиление.

АЧЫКЪ САГЪЫШ

Джуртда Джангыз Терекни
Тюркде, Арабда ? джетеги,
Алай туугьан джерибиз ?
Минги Тауну этеги.

Бар да къара, эл сана:
Бештау джаны, Нарсана,
Теркден Лабагьа дери ?
Ата-бабала джери...

Джерибиз неден да бай:
Архыз, Махар эм Доммай ?
Алкъын ариу сакъланнган,
Саулай дуния сукъланнган...

...Джерлерибизни сыйырыб,
Бизни таугьа тыйдыла.
Артда андан да айырыб,
Кюнсюз-джуртсуз къойдула.

Бюгюн а не... джуртда да
Джуртсузлача джашайбыз.
Эссиз болуб абызыраб,
Манкъуртлагьа ушайбыз.

Къарча ишлеген къалала
Тебрегенле оюлуб,
Миллетибиз тюб болад
Джылдан джылгьа джоюлуб.

Бизни джокъду кишиге
Артыкъ джер-суу дауубуз,
Аны эсде тутсунла
Шохубуз эм джауубуз.

Кёбле ёлюб кетдиле,
Кёбле чекдиле азаб,
Болур ючюн халкъыбыз
Башына эркин, азат.

Ма бизлени халкъ этген ?
Джуртубуз эм тилибиз.
Ала ючюн а сермешир
Хар бир джетген тёлюбюз.

Къаллай бир тёзюб турдукъ,
Тёш бла бошалмад тёзюу.
Бёрк кийгенле къобугьуз,
Бизге джетгенди кёзюу.

Тургьандан эсе былай,
Тил тутулуб, гирешиб,
Ёлгенибиз ашхыды
Эрле кибик сермешиб.

Къул болуб тобукъланыб,
Джашагьаныбыз боллукъду.
"Адам эсенг ? азат бол",
Ол Аллахдан буйрукъду.

"Миллет эсенг ? эркин бол",
Аллах айтады алай.
Бир кишиге бойсунмаз
Мындан ары Къарачай.

Биз бюгюн да кечиксек,
Тамбла джокъду, билейик.
Тёшекде ёлгенден эсе,
Эрча эшикде ёлейик.

Бойнубузда ? дууала,
Белибизде ? къамала,
Бизге " джигит болугьуз"
Дейле ата-бабала.

Амантишлеге берейик
Барыбыз да ирият.
Тохтамайыкъ, болгьунчу
Къарачай ? Джумхуриет!
Тохтамайыкъ болгъунчу
Къарачай Джумхуриет!

КЪАРЫЛГЪАЧ УЯ

1. Къач

Юйюмю шорбатында
Къарылгьач юйюрден къалгьан уяда
Мыдахлыкъ гурт чыгьарады.

2. Джаз

Юйюмю къабыргьасында
Къайталмай къалгьан къарылгьач юйюрню уясындан
Толмай къалгьан муратымы кекелчиги къарайды.
Огьесе, ол,
Озгъан джылла-джелле-эсге тюшюрюуле
Къозгъагъан тюк-джаммыды, саламмыды?

АХЫР КЮН

Джулдузладан тутаргьа кюреше,
Ауады тамыры кесилген терек.

ЭКИ ДЖОЛ

Кесин эки тюрлю сакъларгьа боллукъду:
Джыйырылыб, къатыб, таш болуб, не да
Къайырылыб, ёсюб, баш болуб.
Ётюнг-бетинг айтханча эт.

СЫН ТАШДА ДЖАЗЫУ

Мен 100 джылда кетдим дуниядан...
Аны ючден бирин джукълаб ашырдым,
Ючден бирин да магьанасыз затлада,
Ууакъ къайгъылада ётдюрдюм.
Алай бла мени джашагьан ёмюрюм 33 джыл.
Кёбюрек джашаргьа уа боллукъ эдим...

КЪОРКЪУУЛУДУ

Ненча джазыу, ненча белги,
Ненча билдириу:
Барма ? джаннга къоргьуулуду.
Ёрлеме ? джашаугьа къоркъуулуду.
Тийме, басма, ачма, чачма,
Джазма, сёлешме... ?
Джаннга, джашаугьа къоркъуулуду.

Чексиз Аламны
Къайда эсе да узагьында
Джашагьан кёк инсанла,
Ангылы инсанла
Джерге салгьан белги, джазыу:
Джашаргьа къоркъуулуду ?
Анда адамла джашайдыла.

БИЛ

Къойчу таягьымы сизни арбазда чанчыб кетсем,
Ол тамыр ийиб, терек боллугьун бил.
Башха арбазда къуу таякъ кёрсенг а,
Башында да онгнган бёркюм бла,
Ол ?къаранчха? мен болгьанымы бил.

ОЛ ТЮЛМЮ ЭДИ?

Джазны къанат тюбюнден тюшгенча
Джюуюлдейди шорбат чыпчыкъ.

...Къышны бир къыяма кюнюнде,
Ауузунда да гырджын бурхусу бла,
Орамда бузлаб тургьан а ол тюлмю эди?


УЯ ЭТЕДИ

Къулагьына мычхы таууш келе,
Къанатлы терекде уя этеди.

БАЗЫБ АЙТЫР ЭДИМ...

Мен къышны къарын-бузун эритирме,
Къышны къарын-бузун эритирме,
Къарын-бузун эритирме,
Эритирме.
Джолгьа,
Сен келлик джолгъа,
Сен ышара келлик джолгъа,
Сен сюйюмлю ышара келлик джолгъа,
Сен джазча сюйюмлю ышара келлик джолгъа,
Джулдузла, гюлле, джанкъылычла болуб,
Тёгюлюрме.

Аякъ тюбюнгден джулдузла уча,
Эки джанынгда гюлле чайкъала,
Джанкъылыч белинге чырмала,
Келирсе.
Джерни,
Нюр джаннган Джерни,
Джашил нюр джаннган Джерни
Тёппесинде
Ариулукъну белгисича,
Ариулукъну-Сюймекликни белгисича,
Джашауну-Ариулукъну-Сюймекликни белгисича,
Сюелирсе.
Къол булгъай,
Адамлагьа, Аламлагъа къол булгъай,
Белгили, белгисиз дуниялагъа да къол булгъай,
Сирелирсе.

Чачынг тёгюлюр бу Джерни юсюне,
Джыламугьунг саркъар бу Джерни юсюне,
Адам джюрегине ушаш
Бу къыйынлы Джерни юсюне.

Сени хар чырмаудан сакълар ючюн,
Хар чырмаудан сакълар ючюн,
Сакълар ючюн,
Бу Джерни,
Адам джюрегине ушаш бу къыйынлы Джерни
Сакъларгъа кереклисин билеме.
Бу Джерни аны ючюн ийнакълайма,
Сени ючюн тансыкълайма, къучакълайма.

Бу Джерни хар не тюрлю палахдан, къыйынлыкъдан
Арытыб, тазалаб бошасам,
Кёлюм рахат болуб, базыб айтыр эдим:
Сюеме сени, джулдуз кёзлю кёгюрчюнюм.

ДЖАН БЛА ТЁНГЕК

Санымы къыялмазсыз кёбге.
Джанымы къуялмазсыз кебге.
Кёкге
кёлтюрюлюб баргьанлай,
Ташайырма кёзден. Мен ? Тейри адамы.

Джаным санымы сау джыртыб,
Кетер чексизликге. Олду насыб.
Тёнгегими ауур топракъ басыб,
Джерге терен кёме баргьанда да,
Джюрегим кёкге акъ кёлекке атар.
Ол ?
Айталмай къалгьан сёзюм мени.
Ой,
Айтылмай къалгьан сёзюм мени...

БАТЫБ БАРГЪАН КЮН

Къар-буз эрисе, ачылгъанча
Джерни джарылгьанлары,
Алай ачылдыла ышаргьанынгда
Джюрек джараларым.

Къалмадыкъ
Бир-бирибизни къыйнар ючюн.
Сыннган кёлюм энтда бир сынды
Тюз къайнар ючюн.

Джашауну татлылыгьы бла къысхалыгьын
Кёрдюм кёзлерингде.
Сокъур кёзден чыкъгьан джаш ?
Бу сёзлерим.

Ариулукъдан къанмадым...
Инджитед бютюн,
Кёзлеринден къан тама,
Батыб баргьан Кюн...

КЪЫЙЫНЛЫ ХАЛКЪЛАНЫ ПОЭТЛЕРИ

Зулму-зорлукъ джойгъан халкъыны
Джылауун, бушууун этерге,
Поэтни джокъ эди эркинлиги:
"Джыларгьа да джокъду эркинлик".

"Не уллу болса да кьоранчы,
Джуртун табхан халкъны къууанчы..."
Джырларгьа къоймай эдиле поэтни ?
"Джырларгьа да джокъду эркинлик".

Болмагъанында, кёлюндегин
Бир башха тилде басмалады да,
Терен ахсынды:
"Ана тилге да джокъду эркинлик".

Джерини ариулугьуна, байлыгьына джутланыб,
Халкъны джуртундан сюргенлеринде,
Поэт Кёкге къарады:
"Туугъан джерге да джокъду эркинлик".

Къалапеледен бери джашаугьа къарады да,
Амалсыздан кёлюн басды:
"Тюз адамгьа джашагьан къыйынды,
Тюз сёзге джокъду эркинлик".

Сора, Кёкден, узакъдан-джууукъдан,
Тюзлюк Аллахындан ауаз келди:
"Сен мадар этсенг мен къадар этерме.
Кюреш".

ДЖАШАУ

Ариуланы кёрюр ючюн да къалмадыкъ,
Сюймекликден ёлюр ючюн да къалмадыкъ,
Шо дагьыда бир тоймадыкъ, къанмадыкъ.

ЭКИ ТИЗГИНЛИ БИР НАЗМУ

Ушайсыз да ушайсыз,
Айтыргьа амалыбыз джокъду ансы.

ТОЗУРАГЬАН АРИУЛУКЪ

Кёк, сыныб, къошун-къошун болуб,
Балчыкъ кёллеге тюшюб турады.
Мен а, Аны
Кёксюнюб, балсыныб, балсытыб тура эдим.

КЮЧ КЪАЙДАН ТАБАДЫЛА

...Шайтанла бла джашаб,
Бир-бирле къайдан табадыла кюч,
Сагъыныргъа атын Аллахны?

ТАШ БАСХАН КЫРДЫК

Къара джюреклиле да
Бу акъ дунияда джашайла.
Къара иннетлерин тым этиб,
Бизни тынгыбызны ашайла.

Ёзге къара джюрекде да
Акъ дуния джашай болур.
Не келсин, ол таш басхан
Кырдыкга ушай болур.

СЁЛЕШЕЙИК КЪАРАЧАЙЧА

Кёзлерибиз джарыр ючюн Кюнча, Айча,
Сёзлерибиз джарар ючюн Кюнча, Айча -
Сёлешейик къарачайча.

