TinibekАс-салам!
Былайгъа къарасанг (Эльбрусоидни кютюпханеси)
http://lib.elbrusoid.com/data/media/6/Stihi_Mingi_ Taushax-dag.ru.pdfДжырчы Сымайылны мен Москвада чыгъаргъан китабын кёрлюксе. Ол башындагъы назму да барды.
Алай а, эльбрусоидчиле китабны атын терс джазгъандыла - ол ат бла кютюпханеде табаллыкъ тюлсе. Тюзю былайды:
Семенланы Сымайыл (Джырчы Сымайыл)
ДЖЫРЛА бла НАЗМУЛА.
Сайламалары
ISBN 5-85840-259-3
Москва, "Инсан", 1992
Китабны басмагъа хазырлагъан, редакторлукъ этген
эмда ал сёзню джазгъан Лайпанланы Билал
СЕМЕНЛАНЫ СЫМАЙЫЛ (ДЖЫРЧЫ СЫМАЙЫЛ)
ДЖЫРЛА БЛА НАЗМУЛА
1900-1937
МИНГИ ТАУ
Сен кёкге джете мийиксе
Кавказ тауланы ичинде.
Мияла кибик джылтырай,
Къанга бузларынг юсюнгде.
Юсюнгде барды акъ тонунг,
Сен джай да, къыш да киесе.
Кюн бузулургьа тебресе,
Боран этерге сюесе.
Кюн ариу, чууакъ тургъанлай,
Тохтамайды боранынг,
Джай да, къыш да эримейди
Юсюнгдеги бузларынг.
Тёгерегингде тогъай отлайла
Алтын мюйюзлю кийикле.
Сени тёббенге чыгъыучандыла
Бёгекле бла джигитле.
Кийик бууларынг ёкюредиле
Къонгурауланы къакъкъанча,
Джугъутурларынг турушадыла
Атлыла чарсха чабханча.
Къабланларынг, асланларынг
Бугъойларынга кирелле.
Покунларынг, гуждарларынг
Адам джыйыны билелле.
Айюлеринг мурулдайдыла
Шындык чегетни ичинде.
Бёрюлеринг къалкъыйдыла
Къойланы кёре тюшюнде.
Кёк джашнаса сызгьыралла
Этеклеринг джел эте...
Менден кючлю джокъду деб,
Кесинг кесинге кёл эте.
Къабланларынг къараб туралла
Беклеге кириб, мынгайыб,
Борсукъларынг, тюлкюлеринг
Джууукъ барыргъа уялыб.
Къанкъазларынг къангкъылдайдыла,
Чын тауукъларынг джырлайла.
Къаргьаларынг къаркъ-къуркъ эте,
Мыллык табмайын джылайла.
Кёгюрчюнлеринг джюуюлдейдиле,
Кюнюнг джылтыраб къакъгъанлай,
Маралларынг отлайдыла
Гелеу кырдыкга батханлай.
Чыпчыкъларынг, чаукаларынг
Будай ындырны чёблейле.
Арарат бла Казбек тау
Санга тюгел джетмейле.
Уллу къушла санга къонсала
Юйле кибик къарашыб,
Джур текеле джыгъылсала
Сюрюулеринден аджашыб.
Кюз артында турналарынг
Аууб кетелле тенгизге.
Къышха хазыр болугъуз деб,
Эскертиученсе сен бизге.
Сенден сора къайсы тауду
Ариулукъ бла бай болгъан,
Башы къыш болуб, бели джаз болуб,
Этеклеринде джай болгъан?
Минги Тау бла Казбек тау,
Арагьыз ариу джибек ау...
Сен кийиз бёркню агъарта,
Этегинг джашил къатапа.
Сен джулдузлагьа джанаша,
Къалгъанла сенден алаша,
Бир-биригизге къараша,
Къалай сейирсиз, тамаша!
Бузну, къарны джыйыучу,
Башынга булут къонуучу,
Тёгерегинге басыныб
Таулула къараб тоймаучу.
Къыш айланы бораныса,
Джай айланы салкъыны.
Джумушакълыкъ этмесенг
Инджитириксе халкъынгы.
Кесин бегитмей чыкъгъаннга
Башха болмай бир джауса,
Сау дунияны башында
Эм белгили бир тауса.
МАХАР ГАРАГЪА
Къайнаб чыкъгъан сууунгдан
Ичсенг - тишге чабады,
Сени кёре джыл сайын
Бери миллет чыгьады.
Тёгерекде тауларынг
Тюрлю-тюрлю кийиниб,
Нызыланы, назланы
Баласлары ийилиб.
Тёрт джанынгда чегетле
Джашил дарий киелле,
Сакъкъулакъ кийиклеринг
Аз джыйыдан юркелле.
Тюртюлеринг, дугьумунг
Къаяланы къойнунда,
Сен чыгъаса боркъулдаб
Уллу сууну бойнунда.
Чат сууларынг ёзеннге
Ашыгъышыб энелле,
Хауанг, сууунг, къууатынг
Саннга саулукъ берелле.
Къарачайны къойнунда
Тау гарала къошдула,
Алай сени къатынгда
Барысы да бошдула.
МИКОЯН ШАХАРГЪА
Шам Къарачайны ара белгиси
Микоян-Шахар тамаша!
Сенде табылад хар излегенинг
Джолунг, орамынг джараша.
Бурун заманда сен бола эдинг
Ташкёпюр элни отлауу.
Арбаланы да былайда эди
Асламысыны тохдауу.
Энди мекямла ишленнгендиле
Къаты ташладан джонулуб,
Тёгерегинг а деменгилиди
Эки къобан бла къорулуб.
Микоян-Шахар, ой сейир шахар,
Халкъымы ара шахары!
Санга келелле, оноу излейле
Шам Къарачайны къартлары.
Хар бир адамгьа къучакъ кересе
Джюрек джылыуну аямай,
Хар тилекчини ишин этесе
Не кече, не кюн солумай.
Таулула эркин айланадыла
Орамларынга джараша.
Сыйлы джуртуму ара шахары –
Микоян-Шахар - тамаша!
БАЛ ЧИБИННИ ДЖЫРЫ
Бал чибиним, бал чибиним
Байлыкъ тартад башына,
Бал чибиним, бал чибиним
Болушлукъ этед хоншугьа.
Бал чибиним, бал чибиним
Эртден сайын кетеди,
Арымайын, не талмайын
Отлаб балла этеди.
Бал чибиним, бал чибиним
Белиндеди артмагъы.
Бал чибинни ызлаб барсанг
Чыкъда болур сокъмагъы.
Бал чибиним, бал чибиним
Къыйынындан береди.
Селпи чибин къаууз тутад,
Къагьыбал чибин ёледи.
Селпи чибин бир тюзелсе,
Джылына юч къозлайды...
Къагьыбал чибин онгсузду,
Аны къарыуу болмайды.
Бал четен бек кёб болады
Чырмалмайын тюзелсе,
Бал чибиним ишлеялмайды
Джангур урса, джел келсе.
