ДЖОЛОУЧУ
12.12.2008 12:16:13
Асыры озгъанлыкъгъа санамасагъыз, ма муну да теджерик эдим :smt017
[b:38060590ff]СОСЛАН ТАШ[/b:38060590ff]
(Таурат)
[color=green:38060590ff][i:38060590ff]?Кёк кёгюрчюн мен болуб,
Учуб кетсем, не этерсе??
(Къарачай халкъ джыр)[/i:38060590ff][/color:38060590ff]
АЛ СЁЗ
Элбер, джомакъ, джырмы неда таурухла?
Не айтайым, балдан татлы туудукъла?
Айт десегиз, мен а таурат айтайым,
Аллын, артын бираз къысха тартайым.
...Болур эди ол джыл меннге джыйырма,
Чыкъгъан эдим джыйын къатыш мен джолгъа.
Ат белинде ойнар-тепсер заманым,
Белде ? къама, атджер къашда ? атарым!
Юч кюн барыб, талай джолну къоратдыкъ.
Тау ышыкъда бир къалагъа биз къайтдыкъ:
Ташда битген, таш къаланнган бир джомакъ!
Ол къалада болгъан эдик биз къонакъ.
Муратыбыз ? къонакъ борчдан чыкъгъанлай,
Атланыргъа, джолубузну тартханлай.
Чакъырдыла бизни джарыкъ отоугъа.
Сауут-саба ? барын такъдыкъ быкъыгъа...
Къонакъбай къарт, не сёз, бизни сыйлады,
Кёб тепсини аллыбызгъа ызлады;
Тюрлю-тюрлю ашла, хантла ол къурду,
Хапар сормай, адет сакълаб, бек турду.
Кёз ачдыра, тау оюнла ойнатды,
Таурух, таурат, джыр, джомакъла ол айтды...
Андан бери ненча къышны ашырдым,
Ненча джазгъа мен тюбедим, ышардым,
Амма, ол къарт бюгюн кибик эсимдед:
Таураты бла къонакъларын джесирлеб,
Джырлай эди, сан этмейин джылларын,
Сёлешдире къыл къобузну къылларын.
Тангнга дери сокъгъан эди сазарын...
Эсге тюшсе, дайым чанчад санларым.
Ол айтханны аны кибик айтыргъа
Зар болама туумай къалгъан фахмугъа:
Аны кибик макъам сала бир билсем,
Сау сунурем, таб, джюз кере мен ёлсем!
Эртденнгини шошлугъу бла сюзюле,
Бир-бирде уа къая ташлай юзюле,
Кёгюрчюнлей буруб уча сёзлери,
Сабийдеча, нюр тёгюле кёзлери,
Аркъан атмай, къуру сёз бла джанынгы
Тартыб алыб, кесин къоюб санынгы,
Шау эте да, эс табдыра кесинге,
Тута эди бир умутсуз джесирде...
Олтуругъуз хар биригиз табыракъ,
Ма былайды ол къарт айтхан бу таурат.
[b:38060590ff]I БАШ[/b:38060590ff]
[color=green:38060590ff][u:38060590ff]?Дженгилде сюймез,
Бошуна да сёнгмез!?
(М. Лермонтов)[/u:38060590ff][/color:38060590ff]
Джансыз джуртда джалан кёкню тюбюнде,
Джангыз кеси, ёкюне хар кюнюне,
Муратсызлыкъ тутмагъында джашагъан
Сослан Ташны юсюнденди айтылгъан.
Бу къум тюзде не джазыуну кёргенин,
Исси кюнде не чырмаудан кюйгенин,
Нек ичгенин джангызлыкъны суусабын,
Кеси айтмай, айт, ким билир хапарын!
Сослан Ташны таш джюреги титирей,
Кенг сыртындан къум, зыгъыр да седирей,
Мен къоймаздан, ол болмаздан башлады.
Башлады да, джерни тынчлыкъ ташлады.
***
...Хыны аяз, хаман Ташны джонуучу,
Ол хапардан кючю кетиб, сорушду.
Ма ол затха кюн да салды къулакъны,
Сан этмеди булут джайгъан къучакъны.
