АКЪ КИШТИКЧИК

Бизни, билемисиз сиз,
Барды киштикчигибиз –
Чилле топ кибик акъчыкъ,
Бир ариучукъ, бир тапчыкъ.

Ма ол къыш кюн туугъанды,
Босагъада тургъанды,
Кетмегенди ол къачып.
Юсюне жаугъан къарчыкъ
Эримейин къалгъанды.

Акъ ма андан болгъанды.

1970

УФ-УФ-УФ!

Гёбелекчик гюлге ушайды,
Багъыр тазгъа ушайды ай да.
Жулдуз – чыкъгъа, булут – жюннге,
Чеплеу баш – эрттеннги кюннге.

Жабалакъгъа ушайды ун а.
Неге ушайды, бил, жауун а?
Къарачы метекечикге,
Ушайды ол текечикге.

Шауданчыкъгъа алай зауукъду:
Къонгуроулай зынгырдауукъду.
Мытыр ушайды жукъугъа,
Андан жарамайды жукъгъа.

Тауукъчугъум къангылдауукъду,
Анга ушайды жиляуукъ да.
Къызчыкъ ушайды инжиге,
Эрке эсе уа – шинжиге.

Жашчыкъ ушайды къушчукъгъа,
Чаба эсе жумушчукъгъа.
Кирли уа уф-уфха ушайды,
Уф-уф а багушда жашайды.

Уф-уф, уф-уф, уф-уф-уф-уф!

2011

БЕШИК ЖЫР

Макъыра ана киштик,
Баласын тебиретеди.
– Къыл мыйыкъчыгъынг – юч тюк, –
Деп, мияу-мияу этеди.

Къуушалай ана байтал,
Баласын тебиретеди:
– Жоргъачыкъ, жукъла да къал, –
Деп, и-хо-хо-хо этеди.

Къайгъы этмей бир жукъгъа,
Пил бешик тебиретеди:
– Топалашчыгъым, жукъла, –
Деп, у-бу-бу-бу этеди.

Тишханчыкъ да уяда
Баласын тебиретеди:
– Жокъ сенича дуньяда, –
Деп, чуу-чуу-чуу этеди.

Жаш ана ингир ала
Баласын тебиретеди:
– Жукъу эт, татлы бала, –
Деп, лай-лай, лай-лай этеди.

2011

МИЯУ БЛА МЯУ-МЯУ

Тишхан жепичикден жаугъа
Къарап тура эди.
Мияу, Мяу-Мяу бла, аны
Марап тура эди.

Талгъыр киштик: – Мяу-мяу, мяу-мяу,
Кёремисе? – деди.
Азыу тишли талгъыр киштик,
Орус киштик эди.

Къара киштик: – Мияу, мияу,
Кёреме, хау, – деди.
Темир тишли къара киштик
Малкъар киштик эди.

– Мияу, мияу угъай, мяу-мяу! –
Деди орус киштик.
– Мяу-мяу угъай, мияу-мияу! –
Деди малкъар киштик.

– Къалай болур «мияу?», «Мяу-мяу!»
– Угъай, угъай!
– Хау, хау!
– Угъай!!
– Мяу-мяу!!
– Угъай!!
– Мяу-мяууу!!!
– Мияуу, мияуу, мияуу!!!

Тишхан а теличикмиди,
Тешигине жетип,
Кюледи киштикчиклеге,
«Чуу-чуу, чуу-чуу» этип.

2011

ГУМУЛЖУКНУ АЯКЪ МЕШИНАСЫ

Гумулжук тири затчыкъды,
Гумулжук беля атчыкъды.
Бек разыды анасы:
Жумушчуду баласы.

Ол жортады, жоргъалайды,
Таш ташыйды хурудан.
Атасы хуна къалайды,
Сакъланырча урудан.

Ол сюйрейди, кётюреди,
Чёп, урлукъ да келтиреди.
Дерследен да къалмайды,
Гумулжукчукъ аллайды!

Анасы жашчыгъына
Бёрк алды, башчыгъына.
Атасы уа мешина
Алып берди жашына.

Бек къууанды жашчыгъы
Аякъ мешинасына.
Мытыр къарындашчыгъы
Дау этди анасына:

– Аны сюйюп, мени сюймей,
Анга алып, манга алмай,
Аны ийип, мени иймей,
Анам, айтчы, нексиз аллай? –

– Ол чабады жумушха,
Сен а?
– Азыкъгъа, ашха-а-а…

2011

МАМУЛЕС

Бушточугъундан къаба,
Телевизоргъа къарай
Тургъанлай, жашчыкъ таба
Атылды бир мамурай.

Ол гая аузун керип,
Тёрт азыу тишин ачды.
Балачыкъ аны кёрюп,
Буштосун къоюп къачды.

Киштикчик да тышына
Окъча чартлады. Ынна –
Ой-ой-ой! – алайлайын
Юсюне текдю чайын.

Балачыкъ жыйды да эс:
– Маму кетдими? – деди.
Ай хомух а, мамулес
Телевизорда эди.

2013




[1] Мумулес – бегемот.


[2] Мамурай – чудище.