Чибинчигим айлана барса
Сыртны, къолну танытыр,
Къатылама дегенни да
Кючлю уруб ачытыр.
Бал чибиним, бал чибиним
Эртден сайын кетеди.
Арымайын не талмайын
Татлы балла этеди.
ДЖАРЫКЪ ДЖЫР
Джарыкъ джашауну джырын джырлайыкъ
Бюгюн джюрекле учуна,
Бу сейир джуртха махдау салайыкъ
Къалмай джерине, суууна.
Ауругъанлагъа дарман болады
Махар ауушну суулары.
Кюз артында уа ёкюредиле
Ой, доммайлары, буулары!
Джёгетей башы, ой Таллыкъ тюзю,
Кёл Джагьасында къышлыкъла.
Къая ранлары, гыйы бузлары,
Чегет бауурда ышыкъла...
Ой малларыбыз джайылгъандыла
Кенг джайлыкъланы толтуруб,
Къызларыбыз да ийнек сауалла
Акъ къушла кибик олтуруб.
Мелхум джашаугьа белги болалла
Гелеу кырдыклы джайлыкъла,
Хоншу эллени алгъа иймейди
Учкулан, эшда,байлыкъгъа!
Джарыкъ джашауну джырын джырлайбыз
Бюгюн джюрекле учуна,
Бу сейир джуртха махдау салабыз
Къалмай джерине, суууна.
БУДЕННАНЫ ДЖЫРЫ
Сансыз санаусуз а кёреем, алан,
Бу Будённаны аскери,
Ол элибизге уа алай кирген эди
Онглуну, онгсузну эскериб.
Бу будённаны джигит аскери уа
Бизге тенгликни келтирди,
Будённаны уа терслиги джокъ эди,
Джатдайны душман ёлтюрдю.
Энди джарым патчах болгъанды дейдиле
Бу Алий улу Умаргьа,
Ой бизни Умар а тыйыншлы эди
Бизни заманлагьа туаргъа.
Джарым патчах а къайдан болуред
Уллу Ленинни сохдасы?
Аны ёмюрюнде да келишмеген эд
Патчахлыкъ бла ортасы.
Салам болсун уллу Лениннге да,
Ол джарлы халкъны сюйгенди.
Умар нёгерин а келечи этиб,
Бу джол кесибизге ийгенди.
Джарлы миллет а баш кёлтюрдю дейсе,
Ёхдемлеге джалкъа къайырыб.
Бу Буденнагьа да алай тюбейдиле
Халкъдан башчыла айырыб.
Ой Совет власт бизге келгенлей а,
Артыкълыкъланы тас этди,
Унукъгъанланы оноугьа салыб а
Джарлыны, онгсузну баш этди.
1921 дж.
ЛИШОН БОЛМАДЫМ
Къошуму бердим колхозгьа,
Урлукъ мюрзеуню - ортагьа...
Ой мындан ары мен да сёз береме
Энчи мюлкчю болмазгъа.
Ой джангыз терек чегет болалмаз,
Джангыз киши да онгалмаз.
Кеси аллына джашау къурагьан
Ёмюрюнде да къууанмаз.
Да бирден чёгюч урайыкъ энди
Биз ара мюлкню тёшюне.
Бырнак этмейин къошугьуз мени
Колхозубузну ишине.
Къара пайтонум - Байкъул улуна!
Энди башчыбыз джюрютсюн.
Болумну сюзюб тюз айыргьанма
Джангы заманны джюрюшюн.
Оноучуланы джюрютсюн энди
Къара пайтонум чайкъалыб.
Мен а кирейим бу колхоз ишге
Къарыу аямай, къадалыб.
КРАЙ ОЛИМПИАДАГЪА ТЕБРЕЙ
Къарачай къызла, къарачай джашла
Саныбыз джюз бла джыйырма.
Олимпиадагъа тебрегенбиз да
Анда болайыкъ айырма.
Хайда - хайт - дейик, бел къатдырайыкъ,
Къарагьан багьа берирча,
Джангылмагъанлай ариу джырлайыкъ
Артха ёч алыб келирча.
Бизге джарыкълыкъ иш берилгенди
Ол ишни керти этейик,
Хар къарагьанны кёлюн кёлтюре,
Ортадан алай кетейик.
Эй, акъ хазырла кёкюрек кере,
Джаннган кямарла бел черте...
Къайтыб келирбиз биз ызыбызгъа
Байракъ да алыб, той эте.
Къарачай къызла, къарачай джашла,
Энди - хайт - дейик, джанайыкъ!
Бизге ышаннган областыбызгъа
Биринчи орун алайыкъ.
ХАЛКЪ БАЙРАМДА
Олимпиада адет болгьанды крайда:
Той, оюн эте халкъ джыйылады хар къайдан.
Ары хар миллет кеси оюнун келтиред,
Джыйылгьан халкъгъа кеси болумун билдиред.
Биз чакъырылдыкъ быйыл да ары, оюннга
Да салыб бардыкъ ара шахарны тоюна.
Джулдуз джаннганча шахары, юйю, орамы,
Къызыл къумачда джазылыб эди саламы.
Ариу тизилиб тагьылгьандыла юйлери,
Адамы джарыкъ, кёлюнгю ала сёзлери.
Биз анда турдукъ, ой оюн эте, той эте,
Къарагьан халкъны бизни адетге юрете.
Бизни тебсеуге харс къагъыла эди кюкюреб,
Бизни джырлагъа джюрекле эриб, титиреб.
Эришиуледе кёб къонакъ бар эд хар къайдан,
Тул-тубан эди халкъ басыннгандан кенг майдан.
Чёб атылды да биринчи болду Дагъыстан,
Оюн кёргюздю сейир болурча къарагьан.
Къарачай чыкъды экинчи болуб арагьа,
Сейир этдирди тебсеую бла джырына.
Ючюнчю болуб ортагьа чыкъды Къабарты –
Бир мыдах джыр бла миллетни этди сагъышлы…
Черкес джигитле ат ойнатыуну салдыла,
Айырма болуб сыйлы саугъа да алдыла.
Малкъар джунчуду, алай а белни къатдырыб
Джашлары алды айырма ёчню окъ атыб.
Къумукълула уа, джыджым тартдырыб арагьа,
Аны юсюнде ариу бардыла джангызгьа.
Орус аскер а саф-саф тизилиб аламат,
Джыйылгъан халкъгъа кёргюздю оюн къазауат.
Teгей кёргюзтдю къыз тебсеу бла атышыу,
Терк Башы этди ойнагъан халда тутушуу.
Къарачай къартла Гюргёкъа бла Науруз
Ауузгъа тюшюб махдау алдыла тохдаусуз.
Биринчи ёчню бизге тыйыншлы кёрдюле,
Арагъа алыб кёб сый, махдау да бердиле.
Сора кетер кюн аэропланла учдула,
Кёкден миллетге сейир къагъытла чачдыла.
