"БИЛАЛ ЛАЙПАН. САЙЛАМАЛАРЫНЫ ЭКИТОМЛУГЪУ" китабны Юбилейиме хазыр этиб къояргъа таукел болгъанма: бир том - къарачай тилде, экинчи том — орус тилде.
Хазыр этген бла къалмай, окъуучу, джазыучу шохларым ала бла эм алгъа былайда шагъырей болсала, иги болур деб, оюм этеме.

___________________________

Мен, Лайпанланы Билал, 1955 джыл апрель айны онекисинде Къыргъызстанны Кок-Сай элинде туугъанма. Алай а, кесими туугъан элиме Къызыл-Къаланы санайма. 1957 джыл сюргюнден былайгъа къайытханбыз. Мен былайда ёсгенме, орта окъулну-школну да былайда битдиргенме. Тёбен элде, дуппур башында, атам-анам ишлеген къанджалбаш юйюбюз бюгюн да турлукъ болур эди, «ветхое жилье» атха чыгъарыб, ачха алыр ючюн, чачыб къоймасала.

Уллу эгечим Айшатны кючюнден, окъургъа-джазаргъа беш джылымда, школгъа баргъынчы, юреннгенме. Сёзлени бир-бирине тагъыб да, ол заманлада башлагъанма. Ол дефтерле эгечимде бюгюн да сакъланалла. Сабийлигими, элими тансыкълагъандан, ол къол джазмаладан бир къауум «назмуну» китабыма салыргъа тыйыншлы кёргенме – аланы тыш къарамлары не ич магъаналары сизни сейирсиндирмезликлерин билсем да…

Экинчи джанындан а - бюгюн назму джазаргъа тырмашханла, аланы джылларында мен да аладан иги джазалмагъанымы кёрюрле да, джазыучулукъ ишге бютюн да таукел болурла... Эртде айтылгъанды да, фахму бир процентди, къалгъан - къаджыкъмай кюрешиу бла келеди. Джазыучулукъ иш бла да - сабан иш блача, бичен иш блача, къаты кюреширге керекди. Сёзден башланнганды хар зат. Сёзге бек сакъ болургъа, уллу сый берирге юретгендиле, юретедиле бизни Кязим хаджи да, Джырчы Сымайыл да, назмучу Къайсын да. Акъсакъалларыбызгъа тыйыншлы болургъа кюрешейик.

Bilal LAYPAN


CЁЗ БЛА ШАЙЫР

1
Сёзле да адамлачадыла:
ушамагъан джукъмайды -
нарт сёз болмайды,
Акъ сёз болмайды.

Сёзле да адамлачадыла -
джаратылгъандыла эркин.
Алай а, аланы да -
адамланыча -
къул этерге излеген,
къул этерге кюрешген
табыладыла фыргъауунла.

Бизни
Игиликге,
Тюзлюкге,
Эркинликге,
Джигитликге
Сюймекликге,
Ариулукъгъа,
Халаллыкъгъа -
айтыргъа -
Адамлыкъгъа
келтирир ючюн
джаратылгъандыла
сёзле.

Имансыз фахму уа
сёзлени
адамгъа, адамлыкъгъа
къаршчы кюрешдиреди -
аллай къыйынлыкъ джетдиреди
сёзлеге.

Зауаллы сёзле
къачалмайдыла,
къутулалмайдыла
къара джюрекли фахмуладан,
джашил терекле
къачалмагъанча,
къутулалмагъанча,
балтадан, мычхыдан.

Аман адамланы зулмуларындан
къалай къутхарыргъа, сакъларгъа
боллукъду сёзлени?

2
Сёзню ёкюлюдю поэт.
Акъ сёздю сёзю аны.
Адамныча, халкъныча,
сёзню да,
зулмудан, хакъсызлыкъдан
къутхарыргъа кюрешеди ол,
шейит болгъунчу,
тохтаусуз сермешеди ол.

Поэт - сёзню,
Сёз - поэтни
сакълай, джакълай,
Поэт - сёзде,
сёз - поэтде
джашайдыла алай.

Bilal LAYPAN

САКЪЛАУ

1
Сакълагъандан къыйын зат джокъду.
Ол зауаллы къыйналады:
тюз джеринде терслениб,
чалдышха атханларындан да бек,
тёре-сюд къачан боллугъун билмей,
не оноу этерин да билмей,
сакълаб тургъаны инджитеди аны.

Ётедиле кюнле, ыйыкъла, айла...
Джарыкъ келмейди джулдуздан, Айдан,
хапар келмейди тышындан, боллукъдан.
Сакълайды тутмакъ тюнгюле, джукълана...

2
Ауругъан, анализлерин бериб,
дохтурланы не айтырларын турады сакълаб:
къоркъады «рак» деб, айтырла деб,
неда бир башха аман ауруу...

3
Сау болмазлыгъын ангылагъан ауругъан,
турады сакълаб келирин ёлюмню:
къалай къыйын болгъанын анга
ангылагъан ол кесиди джангыз.

4
Ачы хапар келир деб, къоркъуб,
почтадан, телефондан да илгене,
тынгысыз болгъанды адам...
Къыйын зат джокъду сакълагъандан.

Bilal LAYPAN


АЛЛАХУ АКБАР

«Мазаллы джаш, эшекге миниб,
аякъларынг да джерге сюйреле,
эл ичи бла баргъандан эсе -
ёлгенинг ашхыды андан эсе»,-
деб, уялта эди къарт бирибизни,
алай юрете эди адетге бизни.

Уллу джашла элге джетселе,
атларын адежге тартыб,
джаяу бара эдиле орамда...

Ол акъсакъал къартла джокъдула энди,
джашла да кетгендиле элден.
Къуругъан элге къараб мен,
сын болуб сюелеме дуппурда.

Эли эди къаласы халкъны,
тилин, адетин да сакълаб тургъан аны.
Элинден, джеринден айырылса халкъ,
къалай къалыр болмайын талкъ?

Ёсе келген — тюзге джайылдыкъ:
«Таулу тюзде абыныр» деб,
Хамзат айтхан палахха келдик...
Элсиз, джерсиз — халкъ ёледи, кёрдюк.

Тау элибиз къайдады бизни?
Тирилталмасакъ аны ызына,
халкъыбызны джашына, къызына
ачылырмы тамбладан эшик?

Сормазмы къараб кёкден Тейрибиз:
«Къарча къурагъан къайда Элигиз,
нартладан келген къайда тилигиз?».

Элиме къарай оюлгъан къаладан,
ёлюрча бола джюрек джарадан,
терслей къралны, терслей кесими,
джыялмай турама ангымы, эсими.

Оюлгъан къаладан Тау Элге къарай,
ким кёрлюкдю — турама джылай...
Джылау бла уа иш тынмаз — огъай.

Къанлары, терлери бла да
бу джуртну сугъаргъан ата-бабала,
хомух, къарыусуз болсакъ, ала
разы болурламы бизге?

Ала къойгъан Джуртну, Элни тас этсек,
ала бизге джетдирген, билдирген
сыйны-намысны, тилни тас этсек -
адамбызмы, халкъбызмы биз?

Не айтыргъа, этерге да билмей,
таудан къарайма ышармай, кюлмей.
Дин-тил-джурт ючюн ёлгенле сермеше,
дин-тил-джурт ючюн тургъанла сермеше,
эркин этигиз къошулургъа сизге.