Элиблеча сыйлы эллерибизде,
Джаннетлеча ариу джерлерибизде
Къарачай тилни берекети турсун.

Башха джуртда башха халкъ бла
Джашаргьа тюшсе, ол халкъны
Тилин-адетин да билирме.
Мени джуртумда, мени джеримде
Джашаб тургьанла, джашаргъа келгенле да
Разы болуб, сюйюб юренирле
Мени тилиме, адетиме ?
Иннетлери тюз эсе аланы.

Къарачай,
Халкълыгьынгы тас этмеген эсенг сен,
Къраллыгьынг бар эсе сени,
Франциягьа француз тил къуллукъ этгенча,
Ингилизге ингилиз тил къуллукъ этгенча,
Къарачай тил сеннге алай къуллукъ этер.

АДАМНЫ КЪАДАРЫ

Къыйынды дуниядан айырылгъан,
Туугъан джерден айырылгъан къыйынды.
Айырылыуну джылауун
Сууча этген не болур джерде?

Ол туугьанлай кетиб тебрейди...
Ташла, терекле да къаладыла,
Джагъала да къаладыла,
Ол а кетеди, кетеди, кетеди...

Суу, сен булут болуб къайытсанг да,
Къайытырса бир кюн туугьан тауунга.
Меннге уа аллай насыб да джокъ,
Мен кетсем къайтмам ёмюрде.
Ауанам огъуна кёрюнмез.

Мен ? кете баргьан къыйынлы джанладан бири,
Кетиб баргьан суудан ичиб къанаргьа излейме.
Джашаргъа излейме, ёлмей, аурумай, къартаймай ?
Тюрлендирирге излейме къадарын адамны.
Огъесе, болмазлыкъ затмыды ол?

АТЫЛТЫРГЪА БОЛЛУКЪМУДУ КЮННЮ, АЙНЫ?

Къарчаны келилерин оюб,
Ишленнген джол
Къайры элтир Къарачайны?!
Аламгьа джол салама деб,
Атылтыргъа боллукъмуду Кюнню, Айны?

Кёрчю атылтыб Кюнню, Айны ?
Сора кёрюрсе кюл болмаса кюнюнг, айынг,
Сора кёрюрсе кёр болмаса
Къышынг, джайынг.

Къарачайны къайры элтир
Къарчаны келилерин оюб
Джол ишлеген?

Джуртуна, халкъына сансызны,
Ата-бабаладан хапарсызны,
Тил-тарих дей билмегенни,
Билирге да излемегенни
Ким, не деб ийген болур джол ишлеге?

Телибизден тилибизни,
Джерибизни, эсибизни
Сакълар ючюн не зат этдик
Не сен, не мен?

Къарачайны къадау ташын
Атылтдыла деб хапар келсе,
Энди анга да сейирсинмем.

БУ ХАЛГЪА КЪАЛАЙ ДЖЕТДИК БИЗ?

Ана тилин билген да махдаугъа тергелген
Къаллай бедишлик заманнга джетдик.
Мисирде, Кърымда да джуртуна термилген
Къарчаны джазыкъсынама мен.

Юч джыйырма атлы болгьанларында
Халкъ болдукъ, джаугъа джаулукъ этерча болдукъ,
Деб къууаннган къарачайлыла
Ой, нечик джазыкъсынама сизни.

Къарачайны джигити Татаркъан,
Хасауканы джигити Умар,
Совет Союзну джигити Харун ?
Багъатыр улула, батыр уланла ?
Барыгьызгьа ауруйду джаным.

Барыгьызгьа ауруйду джаным
Тукъум атала, тукъум башчыла.
Халкъ, тил ючюн къазауат этгенле,
Тилек этгенле, салауат этгенле.

Ана тил керекди, керек тюлдю деб,
Къызарышыб даулашхан туудукълада,
Ана тилни билеме не билмейме деб,
Башларына сый тартхан туудукълада

Сизни къаныгьыздан джукъ бармыды экен?
Сизни къаныгьыздан джукъ бармыды экен?
Сизни къаныгьыздан джукъ бармыды экен?
Бар эсе, бу халгьа къалай джетдик биз?!

ПОЭТЛЕ

Джашау бу тюйюуден тюйсе,
Джюрек бу кюйюуден кюйсе
Не къалыр адамдан?
Не ючюн тюеди джашау,
Не ючюн кюеди джюрек,
Не ючюн?

Джуртда Джангыз Терекни кесгенча
(Поэт а ? къуру да Джангыз Терекди)
Кесселе да поэтни,
Къарчаны Ташы къалгъанча
Къалыр поэтни сёзю.

Хоу,
Поэт ? халкъыны Къадау Ташыды,
Джангыз Терегиди Джуртуну.
Адамланы бары ючюн тюеди аны джашау.
Адамланы бары ючюн кюеди аны джюреги.

Былай джазылады сыйлы Къуранны
"Поэтле" деген сурасында (26,70):
"Ма айтды ол атасына эмда халкъгьа:
Кимге табынасыз сиз?"

Ма ол соруу къыйнайды поэтни.
Ма ол соруу ючюн къыйнайдыла поэтни.

ДЖЕР ДА, КЁК ДА ДЖОКЪДУ СЕННГЕ

Къуруй эсенг сен зарлыкъдан,
Къуру эсенг халаллыкъдан,
Къуйругьу эсенг элияны,
Башын марагьан дунияны,
Башы эсенг сюркелгенни,
Аягьындан ала сюелгенни,
Сора,
Джер да, кёк да джокъду сеннге...
Джулдуз тутаргьа къурукъ алдынг,
Эки дуниядан да къуру къалдынг...
Джер да, Кёк да джокъду сеннге.

КИМДИ, НЕДИ ТЕРЕЗЕДЕН КЁРЮННГЕН?

Шорбат чыпчыкъмыды тереземе къоннган,
Кёгюрчюн сыфатха кирген мёлекмиди?
Гырджын бурхула бермей анга,
Илгиздик этерге керекмиди?

Ол Аллахны сыйлы саламы огъай,
Шорбат чыпчыкъ огьуна болсун.
Къабыргьада къакъ къабыргьагьа къарайд:
Ачды хариб, ашасын, тойсун.

Меннге юйсюз къалыргьа тюшсе,
Юйюм джаугьа тюл, джаныуарлагьа къалсын,
Шорбатына чыпчыкъ юйюр орналсын.

Адам къартайса да, джашау къартаймаз.
Тюзлюк мени ызына къайтарса,
Алагьа келиширме, алагьа илеширме...
Саулукъда гырджынымдан ёзденлик этиб,
Осуятымда ? санымы-джанымы юлеширме.

Шорбат чыпчыкъмыды тереземден къарагьан,
Кёгюрчюн сыфатха кирген мёлекмиди?
Огьесе, джарлы ана намазлыкъда
Аджашхан джашына этген тилекмиди?!

ДЖЫРЛАЙДЫ ДЖАННИ МОРАНДИ
М. Т.

Джанымы джаный боран да,
Тюнгюлюб залгьа атлайма.
Джырлайды Джанни Моранди
Анга мен сенсиз тынгылайма.

Джырлайды урумлу закий.
Мен ? кёлю къалгъан сабий,
Харс ургьаным да бек шош:
Сени орнунг турады бош.

Джанымы джаный боран да,
Белгисизликге атлайма.
Джырлайды Джанни Моранди
Мен а кесиме тынгылайма.

БОЛМАЗМА КЪУЛ

Бёрюкёз ата бла
Кюнкёз анадан
Джаратылгьан ул ?
Болмазма къул.

Къадар, къаллай сынау да ий,
Къууанчыма, джарсыуума ?
Джазыуума кесимме бий!

Келиб джерге тиерик болсам да,
Таша кючге ёшюн тирерик болсам да,
Ёрлерме ёрге, кёкге минерме.
Мен ? Эрме.

Тилими тартыб алсала да,
Орнуна башха салсала да,
Сёлеширме ана тилимде.
Джети кесек этселе да,
Хар кесегим бирер хариф болуб
Къарачай сёзню къурай сюелир.

Дуния къарачай тилде сёлешмез.
Къарачай сёлешсе да ана тилинде
Озуб джетерикди, мени насыблы этерикди.
Алай а, бу мазаллы-гитче джерде
Бир тил, бир тилли къалса,
Къарачай тил да къаллыкъды,
Къаллыкъды ма бу назмум да.

СЮЙМЕКЛИК

Сюймекликге тёшек болса ёлче,
Сюймеклик болады бечел.
Сюймеклик ? джазгъы джашил кырдык,
Киши аны эталмаз бичен.

СУУУКЪ КЁРЮНМЕЗ

Джаз. Джазыуунгу джаз.
Джай. Къучагьынгы джай.
Къач. Сюйгенинге къач.
Къыш сууукъ кёрюнмез.


КЪАЧ

Заман
Адамланы къоллары бла
Чапракъланы тёбе этиб,
От салгьанды.

Джалан терекле,
Бетлеринден къанлары къачыб,
Тютюнлей джаннган, чапракъ отха къарай,
Сын болгьандыла,
Къартла кетген кюнлерине къараб,
Шум болгьанча.

Кюе тургьан къызыл-сары чапракъланы
Джашил джанлары, джашил умутлары
Барадыла кёкге, - чексизликге кетиб.

Къачны ызындан джаз келликча,
Сабийле отну юсю бла
Ары-бери чынгаб ойнагьанлыкъгъа,
Табигьатны мыдахлыкъ кючлеб турады.

ДЖЕР БЛА ТАУ

Тау не къадар уллу, мийик болса да,
Аз да кесин уллу кёрмей, тынгылайды.
Аны алай мийик эталгьан джер
Джокъ этерге боллугьун ол ангылайды.

Джер тюлмюдю тауну кёлтюрюб тургьан,
Мийик кёкге тиретген да тёппесин?
Уллу, мийик да халкъны кючю бла болгьан
Халкъдан ёрге чырт да салмасын кесин.

ТАШ БЛА ТЕРЕК

Къая ташда ёсген терек эсем да,
Ташдан онглу болмагьанымы билеме.
Таш юсюнде джашау этдим десем да,
Таш кетгенлей кетерими кёреме.

АТА ДЖУРТ

Сабийлигимде да излелле
Чыбыкъныча бюгерге.
Къуршоуларын да юзюб,
Дагьыда сюелдим ёрге.

Энтда излейле бюгерге,
Къолларындан а келмез:
Чыбыкълыкъда бюгюлмеген,
Къазыкълыкъда бюгюлмез.