СЕКИРТГИЧ

1

Тюкенден анам манга
Секиртгич алгъанды.
Къууаннганма мен анга –
Муратым толгъанды.

Терекден да бийикге
Секиреме энди.
Бюгюн а башым кёкге –
Булутха жетгенди.

2

Не зауукъду, не – жазда!
Бир тохтамай арбазда,
Секиргишчигим – мени
Мен аны – сынайбыз.

Кёк тала – чечек гюллю.
Экибиз да бюгюнлю
Терекле салкъынында
Бир зауукъ ойнайбыз.

3

Ой жигер секиртгичим,
Энтда кёпдю, кёп – кючюм.
Бир тохтамай секиреме:
«Арыгъанма, тынчы!» – деме.

4

Ой, бурма улакъчыгъым,
Быз-быз-быз этсем, ураса.
Жокъду да секиртгичинг,
Секирип къалай тураса?

2012

ХАРФЛЫКЪ

Акроназму

Ийисли болгъан аманды.
Йод тырналгъаннга даманды.
2012







[1] Эмпедук – эки ананы эмген къозу.

ЖУКЪУЧУКЪНУ ЖЫРЧЫГЪЫ

Айыу жукълайды кенг куркасында,
Чыпчыкъ – бийик уясында.
Тишчхан терен тешигинде,
Бала жылы бешигинде.
Булутчукъда жукълайды жауунчукъ,
Къамилчикде – ырдауунчукъ.
Чёпде жукълайды чыкъ,
Тёшегинде – гитче къызчыкъ,
Тюшле кёре, къыйнамай жукъ…

Жукъламайды жаланда услучукъ.

2013

ТЕЙРИ КЪЫЛЫЧ

Жауундан сора бир тынчды
Чабышхан, салкъын болуп.
Нюр жаннган тейри къылычды,
Дюн-дунья кюнден толуп.

Хар бирибизге саугъады
Ол, кёкден жаугъанча нюр.
Бир къара, эки таугъа да
Керилди жомакъ кёпюр.

Анакам айтып бергенди
Тюрслерин, ала уа тил
Юсюмде туралла энди,
Энди, энди сен да бил!


БИРИНЧИ ТЮРСЮН
КЪЫЗЫЛ

Чум къызылды, гёбелек да,
Байрымгюл да. Тамаша.
Жай кюнден толгъан жилек да
Къып къызылды, юз, аша.


ЭКИНЧИ ТЮРСЮН
НАРИНЖИ

Сабий чин алма [1] ашайды.
Бир зауукъду жай кюню.
Ол гитче кюннге ушайды.
Наринжиди[2] тюрсюню.

ЮЧЮНЧЮ ТЮРСЮН
САРЫ

Чеплеуню башы сарыды.
Бир къарачы сен ары:
Жюжекчиклени бары да
Сап-сарыдыла, сары.


ТЁРТЮНЧЮ ТЮРСЮН
ЖАШИЛ

Жап-жашилди къыш да, жаз да
Назычыкъ. Жашилди наз да.
Жашилчикди нашачыкъ да.
Кёрчю, не тамашачыкъды!


БЕШИНЧИ ТЮРСЮН
КЁК

Кёкдю кёк да, эрдашай да.
Кёгюрчюн боюн да - кёк.
Сабийчик кёкен ашайды,
Кёк кёкен, оюн да – кёк.


АЛТЫНЧЫ ТЮРСЮН МАВИ[3]

Гергечик мави чыпчыкъды
Тиричикди ол нечик.
Аргъазы[4] гюлде чыкъчыкъ да –
Бир къарачы – мавичик.



ЖЕТИНЧИ ТЮРСЮН
КИМИТ

Жетинчи къаты кимитди.
Не бетлиди ол? Аны
Тюрсюню шакъы кибикди.
Кимитни да бил, таны.

2013




[1] Чин алма – апельсин.


[2] Наринжи – оранжевый къызгъылдым-сары.


[3] Мави (тюрк.) – синий.


[4] Аргъазы – орхидея.

ЖАУЧУ, ЖАУУН

Жаучу, жауун, жаучу, жаучу!
Тау ауушладан бир аучу!
Жер суусапды, бир къандырчы,
Къууандырчы, къууандырчы!

Тирликни башы – бирликди.
Жер манга будай берликди,
Суу тирмен а, жыр айтыр да,
Ун тартырда, ун тартыр да,
Анакам баппу этер.
Суусапдан къанарча жер,
Жаучу, жауун, жаучу, хайда! –
Кёп болсун гыржын да, май да!

2013

БУЛУТЛА КЪАЛАЙ БОЛАЛЛА?

Булутла къалай болалла?
Жауундан а нек толалла?
Бармыды аналары?
Учаргъа – чаналары?
Минерге – тайчыкълары?
Ичерге – шайчыкълары?
Ойнаргъа – топчукълары?
Киерге – тончукълары?
Окъургъа – школчукълары?
Чабаргъа – жолчукълары?
Айтыргъа – жырчыкълары?
Жашырын сырчыкълары?
Бир бирде уа нек къаралла?
Дауурдан да нек къыралла?