Джашарбыз
динибизге-тилибизге-джуртубузгъа эркин болуб,
не джандетге тюшербиз шейит болуб.
Динсиз-Тилсиз-Джуртсуз-Элсиз джокъду джашау.
Аллаху акбар, Аллахха махтау.

Bilal LAYPAN


АЙТЧЫ, КЪАЙДАДЫ СЕНИ...

Къайгъы тюшеди джюрекге
шоркъа-шоркъа:
къарайма джерге, Кёкге
къоркъа-къоркъа

Къаргъа, бузгъа, бораннга
чыдаб турурча тюлме Минги:
мен кёлтюралмаз джюкню
нек бересе, Аллах, меннге?

Айт, не къалды бу дунияда
мен кёрмеген?
«Алтын аякъдан суу ичер
ёлмеген...».

Анга сёз джокъ.
Алтын аякъ — джуртум мени.
Шекер башныча, ташын джалаб,
къобан сууундан ичдим.

Къазауат, тутмакъ, сюргюн -
бАрысы артда къала,
ёлгенле бла ёлюб,
къайытдым саула бла.

Сау эсем да, джараларым
ашлана туралла алкъын:
дининге, тилинге, джуртунга
эркинмисе, айтчы, хАлкъым?!

Айтчы, къайдады сени
Къарча къурагъан элинг?
Чайкъалады тенгизча,
тынгы табмайын кёлюм.

Bilal LAYPAN

КАВКАЗ. НАМАЗ. АУАЗ.

«Ура» таууш, уруш таууш
келеди тёбенден.
Аны аллына буруу бола,
«Аллаху акбар!» энеди Кёкден.

Джандет джуртду Кавказ...
Шамил шыйых бла мюридлери
Кёкге джетген тау тёппеде
къыла туралла намаз.

Бир таудан - башха таугъа
учуб тюшеди Шамил.
Ол этген тилеклеге
дейбиз бюгюн да: амин.

Бир къолун, бутун, кёзюн
тас этиб урушлада,
дагъыда кишилигин
тас этмейин Байсангур,
атха байлатыб кесин,
сермешеди алгъынча...

Шлиссельбург къаладан а
тутмакъ Мансур къарайды.
Сёзюне уа ёлюм джокъ -
джюрекледе джашайды.

Умар да Хасаукадан
бизлеге этеди кёл.
Мен айтама кесиме:
«Сакълай халкъны эм джуртну
ма алача джаша, ёл».

Энеди кёкден ауаз,
титирете тауланы:
«Уруш саууту бла тюл,
Китаб бла, Къалам бла
хорларыкъсыз джауланы.
Ёлгенлени, сауланы да
сакъларыкъсыз алай бла...».

Вассангирей Джабагъы,
Абдурахман Авторхан,
Дудаланы Махмут да,
Мёчюланы Кязим да,
Сымайыл да, Къайсын да
айтхандыла хакъ сёзню,
джайгъандыла акъ сёзню.

Зелимхан Харачойдан,
Къанамат Къарачайдан -
абрек болуб джигитле
сыйларын-намысларын,
тюзлюклерин, хакъларын
кюрешгенле сакъларгъа...

Бары тюше эсиме,
айыб эте кесиме,
сорама мен кесиме:
Аллаххамы, шайтаннгамы -
къуллукъ этесе кимге?

Bilal LAYPAN


КЪАДАРЫМ

Таула таба къарайма джагъадан.
Тенгизмиди шууулдагъан, чайкъалгъан?
«Джюрегими къайыкъ этиб ётерча»,
не да,
«къанат битиб, Кёк бла учуб кетерча»,
джокъду мени аллай кючюм, мадарым,
Хаджилеге, Джырчылагъа къошса да къадарым.

Джууукъдан, узакъдан да эшитеме:
«Джырынг, назмунг кимге керекди?».
Алгъын кибик, бюгюн да тюшюнеме:
Поэт — Джуртда Джангыз Терекди.

Не бек ауруса да халкъына джаны,
кесмей къоярыкъ тюлдюле аны.
Акъсюекледен, къара халкъдан да тюл,
шайырладан этгенди Пушкин да умут.

«Нет, весь я не умру — душа в заветной лире
Мой прах переживет и тленья убежит —
И славен буду я, доколь в подлунном мире
Жив будет хоть один пиит».

Шайырларын тюб этген халкъ а,
шайырлары болмагъан халкъ а -
адамлыгъын, халкълыгъын да этерикди тас.

Къарайма: бармыды бизде Джырчы, Шайыр
Кязимча, Сымайылча, Къайсынча?
Джокъду. Халкъ поэтле кёбдюле бизде,
Хакъ поэт а джокъну орнундады.

Сюргюнде ёлген Кязим хаджилерин
малкъарлыла талай он джылдан барыб,
алыб келиб, джуртунда асырадыла,
эскертме да салдыла...
Зияратха джюрюйдю бюгюн халкъы анга.

Биз а,
сюргюнден сау-эсен къайытхан
Джырчы Сымайылыбызны
Джуртда джаны саудан ёлтюрдюк.
Пушкин айтхан бир «пиит»
табылмады бизде...

Таула таба къарайма джагъадан.
Джазыууммуду шууулдагъан, чайкъалгъан?
«Джюрегими къайыкъ этиб ётерча»,
не да,
«къанат битиб, Кёк бла учуб кетерча»,
джокъду мени аллай кючюм, мадарым...

Джюрегиме — Джуртда Джангыз Терекге —
къарадым:
шыйхлагъа, шейитлеге да къошмай къоймаз
къадарым.

Bilal LAYPAN


АНДАН ЭСЕ...

Манкъурт болгъандан эсе,
башхалагъа къул-къарауаш болгъандан эсе,
сыйсыз-намыссыз болгъандан эсе,
динсиз-тилсиз-джуртсуз-тарихсиз къалгъандан эсе -
ёлгенибиз ашхыды андан эсе,
шейит болгъаныбыз ашхыды андан эсе.

КАВКАЗНЫ БЕЛГИЛЕРИ

«Кимди Чечен?».
Джууаб этеме мен:
Байсангурду чечен.

«Кимди Къарачай?».
Джууаб этеме мен:
Къарчады Къарачай.

«Дагъыстан а кимди?».
Шамилди Дагъыстан.

Хар халкъны белгили этген
джурт, халкъ белгилери болады.
Аллай белгилерибиз бизни:
Минги Тау, Къарча.

ТЮШ

Мен Кёкде Кёкден -
нюрден, отдан, хауадан -
джаратылгъан бир джан,

джаратылгъанла бла
джерде, джерден -
ташдан, агъачдан, топуракъдан -

бир тил табаргъа кюрешеме,
Кёк-джер тилде,
ара тилде сёлешеме.

Барын
къарангыдан тартама джарыкъгъа,
тартама ёрге -
джууукълашдырыргъа
кюрешеме Кёкге.

Bilal LAYPAN

КЪАДАРНЫ АЛЛЫНДА

Къалай джашагъаныма
шагъатларым:
джарылгъан джюрегим,
ашалгъан намазлыгъым
эмда
китабларым.

Джангыз бир адам
айталмаз манга
кюрешмегенсе деб,
инсан-миллет
хакълары ючюн.

Болса эди къутхарыр кючюм -
хакъсызлыкъдан, зулмудан
къутхарыр эдим
адамны да, табигъатны да.