Sabr
Салам Кош тырнакланы ичиндекин башкасыны сёзлериди деп джазганынгы билмегъенем, башкасыны сёзлериди деп де аклыма келмегъенеди. Тютюн еткен оджакны юсюнден екиси де айны тюшюнедиле, айны кёредиле деп тюшюнгенем.
Тюзю кош тырнаклы тизгинден алгъа "Къарачай юйню оджагъыма мен." тизгининги салгъанем. Юйню оджагъы болмаса уа, миллет де джурт да байрак да болмайды. Сен де Карачай юйню тютюн еткен оджагъыса, и'йиме десенг де
Мехмет Акиф'ни аслы Арнаут'ду. Тюркте аты айтылгъан, сыйлы кёрюлгъен бир кач зеки поетден бириди. Байтарлык (мал дохторлук) школну окугъанды. Бу назмуну, Османлы бите турган сагъатларында, Тюркню кыйын кюнлеринде джазганды.
Сени назмуларынгы окуп тебрегъенимде Тюркте ен кёп Мехмет Акиф'ни зекилигъине ушатырым келгенеди. Мехмет Акиф'тен де онглу болурса. Аллах даха да онг берсин. Амин. Алай назмула, назму китапла окугъан тюледим, школда дерследе меджбур окугъан болмаса. Сени назмуларынгы окуп Карачай-Малкар назмула окурга юренип тебрегъенем.

АРИУ КЪЫЗ

Ариу къыз орамны барады,
Ызы джюрекде къалады.
Барады джарыкъ ышара,
Адамлыгъыбызгъа ышана.

Ариу къыз, насыблы, барады
Терекле анга шыбырдай,
Джюрекни ичин барады,
Марал санлары къалтырай.

Cay орам анга къарайды,
Ариулукъ деген алайды.
Акъ чагъадыла терекле,
Умутла кибик джюрекде.

Ариу къыз орамны барады,
Ариу сёз андан тууады,
Орам да ариу болады,
Ариу къыз орамны барады.

ДЖАЗ БОЛУРМУ?

Джаным джазгъа сау чыкъса,
Кёрюрсюз мени джау джыкъса.
Быллай аман къышдан сора
Ёлюм деген боллукъ болмаз.

Джангыз
Умутну шорбат чыпчыкълары
Юшюмейин бир къалсала.
Джылыу излей, думп болуб кетмей,
Джурт да ? джазды деб, турсала.
Джазны сакълаб бир турсала,
Сыйыт-къычырыкъ да этмей.

...Келе тургъан джаз болурму?
Къарт эсем да джаш болурма,
Джаш эсем да баш болурма.
Келе тургъан джаз болурму?!

ФАХМУКЪАУЛА

Биз ? белкъаула,
Сиз ? тилкъаула,
Ала ? джалкъаула,
Барыбыз да фахмукъаула.

ОРУН БАРМЫДЫ?

Джангы, бир сёз къошмады ана тилине,
Джангыз бир сабий бермеди туугъан халкъына,
Сынгар бир къазыкъ урмады туугъан джеринде...
Къабыр орун бармыды анга Ата джуртунда?

КЪАРЧА

Ана тилими тузун джаладым
Туугьан джерими сууун ичер ючюн.
...Къадау ташха къабланыб джыладым:
Джашадым, ёлдюм ма бу джер ючюн.

Джюрегими кесим кесдим, таладым
Дуния малгьа алданмасын деб.
Сезимлериме къатылыб турдум
Джуртха сюймеклик алда болсун деб.

Халкъымы кёбюсю къырылыб,
Атасыз-анасыз, джуртсуз къалгьанымда да,
Ёксюзме, эссизме, насыбсызма дерге
Ана тилибизге ырысладым.

Ана тилимде табдым халкъымы
Къанын-джанын, ёлгенин-сауун да,
Ана тилимде табдым джуртуму
Агьачын-ташын, доммайын-бууун да.

Ол ? къыбылада да къыблама болду
Тарихибизни кёргюзтюб тургьан,
Ол къыямада да къыблама болду
Къутулур джолубузну кёргюзтюб тургьан.

От тёбеси болуб да къалды
Ишлеген юйюбюз, джыйгьан байлыгьыбыз.
Тенгизде батмады, тюзде къалмады
Ана тилибиз ? байрагьыбыз.

Ана тилибиз сакълады бизни,
Биз да кюрешдик сакъларгъа аны.
Кимлеге болса да къошулуб къалмай,
Аны сыйладыкъ. Аны ючюн сайладыкъ
Джуртубузну ? мийик тауланы.

Талай кере тюшдю бизге джуртсуз къалыргъа,
Анча кере хорлам бла къайытдыкъ.
Ана тилибиз саулукъда
Ёлмезлигибизни ангыладыкъ.

Ана тилими тузун джаладым
Ата Джуртуму сууун ичер ючюн.
...Къадау Ташха къабланыб джыладым ?
Туугъаным, ёлгеним да ма бу джер ючюн.

МОСКВАДАН КЪАРАБ

1
Ара шахарны къыйыр сюреми.
Мазаллы юй.16-чы къат.
Джел сызгъырады.
Тауладача.
Ол джелден сора
Джуртну эсге тюшюрген
Бир тукъум бир зат джокъду.
Терезелени кенгнге ачыб,
Ол джелни юйге
Ичкери чакъырама

2
Кёрдюм мында мер-мер ташларыбызны,
Нарат тереклерибизни кёрдюм.
Ара шахарны джасай эдиле ала.
Халкъымы, джуртуму, кесими да джазыкъсындым:
Къарачай шахар эсиме тюшдю.

3
Миллетни бети ? ара шахарыды.
Халкъны онгун, эркинлигин, халкълыгъын
Ара шахарын кёргенлей билирге боллукъду.

Къайда эсе да къыйырда-бучхакъда
Бир тозурагъан орус элден
Башхалыгьы бармыды Къарачай шахарны?!

Биз халкъбыз, тюлбюз дегенлеге да,
Айырылайыкъ, къалайыкъ дегенлеге да,
Не этейик дегенлеге да
Джууаб береди Къарачай шахар.

Алай а, ?Къарачай шахар? деб шахар джокъду,
Барды город Карачаевск.
?Къарачай? деб, республика джокъду,
Барды Карачаево-Черкесия.
Къарачай деб а, миллет бармыды экен?

ХАЛКЪ АЛКЪЫН АЙТЫР СЁЗЮН

Кетдиле алхамчыла,
Кетдиле балхамчыла.
Ким къалды Усталадан?
Ким къалды Устазладан?

...Джыйын джанлыдан къалгъан
Сюрюуге ушайды халкъ:
Джарымы ? чачыу-къучуу,
Башха джарымы уа ? талкъ.

Аякъ юсде джан къоймай
Огъурсуз ырхы элтди.
Бюгюлгенни, ийилгенни
Ол къул-къарауаш этди.

Тобукъланнганны, джатханны
Ол бирча этди сыйдам:
Къалмад хазна хапарлы
Буруннгу адетден, сыйдан.

Кир къабха джыяр ючюн,
Бир къабха джыяр ючюн,
Джер джюзюню миллетин,
Джаяргъа кюрешдиле
Ибилисни иннетин.

Халкъны эсин алдыла,
Башсыз этдиле халкъны.
Сюрюу этиб бошалла
Чалдышха уруб аны.

Ангы къобан бокъланды,
Миллет сезим джукъланды.
Да, джашау, ёлюм да ? хакъ...
Зулму кетди, къалды халкъ.

Бетинден къачыб къаны,
Къыйылыб саны, джаны.
Ой сынды къаблан кёлю...
Къалмад таб къазакъ бёрю.

Алай а джашай барсакъ,
Дайым кюрешиб турсакъ,
Ёсюб джетер джаш тёлю,
Кёлтюрюлюр халкъ кёлю.

Чыгъарла балхамчыла,
Чыгьарла алхамчыла,
Суу эски ызына къайтыр,
Халкъ алгъын Сёзюн айтыр. ...

Халкъ, алкъын, Сёзюн айтыр!

МИЛЛЕТ АНГЫБЫЗ БОЛСА...

- Юйюм джокъду.
- Халкъынгы уа бармыд юйю?

Эки джыйырма джылдан атлагьанында да,
- Эки джыйырма джылдан атлагъанымда да
Юйюм-кюнюм джокъ деб, къыйналды.

Мингджыллыкъладан атлаб келген
Халкъым а нек тюлдю юйлю-кюнлю, -
Деб сормады.

- Хоншуму мекямы къалача,
Мени уа тыгъырыгъым да джокъду, ? деди.

Хоншу халкъ кеси бир къралча,
Биз а ? къулча-къарауашча некбиз? ?
Демеди.

Юйюм джокъду деб къыйналды:
Мен анга да бек къыйналдым,
Алай а андан да бек къыйналдым
Миллет ангысы болмагьанына,
Сормагьанына:

- Халкъымы уа бармыд юйю,
Юйю-къраллыгъы бармыды?
Юйю-къраллыгъы джокъ эсе уа,
Ишлеген юйюнг да сеникимид?
Ырысхынг-мюлкюнг да сеникимид?
Таб, сабийинг да сеникимид?
Ол ёссе къайсы къралгъа,
Къайсы миллетге къуллукъ этер?

Алкъын барды:
Динибиз да,
Тилибиз да,
Джуртубуз да.

Къраллыгъыбыз да боллукъду бизни.
Джангыз, ангыбыз ?
Миллет ангыбыз болса...

БИР ЭРКИШИ ТАБЫЛМАДЫ...

?Ичигизде бир эркиши бар эсе,
Келиб къатыма сюелирге,
Будённаны аскерин
Аман ныхытдан иймей тыяйым?, ?
Деди ол.
Бир эркиши табылмады.

ЁРГЕ ТУР

Къарачай!
Узунунга созулуб тургьанынг боллукъду.
Ёрге тур, кёлтюргюч белгича,
Башынгы кёлтюр!
Ма былай:

Къ
А
Р
А
Ч
А
Й!

Буруннгу тюрк тилде аскер башчыгьа
Къарча, Къарача дегенлерин да унутма!

ТЫНГЫЛАБ КЪОЙМА

Артда къабырынг къычырмаз ючюн
Дуниялыкъда терсликге тынгылаб къойма.

КЪАЗАКЪ БЁРЮ, БЁРЮ ТОН ДА БОЛДУМ

Орта Азияны бачхасында туудум,
Къычырыгъым уятды Евразияны.
Поэзияны къазакъ бёрюсю болдум,
Бёрю тону да болдум Поэзияны.

Къарачайлы эркиши болгъаны ючюн,
Джанлыдан да эрши кёрдюле.
Джандет джуртун къолгьа джыяр ючюн,
Джесирлеб тюзлеге сюрдюле.

Кау-куу этиб чачдыла анда,
Артда бирге джыйылыры къалмазча.
Къарачай деб не тил, не миллет
Джер джюзюнде ёмюрде болмазча.

Бойнубуздан тагъылгъан ит болгьандан эсе,
Бёрю болургъа разы болдукъ,
Къул-къарауаш болуб джашагьандан эсе,
Ёлю болургъа разы болдукъ.

Не айтырыкъ эселе да ахратда,
Джашаугъа, заманнга кёре тюрлендик.
Дуния ит болуб чабхан сагьатда,
Биз да бёрю болуб чабаргъа тюзелдик.

Тас болмай къайытдыкъ ызыбызгьа ?
Кавказыбызгъа къучакъны джая.
Минги Тау этегинде бёрю улугьаны
Джауларыбызны энтда санларын къыяд.