Кече уа къайда къалалла?
Булутла къалай болалла?

2013

ЁТЮРЮКДЮ, ЁТЮРЮК!
Харимсдан

– Билемисиз? Билемисиз?
Билемисиз? Билемисиз?
Хау, билесиз, бек билесиз!
Бир да аламат билесиз!

– Угъай-угъай! Угъай-угъай!
Биз бир жукъ да, биз бир зат да
Эштмегенбиз, билмейбиз!
Угъай-угъай! Угъай-угъай!
Бир затчыкъ да, бир жукъчукъ да,
Кёрмегенбиз, билмейбиз!

– Сора тынгылагъыз АТ,
Сора тынгылагъыз ТА,
Сора тынгылагъыз КАМ,
АТТАКАМ элли харра, –
Къыркъ угъай, отуз угъай,
Жыйырма, не он угъай, –
Тюз элли харра тутуп
Туз арбасына жекгенди!

– Айтма, айтма ётюрюк!
Къыркъ десенг, отуз десенг да,
Жыйырма, не он десенг да
Бир эди. Алай элли,
Тюз элли, тамам элли уа…
Ётюрюкдю! Ё-тю-рюк!

– Тынгылагъыз сора КИ,
Тынгылагъыз сора ТИК,
Тынгылагъыз сора ЛЕ
КИШТИКЛЕ къанатлылача,
Юйреннгендиле уча, –
Торгъайлача, чаукалача,
Къаргъалача да угъай, –
Тюз да, тюз да лячинлеча
Юйреннгендиле уча!

– Айтма, айтма ётюрюк!
Торгъайлача, чаукалача,
Къаргъалача учсала да,
Тюз да лячинле кибиг а…
Ётюрюкдю! Ё-тю-рюк!

– Хау, кеппе-кертиди ТЕНГ,
Хау, кеппе-кертиди ИЗ,
Хау, кеппе-кертиди ДЕ,
ТЕНГИЗДЕ эмен ёседи, –
Къаратал, кюйрюч угъай,
Жерк угъай, назы угъай, –
Жайылып, эмен ёседи!

– Айтма, айтма ётюрюк!
Къаратал, кюйрюч десенг да,
Жерк десенг, назы десенг да
Бир эди. Алай эмен а
Ётюрюкдю! Ё-тю-рюк!

– Ётюрюк тюйюлдю БУ,
Ётюрюк тюйюлдю ЛУТ,
Ётюрюк тюйюлдю ЛА,
БУЛУТЛА арасында
Къанатлы айыу жашайды.
Не аслан, не пил угъай, –
Не уку, не къуш угъай, –
Мазаллы айыу жашайды!

– Айтма, айтма ётюрюк!
Пил десен, аслан десенг да,
Къуш десенг, уку десенг да
Бир эди, алай айыу а…
Ётюрюкдю! Ё-тю-рюк!

– Тынгылагъыз энтда ТЮ,
Тынгылагъыз энтда НЕ,
Тынгылагъыз энтда НЕ,
ТЮНЕНЕ бюрче айда
Асланны жетип тутханды.
Къапланнга, сурахайгъа да,
Сыртланнга, аждагъаннга да
Тиймей, асланны тутханды.

– Айтма, айтма ётюрюк!
Къапланны, сурахайны да,
Сыртланны, аждагъанны да
Туталса да, асланны уа…
Ётюрюкдю! Ё-тю-рюк!

2014

ОЮН

Харимсдан

Шамилчик жолну чапханды,
ол онгну, солну чапханды,
кёп чапханды, бек чапханды:
– Дыр-дыр-дыррр! – деп дырылдай.
Энди мен Шамил тюйюлме,
Кенг туругъуз! Кенг туругъуз!
Энди мен Шамил тюйюлме,
Мешинама энди мен!

Ызындан чапхан а кимди?
Элдарчыкъды, Элдарчыкъды.
Ол онгну, солну чапханды:
Кёп чапханды, бек чапханды:
– Дуу-дуу-дуу! – деп дууулдай. –
Энди мен Элдар тюйюлме,
Жол къоюгъуз! Жол къоюгъуз!
Энди мен Элдар тюйюлме,
Деу кемеме энди мен!

Элдарчыкъ бла чапхан а
Маликчикди, Маликчикди.
Ол да, яра, жол чапханды
Кёп чапханды, бек чапханды:
– Гу-гу-гууу! – деп гууулдай. –
Энди мен Малик тюйюлме,
Жол къоюгъуз! Жол къоюгъуз!
Энди мен Малик тюйюлме,
Самолетма энди мен!

Алайлай къайдан эсе да
бир къонгур ийнек чыкъгъанды,
мюйюзлю ийнек чыкъгъанды:
– Уммо-мо, – деп ынгырдай.

Алайлай къайдан эсе да
бир къара парий чыкъгъанды,
Огъурсуз парий чыкъгъанды:
– Гыр-гыр-гыр! – деп гырылдай.

Алайлай къайдан эсе да
Къошмюйюз теке чыкъгъанды,
Уруучу теке чыгъанды:
– Ме-ме-ме! – деп макъыра.