Джаратханнга дунияны, ахыратны да,
этеме къуллукъ, урама баш.
Андан башхагъа къул-къарауаш
болмагъанма - ол сыйсызлыкъдан
сакълагъанды мени Аллах.

Дуния малгъа, кёзбау затлагъа
хорлатмагъанма кесими.
Кючю Чексиз
бургъанлай тургъанды
Хакъ джолгъа эсими.

Гюнахларымы сууаб ишлерим
дженгерле деб этеме умут.
Я Аллах, сакъла мени -
къулунгу - болгъандан манкъурт.

«Халкъым - башына эркин,
джуртуна, джазыууна - ие»
болсун деб, кюрешгенме,
джюрегим да джана, кюе.

Этгенме къолдан келгенни,
тирилтгенме саудан ёлгенни.
Кесилген терекни да буруб сёзге,
сюегенме ёрге.

Бизни халкъ этиб кетген Къарчаны да -
Аны да -
амантишледен кюрешгенме джакъларгъа,
тилибизни да — Ана тилибизни -
ёлюмден къорургъа, сакъларгъа.

Кязимни джаралы джугъутуру да,
Сымайылны Минги тауу да
Къайсынны джаралы ташы да,
Джуртда Джангыз Терек да -
энди сизге аманат.

Кесими юсюмден сёлешмейим кёб,
кюрешмейим ичими тёгюб, ачыб:
ташамы, туруму да кёреди Кёк,
анга хар нем да - ачыкъ.

Къалай джашагъаныма уа
бардыла шагъатларым:
джарылгъан джюрегим,
ашалгъан намазлыгъым
эмда
китабларым.
21.11.2014

Bilal LAYPAN


ХАКЪ СЁЗ БЛА АКЪ СЁЗ

Къалгъан адамланы имбашларында -
сууаб-гюнах джазыучу мёлекле.
Шайырланы имбашларында уа -
Хакъ сёз бла Акъ сёз.

Алгъа Хакъ сёзге береме салам,
ызы бла — Акъ сёзге.
Намаз эте тургъанча кёрюне болурма
къарагъан кёзге.

Назму эте турама мен а,
Аллахдан да тилей кечмеклик.
Мийик Кёкге сюймеклик
Джерден айырады мени.

Айланама Джерни тёгерегине,
дунияны къарай башындан.
Тюбелек а айырылмам
Терегимден, Ташымдан.

Джер тартханлай турады кесине -
юзмейме тартыуун аны:
бир кёб зат тюшеди эсиме,
тансыкълата дуниямы.

Мен ышармайма, кюлмейме -
тёнгегим къалгъанды анда...
Ол эсе да, билмейме,
джанымы тартхан артха.

Кёкюрекден эсе Кёкде
иги болур деб тураем джаннга.
Алай а, анга
Кёкде да джокъ тынгы-тынчлыкъ.

Танг ата, къайытама артха,
хазыр бола тюберге
джангыдан
балтагъа, мычхыгъа, отха.

Хакъ сёз бла Акъ сёз да
къайыталла айырылмай менден.
Джанымы къанатларылла ала,
къутхарлыкъла мени ёлюмден.

Джуртда Джангыз Терекни да
тирилтгенле китаб этиб, ала.
Джерни да, мийик Кёкню да
бир-бирине тюбетгенле ала.

Ала мени бла болгъан къадарда,
ёлюм къоркъуу джокъду джаннга.
Джерде джол тауусулса да,
Кёкге джол ачыкъды манга.

Хакъ сёзге, Акъ сёзге
ма аны ючюн болама разы.
Аланы айтыгъыз джангыз,
къылгъан сагъатда джаназы.
21.11.2014

Bilal LAYPAN


СОРА...

Адам къояды дунияда ызын:
сёзюн, ишин, джашын, къызын...
Къоймаса уа бирин да аладан -
джашагъанмыды дунияда адам?

Алай а, ала
этмеселе Хакъгъа къуллукъ,
аладан джетсе дуниягъа къыйынлыкъ,
сора, адамны
туумай къалгъаны ашхы эди андан эсе,
дунияда къара ыз къойгъандан эсе...

Bilal LAYPAN

ТЮШЮНМЕГЕНЛЕ


Ассы болгъанла да Аллахха,
тюшселе тузакъгъа, палахха,
тюнгюлюб башхаладан,
болушлукъ тилейле Аллахдан.

Аллах кечиучюдю, кечеди -
ёлюм къоркъуу аладан кетеди.
Ала уа, унутуб сёзлерин,
дуния малгъа буралла кёзлерин,
къарынлары бла къарын тюблерине бойсуна,
батадыла джангыдан джаныуарлыкъгъа, хайуанлыкъгъа.

Алай бла башларына келтирелле палахны.
Дагъыда, уялмай, сагъыналла Аллахны.
Аллахны да чексиз тюлдю тёзюмю.
Джетеди алагъа сыйсыз ёлюмню кёзюую.

Ёлюм бла бошалса уа джанауаллары...
Джаханим от да сакълайды аланы.

Bilal LAYPAN


БЮТЮН ЭТЕМЕ СЕЙИР

Таула къайда да бардыла.
Таула Айда да бардыла,
Минги Тау а - бирди джангыз,
джокъду джашау бизге ансыз.

Джаратылсакъ да биз Кёкде,
Тейри адамлары болсакъ да,
Минги Тауну этегинде
халкъ болуб туугъанбыз биз.

Минги Тауну
джалай бузун, иче сууун
алай ёсгенди Къарашауай.
Нарт ёмюрледен бери
келебиз бу джуртда джашай.

Киши джерине джутланмай,
сакълагъанбыз джуртубузну.
Келдик джарыгъын джукълатмай
джангы Ай бла джулдузну.

Кёб башлы эмегенле да,
эки башлы къушла да,
темирле да, къурчла да
кёб палах салдыла бизге.

Барындан да къалгъанбыз сау.
Уллу Аллахха сала махтау,
Джуртубузда, бурун кибик,
биз энтда этебиз джашау.

Хакъ джолдан джанласа халкъ -
къаллыкъ тюлдю болмайын талкъ.
Сынадыкъ кесибизде -
эки сюргюн да эсибизде.

Аллахха тюл, фыргъаууннга
табыннган къауумлагъа
ушаб а къалмадыкъ, огъай.
Къошулмадыкъ биз алагъа.

Сакълаялмай къалгъанда да
джуртун, джанын, саулугъун,
халкъ сакъларгъа кюрешди
бёркю бла джаулугъун.

Туугъан джеринден халкъны
айыралса да душман,
айыралмады аны
дининден-иманындан.

Тутмакъ-сюргюн джыллада
иманы къоруб халкъны,
динин, тилин да сакълаб,
Джуртха къайтарды аны.

«Бюгюн а
неди сакъларыкъ бизни?»-
деб, башласала сёзню,
бютюн этеме сейир.

Уллу Аллахдан башха
джокъду сакъларыкъ бизни.
Аны джолунда барсакъ -
джокъду хорларыкъ бизни.

Дин бериб, тил, джурт бериб,
къауум этиб, халкъ этиб,
аланы да къорургъа,
айнытыргъа борч этиб,
джаратды бизни Аллах.
Берди Китаб эм Къалам.
Сора, джазыуун адам
тюз джазар деб ышанды.

Адамла уа, бюгюн да:
«Неди сакъларыкъ бизни?» -
деб, башласала сёзню,
бютюн этеме сейир.

