Алейкум Ас-Салам,
Sabr!КЪарачай Кобан назмунг аламатты! "Ак сёздю." "Ак сёзле Аллахдан келедиле - Файгамбарла билгендиле аны, Аны поетле да биледиле."
Назмуну окуганымда Тюркде Неджип Фазыл'ны Сакаря назмусу есиме келди. Сакаря (Биз Закар дейбиз) да Тюркде Кобанджа уллу сууду, Каратенгизге тёгюледи. Карачай ел Белпынар'ны джуугундан чыгьады, Карачай ел Якапынар'нын джанындан озуп кетеди. 1900'лени башында Сакаря сууну тёгерегинде уллу казауат болганды. Ингилтере, Франса, Италя, Руся джыйылып Тюрк топракланы кючлеген сагьатларында. Сонралары Тюрклени карыусуз коюп, юсюне Юнанны ийгенеле. Ол казауат. Тюркле дженгенеле.
"САКАРЯ ТЮРКЮСЮ
URLИнсан бу, су мисали, кыврым кыврым акар я;
Бир янда акан беним, ёбюр янда Сакаря.
Су инер ёкушлардан, хеп басамак басамак;
Бенимсе алын язым, ёкушларда сусамак.
Хер шей акар, су, тарих, йылдыз, инсан ве фикир;
Олуклар чифт; биринден нур акар; биринден кир.
Акышта деметленмиш, бюйюк, кючюк, кâинат;
Шу чыкан булута бак, бу инен суя инат!
Факат Сакаря башка, ёкуш му чыкыёр не,
Куршундан бир йюк бинмиш, кёпюктен гёвдесине;
Чатлыёр, йыртыныёр ёкушу сёкмек ичин.
Хей Сакаря, ким демиш суя вурулмаз перчин?
Раббим истерсе, сулар бюклюм бюклюм бурулур,
Сыртына Сакарянын, Тюрк тарихи вурулур.
Ейвах, ейвах, Сакарям, сана мы дюштю бу йюк?
Бу дâва хор, бу дâва ёксюз, бу дâва бюйюк!.. " деп барады.
Сакаря назмуда аллай сёзле барды. "Суу нормалде енгишге барады. Сакаря там терсине енгишге бармайды, ёрге чыгьып барады. Чатлайды, джыртынады ёрге чыгьар ючюн..". Алайлай Кобан да нормалде енгишге Каратенгизге барырга керегьеди, терсине зорла ёрге чыгьартырга кюрешедиле, кыйнайдыла
Билал Лайпан'дан еки назму:
" КУРАН СЁЗ
Карачай - Карашауай - Каара джай.
Бу сёзледе (Сёзде!) - ДЖер, Кюн емда Ай.
Бу Сёзде - Кара суу, Кара тенгиз, Кара халк.
Бу Сёзде - Ак суу, Ак тенгиз, Ак халк.
Бу Сёзде - уллулук, мийиклик, тазалык.
Бу Сёзде - джулдуз тамыр, нарт тамыр.
Минги Таулу Минги таулу Минги халкым.
Келген джолунг да, барлык джолунг да джашыныбла сени атынгда,
Бютеу кадарынг-джазыуунг джазылыбды сени атынгда,
Не етеринг да айтылыбды сени атынгда.
Куран Сёз, аманат Сёз, керамат Сёз - Карачай.
ФАЙГАМБАРЛА бла ПОЕТЛЕ.