– Эй, къонгур ийнек, жол тыймай,
Баланга сюття элтсенг а.
Ол ачдан жиляй турады,
Бар! – дегенди Шамилчик.

– Эй, залим парий, бош турмай,
Киштикчиклени къуусанг а!
Къой, мени жолдан чырмама,
Кет! – дегенди Элдарчыкъ.

– Теке, эй, жолда сирелмей,
Чырпыда заууукъ этсенг а!
Ашыгъып барама, хайда,
Тай! – дегенди Маликчик…

Шамилчик да: – Жол къоюгъуз!
Элдарчыкъ да: – Кенг туругъуз!
Маликчик да: – Сакъ болугъуз! –
деп чапхандыла къызыу.

Сора, сора Шамилчик да,
Сора, сора Элдарчыкъ да,
Сора, сора Маликчик да
Олтургъандыла, арып…

Сора, сора, сора, сора
Шамилчик: – Кетдик! – дегенди.
Дыр-дыр-дыр деп дырылдай.
Сора, сора, сора, сора
Элдарчыкъ: – Жюздюк! – дегенди,
Шуу-шуу-шуу деп шууулдай.
Сора, сора, сора, сора
Маликчик: – Учдукъ! – дегенди,
Гуу-гуу-гуу деп гууулдай.

Шамилчик жолну чапханды,
ол онгну, солну чапханды,
кёп чапханды, бек чапханды:
– Дыр-дыр-дыррр! – деп къычыра. –
Энди мен Шамил тюйюлме,
Кенг туругъуз! Кенг туругъуз!
Энди мен Шамил тюйюлме,
Мешинама энди мен!

Ызындан чапхан а кимди?
Элдарчыкъды, Элдарчыкъды.
Ол онгну, солну чапханды,
Кёп чапханды, бек чапханды:
– Дуу-дуу-дуу! – деп дууулдай. –
Энди мен Элдар тюйюлме,
Жол къоюгъуз! Жол къоюгъуз!
Энди мен Элдар тюйюлме,
Деу кемеме энди мен!

Элдарчыкъ бла чапхан а
Маликчикди, Маликчикди.
Ол да, яра, жол чапханды
Кёп чапханды, бек чапханды:
– Ру-ру-рррууу! – деп къычыра. –
Энди мен Малик тюйюлме,
Жол къоюгъуз! Жол къоюгъуз!
Энди мен Малик тюйюлме,
Самолетма энди мен!

2014

ЧИБИН-ЧИБАРИЙ

К. Чуковскийден

Чибинчикди Чибарий,
Жыйрыгъы алтын дарий.

Талада ойнай, чапды,
Бир багъыр ахча тапды.

Базаргъа барды очукъ,
Самауар алды очукъ.

«Таракъан да, гумулжук да, келигиз
Мен шай бла сыйлайым!»

Таракъан жыйын жетеди,
Шай ичип зауукъ этеди.

Татлыханчыкъла уа -
Таплыханчыкъла уа,
Ичдиле сюття къуюп,
Сора ойналла тоюп:
Бюгюн, бюгюн Чибинни
Къууанчлы кюнюдю!

Бюрчеле да кирдиле,
Чурукъла келтирдиле.
«Ой, къарачыгъыз бери,
Алтындан – кепилери!*»

Балжыя** ынна да
Къууанып жетеди,
Ол барысына да
Бал саугъа этеди…

Гёбелек кука уа
Къайнатма*** ашамайды.
Къанаты окъа уа
Кюзгюден бошамайды.

Алайлай бир къарттакай
Губучукъ,
Алайлай бир жуттакай
Гудучукъ
Чибарийчикни тутду,
Ой, жанын къурутду.
Сюйреди да кетди ташагъа,
Ашаргъа.

«Багъалы къонакъларым, ой, хайда,
Чабыгъыз: Губу менден бошайды.
Мен май бермедимми?
Мен шай бермедимми?
Ой, къутхарыгъыз терк –
Ариу кёрмедимми?

Бюрчеле-мюрчеле
Бек къоркъгъандыла,
Къууушха, жепиге
Терк букъгъандыла.

Таракъанчыкъла уа,
Къамыжакъчыкъла уа,
Бирер мюйюшге гузаба къысылгъандыла,
Бирер тешикге дыгалас сугъулгъандыла,
Кёзден-къулакъдан ташайгъандыла,
Шошайгъандыла.
Бирчиги да солумайды, тепмейди.
Урушур, тюйюшюр къайгъы этмейди.

Сенгирчге уа секирди да -
Чак, чук, чок,
Губудан къача кирди да -
Чак, чук, чок,
Кёпюрчюк тюбюне къутулду,
Шум болду.

Ол къанич а эрнинми жалайды,
Чибинни къолчугъун-бутчугъунму байлайды,
Жан арурутмай, жютю тюшлеринми къадайды?
Чибинни жарасы уа къанайды, къанайды.
Губукъан а эмеди, эмеди къанын,
Бусагъат чыгъарлыкъды жанын.
Чибинчик къычырады жиляп-таралып,
Жаналгъыч а кюледи анга аралып.