Bilal LAYPAN



ТЫЙЫНШЛЫ ЭТ БИЗНИ

Джети къат Кёкню башындан келген
хакълыгъы, акълыгъы Сёзню...
Кесинг берген диннге, тилге, джуртха,
я Аллах, тыйыншлы эт бизни.

МЕН ШАЙЫРМА

Мен шайырма — Сёз адамыма мен:
Хакъ сёз бла Акъ сёз — къанатларым мени.
Тургъанлайыма джерде,
Кёкге чыгъарадыла ала мени,
не ючюн десенг,
ала келгендиле андан — башындан.

Мен — шайырма — Сёз адамыма мен.
Алай а,
бир керекли кюн керекли джерде
керекли сёзню айтмай къойгъаным,
тышына чыгъаргъа керекли сёз
ичимде къалыб кетгени -
мени джюрегими тырнагъанлай,
къанатханлай турады.

Мен — шайырма — Сёз адамыма мен.
Алай а,
ичимде къаллыкъ бир сёзню да
тышына ийгеним ючюн,
бетим къызарыб,
джерге кирлик болуб турама.

Ма ол эки къауум сёз,
бермей тынгы-тынчлыкъ,
ашайдыла мени кече-кюн да.

Хакъ сёз бла Акъ сёз -
къанатларым мени.
Алагъа тюз турмагъан,
тыйыншлы болмагъан кёзюуюмде,
не да алагъа
уллу кёллю болгъан заманымда -
джыгъылыб Кёкден джерге,
санымы, джанымы да ачыта тургъанма.

Сёздю шайырны Тейриси.
Тейри адамыды шайыр.
Сёз адамыды шайыр.

Хакъ сёзню Акъ сёз бла айтыучу -
шайыр деген олду.

Сёзню къулуду шайыр.
Хакъ кёлю бла Сёзге къуллукъ этмесе,
бий болаллыкъ тюлдю шайыр,

шайыр да болаллыкъ тюлдю.

Bilal LAYPAN


КЪАЛЮБАЛАДАН БЮГЮННГЕ ДЕРИ

Къадау таш болмагъан заманда,
Джангыз Терек болмагъан заманда,
Минги Тау болмагъан заманда,
Къобан, Басхан суула болмагъан заманда,
адамла да джокъ эдиле бу джуртда.
Джурт кеси да джокъ эди...

Джерни да
къурала тургъан кёзюую эди ол.
Джалан джаным уча эди мийикде,
кеб излей, кийим излей кесине.

Бек мийикледен эниб келе эди ЁЗ.
Джети къат замандан, аламдан, кёкден
ётерге керек эди ЁЗ,
джерде кёрюнюр ючюн болуб сЁЗ.

Бир эдиле ЁЗ бла ДЖАН -
Хакъ сёз бла Акъ сёзча.
Аладан къуралды адам.
Алагъа тюз турмагъан -
тас этеди хакълыгъын, акълыгъын,
тас этеди адамлыгъын, халкълыгъын.

Сёзню джаратды Тейри.
Тейри джаратхан Сёз -
ол да кёб затны джаратды кеси.
Аласыз, къарар кибик кёз,
бу дунияда болмаз эди джукъ да.

Сёз бла Кёз.
Аладан къарайды Ёз.
Бет бла Джан -
аладыла бетджан
эки дунияны арасында.

Бир дуния ючюн башхасын
атаргъа къоймай,
турадыла болуб бетджан
Бет бла Джан.

Къара тер басыб,
ишлейди адам -
эт кетсе да, бет къалыр.
Дин-тил-джурт ючюн,
сый-намыс ючюн
(ахырат азабдан — дуния намыс кючлю)
сермешеди адам -
джан кетсе да, бет къалыр.

Bilal LAYPAN


ДЖОКЪДУ ТЫНЧЛЫКЪ ДЖАНЫМА

Чыгъаргъа джетеди джаным
бурулуб къарасам ызыма:
ушатама да джолуму
къуругъан сууну ызына.

Джюрегими кючлейди къайгъы
(тынчмыды, джаны саудан ёлген):
къайданма, къайрыма, кимме -
ызымдан джокъ эсе келген.

Аллымда уа бармыды баргъан?
Аллымда да кёрюнмейди киши.
Чексиз аламны ичинде
кесим джангыз барама кетиб.

Бир-бирде кёрюнеме кесиме
биринчи адамча дунияда, джерде -
адам, халкъ излей айланнганча,
тынгы-тынчлыкъ болмай джюрекде.

Бир-бирде уа кесиме кёрюнеме
мен ахыр адам болгъанча дунияда.
Къалюбаладача, джангыз кесим,
Ахырзамандан сора дунияда.

Джангы дуния, адам улу да
къуралырламы джангыдан?
Джашау, ёлюм да, къууанч, бушуу да
башланырламы джангыдан?

Излеймеми болурун алай,
хар не къайытырын артха?
Билирбизми башха тюрлю джашай,
бир кере тюшгенле Отха?!

«Отдан чыкъ да — джалыннга...»
дегенча боллукъ эсе уа...
Ангы-эс бередиле дерс -
джокъду тынчлыкъ джаныма.

Адамма — къачан да, къайда да —
джокъду тынчлыкъ джаныма.
Джангыз терек болсам да,
чегет бла болсам да -
джокъду тынчлыкъ джаныма.

Bilal LAYPAN


САГЪЫШЛА

Бизни Къарачай этиб,
джаратхан эди Аллах.
Биз а барабыз
кимибиз - къыргъыз,
кимибиз - къазах,
кимибиз - араб,
кимибиз - тюрк,
кимибиз — орус бола...

Аллах берген
динни, тилни, джуртну да
къоруулаб, сакълаб,
джетдирген эдиле бизге
ата-бабала,
аланы бизге аманат, осуят
этген эдиле ала.

Бизни Къарачай этиб джаратхан Аллахха да,
Аллах бергенни
бизге сау-эсен джетдирген
ата-бабалагъа да,
не айтырыкъбыз Къыямат кюн биз?

Не бет бла къарарыкъбыз алагъа,
не тилде сёлеширикбиз алагъа?

«Ай хомух туудукъла,
ай хомух туудукъла» деб,
мыдах болсала ата-бабала...

Огъай,
аллай кюннге къалгъандан эсе,
дуния малгъа алданыб,
Америкалы, Европалы болгъандан эсе,
динсиз, тилсиз, джуртсуз къалгъандан эсе,
алай джашагъандан эсе,
динибиз, тилибиз, джуртубуз ючюн сермеше,
ёлгенибиз ашхыды андан эсе.

Дин да, тил да, джурт да бериб,
Бизни Къарачай халкъ этгенди Аллах.
Аллах бергенни джакъламасакъ,
къорууламасакъ, сакъламасакъ -
джетмезми бизге минг тюрлю палах?!

Bilal LAYPAN

ТУУАДЫ ДУНИЯГЪА НАЗМУ

Кимден, неден джашынсанг, къутулсанг да,
кесингден эмда Кёкден
джашыныргъа, къутулургъа
джокъду мадар.

Къыйынды джашагъан къалай:
Кёк джюрекге,
джюрек да Кёкге
турадыла къарагъанлай.

Джюрек джабыкъды,
Кёк а — ачыкъ.
Джюрек ачыкъды,
Кёк а — джабыкъ.

Алай а, болады кёзюу:
Кёкге ачылады джюрек,
джюрекге ачылады Кёк.
Тюбейдиле Хакъ сёз бла Акъ сёз.
Тууады дуниягъа назму.