Ол хапардан титиреди, терледи
Тюз тёппеси джансыз, къумлу тёбени.
Ийилдиле, сый бердиле чегетле,
Сын болдула къая ранда кийикле.
Къарт уучуну чарламаучу мылтыгъы,
Кёлю кетиб, огъун чайнаб, тыгъылды.
Кётюрюлдю тенгиз мийик толкъуннга,
Ёксюзлеча сарын салыб булбулла...
Чыдамады джыламукъгъа бир кишен ?
Хапар болду СЮЙМЕКЛИКНИ юсюнден.
***
...О Сюймеклик! Чексиз сыйлы сюймеклик!
Биз тилейбиз, сен да тиле кечмеклик.
Биз тилейбиз: сенсиз болмасын джашау,
Сенсиз джаннга джерде келмесин махтау!
Сенсиз джюрек ушайд сууукъ къабыргъа,
От джагъасын суу ашагъан тыбыргъа...
Ненча джырчы, тёгюб ичги сёзлерин,
Бердиле да джашауларын, кюнлерин.
Ненча джулдуз джана болур бу кёкде,
Ненчасы да чыкъмаз энди ёмюрде.
Сюерми эди Меджнун ариу Лейланы,
Ахсынырын билсе бютеу дунияны?
Ачмаз эди джюрегини сазарын,
Гюл Лейлагъа къоймаз эди мазарын.
Не уа Тахир ? адамланы асылы ?
Турурмеди Зухурагъа къысылыб!
Билсе эди не этерин сюймеклик,
Кетмез эди джансарайын термилтиб.
Алдан билсе Зухураны джыларын,
Юзер эди бютеу сезим къылларын.
Джутар эди сюймеклигин ичине,
Бычакъ алыб турур эди юсюне...
Сюймез эди Акъбийчени Рамазан,
Айырлыгъын билсе аны сауладан.
Сюйген джанны хаух санларын къамчиле
Таларыгъын кёрсе эди тюшюнде,
Къурман этиб кесер эди сезимин,
Джарсыууна байлар эди тёзюмюн...
Къайсы бирин тизсин джая къобузум,
Айтмайын а, не бла тыйсын ол аузун!
Ненча джюрек болгъан болур насыблы,
Ненчасы да кёрмез сыйлы къартлыкъны!
Барыбыздан сен да тиле кечмеклик,
Сокъур сезим, татлы ауруу, Сюймеклик!
***
...Бу сезимни кёрген, сезген ненча джан!
Тохта дерге табылмады бир инсан.
Джол нёгерле, хайран алыб башларын,
Ыргъакъ этиб, чалышдырыб къашларын,
Барханлача, аз-буз эниш ийиле,
Бирем, башха энчи сезим кемире,
Бир-биринден таша этиб кеслерин,
Баш кётюрмей, мылы алыб кёзлерин,
Айтылгъанны хар сёзюне джутлана,
Уюдула бу сюймеклик сафлада.
Сослан Таш а тёге эди хапарын:
Ол айтханды бюгюн сизге джасарым.
***
Джелге, кюннге бойсунмадым, тутуб баш,
Джюз ёмюрню таш джюрегим болуб таш,
Джюрек джылыу не болгъанын сезмедим.
Ёзге, бир кюн титиредим, тёзмедим...
Ёшюнюмде гюлле урлукъ эследим!
Ёмюрюмде сынамагъан бир сезим
Бир джигитлик, хомухлукъ да келтирди;
Тохтаб тургъан таш джюрекни тебдирди.
Ол сезимни халын сизге берирге
Не сёз, не тил мен табалмам бу джерде.
Не джай, не къыш, кюн бла кече, не хауа
Ушамайла, ийнаныгъыз сиз, аннга.
Табигъатха джан салыучу джашил джаз,
Ким биледи, ол да болур андан аз!
Джолоучугъа джан къалдыргъан суусабды,
Бир-бирде уа джаханимден азабды.
Азаб тюлдю, тёзюмюнге тузакъды.
Кертисинден бу сёзюм да узакъды.
Аллай сезим айтылмады аууздан,
Ол башхады джырдан, тойдан, таурухдан.
***
...Бир бек сюйдюм къум тюзюмю дангылын,
Тюненеде эслемеучю тангларын.