Ол къагъытлада орус тарх бла джазылыб
Аламат сёзле: "Шохлукъ", "Къарнашлыкъ", "Мамырлыкь".
Дуния джыйыб ол къагъытланы ала эд,
Джангы джашаугьа кёлюнден багъа сала эд.
Ма алай бла олимпиада бошалды,
Джыйылгъан бары кеси джуртуна атланды.
Биз да къайытдыкъ шам Къарачайгъа къарашыб,
Биринчи саугьа борбайыбызгъа джарашыб.
ТЕНГИМИ КАВКАЗГЪА ЧАКЪЫРА
Минги Тау кёргенмисе, айтчы, шохум, сен?
Ийнан сора болгъанынга насыбынгдан кем.
Минги Тауну бир кёрмеген мийиклик билмез,
Махар суудан бир ичмеген сусабын кесмез.
Кел барайыкъ тубан джатхан акъ къаялагъа,
Андан сора тигелейик чегет чатлагъа.
Гелеу кырдык отлаулада малгъа къарайыкъ,
Кюмюш шоркъа Къобан сууда чачны тарайыкъ.
Танг алада сюрюучюге салам берейик,
Андан озуб ёзен таба, элге келейик...
Сен кёрюрсе Къарачайны чурумун, тоюн,
Таулу халкъны тау этекде борбайын, боюн.
Бу джерледе мурат толад, тюзелед иннет,
Шохлукъ борчха ажымсызды къарачай миллет.
Кел созма да, джол усталыкъ этейим санга,
Къарачайны берекети джарашыр джаннга!
ЧАГАНЫ ДЖЫРЫ
Джюрюгюз, джашла, чыгьайыкъ
Заман оздурмай сабаннга.
Узакъ болджал къалмагьанды
Хайырын алыр заманнга.
Мюрзеу деген - джан дарман,
Адамны джанын сакълагьан,
Акъыллыны ишиди
Аны таймай джокълагьан.
Джигер джашла ишлейле
Беллерин къаты тартханлай,
Эринчекле чирийле
Джанларындан джатханлай.
Келигиз, чага этейик,
Ойнай, кюле, тизилиб.
Эринчекле къалсынла
Арабыздан юзюлюб.
Джюрюгюз, джашла, барайыкъ
Зыраф иймей заманны,
Барыбыз бирден къадалыб
Ариулайыкъ сабанны.
ЧАЛКЪЫГЪА ЧЫКЪГЪАН КЮН
Хайда, джашла, туругьуз,
Бирден чалкъы чалайыкъ!
Бу къышлыкъны джашил тюгюн
Ариу джюлюб алайыкъ.
Бусагьатда эринмесек
Къачда, къышда солурбуз,
Джашил хансны бичен этсек
Май борбайлы болурбуз.
Кенг джайлыкъны ханс ёзеги
Къыш сют болуб къуюлур,
Джибек кибик гелеу кырдык
Согьум болуб союлур.
Хайда, джашла, туругьуз
Бирден чалкъы чалайыкъ.
Бу кюнбетни джашил тюгюн
Къалдырмайын алайыкъ.
ПАТИМАТ
Хырхалада субай Патимат
Олтура бардыкъ къараша.
Бизни аллыбызгьа алай чыкъгьаненг
Кийген кийиминг джараша.
Чериуанча чилле джаулугъунг
Чачагъы токъмакъ тюйюлюб,
Келишалмасакъ абзырарчама
Насыб дегенден тюнгюлюб.
Чериуанча чилле джаулугъунг,
Табанларынгдан къаз ёте,
Джукъ сездирмейин нек тынгылайса
Умутларымы аз эте?
Къанджалбаш юйле ишлетдим, алан,
Терезе къабла салдырыб.
Излейме дей да, керексе дей да,
Таб къойдум къылыкъ алдырыб.
Келечи Наныкъ иш баджармайды
Тюз кесим салыб бармасам,
Бу халкъ не айтыр, ийнар, джыр этиб,
Патимат, сени алмасам?
Хар кёргенине бир джыр этеди деб,
Гурушханг манга джетгенди.
Ийнан, сюймеген иш этиб санга
Мени сёзюмю этгенди.
Чериуанча чилле джаулугъунг
Эки къанаты чох болуб,
Узакъ ёмюрню алай джашарбыз
Бир-бирибиз бла шох болуб.
Мен Семенланы сары Сымайыл,
Сен Хырхаланы Патима...
Хей, къысхаакъыллыкъ этесе дейме
Келечи къоймай къатынга.
Къалаханлада минг кёзлю оймакъ,
Аны Хырхалары туталла.
Ийнеден ийнек этген къоллары
Деб манга хапар айталла.
Окъа тигиучю саяу къолларынг
Къурч ийнелени чий этер.
Бу мени кибик къургъакъсёзню да
Кечеден кюннге юй этер.
Бир-бирибизге джарашырыкъбыз
Схарлагьа тыйын салгъанлай.
Бошбоюнлугъум кетиб къаллыкъды
Патимат сени алгъанлай.
Хурджунумда уа кёксюл къолджаулукъ
Анга окъа оюу тигерсе.
Мен - къызгъан темир, сен - чемер уста
Къайры сюйсенг да бюгерсе.
1937-1957
ЗОРЛУКЪНУ ДЖЫРЫ
Эки джашы бар эд Таубийни
Апенди бла камунис.
Эй бир-бирине этди аланы
Сталин деген Ибилис.
Сёзю сыйдамды, оноуу терсди,
Иши уа халкълагъа ташады.
Эй бизге этерни этгенди энди –
Онглу-онглубуздан бошады.
Бал таракъланы балларын эмиб,
Балауузларын тутдурду.
Эй, Алий улу Умарны джойду,
Сейитни джеpгe джутдурду.
Ажымлы болуб айырылдыла
Ала миллетни джолундан...
Эй, джарыкъ кюнюм къарангы болду,
Джукъ а келмейди къолумдан.
Къычырыкъ этиб не эталайыкъ,
Ауузларыбыз байланыб...
Хар атлам сайын тахсачы барды,
Кёз-къулакъ болуб, сагъайыб.
Эй, Эресейге тёре болалмад
Сталин деген урия,
Шыкъыртсыз атлай, тауушсуз сарна
Къарангы болду дуния.
БЮГЮННГЮ БОЛУМ
Артымда джылан,
Аллымда - макъа...
Къоян болгъанма
Мен къоркъа-къоркъа.
Бутумда кишен,
Башымда - джюген.
Джегеди, минеди
Минерге сюйген...
КЪАЙДАДЫ РЕВОЛЮЦИЯ?
Чыкъгъанды алгъа экибетлилик,
Аны онг джанына - алдау, ётюрюк.
Тил этиу болду джашаугьа тамал,
Табмайды тюзлюк кёрюнюр амал.
Хар джерде зорлукъ тюзлюкге такъмакъ,
Оноучу болгъан - къай ары чакъмакъ,
Акъыл юретген - кеси къысхакъыл,
Онгсузну халы кюн-кюнден такъыр.