Bilal LAYPAN


УШАМАГЪАН ДЖУКЪМАЙДЫ

Адамны ушайды кесине
малы да, хар неси да.
Итин кёргенлей, билеме
къаллай болгъанын иеси да.

Bilal LAYPAN


ЧОКУНА АПЕНДИ

1
Чокуна апендиден башланады
биринчи китабы Къарачайны:
«Ана тилинден» джайылады бизге
джарыгъы джулдузну, Айны.

Тамблабызгъа сала джол,
басма ишни да къурадЫ ол.
Динни, тилни, халкъны, джуртну да
сакълар джанындан болду ол.

«Хакъ сёз бла Акъ сёздюле
къутхарлыкъ адамны, халкъны...».
Билгени себебли аны,
кюрешди джайыб окъуу-билим.

Гаспыралыны сохтасы -
изледи кимге да игилик:
арада айрылыкъ тохтасын -
"Тилде, фикирде, ишде да — бирлик!"

Супий апенди Чокуна,
сен этдинг Аллахха къуллукъ,
аны ючюн джетди сеннге
ёлюм бла бошалгъан зорлукъ.

Элиблени ичинде
биринчи элиб болдунг бизге:
тюз болургъа юретдинг
диннге, тилге, адамгъа, джерге.

Къара таныгъан эмда джайгъан
Чокуна супийибиз бизни.
Шакай улу Хаджи да
бек багъалатханды сени.

Абдуллах шыйыхны нюрю да
этгенди санга нёгерлик.
Гаспыралыны да этгенсе разы:
Тилде, фикирде, ишде да — бирлик.

Джюрек разылыгъыбызны
биз да айта турабыз сеннге.
Кечгинлик бер, супий апенди,
кечиксек да, къайытабыз сеннге.

2
Кечгинлик бер, супий апенди!
Сен Кёкге джууукъ эте халкъны,
ангылатыргъа кюрешдинг хакъны.

Таяна китабха, къаламгъа,
джараргъа кюрешдинг адамгъа.

Къозгъай ангысын, эсин да,
миллетинги джуртун, кесин да
кюрешдинг къорургъа, сакъларгъа...

Алай а, ибилисге
кеслерин алдатхан джахилле,
имансызла берген балта бла, мычхы бла,
сен «сакъла, кесме» деген джашил терекни,
солургъа хауа берген терекни,
минг-минг джылны ёсген терекни
тамырындан кесиб атдыла.

Не этгин... Исса файгъамбарны да
ёз халкъындан чыкъгъан адамла
кердиргенлерин билебиз джоргъа...

Сени да аллайла тутдурдула,
джойдурдула, къурутдула.
Алагъа — налат берирча халкъынг -
хар бирини тукъумун, атын
къара багъанагъа такъсакъ...
Огъесе, аны хайырындан
заранымы озар? Къайдам...
Чокуна афенди,
сени кесинги, терегинги да
кесгенлеге не айтаса сен?

Иги кесегине аланы
Ибилис берген эди саугъа.
Артда уа, атыб чалдышха,
термилтиб алгъан эди джанларын.

Аллайланы итликлеринден
бютеу халкъгъа да джетген эди палах.
Алай а, бизни атыб къоймады Аллах -
ызыбызгъа къайтарды сюргюнден.

Алай а, ибилис джорукъдан, зулмудан
къутулгъандан сора да биз,
тирилталмай эсек Терегинги -
сора, алкъын, ангыбыз, эсибиз
китабда, къаламда тюлдю бизни.

3
Чокуна эфенди, сен юретдинг:

«Дин да, тил да, джурт да бериб,
бизни къауум этиб, джаратханды Аллах.
Аллах бергенни сакълАмау, айнЫтмау -
олду эм уллу гюнах».

Сен кесинг джашадынг алай -
Хакъны аллында бетинг къызармазча.
Халкъынг ючюн кюрешгенлей турдунг,
ол динсиз, тилсиз, джуртсуз да къалмазча.

Бюгюннгю имамла, афендиле
нек алмайдыла сенден юлгю?
Орус тилде берселе ауаз,
не айта болур ёсюб келген тёлю?

Эбзеланы Абюсюб болмаса,
сени джолунгда баргъан кёрмейме.
Динине, тилине къайытмаса халкъ,
аны сакъларыкъ неди — билмейме.

Каппушланы Ахия афенди,
джандетли болсун, тюшдю эсиме:
ол ушай эди сени кесинге,
энди Абюсюб хаджи къалгъанды джангыз.

Алай а, болмайым ассы:
заман тюлдю джассы -
алкъын халкъдан чыгъарла имамла,
чыкъгъан кибик алимле, шайырла.

Чокуна-эфендим, огъурлу тюрсюнюнг
Рашид чыгъаргъан китабдан да къарайды,
халкъынг джашайды, сен да джашайса,
келе тебрегенди сени кёзюуюнг -

бу джыйылыу да шагъатды анга,
Харун тукъумдашынг да шагъатды анга.
Дуния, ахырат да санга
энди кенгден кенг бола барлыкъла...

Барыбыз да разыбыз санга,
шейит болгъан Исмайыл Акъбай.
Ёмюрде да унутмаз сени,
сау-эсен болса халкъынг Къарачай.

Bilal LAYPAN


КЕТИУ

Къараб къарагъынчы
ётеди заман:
тансыгъын да алгъынчы
кетеди адам.

Бир-бир затны
этмегенине,
бир-бир затны да
терс этгенине

къыйнала, джарсый,
кетеди адам.
Къыйынлы болурму
джанлада андан.

«Кёрюне кирмез
кёрюрюн кёрмей...».
Джашады эсе
джаны саудан ёлмей -

ол да асыу,
ол да къууанч.
Келди эсе уа къач -
не этсин: джазыу.

Къалдымы аны
дунияда ызы:
сёзю, иши,
джашы, къызы?

Айтылырчамыды
ызы алгъышда?
Кетеди адам
къайгъыда, сагъышда...

Къыямат кюн
Хакъны аллында,
халкъны аллында,
ата-ананы
алларында

къызармазча бети
джашадымы алай,
кеталдымы алай -
соруула
кёбдюле къалай...

Къараб къарагъынчы
ётеди заман:
тансыгъын да алгъынчы
дуньядан адам,

кетеди. Умут а этеди -
ёлюм бла бошалмаз джашау.
Тирилир кюн келир,
ол энтда кёрюр
адамларын, бютеу миллетин...

Бир-бирде уа
джангылтады шайтан:
ийнамын
тас этеди адам.

Ангысын
басады тубан:
«Джокъду ахырат»...
Титирейди адам.

«Джокъду ахырат».
Аллай кёзюуде
иман-шахадат
айтдырыргъа
керекди анга.

Къараб къарагъынчы
ётеди заман.
Дуниядан къаннгынчы,
тансыгъын да алгъынчы -
кетеди адам,
кетеди адам,
кетеди.

Bilal LAYPAN

АХЫРЫМА ДЖУУУКЪЛАША

Джерден чыкъгъан отдан
къутулургъа боллукъду,
Кёкден келген Отдан а —
огъай.
Эки имбашымда мёлеклени
джазгъанларын окъуб,
айтама алай,
сёлешгенлерин эшитиб,
айтама алай.

Ахырзаманны келлигине
къалмагъанды бир да экилигим.
Аллахха джазылгъан затны
бар-джокъ эсе да эркинлигим,
окъудум...