Алайлай а, алайлай,
Батырлыкъ жырын жырлай,
Уячыгъындан чыгъып,
Ургъуйчукъ жетеди.
Мюйюшню чыракъчыгъы
Жап-жарыкъ этеди.

«Эй мурдар, къайдаса, чыкъ!
Чыкъ, сермешейик ачыкъ!»

Къылычын жылтыратып,
Губугъа чабады.
Чапракълай къалтыратып,
Башчыгъын чалады.

Сора Чибиннге къайтып
Сёлешди, былай айтып:
«Мен зулмучуну жойдум,
Мен аны туурап къойдум!
Энди уа, узат да къол,
Ийнагъым, жаным да бол!»

Къурт-къумурсхала да бирча
Жырлалла дунья билирча:
«Ургъуйгъа махтау, махтау –
Хорланнганды жау!»

Тамжакъ **** къууандыла,
Отчукълача жандыла.
Кёрчю бир, къалай зауукъду,
Кёрчю бир – нечик!

«Жюзаякъла, чабыгъыз,
Чабыгъыз да табыгъыз,
Макъамчы тойчуланы:
Тепсеген этебиз!».

Жетдиле къобузчула,
Жетдиле да буздула
Шошлукъну: кынна-кынна,
Тепседи саскы ынна.
Дауурбас а дангырдайды,
Дёнгюрдейди:
«Хайда, тепсе, хайда, хайда!
Хайда!» – дейди.

Чибинчик да кирпилдейди,
Ургъуйчукъ бла тепсейди.
Чарыкъла уа - лап-луп!
Чурукъла уа - дап-дуп!

Кюеле да, каскала да,
Жилтенле да, саскыла да:
«Эйле, не зауукъду!» - дейле,
Аламат ариу тепсейле.

Мюйюзлю къамыжакъла уа,
Бай, базыкъ да мыжыкъла уа.
Бёрклерин булгъай баралла,
Ташкёмюрча, дум къаралла.

Гёбелек бла бир тап
Тепседи, мыйыкъ сылап,
Жууулдар жууулдауукъ.
Ма зауукъ десенг – зауукъ!

Халкъ уллу къууанч этеди –
Чибинчик эрге кетеди
Алп батыр да, пелиуан да,
Махтаулу да Ургъуйгъа!

Бюрчечиг а, Бюрчечик
Кёр, нечикди, ой, нечик!
Къызадан къыза барады,
Бир чёгеди, бир турады:
«Татлыханчыкъла,
Ариужанчыкъла,
Тара-тара-тара-тара-таракъанчыкъла!»

«Оппа, соппа!» дер да,
Той-оюн этер да,
Халкъ тепсер танга дери!
Сиз да жетигиз бери!
Бюгюн, бюгюн Чибинни
Къууанчлы кюнюдю.
________
* К епи – темир илгик (металлическая застёжка )
** Балжыя – бал чибин
*** К ъайнатма – мураба, ( варенье )
**** Тамжакъ – жарыгъан къамыжакъ ( светляк)

ЖАНГЫ ЧУРУКЪЧУКЪЛА

Жап-жангы чурукъчукъла,
Яра жортурукъчукъла,
Тёзмей зауалгъа[1] дери
Чапдыла ары-бери.

Чурукъла ичлеринде уа,
Ол эки да какачыкъ.
Какала юслеринде уа –
Хыпияр Билякачыкъ.

Жюйрюкчюкле, тиричикле,
Сиркиучюкле, жигитчикле
Анакалагъа жетип
Къайтдыла, букъу этип.

2015





[1] Зауал – кеч эрттен.

КЪАЙДАН ЧАБЫП КЕЛЕСИЗ?

– Ой, жорт-жорт аякъчыкъла –
Чабышхан таякъчыкъла,
Сиз къайдан келесиз?
– Агъачдан келебиз, аппа,
Адайдан келебиз!

– Уой, хиличи къолчукъла,
Онгчукъла да, солчукъла,
Не этгенсиз сиз а?
– Бал наныкъ жыйгъанбыз, аппа,
Эринсинмей биз а!

– Кёк, къара да кёзчюкле,
Не этгенсиз сиз а, сиз?
– Къып-къызыл наныкъчыкъла,
Излегенбиз биз а, биз!

– Ой, доп-доп ауузчукъла,
Не этгенсе сиз а, сиз а?
Бал татлы наныкъчыкъла
Ашагъанбыз биз а, биз а!

2020

ЧЕ, ЧЕ, ЧЕ!

– Че, че, чé! – деди бюрче, –
Кеч къаласа, хайда, че!
Ол къыстау жорт-жорт этди,
Билмей уругъа кетди.
Ой нечик, ой, нечик
Бек жиляйды бюрчечик.
Уруда уа Хамакур,
Сора къоркъма де да тур.

Тишханчыкъ чабып келди,
Жел эте жыйрыкъчыгъы.
Узатса да, бюрчеге
Жетмеди къуйрукъчугъу,
Болмагъанында чапды,
Ол кишиучукъну тапды.
Кишиучугъ’ а макъырды,
Гутчачыкъны чакъырды.