Онгсузну халы онглугьа кюлкю...
Талауул болду къралны мюлкю:
Ишлемегенле алсала хакъны
Къаны бузулад уруннган халкъны.
Бу затла былай барлыкъ болсала,
Сатлыкъла орун алыб турсала,
Халкъ бош сормайды, ачыуун тыя,
Нек этилгенд деб, революция?
КОЛХОЗ
Юйюмю, малымы алдыла,
Джокъду аллымда тауугьум.
Колхоз уу джетген джашауда
Къайдан да болсун зауугьунг.
АРТДА ТОБАГЪА КЪАЙТАМА
Сталин деген чууутлу
Джашауубузну къурутду.
Тиллерибизни чалдырды,
Кесине махдау салдырды.
Махдау салалгъан - тёргеди,
Салалмагъан а - кёргеди.
Джан татлы - мен да айтама,
Артда тобагьа къайытама.
СТАЛИНИБИЗ ДЖАШАСЫН
Эчкиге гаккы табдыргъан,
Тауукъгъа бышлакъ сыкъдыргьан,
Джылкъыдан джюнле къыркъдыргъан,
Къойлагьа оноу тутдургьан
Сталинибиз джашасын!
ЛЕНИН БЛА ТЮЗЛЮК
Джашауну чекдик, джашауну сюздюк:
Ленин келгинчи джокъ эди тюзлюк,
Ленин келгенинде да - кёрдюк эм сездик –
Биз умут этгенча болмады тюзлюк.
Ленин кетгенлей а болуб илгизлик
Кесин зорлукъгъа хорлатды тюзлюк.
Зорда марда джокъ - бизники тёзюу...
Китабла айтхан келир бир кёзюу.
МЕЖГИТНИ КЮУЮ
Оноучула сёзню сыйдам сёлешелле,
Джетдире-джетдире сюрмени.
Межгитни чачдыла, къангаларын элтиб
Ишледиле джангы тюрмени.
Апендини тутуб, сюрюб алыб барыб
Ол джангы тюрмеге салдыла.
Бир джанындан ачыу, бир джанындан чачыу -
Адамла тентиреб къалдыла.
Апендини айыбын кърал биле болур,
Андан бизге не зат джетгенди.
Терсди, ким эсе да, межгитни чачдыргьан,
Межгит юй не хата этгенди?
Бир къауумла чыртда акъыл этмейле
Ач боллукъбуз деб, бир тойсала…
Шо не боллукъ эди, аны чачыб атмай,
Кирит салыб турма къойсала?
КЪАРАЧАЙ ТАУГЪА
Къанатлыла мекям салгьан мийикледе,
Джез чабакъла джаратылгьан кек кёкледе,
Алтын, кюмюш, накъутналмаз джашыргъанса,
Ёмюрюнгю байлыкъ сакълаб ашыргъанса.
Бюгюн санга джигит джашла келедиле,
Кийик кирмез къаялагъа минедиле,
Таш ёзекден къоргъашынла аладыла,
Таш санынгда къара темир табадыла.
Хар джеринги джараулусу кючленеди,
Кече, кюн да тохтамайын ишленеди,
Ётгюр джашла сени элек этедиле,
Хазна излей тамырынгы кеседиле.
Къарачайны баш кириши - Минги Тау,
Этегине тартылыбды джибек ау...
Ой бу джерни биз билебиз багъасын,
Аны ючюн къоруулайбыз хазнасын!
Къобанларынг тенгиздиле, теркдиле,
Ёзенлеринг къаяладан бекдиле,
Къууандырад бу байлыкъдан толгъанынг,
Джаш къралгъа былай керек болгьанынг.
Алай сени бу къазыудан къазыб барсакъ,
Къуру - бер - деб, сени хаман чучхуб турсакъ,
Тутармыса, дертли болмай, кёл къалдырмай,
Къарачайны ёшюнюнгде абындырмай?
МЫДАХ КЮН
Сен темир аугъа тюшген къанатлы,
Джулкъунуб тюгюнг, тюшюб къанатынг.
Мени халым да ушайды санга,
Джашау аямай тийгенди джаннга.
Санау кюнлени бюгюн да бири,
Ётюб барады мени ёмюрюм.
Алыб келгени: артыкълыкъ, бушуу,
Кёргеним зорлукъ, джашауум къуу-шуу.
Кюнде кюнюм да ётеди былай,
Умут ёледи джашауну сынай...
Чапыракъдан да ётмейди сёзюм,
Сингиралмайма... Джетмейди тёзюм!..
Ийнаныу ёлдю, кертилик келди!
Джашау адамны джаныуар этди,
Джокъ эсе азауунг, не аман тишинг
Аллына барлыкъ тюлдю бир ишинг.
Уста тюл эсенг сен ётюрюкге,
Джюрютмей эсенг махдау-хыликге –
Акъыллы эсенг да джокъ сенде болум,
Алаллыкъ тюлсе джашауда орун.
Сынау кюнлени бюгюн да бири,
Былайлай барлыкъ эсе ёмюрюм,
Кереги джокъду тамбланы манга,
Бошалсын ёмюр - разыма анга...
СЮРГЮН КЮН
Сейир дуния, джаннган джулдуз,
Тийген кюн,
Барысы да бизники эд
Кёчгюнчюн.
Джюрюте эк иги умутла,
Адетле,
Талпына эк джашау деген
Джандетге.
Энди къадар бизге сыртын
Бургьанды,
Хыны джазыу сыйрат кепюр
Къургьанды,
Ачы буйрукъ Москвадан
Келгенди,
Сабий, къарт да аякъ юсге
Миннгенди.
Умут уллу, насыб дыккы
Халкъыма,
"Бандит", "кадет" атадыла
Атына,
Бюгюн бизге махдау да джокъ,
Сый да джокъ,
Бюгюн бизге азыкъ да джокъ,
Юй да джокъ.
Ата джуртдан къысдадыла –
Джурт да джокъ,
Игиликден умут этиу
Энди джокъ.
Вагонлада ышармайбыз,
Кюлмейбиз,
Къырлыкъмылла-къаллыкъмылла
Билмейбиз.
Къайры элтелле? - сёлеширге
Онгунг джокъ,
Кимге соргьун? Тюзюн билген
Киши джокъ.
Бир тенгизге тёгюллюксюз
Дейдиле,
Бир Къытайгьа берилликсиз
Дейдиле.
Ёлгенлени джашырмайын
Болмайды,
Милисала атдырмайын
Къоймайла.
Кёр къазаргъа, асыраргъа
Заман джокъ,
Ёлюгюнгю ташла да кет,
Амал джокъ.
Бир ёлюкню тюшюрдюле
Вагондан,
Кюрешелле къабыр чунгур
Этерге,
Къычырады машинаны
Бугъасы...
Буйрукъ болду алай къоюб
Кетерге.