Разы болдум насыбыма, джазыугъа;
Нюзюр этдим Къадар берген саугъама.
Кече-кюн да джукъламайын сакъладым
Джелден, кюнден ол гюллени. Аядым.
Кёб заманны кердим кенгнге къучакъны...
Чирчик этиб чыкъгъан джити тамырны
Кёргенимде, кёз джашланы тыймадым;
Таш джюрекни таш орнуна джыймадым.
Ёшюнюмю эки джардым къууанчда!
Тамыр ийиб джюрегиме джубанчха,
Орун алды тюз тёрюмде, джанымда.
Бютеулей да болдум аннга тохана.
Инджил сезим! Неди аны билсегиз,
Мен сюйгенча джашауну да сюйсегиз,
Уу болса да, ол джылыуну излерсиз!
Бир кёрсегиз, ёмюрге да кюсерсиз.!
Чагъыр кибик, ол эсиртди, кеф салды:
Дуния сагъыш, джан къоркъууум кенг къалды.
Кёкден, джерден насыбыма бир заран
Джетдирмезден болудум, терйри, сен ийнан.
Бир болсам да, сукъланмадым таулагъа:
Къадау Ташча, болдум джуртда къадама.
Не джаугъа да тута эдим ёшюнню,
Тогъуй эдим къадарымдан тёзюмню.
Сёзню созмай, былайды деб айтыргъа,
Къадар кеси бола эди тамаша!
Сюймекликни айтылмазлыкъ кючюнден
Хан да, къул да болуб кёрдюм мен бирден.
Менде джюрек хар неге да эзилди,
Бютеулей да Гюллечикге берилди.
?Терк ёл!? - десе, кёмюлюр эдим къумгъа.
?Азды!? - десе, чачылыр эдим, сына.
Кеси берсе ёлю отну ичерге,
Мен хазырем, таб, аны да этерге!
...Ёсе келди, болду сейир-тамаша:
Хар неси да эт бла дженгча джараша!
Суудан сюзюб Суу къызына къарасанг,
Кёкден сёгюб дуу джулдузну сайласанг,
Джерде бир джан, не хур къызы, не мёлек
Ариулукъда джетмейдиле не да эт!
Къайсы мискин болаллыкъды базаргъа
Ол суратны сёзюн табыб джазаргъа?
Къучагъымы, таш санымы патчахы
/Чыгъанакълы, башында къызыл сархы,
Субай белли, ала кёзлю, сюйюмлю/
Ашай эди, тарай эди кёлюмю.
Ариулугъу ушамаед сёзлеге:
Асыу эди аны кёрген кёзлеге!
***
Байрым кече, къыбла джелчик булджута,
Джарым айны булут ийе, бир джута,
Тейри джерде дженгиллетди айылны:
Тёгерекге джандет шошлукъ джайылды.
Быллай кече кёб эшитгенди къулагъым
Хапар соргъан къуш джюджекни ауазын;
Къарт бёрю да тизиученед юзюгюн
/Ышыгъымда кёб къойгъанды кючюгюн/.
Аслан, къаблан, къоян болсун, не джюджю ?
Хам да дюлдюр, бары толу юйюрлю!
...Байрым кече учадыла мёлекле,
Келе тюшге неда къала кёкледе.
Ма бу джуртда менем кеси сирелген,
Джюрегине джангызлыкъны тюйреген.
Энди ол да орун бериб Гюлчюкге,
Айтханымча, тюрлендиле кюн, кече.
Тюз ёзюме тахын салыб мёлегим
Унутдурду, эритиб, мермерлигин.
Къызыл сархын джел толкъунда тарата,
Нюр сыфаты кёзню, кёлню къамата,
Ийнакълады таш санымы, бетими;
?Ба? этди да, эсим къоду кесими!
?Эсиргеннге тенгиз болса тобукъдан?,
Сюйген джаннга, айт, не истем аджалдан!
Къадар салгъан таш джорукъну ташладым,
Кёлюмдегин, тыялмайын, бошладым.
Табмаса да тилим ариу сёзлени,
Ангылатдым ёртен алгъан сезимни.
?Бютеулей да сенсе, - дедим, - джюрегим!