Ол иги гутча эди,
Тайчыкъдан къыл тиледи,
Сора чапханлай барды,
Бюрчечикни чыгъарды.
Къууанып жортду бюрче,
Чабырын жыртды бюрче:
– Че, че, че! – деп жырлады, –
Кеч къаласа, хайда, че!

2020

ЧАНА

Аппа Саматха чаначыкъ ишлегенди,
Тюкен чанасын ол истемейди энди.
Учады тёшден гутчасы да жеталмай,
Аны аллына бир жашчыкъ да ёталмай.

Учады къызыу, кёмюледи къаргъа.
Тилейбиз да, бермейди ол учаргъа.
Бермесе – бермесин, биз да сансыз
Этип, бир зауукъ ойнагъанбыз ансыз.

2021

АДАМ

Элберле



1

– Дуппурда бурма агъач.
Неди ол, бир айтчы?
– Ч…ч.

2

– Акъ къабыргъа жылтырай.
Ол а неди?
– М…нг…л… ….

3

– Ол къанатчыкъгъа ушаш
Затчыкъ неди?
– Ол а …к… къ…ш.

4

– Эрттенликде ачылалла,
Ингирликде жабылалла.
Кёзге ол алай сакъла
Нелелле?
– К…з къ…б…къл...

5

– Олд будай къылкъы кибикди.
Неди, айтчы бир?
– К…рп…к.

6

– Тап-таза эки кезлеу.
Билчи, неди, не?
– К…з…

7

– Бир къая, эки дорбун.
Ол а неди, бил?
– Б … р … н.

8

– Жармалагъан желмаууз.
Ол а неди, не?
– А… …з.

9

– Жашда къара, къартда чал
Болгъан не затды?
– С … къ … л.

10

– Жер сюрген, юйле, жолла
Ишлегенле уа?
– Къ…лл...

11

– Онг алгъа ёте,
Сол жетип оза,
Сол алгъа ёте,
Онг жетип оза,
Талмагъан атла
Нелле, не затла?
– … … къ л.. .

12

– Туугъанлы мени затымды,
Хайырын кёрген а ким?
Эгечим, анам, тенгим…
Немди, билчи ол?
– …т…нгд .. .

***
Кече, кюн да ол аузунгда ючюннге,
Не кюрешип, жуталмазса ичинге.
(Т … л.)

***
Дайым да ала экилле,
Экиси да меникилле.
Бардыла ала сенде да,
Жамалда, Сюлеменде да.
Жарыкъны элпек берелле,
Зарраны да шарт кёрелле,
Кеслери да эгизлелле.
Недиле ала?
(К…зл…лл…)

***
Жокъ эсе да кёрюрге мадар,
Ол сенде, менде, анда да бар.
(…къ…л.)

***
Арыгъанма демей,
Тохтаусуз урады.
Ол махтау излемей,
Жан багъып турады.
(Ж … р … к.)

***
Билчи, бу не эсе да:
«Кет!» – дейме да, кетмейди.
Айтханымы этмейди,
Этгеними этсе да.
( … у… н .. .)

***
Кёзкёрмез да къолтутмаз
Жер жерде бугъуп турур,
Ол сени да унутмаз:
Бурнунгу марап урур.
(…й…с.)

***
Отузеки тирменчи
Хаман жарма тартады.
Къалагъ а кеси жангыз
Жау тулукъгъа атады.
(Т…шл…, т…л, …ш …р…н.)

***
Эки жюйрюк жашчыкъ –
Эгиз къарындашчыкъ
Айланалла талмай,
Бир-бирин озалмай.
( … … къл .. .)

***
Бек терк неди,
Ким биледи?
( … с.)

***
Балдан татлыды,
Кючлюдю пилден.
Ай къанатлыды…
Бармыды билген?
(Ж … къ .. .)

***
Урлукъсуз, сабансыз,
Хайырсыз, зарансыз
Тёбеде ёседи,
Айтчыгъыз, ол неди?
(Ч … ч.)

***
Беш жигит да беш батыр
Тизилипдиле сатыр.
Эм базыкъ, ол Башды,
Пелиуан да жашды.
Экинчи Баланды,
Ол да нарт уланды.
Ючюнчю уа – Ортанчы,
Багъыучуду, отачы.
Тёртюнчю Туумакъды,
Сюйгени къуймакъды.
Бек кичи уа чинакай,
Билимличик, билякай.
(Б … рм … къл .. .)

***
Къалын да агъач,
Кенг да тала,
Эки да къанат,
Эки да къабакъ,
Эки да шаудан,
Бир да къая,
Бир да дорбун,
Бир да ыран.
(Ч…ч, м…нг…л…й, къ…шл…, к…з къ…б…къл … ,
к …зл … , б … р … н, а … … з, с … къ … л т … п.)