Бизге энтда джанлыгъача къарайла,
Бир кишиге болмасакъ да хыянат.
Бойсунургъа унамагьан миллетбиз ?
Къарачай халкъ уллу Аллахха аманат!

Бюгюнюбюзню, тамблабызны да эсгере,
Эсгере кёбюбюз къалгъан Азиябызны,
Поэзиябызны къазакъ бёрюсю болдум,
Бёрю тону да болдум Поэзиябызны.

ИШ ТЫНДЫРМАЙ ЁЛМЕЙИК

Уллу ишле этерге
Къоймайды бизни джашау.
Ууакъ-тюек къайгъыда
Кетиб барады заман.

Ким Къарачай шахарны
Излей эди джасаргъа,
Ким халкъыны юсюнден
Тарих китаб джазаргьа.

Бирини да мураты
Толмагьанлай барады.
?Секир токъмакъ, ур токъмакъ? ?
Къайгьы кючлеб турады.

Къарын къайгьы, юс къайгъы,
Джер къайгъы, да юй къайгъы
Аягьынгдан алады.
Ненча фахму ичинден
Кюйюб кёсеу болады.

Бу болумда бармазла
Санат къууанчла, тойла.
Ёмюрде да чыкъмазла
Ол Пушкинле, Толстойла.

Хей, бу къыйын, терс джашау
Кёб фахмуну тюб этди.
Закий Джырчы ? Сымайыл да
Ол затха джарсый кетди.

Аны да аямад джашау,
Бизлени къой, Аны да.
Ол а ? башхасы джокъ ?
Поэзиябызны джаныды.

Алай а, бизге къалай
Джашаргъа кереклисин,
Чыдаргъа, кюреширге,
Джазаргьа кереклисин

Осият этиб кетдиле
Кязим, Сымайыл, Къайсын.
Ол закийледен-файгьамбарладан
Таш бла тюйюлмеген къайсыд?

Алай а, таш бла ургъанны да,
Аш бла урдула ала.
Джуртха джанлары къурман,
Халкъ деб, турдула ала.

Тилибиз, сыйыбыз ючюн,
Тин къазауат этдиле.
Миллетибиз дегенлей,
Ол дуниягъа кетдиле.

Кюрешдиле бизни ючюн,
Джанларын къурман этиб.
Биз сыйлайыкъ аланы
Сёзлерин Къуран этиб.

Не къазауат, не сюргюн
Бюгалмады аланы.
Биз тыйыншлы болайыкъ
Шыйыхларына тауланы.

Арбаз къынгырд демейик,
Къалам джазмайд демейик.
Уялайыкъ аладан ?
Иш тындырмай ёлмейик.

Джер бла Кёкню арасында,
Халкъ бла Хакъны арасында
Биз келечи болалсакъ,
Халкъыбызны Джазыуун,
Аллах айтыб, джазалсакъ,

Тыйыншлы бола да кетербиз
?Джаз?Джазыу?Джазыучу? деген атха.
Сакъ болайыкъ къуру да,
Халкъны халкъ этген затха.

Дин, тил, джурт, тарих, адет ?
Бу бешисини бирлигид
Халкъ, кърал деб къуратхан ?
Ол кимге да белгилид.

?Хасауканы? джазгьанны
Юзюгюнден болайыкъ.
Къарыусуз сылтауланы
Къахмелеге къояйыкъ.

Нартладан, аланладан
Джукь бар эсе джюрекде,
Тюк алырбыз джунчумай,
Учхан къушдан ма кёкде.

Аны бла джазарбыз
Суратын хакъыбызны.
?Хайт? десек, Аллах берир
Муратын халкъыбызны.

КЪАЗАКЪ БЁРЮ (1993-1998) назмула ЮЧЮНЧЮ ТОМДАН


БАШХАЛЫКЪ

1
Поэзиябызны
Мен ? ёз джашы,
Сен ? кёз джашы...
Башхалыгьыбыз олду.

2
Мен къобузда къылны кёрдюм,
Сен къобузда гылны кёрдюнг ?
Башхалыкъ олду.

3
Ол а, къобузда
Къылны, гылны да тюл, ?
Кёкню кёрдю, Кюн таякъны кёрдю.

Айтыр сёзюн
Аллах ауузуна салды ?
Насыб берди, къанат берди.

Ахырында,
Ол Поэзия ючюн
Джанын берди.

Поэзияны
Ёз джашы да тюл,
Кёз джашы да тюл,
Джаны болуб къалды.
Башхалыкъ андады.

КЪЫЛ КЪОБУЗНУ ГЫЛ КЪОБУЗ ЭТГЕННГЕ

Къыл къобузунгу гыл къобуз этдинг сен...
Сокъурансанг да,
Ёлтюрген заманынгы артха къайтаралмазса,
Сатылгъан, джоюлгъан фахмунгу
Энди бетин чыгьаралмазса,

Джыйгъан байлыгьынгы уа ?
Джыргъа, назмугъа, макъамгъа буралмазса:
Къаядан тюл, джашаудан тюл,
Поэзиядан, Поэзиядан кетдинг сен.

Хоу,
Къыл къобузну гыл къобуз этиб къойдунг сен.
Фахму кьудретинги, ёзден бетинги джойдунг сен.
Къыл къобузну къул къобуз этдинг сен,
Иймандан чыкъдынг? Поэзиядан кетдинг сен.

Ай медет а...
Джети къат кёкден кетдинг ?
Аллах берген фахму бла
Ибилисге къуллукъ этдинг.

Хей,
Кюн къобузну кюл этген джарлы,
Джандетин джаханим этген джарлы,
Кимден да бек кесинг кюе болурса...
Джазгьанымы джылай джаздым, окъурса.

КЪАРА ТАНЫГЪАН КЪАРАЧАЙ

Дуниягъа билим, къара джай,
Къара таныгьан Къарачай,
Келечи халкъ Къарачай,
Къурейш халкъы Къарачай.

Бирле келтирелле бизни Шумерден,
Бирле андан джууугьуракъдан.
Хар ким кёлюне келгенни айтады,
Мен а билеме: тюшгенбиз Кёкден.

Биз ? Тейри миллети,
Мен ? Тейри адамы.

КЪЫТМИР улу БОЙНАКЪ

Къытмир улу Бойнакъ ? тулпар туугьан басхан парий,
Кёб къазакъ бёрюню джетиб, тюбге басхан парий,
Джыйын джанлы бла да джангыз кеси талашыргъа базгъан парий, Минги парий ? Къытмир улу джигит Бойнакъ.

Ит джыл туууб, кюнден-кечеге ёсдюнг,
Тонгуз джыл кёб кьабанны-амантишни кесдинг.
Чычхан джыл чычхан огьуна иймединг стауатха,
Ёгюз джыл уста болдунг, хазыр болдунг къазауатха.

Къаблан джыл тенглик этдинг къабланлагъа.
Къоян джыл сен джакъ болдунг къоянлагьа.
Сарыубек джыл Кюнню, Айны джелимаууздан къутхардынг, Джылан джыл а ? уу джыланланы бирин къоймай джылатдынг.

Ат джыл, эчки джыл малла тюзде да къалдыла,
Сен саулукъда ала кюушеннгенлерин бузмай турдула.
Маймул джыл, хораз джыл да гёзетчилигинги къоймадынг, Джуртха джау джибермединг, ёзден бетинги джоймадынг.

Ит джыл келди чархча тёгерек айланыб,
Къарачайда, Малкъарда атынг айтылды сыйланыб.

...Сени ёлтюрдюле асры къайыр болгъанынг ючюн,
Джуртунга, миллетинге хайыр болгъанынг ючюн,
Халалны харамдан, акъны къарадан айыргъаньнг ючюн,
Джанынг ? Кёкден, къанынг ? ёзден болгъаны ючюн,
Ёзденликни-Эркинликни джакълагъанынг ючюн.
Ёлтюрдюле ханнга, патчахха чабханынг ючюн,
Ала салгъан амантишлени къабханынг ючюн.

Ёлдю Бойнакъ ? ёзден атадан-анадан тулпар туууб,
Минги Тауну бузларын эмиб ёсген парий,
Кёб сатлыкъны-амантишни богьурдакъларын кесген парий.

Энди бош итле кёл кенгдирелле къош итге ?
Аны акъылсызгъа, оюмсузгъа тергейле.
?Стауатны сайламай, бизнича базукну сайласа,
Бюгюн да джашаб турлукъ эди, ? дейле, ?

Ол болгъанны джау этиб кетди бизге,
Аны дертин энди бизден аллыкъла.
Кючлюлени чурукъларын джалайыкъ,
Къытмир улу Бойнакъны аманлайыкъ ?
Ол заманда биз сау-эсен къаллыкъбыз,
Таб, чын, саугъа, къуллукъ да аллыкъбыз.

Сюйген джерлерине элтиб бизни такъсынла, ?
Джурт да, джукъ да керек тюлдю бизге.
Джангыз аллыбызгьа бирер сюек атсынла, ?
Аны кемирейик да, къуйругъубузну булгъайыкъ.
Джёбелейик, къансыйыкъ ? гаджилеге ушайыкъ,
Алай бла башыбызны сакълайыкъ.

Итча чабханыбызны, юргенибизни да кьояйыкъ ?
Бойнакъны юзюгюнденди деб, аман атха чыкъмайыкъ.
Кючлюлени тиллерин, адетлерин алайыкъ ?
Парийча тели, шашхан болмайыкъ?.

Джуртларындан, халкъларындан эсе,
Ана тиллеринден, азатлыкъдан эсе,
Была сынджырны, сюекни сайладыла,
Къул джашауну, къул халини сыйладыла.

Не адетди артыкълыкъгъа бойсуннган, тёзген?
Къалмагьанмыд бу джуртлада бий, ёзден?
Бизнича тюлмюлле ингилиз, чууут, орус-орман?
Ким ючюн, не ючюн этди Бойнакъ джанын къурман?!

КЪАЗАКЪ БЁРЮ

Улуйма мен, къазакъ бёрю,
Джангызма мен.
Къаблан кёллю азат тёлю,
Къайдаса сен?!

Кюрешдим мен, къазакъ бёрю,
Джара, таб кёбдю ? кёрюрсюз.
Умут сизденди джаш тёлю,
Сиз джыйын бола билирсиз.

Таудан тюзге, тюзден таугъа
Чабыб эндим, чабыб чыкъдым.
Тынгы бермей турдум джаугъа ?
Джангыз кесим кёбню джыкъдым.

Кесинден ишленнген чюйдю да,
Ол къаты агъачланы джаргъан.
Кесибизни итледиле
Мени да джюрегими джаргъан.

Мен бир кере элге кирдим,
Кёзлеримде элия джана.
Сынджырда къарнашларымы кёрдюм,
Ала меннге хырылдаб чаба.