Тюшмю эди ол? Огъай.
Джети къат Кёкге да къарай,
эки имбашымдагъылагъа да къарай,
джазама.

Мени юсюмден мёлекле джазгъанча,
ёмюрде да джазалмам кесим.
Гюнахым-сууабым, тюзюм-терсим -
кёз туурама келедиле бары.

Мёлекле джазалла гюнахымы, сууабымы.
Не ючюн этгеними уа аланы
джазаргъа керекме кесим.

Къыямат кюн
ата-ана, эгеч-къарнаш,
сабий-субий, къарт-джаш,
тийрем, элим, халкъым,
бютеу адам улу
къараб тургъанлай,
тынгылаб тургъанлай,
джууаб берирге керекме Аллахха
хар бир иннетим, сёзюм, ишим ючюн да,
этгеним, этмегеним ючюн да

Чегинде джандет бла джаханимни
эм баш Тёрени аллында,
бютеу халкъны аллында
хар бир иннетим, сёзюм, ишим ючюн
джууаб берирге тюшерин
кёреме да,
джангыдан келеди джашарым,
башха тюрлю келеди джашарым,
башха тюрлю келеди джазарым...

Башха тюрлю башлайма джашаб, джазыб.
Болса насыб,
къоркъуууму къууанчым джабар,
гюнахымы сууабым дженгер.

Адам болургъа кюрешгениме
Къадау ташым да шагъатлыкъ этер,
Джангыз Терегим да шагъатлыкъ этер,
Къазакъ бёрюм да шагъатлыкъ этер,
Темиркъазакъ джулдузум да этер шагъатлыкъ.

Кязмимни джаралы джугъутуру да этер шагъатлыкъ,
Сымайылны Минги Тауу да этер шагъатлыкъ.
Къайсынны джаралы ташы да этер шагъатлыкъ,

Хакъ сёз бла Акъ сёз этселе шагъатлыкъ,
келир кёлге-джюрекге рахатлыкъ.
Къутхарырла Отдан Китаб бла Къалам,
мен алагъа тыйыншлы болалсам.

Эки имбашымда эки мёлекге да
бере салам,
ахырыма къалмагъан эсе да кёб,
башха тюрлю башлагъанма джашаб,
башха тюрлю башлагъанма джазыб.
Болса насыб,
къызармаз бетим Аллахны аллында,
къызармаз бетим миллетни аллында.

Bilal LAYPAN

ДЖАШАРЫКЪДЫ КЪАРАЧАЙ

Кёргенмисиз сиз ол чий телилени -
Къарча Атаны от келилерин
атылтыб, джол ишлегенлени.

Къалай къууансын Къарча
джетгендиле деб туудукъла ёсюб,
ала -
душманны-джауну кесер орнуна,
той этселе
Джуртда Джангыз Терекни кесиб.

Энди Къадау Ташы къалгъанды Къарчаны.
Аны да бир къурутсала,
айтырыкъдыла, сора:
«Къарча таурухду, мифди.
Алай тюл эсе,
андан къалгъан не барды, кёргюзтюгюз».

Ай аджашхан джарлыла -
джарым алимле, джарым моллала, джарым башчыла -
джарым адамла, къысхача, айтыргъа.

Къарча таурух эсе, миф эсе,
аны нёгерлери -
Адурхай, Будиян, Науруз, Трам -
ала да таурухмулла, мифмилле?

Ким кёргенди быллай адамланы -
тарих эскертмелерин къурутуб,
тарихибиз джокъду деб тургъанланы.

Къарчаны къалаларын да ойсакъ,
бийлени, бийчелени кешенелерин да къурутсакъ,
джигитлени къабырларын да унутсакъ,
алай эте сюрюуге бурулсакъ -
аз бек къууанмазла душманла-джаула...

Кеси къошубузгъа от салсакъ,
джау эталмагъанны этсек кесибизге,
от къуса, гюрюлдеб таула,
оюлмазламы юсюбюзге?

Темирни сюргюнюнден халкъыбызны
Ат аджуртуна къайтарыб,
бир минг тёртджюз джыйырма сегизинчи джыл
Къарачай къралны къурагъан
Къарча Атаны унутмазбыз биз.
Къарча Бийни да унутмазбыз биз -
душманла бла къазауат этген,
аланы къырыб,
Басхандан Къартджуртха кетген.

Унутмазбыз
деу Боташны, джигит Ёзденни да,
унутмазбыз
Кърымшаухал бийлени да.

Унутмазбыз
Ачемезни, Татаркъанны, Умарны, Джаттайны...
ала болгъандыла джакълагъан, сакълагъан,
атын айтдыргъан да Къарачайны.

Бизни тарихибизни
1917-чи джылдан башларгъа умут этгенлени,
Къарчагъа (Къарчалагъа) къара джагъаргъа кюрешгенлени,
тарих эскертмелерибизни къурутургъа кюрешгенлени,
миллет джигитлерибизни унутдурургъа кюрешгенлени,
алимликлери, адамлыкълары да болмай этелле алай,
къарачайлылыкълары да джарты болуб этелле алай.

Ёзге, джангылалла ала:
душманланы да сууутур амалла таба,
амантишлени да къара багъанагъа тагъа,
джашагъанды, джашайды, джашарыкъды Къарачай.

Bilal LAYPAN


КЪЫШ БЛА БОШАЛМАЗ ДЖАШАУ

1
Джылым келди алтмышха,
башым кетди сагъышха:
эталгъАнмамы бир зат,
айтылырча алгъышда?

Кёлде къалмады тынчлыкъ,
тюшген кибикме отха:
болалдЫммы тыйыншлы
къартла атагъан атха?

ЭталдЫммы мен назму
къайнатыр кибик къазан,
айталдЫммы мен аны
къычыргъан кибик азан?

Къайдан чыкъды, билмейме -
джаныма сала къоркъуу,
бойнун да къынгыр буруб,
кетмей тохтады Соруу.

2
Нартладан келген отну
джукълатмазгъа кюрешдим.
Тейри адамы Кёк бла
таугъа чыгъыб сёлешдим.

Минги Тауну башында
мен уюдум намазгъа,
тиледим иман, билим,
рахатлыкъ да Кавказгъа.

Къуру Кавказгъа да тюл,-
барына да джанланы
мен изледим игилик,
мен да — бири аланы.

«Аллах, эшит сёзюмю,
тюл эсем да пайгъамбар:
адамланы, халкъланы
къара кючледен къутхар.

Хакъ джолунгдан таймайын
барыр кибик къарыу бер.
Иман бла джашарча,
ёлюрча да насыб бер...».

3
Джылым келди алтмышха,
къарайма Кёкге, джерге:
бузлатА келген къышха
хазырмамы тюберге?

Мени тенгли джашамай
кетгенлени саны кёб:
Пушкин, Лермонтов, Мусса,
Лорка, Асхат, Махамет...

Аладанмы игием
джашар кибик быллай бир?
Ала айтхан Акъ сёзден
тёгюледи бизге нюр.

Мен ёлмедим тутмакъда,
сюргюнде да къалмадым.
Болмадым къазауатда,
дуэльде да болмадым.

Терс айтдым аны, огъай.
Билдирмесем да элге,
сюегенлей тургъанма
мен кесими дуэльге.

«Андан эсе, ёлгенинг
ашхы эди» дегенча,
ауаз чыгъыб джюрекден
ёлтюргенди бир ненча.