Сенсиз къалса, таш, гыйыды тёнгегим...?
Айтмасам да таныла эди халым:
Сёзде, кёлде джогъед бир тукъум лагъым.
Кече-кюн да сен тохтамайын айтсанг,
Сёз бошалмай, таб, сен кесинг арысанг,
Къанны тебиб неден алай ургъанын,
Сюймекликни не кючлери тартханын
Айталырмы аууздагъы эт кесек?
Мен этеме, ийнан, аннга бек ишек!
Джанны халын джангыз джанды сезерик,
Санны балын санды татлы этерик.
?Кёлге балхам ариу сёздю!? - дерикге, ?
Сюймеклигин, табса, бакъсын сёзлюкде!
...Эки джюрек тазалыкъдан джылтырай,
Бал эринле бир-бирлерин джутханлай,
Сан да, джан да бир ышыкъгъа къысылыб,
Къан къыздыра, бир-бирине ышылыб,
Заман сезмей азмы-кёбмю биз турдукъ;
Кече къатыш, айран кибик, уюдукъ...
***
Ай-а! Заман тохтамайды бир джерде,
Джокъду мадар аны кютю этерге:
Эмиликди атлагъаны, джоргъасы;
Джокъду аны кеме тохтар джагъасы;
Кийик бууча, алгъа къараб, ёкюре,
Кёкден джерни киндик бауун кётюре,
Ычхыналмай, юркюб артха къарайды:
Джангызлыгъы джюрегинги тарайды;
Кёлю къайнай, къол тирменин бурады,
Джер насыбны нартюк этиб ууады;
Кебининден алгъан кибик ёлюкню,
Айырады джан ышыргъан кёрюкню.
Хар биреу а энчи насыб излейди,
Аны ызлай, минг джарсыугъа тюбейди.
Адам джерге атланнганча джандетден,
Сослан Таш да эрек болду Гюлчюкден.
Кёз джумгъанда Шайтан Джели келди да,
Алыб кетди биргесине Гюлню да.
Медет, джерде тюлдю юйю Насыбны:
Биз болабыз ачыр ючюн насыблы;
Сау ёмюрню кюйер ючюн сюйебиз!
Амма, аны арт акъыл бла кёребиз...
Хей, Къудретим! Ачыу кенгде айлансын.
Ёлюм джекни бёрю аузу байлансын.
Джарсыу джойса, харам этиб санланы,
Эссиз этсин от маталлы ангнгыны:
Кюйдюрмезча тот сагъышда заманын,
Эслемезча кече кюнню алгъанын...
***
Къонакъбай къарт ? ёмюрлени джырчысы ?
Эки кёзюн, эриннича, джум къысыб,
Баууруну теренинден, ётюнден,
Ахсыннганча, кюу этеди тёзюмден.
Къобузуну хар къылыны учундан
Ийиреди макъамланы джангыдан.
Эмуркъаны сууларыча шууулдай,
Чууакъ кёкде джулдузланы къучакълай,
Ыран джолну айланч-гыланч бурула,
Гондарайны кесмезинден къуюла,
Тёрт дунияны бёлдюреди кесине.
Шумбуз биз да, болуб аннга джесирле.
Къонакъбай къарт кёзлери бла джокълаб,
Къонакъларын бирем башха тансыкълаб,
Юзген кибик ёмюрлюкню нохтасын,
Джырын бёлдю, салды джары джаясын;
Турду ёрге, къуйду сора чагъырдан.
Тепшеклери бютеу къызыл багъырдан.
Хар биринде къарасауут, алтын суу;
Кёзге джууаш, кёлню алгъан джибли суу.
Тогъуз джылны гёзенинде букъдуруб,
Къарт сыйлайды тепшеклени толтуртуб!
Алгъыш этди, бизлеге да буюртду,
Белги бериб, джатар орун къурдуртду.
Джол башчыбыз, барыбыздан тамада,
Сыпас этди туз-дамына, хантына.
Сора къартдан былай тилеб ол айтды:
?Мадар болса, бу башланнган тауратны
Эшитдирсенг бютеу барын, ахырын!?