Мен эм къайыр итге бардым:
? Джазыкъ, бойнунгдан тагъылыб
Не заманнга дери турлукъса,
Ол мыжыкъ иенге табыныб?

? Мени сынджырым кюмюшденди,
Къалгъанланыкъы уа ? темирден.
Алтын сынджырлы боллукъма
Бошасам сенича бёрюден, ?

Деб къансыды, юрдю, чабды,
Ёзге сынджырын юзалмады.
?Алтын? деб, силегейлерин чачды,
Къул болгъанын сезалмады.

Иеси чыкъды юйден ?
Ит мени кёргюзтюб тил этди.
? Шкокдан ат, не мени бошла,
Бёрюден бошайыкъ, ? деб, кёл этди.

Ол сюрюб, мен да къачыб, ?
Эл узакъда артда къалды.
Сора ызыма айланыб
Аны богъурдагъындан алдым.

Ол джалынды, джалбарды:
? Кесме, ? деди, сау къой деди.
Алтын сынджыр да сени болсун,
Ит джорукъкъа бой бер, ? деди.

Мен аны ашхы таладым,
Сора бираз сорукъдум.
Арбазына сюйреб барсам,?
Бир къуджур ишге джолукъдум.

Итден толу эди арбаз.
Ала Акъ юйню иесини
Чурукъларын джалай элле,
Къуйрукъларын булгъай, къансый.

Хар бири дыгалас этеед,
Кюмюш тегенеге къысылыргъа,
Кюмюш сынджыргъа тагьылыргьа.

Бир-бирин аманлай элле,
Ол оруннга иймез ючюн.
Акъ юйню неси айтды:
Талашыгъыз да ким хорласа,
Кюмюш сынджыргъа ол тагьылыр.
Къазакъ бёрюню ким тутса,
Алтын сынджыр а ? аныкъыды.

Сора талашыу башланды.
Бир-бирин джулкъуб, кесиб,
Башлы-тюблю бола, хырылдай,
Кюрешдиле. Турдум тёзюб.

Болалмай арагъа кирдим;
- Сынджыр ? алтын, кюмюш болса да,
Не башхасы барды сизге, ?
Анга тагъыллыкъсыз сора.

Бёрю, ит да бир болайыкъ,
Джуртубуз ючюн кюрешейик,
Баш бошлукъ ючюн сермешейик ?
Къул болгъаныгъыз боллукъду.

Олсагьат итле бирлешдиле:
? Бу къан тёкдюрюрге излейди.
? Бизни къырдырыргьа башлагьанды.
? Талайыкъ къазакъ бёрюню,
Къралны онг кёзю болайыкъ,
Сюек, алтын сынджыр алайыкъ.

? Огъай, ? дедим, ? мен кесими
Сизге талатдырлыкъ тюлме.
Меннге чабхан биригизни
Алыб келгенме, къарагьыз.

Мен тагъылыб ёсмегенме,
Бойнуму сынджыр кесмегенди.
Бёрю кесин къул этдирмез.

Сиз а ? итлесиз, къулласыз.
Акъ юйню иесин джалагъыз.
Аякъ джолну къатын сакълагъыз.
Мен кетдим. Джолубуз башха.

Кетдим мен ? къазакъ бёрю,
Тагьылгьанла бары ? бирсиз.
Умут сизденди джаш тёлю,
Сиз джыйын бола билирсиз.

Улуйма мен къазакъ бёрю ?
Байламлыма Тейри бла, Кёк бла.
Джерибиз тар тюлед, ай медет,
Тар джюреклиле асры кёбле.

Эркинликни ауушдурмам
Тойгъан джериме, ышыкъгъа.
Ёлюб кетсем да бойсунмам
Джер юсюнде бир мыжыкъкъа.

Кёб богъурдакъны юзерме
Азау тишлерим тюшгюнчю.
Не къыйынлыкъкъа да тёзерме
Джаш тёлю джетгинчи, бишгинчи.

Анга атылгъан окъну
Чынгаб кесиме алырма.
Эркинликни-азатлыкъны
Суу-суратыча къалырма.

Тейрисин унутхан бар эсе,
Аны алырбыз терисин, ?
Дейме Мингини башындан
Мен ? Алан джуртну бёрюсю.

Джарым патчахланы, Амантишлени
Малкъардан, Къарачайдан къууарбыз.
Биз алан эсек, адам эсек,
Алан къралыбызны къурарбыз.

ТУУГЪАН КЮНЮМДЕ

Джылым ? отуз тогьуз.
Мен къара кийдим:
Поэт, ?ёлгенинг ? тонгуз? -
Джашауунгу бошуна ийдинг.
12.04.1994 дж.


ДЖАРЛЫ ЭГИЗЛЕ...

Къагьыт этдиле Терекни дуккуллаб.
Къагьытха тюшюрдюм Джюрекни назмулаб.
Мен умут этгенча джукъ тюрленмеди терк.
Ой джарлы эгизле ? Джюрек бла Терек.

БИЯГЪЫ КЪЫЗ ЧЫКЪДЫ АЛЛЫМА

Къар. Сууукъ. Кесим да ? джангыз,
Алай а бир от тюшдю къаныма ?
Къар тюбюнден чыкъгъанча джанкъоз,
Бир джаланбут къыэ чыкъды аллыма.

Дуния тонлагъа чырмалыб,
Таб тон тюбюнде къалтырай,
Бу къыз а къарады ышарыб,
Къара кёзлери джылтырай,

Сора зауукълу, тауушлу кюлдю ?
Акъ дуниягьа, гюл урлукъ себгенча.
Аны ызындан чабарым келди....
Джылла ётдюле андан бери ненча.

Къар. Сууукъ. Биягьы мен ? джангыз.
Алай а ёрген тюшдю къаныма ?
Къар тюбюнден къарагъанча джанкъоз,
Биягьы къыз чыкъды аллыма.

ХАЛКЪЫБЫЗ ДЖАШАР

Ёрюзмекча нартлары болгъан Халкъ,
Сатанайча бийчелери болгьан Халкъ,
Къарашауайча тулпарлары болгьан Халкъ,
Бу дуниядан ёмюрде да болмаз талкъ.

Абдуллахча шыйыхлары болгьан Халкъ,
Умарча уланлары болгьан Халкъ,
Хасаукача джырлары болгьан Халкъ,
Ёмюрде да бир кишите къул болмаз.

Тамыры шумерледен, скифледен, сарматладан келген Халкъ,
Гунладан, булгарладан, хазарладан, аланладан келген Халкъ,
?Алан?, ?Ас? деб ? Къарачай-Малкъар деб, айтылгьан Халкъ,
Бу дуниядан ёмюрде да тас болмаз.

ДЖАШАРЫМЫ ДЖАШАДЫМ

Мен джашарымы джашадым,
Джазарымы уа ? джазмадым.
Тейринг ? ?кимди??? дегенлеринде:
?Эркинлик?, ? дерге базмадым.

Хасаукачы Умарча
Къазауат этиб, ёлмедим.
Таулучукъланы, Къайгукъча,
Кёллендире да билмедим.

Алийланы Умарча,
Къарачай кърал къурмадым.
Байрамукьланы Джатдайча,
Джауларыбызны къырмадым.

Меннге ала кибик болургъа
Акъылым, ётюм джетмеди.
Бир къауум джигит таулуча
Чечен урушха да кетмедим.

Аны ючюн болур, Оллахий,
Джюрегим талаб, къоймайды.
Кесингден кёлюнг бир чыкъса,
Джашаудан татыу къалмайды.

Бугъуб къалтырай тургьандан
Сермешде ёлген игиди.
Бизге байракъ ? Минги Тауду,
Эркинлик бизге ? Тейриди.

Байрон, Петефи, джанларым,
Кечикгеними кечигиз.
Сизни джолугьузгъа кёчеме,
Мени ангыларыкъсыз экигиз,
Сакълай да болурсуз экигиз.

ДЖАЗЫУЛУ КЪАЯДА НАРТ ТОЙ

Бек батыр болургъа керекди меннге
Батырбекладан ол къызны къачырыр ючюн.
Джазыулу Къаяны башына чыгьыб,
?Сенсе джазыуум? деб, къычырыр ючюн.

Джазыулу Къая ? джазыула джазылгъан Джер
Болуб къалыр эсе уа, башланыб бизден.
Эски Шахардан Къарачай Шахаргъа
Кетейик десем, ?хо? дермисе Сен?

Кёкде акь булутла Кюнден къызаргьанча,
Сенден къызардыла кёлде умутла.
Булутла ? не? Аланы джел сюрдю да кетди,
Сени уа мен ёмюрде унутмам.

Сен ариулугьунг бла, тебсеуюнг бла болдунг
Ол кюн Нарт Тойну Бийчеси, Ханымы.
Таш джюрегими эритдинг да юьойдунг,
Чыгьарыб берирча болдум джанымы.

Джукъ айтыргъа базмайын къалдым,
Бир тюшча, мёлекча къалдынг эсимде.
Экинчи кере мен Сени кердюм
Эскишехерни хастанесинде.

Ой хеким къызчыкъ, ой таулу къызчыкъ,
Джюрекни бир бакъ джарасын.
Биз, юзюлмезча кючлю байлайыкь,
Кавказ бла Тюркню арасын.
29 .07. 1996 Тюрк, Джазыулу Къая эл.

СЮЙГЕНЛЕГЕ ? ХАРС !

Ол кёк мийикликге
Джетмез тютюн, чарс.
Харс ? Сюймекликге,
Сюйгенлеге ? харс!

Чыммакъ къарда барады
Чынгай, тебсей, барс.
Ёзенден чыгъады:
Сюйгенлеге ? харс!

Къууанч, бушуу ? кёзюудю,
Келген, кетген ? тёреди,
Басар бизни да ханс.
Саула уа ? насыблылла,
Сюйгенлеге ? харс!

Ёмюрледен келеди,
Тутмай тютюн, чарс,
Ёмюрлеге барлыкъды,
Бизден сизге къаллыкъды:
Сюйгенлеге ? харс!

Аллах айтса болмаз
Сабий туугьан ? аз.
Халкъым джашар, ёсер:
Сюйгенлеге ? харс!
01. 02. 1995

БУ ДУНИЯДАН КЪАЧАН КЪАНАР КЁЛЮБЮЗ?!

1
Амалсыздан джюрек тырнаб, сарнарча,
Ненча затха термилесе, саначы,
Кёкге, Джерге, Тиширыугъа къарачы,
Бу дуниядан къачан къанар кёлюбюз?!

Бу тауланы суратларын салгъынчы,
Бу сууланы макъамларын алгьынчы,
Заман кетед. Мурат узакъ алгьынча,
Бу дуниядан къачан къанар кёлюбюз?!

Тюзню-терсни, базман этиб, сюзгюнчю,
Хакъны, халкъны, джуртну, тилни сезгинчи,
Къул джорукъну, бугьоуланы юзгюнчю,
Аллах, Аллах, Сен джиберме ёлюмню.