Сууаб ишлерим дженгиб,
тирилгенме дагъыда.
Кёз аллымда кюнлерим -
къарасы да, агъы да.

3
...Джаным чыкъса санымдан -
кетиб ёрге, мийикге,
къошулса мёлеклеге,
болурмамы мен разы?

Огъай, ол андан эсе -
Кёкде тургъандан эсе -
бурулуб бир Акъ сёзге
Ана тилге къошулсун.

...Къыш келеди къысылыб,
боранлай, джюрЕк джара.
Къар джабса да юсюмю,
этеме игИ джора:

къыш бла бошалмаз джашау,
аны ызындан джаз келир,
аны ызындан джаз келир.
Къыш бла бошалмаз джашау.

Bilal LAYPAN


СЮЙМЕКЛИК

Биз
бир-бирибизге джазгъан, сёлешген
джыйылыб бирге, басмаланса,
Кёк тенгли болмаса да,
джер тенгли бир роман болур эди.

Сабийчик сагъатымда
«Мени къаллай бир сюесе?»-
деселе,
«Кёк тенгли бир сюеме»,-
деучен эдим.

-Къайдаса, не этесе бусагъатда?
-Къобан суу саркъгъан тенгизни
джагъасында Кёкге къараб сирелеме.

-Сен а не этесе?
-Менми? Къобан сууну чыкъгъан джеринде
Кёкге къараб сюелеме.

Къобан суугъа чабакъ болуб тюшюб,
энгишге джюзюб кетсем,
къаллай бирден джеталырма сеннге?

-Джеталырмыса? Къайдам.
Кесинги алдатмай,
кюмюш ыргъакъны къабмай,
чилле аугъа тюшмей,
келалырмыса?

Мен а сакъларгъа хазырма -
тенгиз джагъада сакълай-сакълай,
сын болуб, менгир болуб къаллыкъ эсем да.
Сени кёргенлей таш саныма джан кириб,
адам болуб тирилирме джангыдан.

-Андан эсе,
келиб алыб кетмеймисе мени?
-Билесе,
чекден ётерге джокъду мадарым.

-Мени ючюн да ёталлыкъ тюл эсенг чекден,
сора, къалай ийнанайым
Кёк чакълы болгъанына сюймеклигинг?
Ойнагъан этеме, ансы барын да ангылайма.
Сау къал. Энтда сёлеширбиз.
Чекле ачылгъынчы къарт болуб къалмасакъ -
кёрюшюрбюз, тюбеширбиз.

...Ачылдыла чекле...бир ёмюрден.
Тенгиз джагъада таш болуб, менгир болуб,
таулагъа къараб сирелеме мен.

Bilal LAYPAN


КЪАЛАЙ КЪАЛЫР КЕЛМЕЙ АХЫРЗАМАН?

Дуниядан къарай ахыратха,
тюшюндюм бир затха:
Хакъ сёз тюзетмегенни,
Акъ сёз тюзетир къалай?
Поэт
Джуртда Джангыз Терекди -
джашайды, ёледи, тириледи алай.

Терек
адамгъа, халкъгъа болса керек,
келирле анга, сакъларла аны.
Болмаса уа керек,
кесерле, къурутурла аны.
Дагъыда болса керек,
тирилтирле аны.

Алайды къадар.
Терек - адамлагъа тюл,
адамла келедиле терекге,
излей башларына мадар.

Терек а,
адамдан къыйынлыкъ кёрген болмаса,
къууанч, насыб кёрмейди бир да.

Адам ючюн кёгермейди терек.
Адам ючюн джашамайды, ёлмейди терек.
Табигъаты, къадары алайды аны.
Бармыды, джокъмуду адам -
терекге не андан?
Адамсыз джашагъанды, джашайды, джашаяллыкъды терек.
Терексиз джашаялмагъан — адамды.
Терексиз, хауа джетмей, тунчугъуб ёллюкдю ол.

Аны да ангылаялмай эсе адам,
не сакъларгъа боллукъду андан?

Джаша поэт, къой къайгъынгы.
Адам, халкъ деме — джаз назмунгу.
Сал махтау Кёкге, джерге,
баргъанлай тур мийикге, ёрге.

Кийикле, джаныуарла, къанатлыла -
сеннге адамдан эсе игидиле, джуууукъдула ала.
Сагъыш этме адамгъа, халкъгъа,
къуллукъ этмей эселе ала хакъгъа.

«Сакъла, кесме»,- дегенлеге уа.
Чокунача апендилеге уа -
сен да боласа разы.

Чокуна апендича адамла болмасала,
Джангыз Терекча поэтле болмасала,
джукъланыб къалыр эди джашау...
Алай а кесдиле аланы.
Къыйынды ангылагъан адамланы.
Игисин, маджалын къурутса адам,
къадай къалыр келмей ахырзаман?

Bilal LAYPAN

АКЪ СЁЗНЮ САКЪЛАЙ

Джылым болгъунчу алтмыш,
ёлюр кюнюме этмей сагъыш,
джашай келдим.Энди уа
аман болду кёлюм -
къая ранда джетди мени ёлюм:
тёбен джаным —
къайнай тургъан тенгиз-терк,
огъары джаным -
мен ёталмаз къадау, бек,
башым эсе -
сынаб къарагъан Кёк.

Мен Акъ сёзню сюре чыкъдым бери.
Ёзге мени къыйнаргъа сюйдю Тейри
кёб сёзню бошуна айтханым ючюн,
харам этиб, къаядан атханым ючюн.

-КетЕрсе - аланы атхан къаянгдан кесинг да...
-Мен излеген Акъ сёз келсин да,
къая тюбюнден къол булгъасын -
ол заманда, Бийнёгер къаядан
чынгагъанча, чынгарма мен да.
Ары дери уа, ёлюмге да
бой бермей, турурма сакълаб.

Мен Акъ сёз ючюн чынгарыкъма,
чынгасам да къаядан,
аны ючюн айырыллыкъма,
айырылсам да джанымдан».

Кесим джангыз турама дорбунда
Акъ сёзню сакълаб.
Хакъ сёзню сакълаб,
алай тургъан болур файгъамбар да дорбунда.


Алай а, болмайым ассы,
тенглешдириб Аны бла кесими,
Акъ сёзню да Хакъ сёз бла тенглешдириб.

...Джылым болду къыркъ.
Акъ сёз а кёрюнмеди чырт.
Кёрюнсе да тутдурмады кесин.
Таугъа, тюзге джайылды эсим.

Ма энди джылым болду алтмыш.
Джюрегими кючлеб къайгъы, сагъыш,
биягъы дорбундан къарайма джерге, Кёкге.
Сёз кёрюнмейди не джерде, не Кёкде.

Джокъду дорбундан чыгъарча да джол.
Энди мен Акъ сёзню табаллыкъ тюлме,
кеси келиб къалмаса ол,
Не Кёкден, не джерден булгъамаса къол.

Акъ сёз эталмазса къара сёзню бояб.
Джылым алтмыш болгъанында да,
Акъ сёзню турама сакълаб.
Джюрегими, мыйымы да ашаб,
дорбунда турама джашаб.

Bilal LAYPAN


ДЖУЛДУЗ ТАШХА КЪАРАЙ

Кёкде турургъа керекди джулдуз,
кюйюб, таш болуб, тюшмейин джерге.
Бизни дайым къарата ёрге,
Кёкде турургъа керекди джулдуз.