Адамланы тюшюрмейин
Тыйдыла,
Тюшгенлени ызларына
Джыйдыла,
Мурдар бугьа ашыгъады
Тебрерге,
Эки къызы унамайла
Минерге.
Герохладан къоргъашынла
Чыкъдыла,
Экисин да джерге-джерге
Джыкъдыла.
Бугьа кетди, джангыз ёлюк
Юч болду,
Бу артыкълыкъ джюреклеге
Кюч болду.
Джаханимге ёретинлей
Кирдик деб,
Сарнайдыла тиширыула
Сарында,
Кърал бизге берген иги
Затларын
Къусдургьанды бирин къоймай
Барын да.
Ызыбыздан таула сарын
Салдыла,
Малларыбыз худжу-худжу
Къалдыла,
Итлерибиз узун созуб
Улулла,
Къарачайда къаллай элле
Къурулла.
Бетсиз заман, нек этесе
Залимлик?
Нек болгьанды бизни бла
Аранг тик?
Кимди сени оноуунгу
Джюрютген?
Онгсуз халкъны къанын ич деб,
Юретген?
Джахил шашса элтедиле
Моллагьа,
Ашыкъ чыгьыб анга элтген
Джоллагьа,
Молла шашса барыр джери
Болмайды,
Терс, тюзме деб, ол эсине
Алмайды.
Базыб анга акъыл берир
Бир джан джокъ,
Джангылдынг деб, ойлашдырыр
Адам джокъ,
Эй, тамада сюйгенича
Этгенди,
Ачы буйрукъ къол салыныб
Битгенди.
Ким билсин, бу джарлы халкъны
Насыбы
Юзюлмейин тутуб къаллыкъ
Эсе уа?..
Ким билсин, бу баргъан джерин
Табсыныб,
Джан кечинмек баджараллыкъ
Эсе уа?
Джарлы халкъым, къатдыр энди
Белинги,
Джоюлдум деб, такъыр этме
Кёлюнгю,
Ёлген эшек джанлыдан
Къоркъмайды,
Сен да къоркъма, джууукъ къойма
Ёлюмню.
АЧЫУЛУ СЁЗ
Артыкълыкълагьа джюрегим джарсыб,
Ауур сагьышла башымы басыб,
Кетиб барама - кюнюм - барамта...
Тёгерегимден хар ким таш ата.
Къуру кесим тюл, менича кёбле,
Джукъгьа саналмай - бирер кёлекге,
Залимлик азау джаргьан бу заман,
Къурутуб барад миллетни тамам.
Ой джарлы халкъым, учхун-кёбелек!
Ким этди сени джерингден ирек?
Къайры келгенсе тауунгдан эниб?
Палах юсюне палах кёлтюрюб?
Тутулгъан да сен, джутулгьан да сен.
Къууулгьан да сен, тоналгъан да сен,
Кёргенинг зорлукъ, чегеринг азаб,
Кёзюнгде ауунг, аягъынг тузакъ.
Къайда къалдыла ырысхынг, мюлкюнг?..
Санларынг тюшюб, джюрегинг - кюлтюм...
Кюч табармыса аякъ тирерге?
Джол табармыса артха келирге?
Тюзлюк тутмакъда, насыб тубанда,
Онглу сёлешмейд онгсузну джакълаб.
Биз, суудан къумгьа тюшген чабакъла,
Солуу джетмейин джерни тырнакълаб.
Къатдыр кесинги, ой джарлы миллет!
Этейик къумда джашау кечинмек.
Боюнсхасына джекгенди къадар,
Аны тартмайын джокъду бир мадар.
КЮУ
Ёмюрге Азияда къалыргъа буюргъан Указ бла
къарачай миллетни шагъырей этген кюн.
Къарамыйыкъ Къарачайны къанын иче,
Джарыкъ кюнюбюзню этди къара кече,
Бушуу, къайгьы бары бирден бизге кёче...
Баш кёлтюрюб къарамаиды Къарачайым.
Юйюбюзден къысдалла
Энди юйюбюз джокъ.
Элибизден къысдалла
Элибиз да джокъ.
Джашауубуз джашау тюлдю джаннган отду,
Хар кюнюбюз кюн тюлдю, учхан окъду.
Бюгюнлюкде насыб кёрген бир джан джокъду...
Баш кёлтюрюб къарамаиды Къарачайым.
Динибизни алдыла
Энди дин да джокъ.
Джуртубузну алдыла
Энди джурт да джокъ
Умут чагьы джюрекледе бир чакъмаса,
Къарлы таргъа салыб барыр кюн чыкъмаса,
Тюзлюк туруб бу зорлукъну бир джыкъмаса,
Баш кёлтюрюб къараялмаз Къарачайым.
Бу дунияны кенгинде
Бизге ышыкъ джокъ.
Къарачай аты болгъан
Энди халкъ да джокъ.
ТЫНГЫЛАЙМА ТАУУШ КЕЛЕД КЮНБАТХАНДАН
Тынгылайма – таууш келед кюнбатхандан –
Гюрюлдейле Минги Тауну бугъойлары,
Чакъыралла тансыкъ болуб Къарачайны,
Тирилелле адамланы борбайлары.
Тынгылайма, таууш келед кюнбатхандан:
Шоркъулдайла кёк къобанны шоркъалары,
Чакъыралла тансыкъ болуб Къарачайны...
Титирейле адамланы аркъалары.
Тынгылайма: таууш келед кюнбатхандан:
Шууулдайла Махар тауну тереклери,
Чакъыралла тансыкъ болуб Къарачайны...
Учуналла адамланы джюреклери.
Эшитилелле тюшде, тюнде ол тауушла,
Сан - мындады, джан - андады, андад эсим…
Керти болур, эшда, халкъда джюрюген сёз,
Тансыкъ болуб излейд - деген - джер иесин.
БОЛАТ КЪОШЧУДА
Къарайма – кёрмейди кёзюм,
Тилейме – ётмейди сёзюм,
Факъырама, оллахий лязим…
Аллахым, бер манга тёзюм!
Кёл джарыб керилмейд къашым,
Татыусуз ашагъан ашым,
Замансыз агъаргъанд башым,
Тайгъанды, босагъа ташым.
Тайгъакъды, кёк бузду джолум,
Таяна талгъанды къолум,
Ачыудан азгъанды онгум,
Кетгенди алгъынгы болум.
Алчылыкъ алгъанды джалкъау,
Бетсизни кёлтюрдю махдау,
Кертини хорлады алдау,
Къалгъанды игилик сакълау.
Джунчуйма джокъду керегим,
Чакъмайды, къууду терегим,
Джарымайд энди джюрегим,
Аллахым, бер манга тёзюм!
БАЗАР КЮН
Къараб турама Джамбул базаргъа,
Кёлюм джетибди тамам азаргъа,
Джарлы къарачай нек келди бери,
Талауул болуб рысхысы, джери?
Хар бири бирер дыгалас этиб,
Сатыу этелле джазыкълыкъ джетиб...