Къуш заманны къанатындан тюк алыб,
Ёмюрлюкден бир китабха кюч алыб,
Сууаб-гюнах дефтерлеге тенг боллукъ,
Джукъ джазгъынчы, Аллах, ийме ёлюмню.

Бу джашаудан тансыгъымы алалсам,
Ариулукъдан, сюймекликден къаналсам,
Адам улуну, ?чек, кърал? деб, юлешинмей кёралсам,
Сора ёлсем да , мен ёлдюм деб айтмаэем.

?Чек, кърал? деб, турлукъ эселе уа былай,
Къайгъы, къоркъуу адам джюрегин талай,
Бир болалмай, таб, Малкъар бла Къарачай,
Сора алкъын эртдед рахат болургъа.

Амалсыздан джюрек тырнаб, сарнарча,
Ненча затха термилесе, саначы,
Джерге, Кёкге, тёгерекге къарачы,
Бу дуниядан къачан къанар кёлюбюз?!

2.
Бу сууланы макъамларын алгьынчы,
Къаллай бир суу саркъыб кетди тенгизге.
Чегетлени суратларын салгъынчы,
Чапракълары акъдыла юсюбюзге.

Мен ол къызны таукел болуб алгьынчы,
Къачыб кетди. Кёлюм къуруб, аз болду.
Эй джулдузум, кесим къараб тургъанлай,
Учду, кюйдю, къарангыда тас болду.

Сууча кетди меннге берилген заман,
Джаш кюнлерим кетдиле таугъа, тюзге.
Энди мени учхан джулдузум, Айым
Сын ташымдан къарарыкъдыла сизге.

СОРУУ

Къолу уллу ? асыу,
Аягьы уллу ? джарсыу,
Джюреги уллу уа?!

ТАМЧЫ ДА ТЕШЕД ТАШНЫ

Тама-тама,
Тамчы тешеди ташны.
Джылай-джылай,
Къыз да хорлайды джашны.

Тиширыуну джыламугьу
Эр джюрекни тешеди...
"Тамчы да тешед ташны",
Нарт сёз эсге тюшеди.

ШЫБЫЛА

Тейрини чёмелтаягьы ? шыбыла.

КЁЛТЮРГЮЧ БЕЛГИ СОРУУ БЕЛГИГЕ БУРУЛАДЫ

Хар нени да билеме деб, турады джашлыкъ,
Ол, кёлтюргюч белгича, джашнайды.
Кёб затха джууаб табалмай, бюгюледи къартлыкъ.
Къартлыкъ ? соруу белгиге ушайды.

Джашны да бюгерикди заман,
Ёлюм тюзетирикди артда.
Нечик къыйын къадарлыды Адам ?
Адамланы кёреме отда.

Адам къолла от тилле болуб,
Болушлукъ излегенча узалалла.
Тамблабыз къурумдан, джалындан толуд,
Адамла, къуругъан мырдылача, джаналла.

Адам улу ? от тюшген чегет,
Зар, иймансыз джюрекле кюелле,
Аманла бла бирге игиле да ёлелле,
Адам ахрат азабын чегед.

"Не ючюн?!" ? Адам кёклеге дау салады.
Кёлтюргюч белги соруу белгиге бурулады.

ДЖАШЫНЫУ

Джангурдан джашынама деб,
Тенгизде къайыкъны башы тюбюне этиб,
Тюбюне киргенни кёргенмисиз?
Сени къуршалаб тургьан сюймеклигимден,
Кесинги сезимлерингден да
Сен алай джашыныргьа кюрешесе...

СЕН КИМГЕ, НЕГЕ ТАБЫНАСА, ХАЛКЪЫМ?!

Джыйырманчы ёмюр тауусулады,
Къарачай а къайдан чыкъгъанын билмейди алкъын.
Ол бедишликге, тумакълыкъгъа къара,
Алимлеринг къайдалла, халкъым?!

Джыйырманчы ёмюр тауусулады,
Къарачай а къраллыгьын къайтаралмайды алкъын.
Ол хомухлукъкъа, къарыусузпукъкъа къара,
Джигитлеринг къайдалла, халкъым?!

Джыйырманчы ёмюр тауусулады,
Къарачай а джолун кёралмайды алкъын.
Да не болуб къалгьант да Сеннге,
Акъылманларынг къайдалла, халкъым?!

Ахырзаман джууукълашады,
Муслиманлыкъ а, бизден кериди алкъын.
Иги адетлерибиз да седирегенле,
Имамларынг къайдалла, халкъым?!

Джыйырманчы ёмюр тауусулады,
Къарачай а, башына бош болалмайды алкъын.
Меннге не зат этерге керекди
Сен уяныр, сакъланыр ючюн, халкъым?!

Джыйырманчы ёмюр тауусулады,
Къарачай а, кесин эсгералмайды алкъын.
Къыйын къадары да бир джукъгъа юретмейд...
Сен кимге, неге табынаса, халкъым?!

"МИНГИ ТАУ" дергини-журналны башчысы
БЕГИЙ улу АБДУЛЛАХХА

Кюнден-кюннге бу затха барама бегий:
Малкъарда сау болуб Абдуллах Бегий,
Ёзден сёз таулада джыгьыллыкъ тюлдю,
Дуния аллында бетибиз къызарлыкъ тюлдю.

Бий Поэзияны къанаты, ауазы ?
Абдуллах, мен ёлсем, Сен къылдыр джаназы.
Халкъын, Джуртун сюйгеннге азаб тюлдю ахрат,
Ай марджа, бетими Минги Таугьа кьаратыб асрат.

"Минги Тау" дергини да, сал джасдыкъ орнуна,
Сени бла ёхтемлене болур, таб, Къарча огьуна.
Къатыбызгьа да, къулла тюл, бёрюле келсинле,
"Эркинликден баш зат джокъ дунияда",- десинле.

Сен ? бизни адабиятны Хасаукачысы, Умары,
Сен къул сезимни, къул сёзню тюлсе унарыкъ.
Кязим хаджи, Джырчы Сымайыл, закий Къайсын,
хакъикъатчы Дуда улу ?
Бюгюн Сеннге, бары Сеннге таяналла, ышаналла Бегий улу.

"Биз бурхубуз, букъубуз"-, деген къуллагъа,
"Огьай, халкьбыз, адамбыз",- деб, джууаб бересе.
"Бир Аллахдан башха джукъгъа табыннган,
Муслиман да, эр да тюлд"-, деб, джууаб бересе.

Сейир этиб турама сени кюрешинге,
Сен ? Къарачай-Малкъар къралны джюрек уруууса, отуса.
Алай а, бир къауумла келиб сенден от алгъан кьой,
Ол отну джукълатыргьа дыгалас этелле.

Ёзге ол от, Сен саулукъда джукъланмаз,
От джилтинле джюреклеге тюшелле.
Таулучукъла "хайт" деб, ёсюб джетелле ?
Къарачай-Малкъар ? кърал болмай къалмаз.

Нартладан, ас-аланладан джетген байракъны,
Джангыз кесинг ёрге тутуб тураса.
Амантишлеге, манкъуртлагъа, къуллагьа чамланыб,
"Ёзденлик-эркинлик-кишилик!",- деб, тураса.

Сен чыгъаргьан ол "МИНГИ ТАУ" дергини,
Магьанасын толу билген кесингсе,
Ол тас болгъан къазакъ бёрю, дертинги
Сатлыкъладан ала айланад, билемисе?

Терс иннетле тамырындан кесилмей,
Ол тюрк бёрю Минги Таугьа къайытмаз.
Бегий улу, биягьынлай кесингсе,
Сен сау болсанг, мен ёлсем да къайгъырмаз...

АКЪ КЪАНАТЛЫ КЪАДАРЫБЫЗ КЪАРАЧАЙ

Къумладан къарлагьа дери,
Шумер къаладан Къарча къалагъа дери,
Къалюбаладан ахырзаманнга дери ?
Къарачай.

Джёгетейле да ? Джетегейле дегенча,
Теберди да ? Тейри берди дегенча,
Къарачай да ? Къар, Ай, Кюн, Ай дегенча.
Джер да, Кёк да ? барысы да ? Къарачай.

Биз саулукъда Кёкге узатыб джюрютген,
Биз ёлгенде сын таш болуб сюелген,
Джаннга ? тёнгек, Халкъкъа ? Джурт деб, берилген,
Акъ къанатлы къадарыбыз Къарачай.

Башлыгьынг ? акъ, джамчынг ? къара некди экен?
Джашау, ёлюм ? бары кёзюуд, не этгин,
Умут акъды, ёлюм къарад, не этгин,
Эй акъ башлыкъ, къара джамчы Къарачай!
Акъ башлыгъым, къара джамчым ? Къарачай!

КЪРЧ

КЪ Р Ч ? Къурч
ааа й ? АЙ
Къурч, Ай ? Къарачай.

ЁЛЛЮКБЮЗ ДА МА АНЫ ЮЧЮН

Сыфатынгы къурай, элейме, илейме,
Сезимге, сёзге, кийимге да бёлейме,
Уллу Аллахдан кёб насыб тилейме.

Сыфатынгы сала, сени сынайма, сылайма,
Джазыуунга биргенге джылайма,
Сеннге Аллах къарагьанча къарайма.

Аллах джаратхан нюр джанынг ариуду.
Мен суратлагъан тёрт санынг ариуду.
Кёз джашларынг нек келелле сора?
Кёз джашларым нек келелле сора?

- Дуния хаухду да ма аны ючюн,
Ёллюкбюз да ма аны ючюн.

НЕК ТУЗЛУДУ?

- Тенгизни сууу нек тузлуду экен?
- Тенгизде джашагьанланы джыламукъларындан.

МЕНИ КЁЛЮМЮ АНГЛАР ЮЧЮН

Башын къаядан атады суу
Сюйген тенгизине джетер ючюн.
Ташны тешиб чыгъалады кырдык
Кюн тюбюнде джашау этер ючюн.

От тенгиз - Кюн - кече-кюн да джанад,
Дунияны джылытыр, джарытыр ючюн.
Суугъа, кырдыкга, Кюннге да къара
Мени кёлюмю англар ючюн.


БИР ТЕРЕК ОРНАТДЫМ

1
Китаб чапракълада терек чапракъланы кёреме ?
Джашау ёлюмсюздю, билеме.
Алай а,
Философия джапсаралмайды кёлюмю ?
Кесилген агьачдан не къалгъанын кёреме.
Дуния хаухду. Артха джол джокъ. Ёлеме.

2
Ариулукъну, ариу хауаны да анасын ?
Кюннге, дуниягьа къууаннган джашил терекни ?
Кесдиле да, джансыз къагъыт этдиле.
Ненча китаб чыкъды ? иймансыз, джараусуз.

3
Олмуду тюзлюк? Былай ачы некди терекни къадары?
Эки кере ёлтюрдюле аны:
Бир кере, кесиб, джанын алыб,
Экинчи кере да аны ариу, субай санындан
Хылымылы, осал, кир, джаханим китабла этиб.
Не ючюн былай ачыды терекни къадары?