Къарт, ышара, къыл къобузун акъырын
Алыб, кёрдю бирем-бирем къылларын:
Тамам сездик къонакъбайны джырларын!
?Джолоучусуз... ай, джукъудан къалырсыз!
Мен башлайым, арысагъыз айтырсыз...?
Алай айтыб, алды эски къобузун,
Сора тёкдю макъамланы шош, узун.
[b:38060590ff]II БАШ[/b:38060590ff]
[color=green:38060590ff][i:38060590ff]?Къолугъузну тыйыгъыз,
Бу тиширыу меннге багъалыды!?
(Л. Воропаева)[/i:38060590ff][/color:38060590ff]
Ташны къозгъаб, кёрге салгъан Гюллени
Не хапары разы этер сизлени?
Джокъду сёзюм парча-къурча джасаргъа,
Гюл сынагъан джашау тюлдю джашаргъа.
Айтхан джерден кери къалсын юлюшю,
Керек тюлдю чий алтыны, кюмюшю...
Не айтайым мен ол джанны юсюнден?
Кетген джокъду ол чырайлы тюрсюнден.
Бираз буршу болгъанлыкъгъа сыфаты,
Шаркъ эсленед ариулукъну ёз хаты.
Юзюлгенча кийик, юркюб, къаядан,
Джаны къачханд, тюзюн айтсакъ, санындан.
Къуру кёлден башха тюлдю кёзлери,
Отча къызыл эринлени джезлери,
Къачда кибик, ачылыбды замансыз.
Нечик болду бу джан былай насыбсыз?
?Ёлмесенг да, болмазмыса, шо, сен къарт!?
Бизни Гюлге этмейди бу сёз шагъат.
Ариулукъну ёлтюрюрмюсе, ёзге,
Бёлесенг да бютеулей аны джезге!
Сан махтауну джантокълагъа къояйыкъ.
Энди ашыкъ, сезим джолун барайыкъ...
Эсде болур насыб къаллай болгъаны?
Эки джаннга кёкде Айны толгъаны?
Кёбню кёрген Кюн да тутад эсинде
Гюл бла Ташха къууаннганын, эсире.
Огъай десенг, сорчун, сорчун Кечеден:
Ол, таб энтда чыкъмагъанды джесирден!
Тюшюр эсге санны татлы къызгъанын,
Эки джанны бир-бирине базгъанын;
Ол кечени ? ёмюрлюкню берликча,
Ол кечени ? ахырзаман келликча!
***
Башха эди джашау Джелни къойнунда:
Эрке тийди этге, бетге, бойнуна;
Атды кёкге, ийнакълады, сууурду,
Булутлагъа тиер-тиймез учурду.
Сослан Ташча тагъылмады ол джерге ?
Тагъылгъан Джел ушармеди да джелге!
Узакъ учду джерни, кёкню сызгъырта,
Кемсизленди Гюлню кёлюн булджута.
Шайтан джелде айланджюклей бурдурду,
Къыз джюрекде къуджур сезим туудурду.
Къайры кетди Ташдан ичген сезими?
Джангы джолну тебди инджил тёзюмю.
Ташдан ары атламагъан кёзлери
Ауладыла тенгизлени, тюзлени.
Алгъын джашау ушаб къалыб джесирге,
Гуруш-гууа болду Таш бла кесине:
?Къотур ташха берилиб кечем, кюнюм,
Андан башха кёрмюч кёрмейин кёзюм
Тура эдим ? Ол мени сюеди ? деб,
Мени ючюн багъыр отда кюеди, деб!?
Ташха берген кюнлерине ахсыныб,
Къалды Джелни кенг къойнуна къысылыб.
Экиси да бугъундула булутда,
Сан оюнда Къыяматны унута.
Берди кесин, эринлерин, къолларын,
Къызгъанмады не чачларын, табанын...
Берилди да джел къойнуна ? алданды:
Гюл кёзлени джарыкъ нюрю ауланды.
Тоналгъанын эслемеди къызыуда ?
Чексиз эди кёлю Джелге базыуда.
Ариу сёзю бечеу этиб кюнлени,
Булбул джыры алдай эди Гюллени:
?Акъды!? десе, акъ бола эди булут;
?Джакъды!? десе, джакъ бола эди умут!