Мен да тилейме алагьа къарай –
Я, Аллах, сен бер бу халкъгъа къолай.
Мен да быланы ичинде бири,
Джума къылама межгитге джюрюб.
Кимсе деб, бир да сормайды киши.
Къарачайлыма - олду бедишим.
Бир кюн комендант межгитге кириб,
Тутханед мени арадан тинтиб.
Онкюнлюк азаб салгъанед... тюрме...
Сан эзилгенед болмайын хурмет.
Атам Меккяда, къарт атам да анда,
Джарлы анам эсе - къазах къабырда.
Бери келгенбиз, не сый? Не багъа?
Кимге керекбиз биз Къазахстанда?
Эшит, Аллахым, тилек сёзюмю,
Къызгъанма бизден насыб кёзюуню!
Къайтыу насыбны бер къартха, джашха,
Тюк чыгъар кибик тёнгереген ташха!
Артыкълыкъланы кёресе кесинг,
Эт деб, эркинлик бересе кесинг,
Кёре тураса зарауатлыкъны...
Инджитме энди бу джарлы халкъны.
Терсни терслигин, тюзню тюзлюгюн
Бер, къайтар халкъны къалгъан юзюгюн.
Къарачайлыгъа табдыр тыбырын...
Къойма бу джерде аны къабырын!..
НЕК ДЖАШАЙМА?
Биреу ауруса дагьаны болмай,
Болушлукъ керек болду эсе анга –
Олсагьат джетиб билек болмасам,
Адамса дерге болурму манга?
Не бир ач адам къараб тургьанлай,
Aш ашай эсем, теджемей анга –
Кимме мен сора? Ма ол халиде
Адамса дерге болурму манга?
Борбай бар бола, джюрек тар эсе,
Къайгъырмай эсем къыйналгъанлагъа,
Мен нек джашайма? Кимге керекме?
Адамса дерге болурму манга?
КЮНЮМ
Чууакъ болду, джылы болду
Кюнортагъа дери кюнюм.
Сора кирди да булутха
Кёргюзтмеди манга кёзюн.
Мен къарайма бойнум ауруй,
Кёкню джабхан булутума.
Аллах мени джетдирмеди
Келир деген умутума.
Уллу къойну тюшю болду:
Чарс, къарангы, тубан, сууукъ.
Кюн кёрюрме деген умут
Джоламады бир да джууукъ.
Аллах бирди! Ийнанама
Атам, анам тутхан диннге!
Ол булутну къара бояб
Такъгьан болур душман кюннге.
Экиндими оздурмайым,
Ашхам келед аны ызындан.
Мен тюнгюлдюм кюндюз кюнден,
Кече - насыб джулдузумдан.
КЪОЛ ТИРМЕННИ ХАПАРЫ
Ташдан къол тирменле этиб кюрешеме,
Олду юйдегими мадары.
Алкъын кеб кюнлени сындырлыкъды, Тейри,
Джарлы халкъны ачы къадары.
Таш тирменни алыб мен базаргьа чыкъдым
Дунгановка элни бетине.
"Сымайыл, сенмисе?" - деб хар къарачайлы
Мыдах-мыдах болуб кетдиле.
Не этейик, ким да бирер мадар этед,
Джан сакълауну азды сайламы.
Эй, мугурлукъ сингмей, алай къалай къалсын
Къарачайны джарыкъ къарамы?..
Онглу онгсуз болду, сыйлы сыйсыз болду,
Кеб салынды бизге бичилиб...
Джырым тутмакъдады, атым батмакъдады,
Мискин болдум джюрек инджилиб.
ДЖАМБУЛДА
Тартама - кесмейди чалкъым,
Батханды - чыкъмайды халкъым,
Иги бла айтмайла атын,
Билмейме не болур артын.
Окъуйла законну шартын,
Бичелле халкъыма тар къын,
Айталла уял, тын, тартын...
Билмейме не болур артын.
Джюрегим болгъанды салкъын,
Бушуулума мени сартын,
Къууанч келирми бир джартын?
Билмейме не болур артын.
Тюшмейди кишени алкъын
Халкъымы джашын эм къартын,
Къаздым къайгъыны къат-къатын...
Билмейме не болур артын.
Сынайма хар кимни къартын,
Халкъымы халиси алтын,
Сакълайма Джамбулну къатын...
Билмейме не болур артын.
Сюймейме дунияны затын,
Дуния мал законнга сапын,
Мыдахды сабий, къыз, къатын...
Билмейме не болур артын.
Бушуугьа бёленнген элим,
Бош къалды ой туугъан джерим,
Саулукъда къазылды кёрюм...
Бир кёлтюрюлмейди кёлюм.
Джашлыкъда бюгюлген белим,
Хар кюнде тёгюлген терим,
Мени нек унутду бу ёлюм?
Бир кёлтюрюлмейди кёлюм.
Тиши-башы ышармай келин,
Бичгенча эрине кебин,
Мыдахлыкъ тоздуруб эсин...
Бир кёлтюрюлмейди кёлюм.
Мутхузду, мыдахды кёгюм,
Бир шкок атымды чегим,
Чыкъмазгъа болгъанды бегим...
Бир кёлтюрюлмейди кёлюм.
Къууаныб ышармай эрин –
Законну бегинден беги...
Джабышыб тутханды джелим...
Бир кёлтюрюлмейди кёлюм.
Табмайма муну бир эбин,
Къууанад душманым-джегим,
Сындырыб сызгъырад джелим...
Бир кёлтюрюлмейди кёлюм.
Сен, насыб, аллынга тебин,
Айтдырма халкъыма сёгюм,
Кес джолун зорлукъну, кёрюн,
Кёлтюрюлюр ючюн кёлюм.
Тартама кесмейди чалкъым,
Батханды, чыкъмайды халкъым,
Иги бла айтмайла атын,
Билмейме не болур артын.
КЪАРА ПАРИЙГЕ
Нечик эрши улуйса
Къара парий, сен.
Джазыкъсыныб тынгылайма
Улууунга мен.
Кеб артыкълыкъ кёрген кибик
Такъыр къарамынг,
Джалгьан таякъ кёлтюргенча
Тюшюб санларынг.
Айтчы, кимди сени ургьан,
Джакъ болайым мен.
Кимди санга сынджыр салгьан
Бошламайын кенг?...
Тузакълыкъны кёлтюрмеген
Олду ачыуунг.
Баш бошлукъгъа термилгенинг
Олду джарсыуунг.
Эй, джарлы джан, тынгылайма
Улугъанынга,
Шагъатма мен насыб кюнден
Сууугъанынга.
Аны ючюн кече сайын
Сынсыйса былай,
Эшда чыдам тауусханса,
Терсликге чыдай.
Ангылайма къара парий,
Сени халынгы,
Ёз джюрегим сынсыгъанча,
Улугъанынгы.
Сени кибик, мен да мугур,
Бугъоу салыныб.
Сени кибик мен да бир джан,
Онгум алыныб...