***
Къыш кюн башынгдан тюшмез,
Жаз кюн эсинге тюшмез.
Ол алгъын къоян эди,
Быхыдан тоя эди.
(Б … рк.)

***
Бал татлы, ауур, женги,
Тюз желим кибик тутхан,
Ырдауунча уютхан
Неди, неди? Хайда, бил!

ЖАНГЫ ЭЛБЕРЛЕ

***
Аякъсызды ол, къолсуз.
Агъачдан, таудан жолсуз
Жолланы хыны жетер,
Болгъанны къатыш этер,
Сора, сора, сора ол,
Жол букъулата, кетер.
(Ж…л)

***
Акъ жюнлю къайын терек –
Акъ атны узун жалы.
Жел юзмелтледен, ой, нек,
Нек ийирмейди халы?
(Къ…рп…къ)

***
Эллеге, элчиклеге
Дауурсуз кирип къалгъан,
Кёллеге, кёлчюклеге
Мияла кёзле салкъан
Неди, неди, неди, неди?
Айтчыгъыз, къайсынг биледи?
(…нгкъ…т)

***
Эштмейди къулакъ аны,
Кёрюрге да бош кюрешме.
Бек ачыйды къапханы,
Бёркюнгю сен бир да тешме.
(…нгкъ…т)

***
Шыбыртсыз-шумсуз келди,
Ол жукъу бла бирге.
Къарангы болду элде,
Къапланды да ол жерге.
(К…ч…)

***
Кюн батышха къызыл жабыу жапханды,
Хар чыпчыкъ да уячыгъын тапханды.
(…нг…р)

***
Боз кёкде эки къочхар,
От чагъа мюйюзлери,
Биягъы тюйюшдюле
Жилягъынчы кёзлери.
(Элия, жауун)

***
Ючдюле къарындашла,
Къарыулу, ётгюр жашла.
Ашап тоймайды бири,
Ичип къанмайды бири,
Ючюнчюлери уа бек
Тынгысызды. Айтчы, нек
Айланжюкдю ючюнчю,
Алай кёпмюдю кючю?
(Ж..ер, ..т, с… …)

***
Сакълады жазны,
Булутда жатып.
Кюл этди назны,
от бутакъ атып.
(…л…я)

***
Къолсузду, алай
Сурат а салады.
Кюн кёз ачханлай
Жиляпмы къалады?
(…нгкъ…т)

***
Юй мюйюшюнде бугъуп,
Чилледен къумач согъуп,
Жуттайчыкъ къарап турады,
Къурт-къумурсханы къырады.
(Г…б…)

***
Узункъолду, бир арыкъды.
Ау эшеди чилледен.
Тутарыкъды, тоярыкъды
Энди ол чибинледен.
(Г…б…)

***
Омакъчыкъды кесчиги,
Оюндады эсчиги.
Гюлчюкге къонады,
Бал суудан къанады.
(Г…б…л…к)

***
Зуу-зуу-зуу, зуу къанатчыкъ
Бал жыя турады.
Тийме ансы ол затчыкъ
Бек ачы урады.
(Б…лж…я.)

***
Юйюнден да чыкъмай, сабаннга
Не барады, айтчы бир манга?
(М…т…к…)

***
Узунаякъ къанатлы.
Уясы уллуду бек.
Санга бал кампет, жилек,
Анга уа – макъа татлы,
(Л…йл…к.)

***
– Тёппенгде къызыл таракъ,
Бер бизге, – деп тиледик. –
Къуйругъунг – къынгыр оракъ, –
Орчу уммогъа бедик.
(Х…р…з)

***
Сепкил тюклюдю,
Кече учады.
Андан тюлкю да
Къоркъуп, къачады.
Къужур тауушлу,
Сур къычырады,
Ол жаз тауукъну
Алып барады.
(Б…йкъ…ш.)

***
Терекде юйчюк,
Юйчюкде – чюйчюк,
Чюйчюкде – «чыр-чыкъ»,
Аузунда – жырчыкъ
Аллында – тюйчюк.
(У...)

***
Бир ариу да, бир сейир да,
Тамаша да затды ол.
Къуйругъун жайса уа бир да,
Бир да аламатды ол.
(Б…йт… … …къ.)

***
Чымммакъ-акъды дёрдени,
Къап-къарады къанаты.
Терк жаяды кёргенин,
Дайым къычыра къаты.
(Ч…къ…нж…к.)

***
Жан да жокъ эди зугул юйде,
Къалпакъчыкъ да – тот кесген чюйде.
Сора ол къанат тюпге букъду,
Ой, къара, андан жюжек чыкъды!
(Ж…м…ртх...)

***
Къанатлы эсе да ол узунбоюн,
Узунаякъ, учхан а чырт эталмайды.
Ол атны озгъанлыкъгъа, чапса.
Къангкъылдамайды, гаккы тапса.
Сабийчиклеге циркде оюн
Окъуна – сейирди – кёргюзталмайды.
(Т… …къ…ш.)

***
Баппушдан уллуду,
Бир аман услуду,
Ол сууда жюзеди,
Ол балчыкъ сюзеди,
Жантая атлайды,
Талада отлайды.
(Къ…з)

***
Жаз келгенди къонакъда туруп,
Энди жайды, энди жайды.
Ол чыпчыкъ тюрлю-тюрлю буруп,
Не ариучукъла жырлайды.
(Б…лб…л.)