Джулдузланы къурмач этиб, сууура,
Гюлню кёлюн джаза эди хауада!
***
...Ай бла кюнню алышыннган чегинде
Мийиклени мийигинден илгене,
Джюрегини теренинден бир ауаз
Белги берди, этиб ауур дыгалас:
?Ётдюнг чекни... Гюл, бериден арыса!
Сен джел тюлсе, ол джашаудан арырса.
Джелни санын джел башыды джюрютген,
Ол кериди сюймекликден, тенгликден.
Джокъду хатер, мизам, марда ? бир тыйгъыч;
Джокъча аннга кече, не кюн неда къыш.
Ол ушайды хурджун тинтген гудугъа:
Кёрдю, тийди, сабыр алды ? терк къора!?
Ай-а, Гюлле ийнанмады кесине,
Излемеди аллай сёзню эшитирге:
?Байчы эди, ийнан, алай этерик!
Сенден алгъа насыбынга джекирлик!
Аллай сёзню джангыз Байчыд айтырыкъ,
Зардан, тардан олду алай къычырлыкъ!
Хайда къычыр, улу кеси-кесинге,
Зарынг кирсин туура аман кёзюнге!
Аман болсам, келмез эдинг болуша...?
Деб, Байчы бла тамам къаты уруша,
Илгенди да уюб тургъан тюшледен,
Джел къойнуна кириб букъду эсинден...
***
?Сау къал! ? деди бир кюн Джелбаш, къысыла, -
Джокъду сёзюм балдан татлы санынга!
Джол чакъырад... Мен керекме кетерге,
Энди къойдум, Гюл, кесинги кесинге...?
Алай айтыб къойду аны булутда.
Джокълар акъыл болуб энтда умутда:
?Боз булутда бешикдеча сен чайкъал,
Чууакъ кёкню, джерни юсюн ол аулар.
Этме мыдах бир, джангыз да кёлюнгю.
Ойнай-кюле алай ашыр кюнюнгю.
Къара, къууан дунияны барына.
Бошлукъ табсам, терк джетерме къатынга!?
Джел эштмеди Гюлню аннга айтханын,
Эслемеди мингсоруулу къарамын!
Эшитсе да, айт, не джууаб джелбашдан:
Аны кёлю эсирибди джубанчдан.
Керекмиди джер сагъышы, шо, Джелге,
Не уа бир айт, джерде азмылла гюлле!
***
Джарлы джан а, къалыб харам булутда,
Кёз джашларын тёкдю мыдах умутда.
Тёкдю, тёкдю джерге джумуб инджиле,
Джерча ауур сагъышладан инджиле.
Артха къайта, кёзде ётдю джашауу:
Кёлю кетиб къызды аууз тылпыуу.
Джарлы джаннга кёкде джетмейин хауа,
Халы озду джарарыкъдан, таб, дууа...
Джангыз эди джарарыкъ аннга дарман ?
Бир кечмеклик табалса Сослан Ташдан!
Амал табса, къайтырчады ол артха,
Болуб аннга бютеулей къурман-къорча.
Нёгер этиб кечилмеген сезимин,
Уууч къысыб бютеу ахыр тёзюмюн,
Барлыкъ эди, ётюб отну къалынын,
Сан этмейин дунияны джалынын;
Барлыкъ эди, къыстаса да къатындан;
Барлыкъ эди, эл кюлсе да артындан;
Барлыкъ эди, барыр джерин таныса;
Бюртюк тенгли бурху умут табылса.
Андан кёбге умут этмейди джаны...
Ёкюндю да, кёлюн кюуге байлады:
?О кёклени, джерлени да Иеси!
Джан бла санны эм баш, сыйлы Тёреси!
Бол шапагъат менде шаудан сезимге,
Бол шапагъат къуруй баргъан тёзюмге!
Хакъды, сёзсюз, хар нени да билгенинг,
Кёкню, джерни хар элисин кёргенинг.
Бар тылпыуум, не атламым, кёзюнгден
Таша болмай, чыгъа эди кёлюмден.
Кечем, кюнюм, сан не бютеу къадарым
Сенден шойду, мени сыйлы Аллахым!