ДЖЕР СУРАТХА КЪАРАЙ
Гитче джашчыкъ джер сурат бла ойнайды.
Аны буруб, сейир болуб къарайды.
Бир тохтатыб бармагьы бла тюртеди,
Къууаннгандан джырлагъан да этеди.
Бир симсиреб, оюууна къарайды,
Бир – башы бла урур халда марайды,
Бир кюледи джер суратны къучакълаб...
Халкъ къарайды аны кёзден ийнакълаб.
Эй балачыкъ, чыкъча, таза сыфатынг,
Джокъду сени оюнчакъдан хапарынг,
Ол джерди деб, алкъын акъыл этмейсе,
Аны юсюнде болгъан затны билмейсе.
Зарлыкъ, сатлыкъ, тил джюрютюу, тенгин атыу,
Ауруу кючю, уруш заран, ёлюм ачыу,
Ашхы, аман, таза джюрек, келепен –
Бары джашайд ма бу джерде болуб тенг.
Аякълана, аякъ тирей, эсинг къата,
Сен къарарса тёгерекге, кёз ау ата...
Эшитирсе сен онгсузну джылагьанын,
Ана, бала бир-бирине таралгьанын.
Кёлюнг сынар терсликлени кёре-кёре,
Джюрек азар хар тайгъаннга джылау бере...
Ол заманда ма бу тукъум ойнамазса,
Ма бу джерге былай джарыкъ къарамазса.
ТИЛЕК
Бу дуниям садакъ учхан тёрелей,
Ёттен кюнюм джаныб кетген ёртенлей,
Аз ёмюрюм къонакълыкъгъа келгенлей,
Этген ишим - тенгизге таш кетгенлей.
Ой, кюн десем - мен джеталмаз узакъда,
Ой, джер десем - аякъ тюбде, тузакъда,
Халкъым десем - кёчюуюлде, ачлыкъда...
Бер, Аллахым, джашар кибик къарыуну!
АНАМ
Ата деген Минги Таугъа миннгенлей,
Ана деген дарий, дамха кийгенлей,
Кюнюм батды джарлы анам ёлгенлей,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
Билмегенлей кёчюрюрге бардыла,
Сормагьанлай машинагьа салдыла,
Эки джашынг эки джерде къалдыла
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
Кимле чачдыла Семенлада къалангы,
Кимге айтайым джюрегимде джарамы,
Къайда къойдум акъ сют берген анамы?
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
Ой Къарачай къуш тюгюнлей чачылды,
Бар палахны башы бери ачылды,
Джарлы миллет Азиягъа атылды...
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
Ата деген ашхы ишге талпытхан,
Ана деген кёкню, джерни танытхан...
Ёлюм деген хар джюрекни ачытхан...
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
Ата деген ёмюр юйню ачхычы,
Ана деген джашауунгу басхычы,
Елюм деген джашагъанны ачысы
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
Ата деген накъут-налмаз къалады,
Ана деген джанынга джан салады,
Ол джашауну бир насыблы табады,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
Тогъуз айны ay тюбюнде кёлтюрдюнг,
Къайын ата, къайын ана къолунда,
Кече-кюн да гёзет этген джолунда,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
Эки джылны акъ сютюнгю ичирдинг,
Ешюнюнгю тёшек этиб ёсдюрдюнг,
Алай эте талай джылгъа джетдирдинг,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
Отха иймей, суугъа иймей сакъладынг,
Юй кёгюрчюн къанатларын джабханча,
Белляуунгда сени алгъыш сёзлеринг –
Джанкъылычдан нюр таякъла къакъгъанча.
Кёк памилден кёлек, кёнчек этгененг,
Къаназирден къабдал этиб кийдирдинг,
Эркелете хар адамгъа сюйдюрдюнг...
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
Джети джылда окъуу-билим алдырдынг,
Ишлей-ишлей санларынгы талдырдынг,
Джашачы деб, тоханала салдырдынг
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
Таугъа чыкъсам, таш аджалдан титиреб,
Малгъа кетсем, садакъала кёлтюрюб,
Бушуу, къайгъы джюрегинге келтириб...
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
Элден энчи ат атаенг атыма...
Джанауалда мен болмадым къатынгда,
Джаш тюрсюнюнг агъармагъан чачынгда...
Джулдуз атлы, балдан татлы ой анам!
Къулагъыма сууукъ салах тартылды,
Джулдуз ананг ёлгенди деб, айтылды,
Джюрегиме джюрек ауруу къатылды...
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
Къайда къалды харекетинг, малларынг,
Ишлей-ишлей талчыкъмагьан санларынг,
Джюнню джибек этген алтын къолларынг?
Джулдуз атлы, балдан татлы ой анам!
Атам эсе Бейтуллахда ёлюбдю,
Анам эсе, бир мусафир шейитди,
Нек джылайма кимден да не келликди?
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
Джыллыкъ джолдан келир эдим кёрюрге,
Санга, анам, олджан салам берирге,
Разылыгъынгы алыб ёлюрге,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
Къарачайда къабырынгы табсам эд,
Зияратха Азиягъа бармазем,
Былай болуб къаллыгъымы мен билсем,
Джан бермейин айырылыб къалмазем.
Бу дуниягъа туумай къалгъан мен болсам,
Сени ёлген ачыуунгу билмезем,
Къазах элде къабырынгы кёрмезем...
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
Кёр узакъды, тура-тура безерсе,
Уллу Аллахны буйругьуна тёзерсе,
Махшар кюнде, ой балам деб, излерсе,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
Кюн садакъа мени санга беририм,
Аллах айтса, махшар кюндю кёрюрюм,
Къазах элде къалды, хариб, ёлюгюнг
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
Кече ёмюрюм бир къарангы тёбеди,
Кюн ёмюрюм джюзюб кетген кемеди,
Ёлюм деген хар адамгъа тёреди,
Джулдуз атлы, балдан татлы ой анам!
АЙГЪА КЪАРАЙ
Ай, сен кёкню мийигинде тамадаса,
Кёбню кёре дуниялада айланаса,
Шагъатса сен кёб тёлюню кетгенине,
Ургъан джеллей ёмюрлени ётгенине.
Ашхы, аман, къууанч, бушуу, джашау, ёлюм...
Барына да джарыкъ бердинг, барын кёрдюнг...
Алай бетинг тюрленмейди, азаймайды,
Нюр келбетинг кемеймейди, таркъаймайды.
Джылагъанны кёре туруб, джыламайын,
Къарыусузну ёрге туруб джакъламайын,
Унукъгъаннга кёл табдырыр мадар этмей,
Сен къошулуб бир палах да джерден кетмей...
Не ючюндю джашагъанынг, джарыгъанынг,
Кече сайын башыбыздан къарагъанынг,
Сууукъ къарай дженгил баргъан кюнлерине,
Нек тураса миллетлени кёзлеринде?...
ДЖАЗ
Кюн тиеди тёгерекни джарыта,
Къанатлыланы джыргъа, оюннга тарта...
