Расширенный поиск
10 Мая  2024 года
Логин: Регистрация
Пароль: Забыли пароль?
  • Тили узунну, намысы – къысха.
  • Байлыкъ болгъан джерде, тынчлыкъ джокъду.
  • Булут кёкге джарашыу, уят бетге джарашыу.
  • Джарлы тюеге минсе да, ит къабар.
  • Сютню башын джалагъан къутулур, тюбюн ичген тутулур.
  • Аз сёлешген, къайгъысыз турур.
  • Ичимден чыкъды хата, къайры барайым сата?
  • Ушамагъан – джукъмаз.
  • Адебни адебсизден юрен.
  • Тынгылагъан тынгы бузар.
  • Тилчиден кери бол.
  • Билим къая тешер.
  • Уруну арты – къуру.
  • Танг атмайма десе да, кюн къоярыкъ тюйюлдю.
  • Джауумдан сора, кюн кюйдюрюр, ётюрюкден сора, айыб кюйдюрюр.
  • Ауругъанны сау билмез, ач къарынны токъ билмез.
  • Ариу сёзде ауруу джокъ.
  • Эл ауузу – элия.
  • Аман эсирсе, юйюн ояр.
  • Ачыкъ джюрекге джол – ачыкъ.
  • Къатын къылыкъсыз, эр тынчлыкъсыз.
  • Тели турса – той бузар.
  • Тойчу джашха къарама, къойчу джашха къара.
  • Ёксюзню къалачы уллу кёрюнюр.
  • Ёксюзню тилеги къабыл болур.
  • Адамгъа аман кюн соруб келмейди.
  • Сёз сёзню айтдырыр.
  • Халкъны юйю – туугъан джери.
  • Хазыр ашха – терен къашыкъ.
  • Гыдай эчки суугъа къараб, мюйюзле кёрмесе, джашма алкъын, дегенди.
  • Кийимни бичсенг, кенг бич, тар этген къыйын тюлдю.
  • Юй кюйдю да, кюйюз чыкъды, ортасындан тюйюш чыкъды.
  • Юйюнгден чыкъдынг – кюнюнгден чыкъдынг.
  • Адамны аты башхача, акъылы да башхады.
  • Кеси юйюмде мен да ханма.
  • Ишни аллы бла къууанма да, арты бла къууан.
  • Ёгюзню мюйюзюнден тутадыла, адамны сёзюнден тутадыла.
  • Джарлыны эшигин махтагъан джабар.
  • Ач къарным, тынч къулагъым.
  • Ётген ёмюр – акъгъан суу.
  • Татлы тилде – сёз ариу, чемер къолда – иш ариу.
  • Элде адам къалмаса, ит тахтагъа минер.
  • Къартха ушагъан джаш – акъыллы, джашха ушагъан къарт – тели.
  • Айран тёгюлсе, джугъусу къалыр.
  • Шекер бла туз – бир болмаз, ушамагъан – юй болмаз.
  • Джырына кёре эжиую.
  • Игини сыйлагъан адетди.
  • Накъырда – кертини келечиси.
  • Аманны эки битли тону болур, бирин сеннге кийдирир, бирин кеси киер.
  • Джылкъыдан – ат чыгъар, тукъумдан – джаш чыгъар.

АГУНА - волшебная чаша нартов

23.05.2019 0 4509  Акбаев Х.М.

АГУНА – нартланы сейирлик джыккырчыкълары; хапар айтхан ётюрюк къошмаса, агуна кеси кесинден юч кере толуб, юч кере да тышына тёгюлгенди; Амалтеяны юсюнден рум айтыўладагъы берекет мюйюз бла (агуна да аныча кеси толады, таркъаймайды), орта ёмюрледе европачыланы айтыўларындагъы Грааль бла (ётюрюкчюлени, аман иннетлилени таный биледи, аман адамгъа джукъ бермейди) ушаш джерлери барды (скифлени джигитлик этген эркишиге джылда бир кере сыйлы аякъдан суў ичириў адетлери бла да тенглешдирирчады); агунаны шартларын къарач.-малкъ. джомакълада тюбеўчю сейирлик гоппанда да кёребиз (джомакълада «ачыл гоппан, тол гоппан» деб айтылса, гоппан, агунача, кеси аш-суў бериб къояды); дагъыда нартланы сейирлик алтын чолпулары бла да тенглешдиригиз; къарач.-малкъ. айтыўла бла джомакълада джюрюўчю ол юч сейирлик саўут, бир ишексиз, берекетни, ашны-суўну, байлыкъны, мамырлыкъны берген сыйлы реликварийледиле. 

Нартланы бу сейир джыккырчыкъларыны атыны юсюнден айтханда, бизни сартын, таўрухланы джазыб алгъан Орусбийланы С. аланы орус тилге кёчюрген заманында агъуна деген къарач.-малкъ. сёзню орусчаландырыб /агуна/ деб берген болур: агъуна = акъ «тёгюлюу» + гъун этимни аффикси + а ат къураўчу аффикс > агъуна «агъыўчу, тёгюлюўчю», бёчкечикни таўрухдагъы джумушу да тёгюлюўдю. Тенгл.: озгъун = оз+гъун; тегене = тёг+ген+е, багъана = багъ+гъан+а). 


АГУНА – волшебный бочонок (чаша) нартов, которая при правдивом рассказе героя сама трижды наполняется и трижды переливается через край; прослеживается определенная параллель с рогом изобилия из греч. мифологии об Амалтее (агуна так же сама наполняется, не скудеет) и западноевропейской средневековой легендой о Граале (так же узнает недостойных, лжецов и т.д.); со временем в карач.-балк. волшебных и бытовых сказках, видимо, трансформировалась в чудесный гоппан (чаша), который при произношении вербальной формулы «ачыл, гоппан, тол, гоппан» (букв. «откройся, чаша, наполняйся, чаша»), выполнял функцию рога изобилия (или скатерти-самобранки); сравните также с легендой о волшебном золотом ковше нартов алтын чолпу. Все три волшебных сосуда из карач.-балк. мифологии, безусловно, являются сакральными реликвариями- вместилищами благоденствия, мира и достатка. 

Что касается имени волшебного бочонка, то, видимо, собиратель нартских сказаний С. Урусбиев при переводе использовал русскую транскрипцию /агуна/ от карач.-балк. агъуна (букв. «капающая», «разливающаяся») = акъ «капать» + гъун аффикс повелительно-желательного наклонения + а имяобразующий аффикс. (Ср.: багъана от др.-тюрк. багъ «узел, повязка» + гъан + а) «столб, привязь»; озгъун от карач-балк. оз «обгонять» + гъун «шалун»; тегене от карач.-балк. тёк «разлей» + ген + е «корыто» и т.д.

(Голосов: 1, Рейтинг: 5)

  • Нравится

Комментариев нет