Нечик къалдым джарым джолда мен арыб,
Кёлюм джерге, джер да кёкге аралыб?
Кимге да не мени мыдах сёзюмден,
Джыламугъу сюртюлмеген кёзюмден?
Тилемейме джангы сезим ? орналмаз,
Ол джюрекге асыу, дарман болалмаз.
Кюйген джаннга берме энтда джаханим!
Джандетге уа кирмез эдим мен кесим...
Бир джазыкъсын... Тилемейме махтау, сый:
Кёк бла джерде быллай ишге джокъду сый!
Амма, тохтат... Мындан кёбге чыдамам!?
Былай айтыб Гюл секирди булутдан...
***
О сейирлик! Къудрет кючю! Тамаша!
Гюлню джаны, тюшюб кетмей алаша,
Кёкде къалыб, къурду сейир джанкъылыч!
Сюймекликде болмаз ючюн джангылыч,
Джети бояу ? джети излем бизлеге!
Тюшюн, тюйре муну барын эсинге:
Къызыл ? къызны къыз намысы, насыбы;
Албоз ? сакълыкъ, сакъла ?джелден? башынгы;
Сары ? алтын, сезим андан багъалы;
Джашил ? джашны ётгюр кёлю, дагъаны;
Кёк алады иннетингде тазалыкъ;
Кёкню кёгю ? талпымакълыкъ, азатлыкъ;
Кимит бояу ? барысыны кюрени,
Бол насыблы! Зибил джойма кюнлени!
Тюз сезимге джолунгу излей башла:
Хар бир джанны насыбы, ызы башха,
Базман кибик, джорукъ бирди кертиге;
Ол ёмюрден атлаб барад ёмюрге.
[b:38060590ff] III БАШ[/b:38060590ff]
[color=green:38060590ff][i:38060590ff]Сыннган мияла сауму болады.
(Халкъ джырдан).[/i:38060590ff][/color:38060590ff]
Исси къумну, джылан кибик сюркеле,
Барадыла кериуанла ? кюпселе.
Кюн чыкъгъанны чий джибекден къумачын,
Патчахланы, хур къызланы къууанчын,
Кюн батханнга элтедиле сатаргъа...
Кимди берген бу буйрукъну тохтаргъа,
Кериуанда джорукъ бузгъан генезир!?
Тюесинден нек тюшеди да везир?
Бир тобугъун джерге салыб акъсюек,
Кюбе джырта, ауур солуй кёкюрек,
Нени алды джерден алай сакъ, сабыр,
Дюрген болса юзюллюк кибик тамыр?
...Кёб мычымай джол тутдула тюеле,
Лахорларын джангыртдыла кюпселе.
Джангыз визир къошулмайды ушакъгъа,
Аны эси кютюледи узакъда.
Сагъышлары толкъунлача тёгюле,
Ким биледи, не келеди эсине:
Толмай къалгъан сюймеклиги? Насыбы?
Неда юйде сакълаб къалгъан къатыны?
Джурту? Тенги? Душманлары, джаулары?
Не сагъышха джесир болду ойлары?
Сен, къонагъым, салма меннге айыбла.
Болсам эди ол кюн кесим алайда,
Сорур эдим къоркъмай мийик чынындан:
?Неди, визир, сени былай къыйнагъан??
Алыр эдим ол кюн аны джууабын.
Ийнан, джокъду чёбге тенгиш гюнахым.
Сени джырчынг тюлдю тилсиз не къызбай,
Турмаз эдим, тейри, ансы мен джырлай!
Пашман болма, къойдан джууаш къонагъым,
Тюз кертисин айтыргъа эсе, антым,
Джарым сёзде бошалмайды бу таурат.
Таш байла да, олтур, марджа, тынгылаб.
***
Баргъан эдим бир джол узакъ Мисирге,
Тюнгюч улан туууб анда тенгиме.
Ашау-ичиу, той-оюнла, джыр-джомакъ;
Джарым джылны болдум анда мен къонакъ.
Алай йинан, фыргъауунну джуртунда
Кирпик къакъмай къарай эдим къызлагъа:
Джангызы да артыкъ эди кёзлеге,
Мен а кюнде тюбей эдим мингине!