Джерге тюшген а — ол джулдуз тюлдю,
джылыу, джарыкъ да джокъду андан.
Джулдуз таш деб, багъалатсакъ да,
джулдузлугъу къалгъанды Кёкде.

МЕНИ УРУШХА КЪАЙТАРАДЫ ДЖАНЫМ

Бу хаух дуньяны къуруму-джалыны
Акъ сёзюме да джетгенди -
олду къыйнагъан джанымы,
не этерге да билмейме энди.

Кесинг къутулсанг да отдан,
юсюнгде — къуруму-джалыны.
Кир урушха джангыдан -
къалмазса джаудан джалыныб.

Джуртунга-джеринге кирген джау,
тохтарыкъ тюлдю джюрегинге да кирмей.
Джюрегинге кирсе уа душман,
къоймаз сени кесине къул этмей.

Ёз джыламаса - кёз джыламаз,
ёзде болмагъан - сёзде да болмаз.
Кёзюме, сёзюме да чабхан эсе джалын -
сОра, таза тюлдю ёзюм-джаным.

Къурумдан-джалындан тазаланмай кёлюм,
акъ болургъа унамаз сёзюм.
Къалмаз ючюн къурум-джалын
меннге бий болуб, юй болуб,
мени урушха къайтарады джаным.

Дунья малгъа къарамаз ючюн кёз,
чыммакъ акъ болур ючюн сёз.
Джерге джууукъ болур ючюн Кёк,
таза болургъа керекди джюрек.

Джаным къайтарады артха -
Хакъ ючюн баргъан къазауатха,
дин-тил-джурт ючюн баргъан къазауатха.

Башха джол джокъду
къутулургъа душмандан-джаудан.
Башха джол джокъду
тазаланыргъа къурумдан-джалындан.

Бир кёзюн, бир къолун, бир бутун,
урушлада тас этген Байсангур,
кесин байлатыб атха,
джангыдан киреди къазауатха.

Аллаху акбар!
Биз юлгю алырча,
ызларындан барырча,
тулпарларыбыз бар.

Бир джерге джыя ангымы-эсими,
къурумдан-джалындан тазалай кесими,
душмандан азатлай кёлюмю, джерими,
киреме къазауатха.

Бизге бир джол барды джангыз,
ол да — джандетге .
Ай бла джулдуз
разы бола бизге,
къарайла Кёкден.

Азатлай, тазалай,
кёлню-джюрекни
барады къазауат
джерде, джюрекде.

КЪРАЛ БЛА ХАЛКЪ

Мени — Тейри адамын,
ибилис джорукъ
совет адамы
этерге кюрешди.
Эталмады.

Кёкден келген
Китабны, Къаламны
сыйырыб бизден,
аланы орнуна
кесини китабын, къаламын
тутдуруб бизге,
алыргъа кюрешди
эсибизни, ангыбызны.
Алалмады.

Халкъыбызны
бёлюб къауумлагъа,
юсдюрюб бир-бирине,
кесдириб бир-бирине -
алай бла да
джеталмады
муратына.

Тоноу бла, тутмакъ бла, сюргюн бла, ёлюм бла
тобукъландырыргъа, бойсундурургъа
кюрешди бизни.

Межгитлерибизни тонгуз орун этиб,
сын ташларыбыз бла джасаб арбазларын,
сын ташларыбыздан этиб басхычла,
сын ташларыбыздан ишлеб юйле,
кёл кенгдирдиле душманла бизге.

Къарачай атладан, малладан, итледен да,
«къарачай» деген атны алдыла.
Ата-бабаларыбыз атагъан джер-суу атланы да
къурутуб, башха атла атаргъа кюрешдиле.

Минги Тауну тийресинде
минг-минг джыл джашагъан
Тейри адамын, Тейри халкъын
600 кесек этиб,
Сибирияны бузларына,
Азияны къумларына
чачдыла.

Къарачай Элни кюл-кёмюр этиб,
Къарачай джуртну да кесек-кесек этиб,
хоншулагъа юлюш этдиле.

Къарачай халкъны кеси да, аты да -
дунияда къой, тарихде да,
тарихде да къалмазча этдиле.

Бир мазаллы кърал
бир гитче халкъ бла
алай кюрешди.

Не ючюн?
Ол анга къул болуб къалмагъаны ючюн,
аны имансызлыгъын, тилин, адетин алмагъаны ючюн,
«совет адамыма» дерге унамай,
«Тейри адамыма» деб, тургъаны ючюн.

Сюргюнню ал эки джылында огъуна
джыйырма бла эки минг сабийи,
аллай бир да къарты, къарыусузу
къырылды Къарачайны.
Ол а джарымы эди халкъны.

Джыйырма эки минг сабийни ёлтюрген кърал,
джыйырма эки минг ананы къаргъышы
къалай джетмей къалыр эди сеннге?

(Халкъыбызны,
дагъыда къаллай бир адамы,
Совет Союзну Джигити атха,
Социалист урунууну Джигити атха
ие болгъанлары сейир тюлмюдю?)

Къайдаса, сен, имансыз кърал,
ибилис джорукъ, къайдаса сен?
Сен къул да эталмадынг,
тюб да эталмадынг -
къарачай халкъым джашайды мени.

Энтда боллугъу алайды:
эсге алмай Хакъны, хакъны,
ким къурутургъа излей эсе халкъны -
ол кесине къазады къабыр,
заман аны ары уа салыр.

Инсан, миллет хакъларын джакълаб,
адамларын, халкъларын да сакълаб,
барына да бирча къараб,
джашау къургъан кърал джашарыкъды.

Тарих да тюшюндюрмей джукъгъа,
зулму джолну тутарыкъ кърал а -
ол да кесин санасын джокъгъа.

Аллай кърал чачылмай къалмаз.
Халкъгъа уа джол ачылмай къалмаз.
Хакъ джолдан кетмеген халкъны
зулму хорлаяллыкъ тюлдю. Анга
халкъыбызны джазыуу да шагъат.
Бизни къутхара барлыкъды Аллах.
Андан башха джокъду илях.

Bilal LAYPAN


ТАУ БАШЫНДА

Джаяу джолчукъ чыгъарады тауну башына.
Джолчукъ чыгъарады тауну башына.
Чыгъарады тауну башына.
Тауну башына.
Башына.
Андан ары башланады Кёк.
Андан ары джол саллыкъ кесингсе.
Ары джол саллыкъ — кесингсе.
Джол саллыкъ кесингсе.
Кесингсе.

Къайытса да артха тёнгегинг,
Чегинде джер бла Кёкню
къанатлана къаллыкъды джюрегинг.

Ол чекге мен да джетгенме:
кетейимми Кёкге,
къайытайыммы джерге,
къалайыммы тауда?

Энгишгеде, тёбенде, къызланы кёреме -
сюеледиле къол булгъай меннге.
Мийикде, Кёкде, мёлеклени кёреме -
сейирсиниб къарайла ала да меннге.

Зикир таууш энеди Кёкден,
джыр-ийнар таууш чыгъады джерден.
Сюелеме тауну тёппесинде
Кёкден, джерден къайсын сайларгъа да билмей.
Къайсын сайларгъа да билмей.
Билмей.

Джан къоймайды тёнгекни рахат -
тартады Кёкге, тартады Кёкге.
Ким биледи, къаллайды ахырат -
анда да тынчлыкъ болурму джюрекге?