4
Бизге солургьа хауа берген терекни,
Бизге салкъынлыкъ, тазалыкъ да берген терекни,
Некди къадары былай ачы?

5
Минг осал китабдан бир терек ашхы.
Назмуларымы джыртыб, кюйдюрюб,
Джуртда Джангыз Терекден кечмеклик тилей,
Насыб да тилей,
Джуртха къайытыб бир терек орнатдым.
Ол чегет болуб да кетер, Аллах айтса.

1970 ДЖЫЛ.
КЪЫЗЫЛ-КЪАЛА ЭЛДЕ БИР ДЖАЙГЪЫ КЮН

Дуппур башында къанджалбаш юй
Тар ёзеннге къараб сюеледи.

Чёртлеуюк кёкенле кюнбетде,
Джанлыдан къачхан эчкилеча,
Къаялагьа илине баралла.
Суу бойнунда шыпан къойла,
Бири къачса, къалгьанла ызындан къууа,
Бир-бирини къарын тюбюне башларын сугьа,
Джоппу-джоппу болуб, иссилейле.

Элде уллу адам кёрюнмейди:
Кесмезде, Джырыкъланы сыртда да
Бичен ишле къызыудадыла.

Бир гитче къызчыкъ,
Суу агьачны тюбюнде ийиле,
Къара суудан суу алыб келеди.
Бир гитче джашчыкъ да, джалан аякъ,
Чибинлеген бузоуну ызындан сюрюб барады.
Эки тиширыу да орамда сирелиб,
Суу челеклерин да джерге салмагьанлай,
Сёзню сёз бла къыздырыб,
Дуния ушакъкъа сингнгендиле.

Дуппур башында да эки джюзджыллыкъ къарт
Кюн иссиде да сууукъсурагъанча,
Эски тонлагьа чырмалыб джаталла.
Уллу джолда нал таууш эте,
Джортуб ётген атлыны ызындан,
Ёмюрлерини ызындан къарагьанча, къараб,
?Эй, джашау?,- дей, шум боладыла.

Шошлукъну ара-арада бузады
Акъ джолда арба таууш,
Не мал ёкюрген, не эшек окъугьан,
Не да сабийин чакъыргьан тиширыу ауаз.

Кюн къыздырады. Иссилейдиле
Малла, къаяла да,
Терекле, джолла да.
Ёзен суу да, терлеб, кёмюк этиб,
Къуйругьун силке чабыб баргьан
Тайчыкъкъа ушайды.

?Уф? деген аяз джокъду.
Джюн юзюкча, кёкде булутчукъ да,
Къайры барыргьа билмей,
Абызырагьанды.
Джууукълашханды джайгьы бийче ? чилле.

ДЖАНЫМ, СЕНИ ЧОК СЕВИЙОРУМ

Таулагьа, тенгизге да джууукъ
Бир джерде сайладым юй орун.
Джашарбыз деб этеме умут ?
Джаным, сени чок севийорум.

Менден башха бир инсан сеннге
Сюймеклик мектуб иймесин.
Суратынга огъуна, сорама:
Насылсын? Ийимисин?

Кюн бизни тауладан чыгъыб,
Сизни тенгизге батады.
Кюн бла Тенгиз, Ай бла Джулдуз ?
Бизге насыб танг атады.

Биз ит тутмайбыз. Ит орнуна
Бёрю сакълайды арбазны.
Эки башлы къая таш а
Эсге тюшюред Кавказны.

Кёз туурада таула агьаралла.
Тенгиз чайкъалад, кёгере.
Акъ башлыкъ бла чилле джаулукъгьа
Ушайла къушла кёкледе.

Таулагьа, тенгизге да джууукъ,
Бир джерде алдым юй орун.
Джашарбыз деб этеме умут ?
Джаным, сени чок севийорум.

КЪАРАЧАЙ ДЕГЕН САГЪАТДА

Къарачай деген сагьатда
Къама чыгьады къынындан,
Къаблан чынгайды къаядан
Къарачай деген сагьатда.

Къарачай деген сагьатда
Тюзлюк къанатын джаяды,
Терсликни аягьы таяды
Къарачай деген сагьатда.

Къарачай деген сагьатда
Тау мийигирек болады,
Адам да игирек болады
Къарачай деген сагьатда.

Къарачай деген сагьатда
Насыб бери бурулгъанча,
Намыс да бизден туугъанча
Къарачай деген сагьатда.

Къарачай деген сагьатда
Джурт алгьынчады ? кёрюрсюз,
Аны тансыкълай ёлюрсюз
Къарачай деген сагьатда.

Ай, Къарачай деген сагьатда
Мен умут этген халкъ къайда?!
Не тюшед эсге, не тюшмейди
Къарачай деген сагьатда.

Къарачай джуртдагъы къарачай халкъмыды?
?Хоу?, ?огьай? десем да ? алдайма.
Къарачай деген сагьатда
Мен джукъ айталмай тынглайма.

АЧЫ КЪАДЕРИБИЗНИ АЛЛЫНДА...

Биз кетгенден сора келлик
Эмда ёмюрлюкге къаллыкъ
Чексиз ШОШЛУКЪ
Ахырзаман келген чакъда
Адам улуну
КЪЫЧЫРЫГЪЫНА тенгди.

Джерге, Кёкге сыйынмагьан
Ол Джангызлыкъны, Шошлукъну
Тауушсуз къычырыгьы
Мени джашаргьа, ёлюрге да къоймай,
Не азабда тутханын
Айтхан, ангылатхан да къыйынды.

Сынташла къымылдагъан сагьатда,
Къабырладагьыла сёлешген сагьатда
Дуния дауур тынаргьа керекди.
Бизлеге тынгларгъа керекди,
Ол келе тургьан
Къыйын, ачы КЪАДЕРИБИЗни
Алгъадан сезерге, ангыларгъа да керекди.

Я Аллах,
Сен болуш, сакъла эм къутхар!
Я Рабби,
Сен кюч да бер, тёзюм да бер!

Я Аллах!
Ол КЪЫЧЫРЫКЪДАН,
ШОШЛУКЪДАН,
ДЖАНГЫЗЛЫКЪДАН къутхар.


ДУНИЯ
ДЖАНГЫДАН ДЖАРАТЫЛАДЫ

Къарлы тауладан келеди ауаз.
Тауладан энеди ауаз.
Энеди-келеди ауаз.
АЙ АУАЗ.

Бир кишиге кёргюзтмей,
Кесини малаик къанатларында
Акъ аяз алыб келеди аны,
АКЪ АЯЗ.

Джашил талада
Кюн таякъгьа
Тюбейди АЙ АУАЗ.
Ачылалла киритле,
Юзюлелле кюртле ?
Дуния джангыдан джаратылады.

ТЮРКИЕ. 31 ДЕКАБР 1997 - 01 ЯНВАР 1998. ИЗМИР

Ораза да, Джангы Джыл да
Бирден башландыла быйыл.
Бу затда бир магьана бармыды?

АХЫРЗАМАН КЁРЮНЮУЛЕ

1
Къуругъан сууну ызына къараб,
Ахыр кюнюме сагъыш этеме.
2
Къуругъан кёлню тюбю чёлде
Ёлген балыкъла
Мен бошуна ийген кюнлеге ушайла.

3
Кёл къуруй туруб, ол балыкълагьа
Джетген къыйынлыкъны кёзге кёргюземе.

4
Биз насыбдан умут юзсек,
Кёлюбюз, сына, къуруй,
Сезимлерибиз, ёлюб къалалмай,
Ол чабакълача, къыйынлашалла.

5
Ай медет Аллах!
Ол къуругьан кёл ? тауусулгьан джашау.
Ол балыкъла ? адамла.
Мен ахырзаманнга къараб турама.

СЕНДЕ ДЖАШАУ, КЪУУАНЧ ЭТЕРБИЗ

Къарачай джердеди, кёкдеди,
Талай къычырым мийикликдеди.
Минги Тауну этегиндеди,
Хар бир таулуну джюрегиндеди.

?Ання?, деб, джылайды сабий,
?Ання? деб, кюледи сабий.
?Ана тилибиз, джуртубуз ?
Къарачай? деб, урады джюрек.

Ёлгенибиз, сауубуз да - Сенде,
Тюненебиз, тамблабыз да - Сенден.
Аллах айырмасын Сенден,
Юйюбюз, кюнюбюз ? Къарачай.

Не сермеше ёлюб кетербиз,
Не Сени джангыдан кърал этербиз.
Сенде джашау, къууанч этербиз,
Атала джурту Къарачай!..

ДОКТОР МУСТАФА ДОММАЙЧЫ

Болдум назмучу, миллетчи,
Болдум джулдузчу, Айчы.
Унутдум къайгьыны, джарсыуну ?
Измирде окъудум джазыуну:
Доктор МУСТАФА ДОММАЙЧЫ.

Доммайчыны туудугьу бла тюл,
Биз тарих бла тюбешдик.
Доммайчы сёлешген тилде ?
Къарачай тилде сёлешдик.

Джуртха къайытханлай, Доммайчыны
Къабырына ашыгьырыкъма.
?Туудугьунгу кёрдюм Тюркде? деб,
Мен бир тюз аскерчи аскер башчыгьа
Хапарны тюзюн айтырыкъма.

Ол, къурч ауазы къалтырай, сорур:
Тюркге нек кёчгенле?- деб,
Джуртларын къоюб нек кетгенле?- деб,
Темир джаны тынгысыз болур.

Дагьыда сорур:
Ана тиллерин билемилле?- деб,
Ата джуртларын джокълаймылла?- деб,
Бир-бирлерин джакълаймылла?- деб,
Къарачайчылыкъны сакълаймылла?- деб.

Дагьыда:
Къарачай джашаймыды, джашарыкъмыды?- дер,
Анга кимден, неден къоркъуу барды?- дер.

Сора бизден бек къаты сорур:
Тили, тини да джашнар ючюн,
Къарачай джашар ючюн,
Насыблы, зауукълу джашар ючюн,
Не этгенсиз сиз? Не этесиз сиз?

Деу Доммайчыны бу соруууна,
Ата-бабаланы бу сорууларына
Биз къаллай джууаб бере билейик,
Сыйлы къарнашым МУСТАФА ДОММАЙЧЫ?!

Ала бердиле бизге бу тилни, Джуртну да,
Аладан кёчдю бизге адет да, тёре да..
Бизден а не къалыр туудукълагьа,
Не къалыр? Эшитемисе,
Доммайчыны туудугьу Доммайчы?!

Бизге уяныргьа джетгенди заман.
Къарачайгъа джаныбыз къурман.
Халкъ хастады, джетгенди заран.
Керекди оноу, керекди дарман.
Не айтырса, доктор Мустафа Доммайчы?

Да сау къал доктор Мустафа Доммайчы.
Не мында, не Джуртда
Кёрюшюрбюз, Аллах айтса.
Хошча къал, доктор МУСТАФА ДОММАЙЧЫ.