Хар бири да ? сезим отну джилтини ?
Кюнден кюнге илеш эте Мисирни,
Джесир джанны бёлеелле заманнга.
Разы эдим тургъаныма алдана...
Тау намысым ? ол а сауну кебини ?
Бир заманда джокълады да кесими,
Алай ийнан, тюшлеримден сагъайтды,
Биреу кибик, айыб сала, бир айтды:
?Тойгъан джерден туугъан джеринг багъалы!
Сен намысда изле керти багъангы!
Хар бир къонакъ ? ол саламды Джуртундан,
Келечиди миллетинден, халкъындан.
Аны джюгю башхаладан ауурду!
Сезмегеннге ? сёзде къаллыкъ дауурду!?
...Сау къал этиб, разы болуб тенгиме,
Джол сайладым Къарачайда элиме.
Тёрт улоугъа джюклеб берди саугъала,
Бир къылыч да ? къаджыгъыргъа джаулагъа!
Джол нёгерле бир къошула, бир кете,
Ахырында чыкъдым дангыл къум тюзге.
Кюн хатерсиз къыздыргъанлай хауаны,
Эки кёзге джел да элей къумланы;
Тил тамакъгъа джелим кибик джабышыб,
Кёз джетгенде кёрюнмейин бир ышыкъ,
Джан къалдыра, кюрешеме барыргъа.
Джокъду заман, не эркинлик арыргъа!
...Кёзбаумуду? Неди кенгде джарыгъан?
Къаран тюзде мен, тайышыб акъылдан,
Чыгыр къушха аш болургъа тебредим!
Сынаргъа деб, терк бутуму сермедим ?
Тура эди эли тебмей орнундан!
Мен бурулдум аны таба джолумдан:
Джансыз тюзге къууат салыб кюрени,
Джанкъылышча, эркелете кёзлени,
Узунуна эки кесек джарылыб,
Бир Сослан Таш, бауурундан джыгъылыб!
Тёгерегин кийик хансла къуршалаб,
Къуу санлагъа иеликни орчалаб
Тургъанларын кёрюб, болдум тамаша.
Сагъыш джюкден мен олтурдум алаша.
Бир талайдан эс да джыйыб эследим
(Мен алдайма, алдасала кёзлерим):
Таш аллында, аны таба термиле,
Джата эди джазы онгнган бир гюлле...
[b:38060590ff]ТАМАМЛАЙ[/b:38060590ff]
Ма былайды таулу къартны таураты.
Муннга ушаш джашауумда кёб затны
Мен кёргенме, сынагъанма, сезгенме;
Ойлашмайын, кёб кесими эзгенме.
Джашлыкъ ойнаб, эсим тюзге ууланыб,
Азмы къалдым этгенимден уялыб!
Джылла къатыш эс да келед башынга:
Сакъ боласа ишге, сёзге, къашынга...
Амма, джашлыкъ! Джашауну ол бир чагъы,
Хур терекни джазда чакъгъан чынг агъы!
Сезимлени кийик кютген джайлыгъынг!
Борчха-къарчха алмаз, бермез байлыгъынг!
Бал чибинни балы татлы, ууу ? окъ:
Сюймекликден къутулурлай амал джокъ.
?Сюйдюм! Болдуб!? деген сёзню айтмагъыз,
Айтсагъыз а, сёзюгюзню атмагъыз!
Сезим тёрде къыйын болса джолугъуз,
Джанкъылычха дайым къарай туругъуз:
Хар бояуу ? бирер юлгю, минг соруу;
Сен аланы джазыуунга эт бурууу.
?Адебликге адебсизден юрен сен?,
Ким айталыр табын, тюзюн бу сёзден!
Сафын къой да, сакъ тынгыла ёзюне,
Аны оюн къаты байла эсинге.
Ким биледи, бара-баргъан джашауда
Сёзю джараб, джаны джетсе махтаугъа,
Бюсюреусюз ёлюб кетген джырчыны
Базманында мийик болур бир чыгы.
...Джокъду сизге бюгюн башха таурухум.
Къайда къалды ол кюлаякъ тауугъум,
Юч джыйырма джыл болады бу амма,
Экиленмей, суусаб бермез аллынга...