Акъ Сёзле Аллахдан келедиле -
Файгьамбарла билгендиле аны,
Аны поетле да биледиле. "
Терен джазмайын, тюз джазып койсам кёбле кюлюрге де болурла, быллай зат болур му деп
КЪараны маганасы теренди. КЪара сёз пайгамбырыбызны юсюнден Кур'ан'дан Теурат'дан келеди. Базы алимле Арапча "икра"ны чакыр манасына келгенин де айтадыла. (Херкесни тинге чакыр.) ДЖебраил алейхисселам биринчи пайгамбарыбызга (с.а.в.) келгенинде Икра дегьенди. Былай боллугу Теврат'да да алгадан джазылганды. Икра деп джанглыз оку деген болмаз. Бери къара, манга, айтканларыма есинги иги бер, кесинге кел, оку, англа, есинги джый, коркма... Бизде КЪара'ны да айны маганалары барды. КЪара, Икра'ны Ибраничесиди. Аланлада КЪара'ны джери айрыды. Адам ат болуп бизде КЪара'ны тюрлю вариантлары барды: КЪара, Чорна, Оку. Башка тилледе быллай атла бармыды.
Аллаху Тагъаланы сейир затларындан: ол хапар а Мусса файгъамбаргъа келген китабда - Тауратда эртдеден джазылыб болгъанды. Библияда, Исаи деген китабда, 29 главада 12 аятда аны юсюнден орус тилде къалай айтханын тамам андача берейик. Анда уа ма былай сейир тукъум айтылады, тамам артда болгъаныча: "И передают книгу тому, кто читать не умеет, и говорят: "Прочитай её" - и тот отвечает - "Я не умею читать", - деб. Да, ма алай Мусса гъ. с. ны заманындан башлаб, Мухаммад гъ. с. ны келлиги, анга китаб да бериллиги, аны окъуй-джаза да билмези белгили болуб, 1500 джыл чакълы бирни аны аллына къараб, сакълаб тургъандыла.
96 Суура Алгъалакъ - Къан кесек.Бисмиллахиррахманиррахим
1.Джаратхан Раббинги аты бла
окъуб башла! (Мухаммад Къуранны). 2.Инсанны уюгъан къан кесекден джаратхан. (Ананы хатхусунда джабышгъан суу кесекчикден джаратхан). 3.
Окъу (айт), сени Раббинг бек чомартды. 4.Ол (адамны) къалам бла джазаргъа юретген, 5.аны (ары дери) хапары болмагъан затха (Къураннга) юретген.
КУРАН-Ы КЕРИМ ( АРАПЧА - ЛАТИН ХАРФЛИ )
96 - АЛАК
Бисмиллахиррахманиррахим
1.
Ыкре' бисми раббикеллезий халак 2. Халекал'инсане мин 'алак 3.
Ыкре' ве раббюкел'екрем 4. Еллезий 'аллеме билкалем 5. Аллемел'инсане ма лем я'лем.
"Таулу КЪарачай Таулу Малкар" деп джыр барды. Анда да сейир сёзле барды:
"Кёкте кёрюнген сени суратынг
Кур'ан джазыуга бек ушай
Юсюнгде сыйлы Аллахны аты
ДЖазылган Малкар КЪарачай
Аллах мухрун салган джуртум"
Бу джырны сёзлерин джазганга соррукларым бареди). Куран джазыуга ушаган неди. Кёктен не кёрюнеди. Сыйлы Аллахны аты калайда кёрюнеди, джазылганды...
Сайлау берилгенди дегененг. Малкарда башка джерледе болатурганлага караганынгта джуртну саклаялган кыйынды. Аланла башларына еркин заманлада тёре болганды, не кыйын заманда да адамлыгы болмаганла Карачай-Малкар'да джашаялмагандыла. Еркинлик кеткенден, оноу башкалага озгандан сора терси бола тебрегенди. Енг азындан адамлыкны, тилни сакларга керекти. Була сакланса, калганла ызына да келир, келтирилир. Карачайлы Карачайлыга аманлык етмезге керекти, игилик етелмеесе де. Аманлык етеесе ол Аланланы джауду, кесине Аланма да деесе. "Алан тюлсе, кимесенг де аны бил."
Ёргедеки джырда кысхадан айтып койганды:
"Кесинги сакла
Аллах саклар".
Кёб джаздым( разы бол. Бир сорругум даха бареди. Кобанны картасы бармыды, ески джангы. Чыгьып барган джерин, Караденгизге, Азау'га дёкюлген джерин кёргюстген.
Аллахха аманат