МЕН КЪАРАЧАЙЛЫМА

Кюндюз Кюнюм,
Кече Айым ?
Халкъым, Джуртум ?
Къарачайым.
05. 03. 1998

ТЁРТ ТАУЛУ

Тёрт таулуну билеме мен,
Дуния да биледи:
Мухаммад алейхиссалам.
Кязим хаджи. Джырчы Сымайыл.
Назмучу Къайсын.

Къуран.
Джаралы джугьутур.
Минги Тау.
Джаралы таш.

Ой джарлы дуния.
Джаралы дуния.

Кёкге джууукъ мийик таула.
Къайсын. Кязим. Сымайыл.
Мухаммад алейхиссалам.
22.07.1998 Мекка-Бызынгы- Чегем-Учкулан

ДЖЮРЕГИМ

Къышхы сууукъ чууакъ кече
Къая башында Айгьа къараб,
Улуй тургьан къазакъ бёрю,
Нечик иги англайма сени.

АХЫРЗАМАННГА ДЖУУУКЪЛАША

1.
Сауладан тюнгюлюб бошаб,
Ёлгенлени кёреме тюшюмде.

2
Саула ёлгенлеге сукъланалла,
Ёлгенле уа ? саулагьа.

3
Саула ёлгенледен къоркъалла,
Ёлгенле уа ? сауладан.

МОСКВАДА ДА ТАУЛАДАЧА ТУРАМА

Айран ичеме, эт, хычын ашайма,
Москвада да тауладача джашайма.
Москвада да таула бла джашайма,
Алай бла таулу адамгъа ушайма.

Беш ууахты намазымы къылама,
Джума кюнледе татар межгитге барама.
Муслиман джыйылыулагьа къалдырмайын джюрюйме,
Кесимден онгсузгьа болушама, эрийме.

Бар затымдан ёзденлик этеме, юлешеме,
Халкъым, ахлум деб, къайгъырыргъа кюрешеме.
Бир да къоймайма къолдан келгенни аяб,
Ауузумдан тюшмейди къуран сура, аят.

Сыйлы Къуранны кюрешеме окъургъа.
Джолдан ётерге болушама сокъургьа.
Болушалмагьаныма да "Аллах болушсун" дейме,
Уллу Аллахдан ийман насыб тилейме.

Къоркъсам да, "хаджи" атха тыйыншлы болмам деб,
Дагьыда, файгьамбар джуртун бир кёрмей къоймам деб,
Джол чыкъгъанлай,
Меккягъа, Мединагъа да бардым, чабханлай.
Джарлы анам сау болса, къууаныр эди къалай.

Исламны беш фарызына да тюз турургьа кюреше,
Гяуур къралда да муслиман болургьа кюреше,
Москваны да Къарачай этерге кюреше,
Джашайма, ийман тилей Аллахдан.

"Бисмиллях" бла башлайма хар ишими,
Кишиден да джашырмайма бедишими ?
Джигит Харунну осиятын бузгьанма,
Иншаллах, тюзетирме деб базама.

Мен Аллахдан тилейме кечмеклик.
Тюз джолдан аджашдырмаз сюймеклик
Тюрк-муслиман халкъыбызны
Уланы болгъанлай къалама.
Москвада да тауладача турама.

НЮР ТАУДАН МИНГИ ТАУГЪА САЛАМ

Ма Нюр Тау ? Джабаль ан-нур!
Къайда да тур ?
Джюрегинги къыбылагьа бур!

Хира дорбун ?
Файгьамбарыбыз алейхиссалам
Былайда эшитиб тургьанды Аллахны Сёзюн.

Бу мийик Тауну башына чыгъыб,
Хира дорбунну аллында
Намаз къылдыкъ, Тилек этдик.

Эсиме тюшдюле Кавказ таула:
Минги, Кязим, Сымайыл, Къайсын
Ташла-джашла да тюшдюле эсиме ?
Огьай, хорланмазбыз биз!

Файгьамбар да таулу эд,
Мен да таулулай къалама.
Аны азанчысы болгьанлай къалама.

Кёреме
Нюр Таудан Минги Таугьа
Тартылгьан джанкъылычны: Аллаху акбар!
Джюрекле иймандан толалла ?
Биз хорларбыз: Аллаху акбар!

ТЮРК ДУНИЯСЫ ЭРКИН БОЛУР, ИНШАЛЛАХ!

Ёмюрде джукъланмаз, мутхуз да болмаз
Тюркню мийик джулдузу, джарыкъ Айы.
Ас-салам алейкум, боз къуртла къууанчы ?
Эрджиес зафер къурултайы.

Тюрк сюеди кенгликни, мийикликни,
Кёкге къараб улуйду бёрю да.
Белгилей бекликни, бирликни,
Боз къуртла джыйылгъанбыз бери да.

Эрджиес тауну тюбю ёзенде
Хар сёз душманнга атылгьан бир окъду.
Бери джыйылгьанла бёрюле-ёзденле,
Итлеге, къуллагъа мында орун джокъду.

Маршла согьулалла, байракъла чайкъала.
Сабийчикле огьуна ? бёрючюклеча.
Сезиледи Тюркню, Тюркешни руху ?
Къартла да сюелелле аскерлеча.

Къазакъ бёрюледен джыйын джанлы къуралыр,
Тюрк дуниясы биригир да, къууаныр.
Тюрк башына боз къурт келир, Иншаллах,
Тюрк дуниясы эркин болур, Иншаллах.
августну 1-2, 1998 джыл

ДЖЫЙЫН ДЖАНЛЫ БОЛУРГЪА КЕРЕКДИ

Джаралы ташда ёсген тереклебиз биз,
Бизге сау, саулукълу болургъа бармыды мадар?!
Урушла, сюргюнле ? бары эсибизде.
Ким биледи энтда не хазырлагъанын къадар?!

Къаяда ёсген тереклебиз биз,
Мийикден къараб кёрюб турабыз ?
Къаяны кюрешелле атылтыб тюбюнден...
Аллахха, дуниягъа да сорабыз:

Тюзлерибизден ыхдыргъанларында
Биз къаялагьа, таулагьа чыкъдыкъ.
Энди тауларыбызны да сыйырыб кюрешелле,
Джерибиз кьалмады артха туракъларгъа.

Нарат тереклеча джууаш джашадыкъ,
Тёзе, сёзге-отха-балтагьа да.
Амма, "ашаса, ашамаса да бёрю ауузу къан",
Тюз джерибизде да терслелле бизни.

"Таш башында джашау этген халкъ" деб,
Бизге алгьыш, махтау этер орнуна,
"Таугъа тыйгъаныкъда да ёлмелле была,
Таудан кёчюргеникде да ёлмелле была.
Ёлмейле" деб, тиш къысыб кюрешелле.

Да не этейик, сюйсек, сюймесек да,
Бёрю болмасакъ ? джашау джокъ бизге.
Бёрю болмасакъ ? джашау джокъ бизге,
Эшитемисиз, тауда терекле!

Сакъланыр ючюн джуртубуз, халкъыбыз,
Сакъланыр ючюн Таш да, Терек да,
Бизге къазакъ бёрюле тюл,
Бизге джыйын джанлы болургъа керекди.

ТЁГЕРЕКГЕ ЭСЛЕБ КЪАРАСАНГ...

Сюркелиб джюрюгенле;
Сюелиб джюрюгенле;
Эмда
Учуб джюрюгенле;
Эмда
Джарыкъча джюрюгенле;
Эмда
Фикирча джюрюгенле.

Къуру бу дунияны кёргенле;
Бир-бирде ол дунияны да сезгенле;
Башха дунияланы да кёрюб тургъанла;
Ала бла байламлы болуб,
Сёлешгенле, кенгешгенле,
Адам улуну дуниясын да
Гюнахдан тазаларгъа кюрешгенле.

Адам дараджагьа джетмегенле;
Адамла;
Эмда
Болгьанны, боллукъну да кёрген
Кераматлыла;
Эмда
Адам дуниясын тюрлендирген,
Адамны ийман бла джашаргьа кёллендирген,
Кёк бла Джерни джууукълашдыргъан,
Аллахны Сёзюн дуниягъа джайгьан Келечиле;
Эмда
Заманны, Аламны да тюрлендирген
Таша кючле;
Эмда...
ОЛ.

БУСАКЪ КИБИК, НАРАТ КИБИК АДАМ БОЛ

Ай джарлы терек!
Бир аман адам келеди
Мычхысы бла, балтасы бла къолунда.

Ай зауаллы терек!
Къачаргьа аягьынг джокъ,
Тутаргьа къолунг джокъ,
Къабаргьа тишинг джокъ,
Дау айтыргъа тилинг джокъ,
Джакъларгъа джагьынг джокъ.

Ол сени кесерге тебрегенди.
Сенде уялары болгьан къанатлыла
Кыскыныкда учалла ары-бери,
Къычырыкъ эте, тёгерекге айланалла.
Не этсинле, харибле, ала да ?
Балаларына джууукълашханды ёлюм.

Къыйынлы терек!
Кёлеккенг огьуна джокъ боллукъду бусагьат.
Шууулдайла, шыбырдайла, къалтырайла чапракъларынг. Сеземисе, ёлюмню? Огьесе,
Сен ? джашау кибик мазаллы,
Ёлюмню башындан къараб,
Аны шылаплыгьына сейирсинеми тураса?!

Эй шохум! Ёлюм да,
Кесине ушаш джапсызлагьа тиймейди.
Сюркелгенлени тюл, сюелгенлени,
Эм игилени, эм уллуланы, эм ариуланы,
Эм джигитлени, эм джитилени, акъылманланы,
Кёкге узалгьанланы,
Эркинлик деб тургьанланы,
Бийлени, ёзденлени къурутады ол да.

Ёлюм зарды. Къаратонду кеси да.
Къурутхан болмаса, джукъ туудурмайды ол.
Кесича аманланы артха къояды,
Эм игилени къурутады ол.

Эй шохум! Ол зар, къаратон гяуурну
Сындыраса, сансыз, бюсюреусюз этиб.
Сен анга тюбейсе нечик тыйыншлы ?
Джылагъанынг, ынгычхагьанынг да джокъ.

Джашадынг бир кишиге болмай заранынг,
Хайырынг тие къанатлыгьа, джаныуаргьа, адамгъа да.
Сейирсинеме сени джашауунга,
Ахыр кюн сенде болгъан чыдамгьа да.

Ёмюрюнг аякъ юсюнде ётдю,
Аякъ юсюнде тюбейсе ёлюмге да.
Сен бизге солургъа хауа бериб турдунг,
Энди юретесе ёлюрге да.

Бешикде джатхан бир улан сабийге
Алгьыш эт деб, манга гоппанны тутдурсала,
"Бусакъ кибик, нарат кибик бир адам
Бол"-, деб, анга алгьыш алай этерме.

Мен кесим да, Аллах алай буюрса,
Не да тилегиме "амин" дегени болса,
Джашаууму тереклеча этерме,
Дуниядан да ала кибик кетерме.