***
Боккасы къызыл, багъа
Кёлеги – къара чилледи.
Ол тереклени къагъа,
Айланады. Билчи, неди?
(Д…нкъ…лд…къ.)

***
Бир аягъына туруп,
Ол сууда неге къарайды?
Бир макъачыкъны тутуп,
Энди башхасын марайды.
(Ч…лл… … …къ.)

***
Ол жырлайды, жаз да, жай да узуну.
Кёк да, жер да къууанчдан толады.
Ол кёкге чыгъа барып, тохтап къалады,
Сора ташча айланады ызына.
(Т…ргъ…й.)

***
Къадалып мешхут чачады,
Жауундан, желден къачады.
Ол табады гаккычыкъ.
Билмегеннге – таккычыкъ.
(Т… … …къ.)

***
Жер ансыз, къарангыгъа батып,
Кёрюнмез эди не тау, не жол.
Уятыр ючюн кюнню къаты
Къычырып андан жырлайды ол.
(Х..р…з.)

***
Ол услуду. Къутура,
Топ кибик кёбеди.
Дайым даурдан къыра
Айланыр. Ол неди?
(Г…р…, г…г…ш.)

***
Ол сууда ариу жюзеди,
Къазча сымарлап бара.
Халыгъа кибик тизеди
Балачыкъларын, къара.
Тауушу «бакъ-бакъды»,
Ашлауу батмакъды.
(Б…пп…ш.)

***
Журтуна къайтып келеди
Жыл сайын да узакъдан.
Ол уя эте биледи
Чёп бла топуракъдан.
(Къ…р…лгъ…ч.)

***
Ол будай чёплейди, тюй да
Тауукъла бла, къарачы!
Топча секирип жюрюйдю,
Атлаялмайды къаргъача.
(Ч…рб…тч...)

***
Жумушакъ балачыкъла,
Жюн, мамукъ жуммакъчыкъла.
Бир сууда жюзюп барала,
Бир а тас болуп къалалла.
(Б…ппушк…йл...)

***
Уя табып, балачыгъы ачдан
Ёлмезча, гаккысын салып кетген,
Къайсы чыпчыкъды, билчи? Агъачдан
Кеси атын айтып таууш этген?
(К…к…к.)

***
Сюркелмейме, не бармайма, не учмайма,
Калак итден да, киштикчикча, къачмайма.
Алай а ат бла къуууп да жеталмазса,
Ыргъакъ керекди, алайсыз а туталмазса.
(Ч…б…къ.)

***
Дёнгюрдейди, кюкюрейди,
Къалтырайды, титирейди,
Сора от чагъа кёзю,
Жер къалтырата сёзю,
Къаяны, ташны урады,
Терекни отха бурады.
(…л…я.)

***
Къанатсыз эсе да ол, учады.
Аякъсыз эсе да ол, къачады.
Жел жете келип аны чачады,
Кюн кёзюн биягъынлай ачады.
(Т…м…н.)

***
Ол сюйюп отлайды дугъума.
Сют, айран, жангы бишлакъ да,
Жау, къурут, къалын къаймакъ да
Ол береди туудукъчугъума.
(… …н…к.)

***
Кёрчю бир ол затчыкъны,
Мыйыгъы бар атчыкъны.
Ол къуртну сюйреп келеди.
Айтчы бир, ол неди, неди?
(Г…м…лж…к.)

***
Гитчечик эсе да ол,
Зынгырдап учады,
Къанынгы ичип – сакъ бол, –
Ачытып къачады.
(…ргъ…)

***
Неди очукъну аты:
Ол кюмюш халы созады.
Жокъ эсе да тауаты,
Ол чилле къумач согъады.
(Г…б...)

***
Ит, бёрю да хырылдайды,
Киштикчиг а – мурулдайды.
Ол затчыгъ а не этеди?
Ол затчыгъ а жырылдайды.
(Ж… … …лд…р.)

***
Чабакъчы чабакъ ууда
Кёп турду мутхуз сууда.
Къапчыгъын тыкъма этди.
Сора уа? Учуп кетди.
(Къ…пч…гъ… … ...з, акъготан)

***
Ол ариу зат кёл сууда
Жюрекге балхамды.
Кёрмесин аны ууда
Бир аман адам да.
(Къ…нкъ…з.)

***
Тизилип келе элден,
Ингирге дери кёлден
Чыкъмайла, не кетмейле
Жибиген а этмейле.
(Къ…зл…, б…пп…шл...)

***
Шашмай заманны айтады,
Болмаса да сагъаты.
Неди, не аны аты?
Ол кеси да къайдады?
(Х…р…з.)

***
Сейирлик затчыкъды ол
Ингирде учуп башлайды.
Терикъанатчыкъды ол,
Чычханнга да бек ушайды.
(Биттир.)

***
Турсам – турады,
Барсам – барады.
Чапсам – чабады,
Букъсам – табады.
Жыгъылсам а – жыгъылмайды,
Бир къара ол аманнга.
Салкъыннга да сугъулмайды...
Неди, айтчы бир, манга?
(… … …н.)