Кёзюм къарайд табигъатны хатына...
Термилеме джеталмазлыкъ затыма.
Къанатлыча кёксюл кёкде учалсам,
Джарлы халкъгъа тюзлюк излей кетерем.
Эй, халкъ чекген къыйынлыкъны айталсам,
Бу дунияда муратыма джетерем.
КЪЫЙЫН ЗАМАНДА
Ауур джукъугъа сингнгенча кёзюм,
Болумсуз, онгсуз сёлешген сёзюм.
Абына, сюрюне бу баргъан ёмюр,
Эй, Аллах, неди энди мен кёрюр?
Атыл делле да - халкъым атылды,
Чачыл делле да - мюлкю чачылды,
Адаргы эркинлиги, джери да сыйырылды,
Хар къыйынлыкъ да бизге къуюлду.
Джетген уланы къазауат отда,
Къалгъан уланы бу къумлу джуртда,
Къарачай тилни къазахха бура,
Дыгалас этиб кесин алдыра.
Ачыу кючлебди кёкюреклени,
Палах къатдырды тюз джюреклени,
Хар ёлгенибиз джерин кюсейди,
Хар джаны болгъан джуртун излейди.
Къолум, къалтырай, къалам тутады,
Онгдан солуна сёзле тартады,
Ол сёзле ёсе тизгин болурла,
Тизгинле тола, назму къурурла.
Ол назму бизге шагъатлыкъ этер,
Бизден керти сёз къралгъа джетер,
Махшар кюн кибик аллай кюн келир,
Бу таза халкъгьа баш бошлукъ берир.
Бюгюн а джукъу басханча кёзюм,
Джансызды, ётмейд сёлешген сёзюм...
Кавказ бла миллет – джан бла тёнгек,
Ала бирлешмей тебмез бу джюрек!...
1948 дж., Къазахстан
КЪАЙЫТАЙЫКЪ
Орта Азия... Эсги тыбыр, уллу эшик...
Беш къарнашны туууб джашагьан джери!
Миллетлени къанлы джауу Берия
Алыб келиб тёкгенед бизни бери.
Онтерт джылны джашау бизни сынады,
Болумубуз ишибизден танылды.
Сынау джылла кюреш бла ётдюле –
Энди артха къайытыр мадар табылды.
Да, къайытайыкъ, ашхы тенгле, энди биз,
Миллетибиз туууб ёсген таулагьа.
Ёлгенлеге олджан салам берейик,
Тилек этиб джол тутарыкъ саулагьа.
Орта Азия - бизни тургъан элибиз!
Тау Къарачай бизни туугъан джерибиз!
Тургъан элинг - дарий кибик бир айбат,
Туугъан джеринг - джан сакълагъан керамат.
Къарнаш халкъла, сау къалыгъыз, кетебиз,
Туз гырджынны бизге халал этигиз.
Биз да барыб анда къазыкъ урайыкъ,
Сиз да мында муратыгъызгьа джетигиз!
1957 – 1981
КЪАЙЫТХАН КЮН ХАЛКЪЫМА
Онтёрт джылны джер тырнакълаб джашагъан,
Джыламукъ бла гырджынны тенг ашагъан,
Сарнайса сен тау джуртунгу ийнакълай,
Джарлы халкъым, ой джаралы Къарачай!
Адамларынг Азияда къалдыла,
Джюреклеге кетмез аууруу салдыла,
Къабырларынг къум тюзледе сынсызлай,
Уланларынг къазауатда ызсызлай.
Ол джыллада джан бергенле къайтмазла,
Тауларына тансыкъ салам айтмазла,
Махар суудан бауурланыб ичмезле,
Саула этген бу кюулени эшитмезле.
Ол джылланы къан ызлары кеберле,
Аллах айтса, уланларынг джетерле,
Сен джырларса тауларынгда алгьынлай,
Джарлы халкъым, ой джаралы Къарачай!
Ёлгенинге джаннет юйню багъышлай,
Сауларынгы джашау джолгъа алгьышлай,
Мен айтханча джыламугъунг джылтырай,
Айт орайда, ой джаралы Къарачай!
СЫМАЙЫЛ КЪАЙЫТДЫ ДЖЕРИНЕ
Мен Семенланы Семенме дейме,
Чыдамым бла эменме.
Бек ашыкъ болуб, бек тансыкъ болуб,
Шам Къарачайгьа келгенме.
Сен Семенланы Семенсе дейле,
Менден джыр, оюн излейле.
Чачылгъан джуртха басыннган адамла
Манга кёз ач деб тилейле.
Мен да сенича биреулен, алан,
Бу джарлы халкъны уланы,
Мен да сенича ийнаналмайма
Керти кёрдюм деб тауланы.
Джюрек тыхсыса ауаз чыкъмайды,
Тамагъынг къысыб, бууулуб.
Бюгюн Сымайыл джыр айталмайды,
Кёзден джыламукъ къуюлуб.
Ана бла бала тюбешген кибик,
Джурт халкъы бла тюбешди.
Сау онтёрт джылны басдырыб тургъан
Джылыуун бизге юлешди.
Джюреги тыхсый, кёзлери тола,
Тойла этеди Къарачай.
Бу къайтхан кюнню, бу къууанч кюнню
Саулай дуниягъа айгъакълай!
1957 дж. Хурзук
ТАНСЫКЪЛАУ ДЖЫР
Мен тансыкъ болуб келгенме, тенгле,
Учкулан башы таулагьа.
Мен джылы салам береме энди
Ёлгенле къалыб саулагьа.
Ой ташын джалаб, сууун ичейик
Бу ёзенлени, джерлени,
Сыйлы атларын кюуге салайыкъ
Тышында джан бергенлени.
Шам Къарачайым, къучакъ джаяйым
Сени терсликден къоруулай!
Да джаланаякъ бир айланайым
Ким сау къайытды деб соруулай!
Тузлу джыламукъ бетими джууа
Ёксюзле бла джылайым,
Ой кенгде къалгъан ёлгенлеге атаб,
Джер сайлаб, сынташ салайым.
Нарат терекни джибек чачына
Тюртюден инджи тизейим,
Тау этегинде атылыб къалгъан
Къабыр топракъны излейим.
Къыйынлыкъ чекген бу джарлы халкъгъа
Кёз ачдыра, джыр айтайым,
Къайда бол сам да ахыр кюнюмде
Ой бу джерлеге къайтайым!
Ой, Ата джуртум, сыйлы Къарачай,
Мен къууаннгандан джылайма.
Узакъдан келиб, тансыкъдан кюйюб
Джюрек таралыб джырлайма.
КЕРТИ ЗАТ
Шайтан джел бургъан зыгьыр кесеклей
Бурулдум,
Таш тирмен эзген нартюх бюртюклей
Ууулдум.
Джан къоркъуу эте уруш тюзде да
Сытылдым,
Тёрде да болдум, эшик артха да
Къысылдым.
Узакъ ёмюрде кёб затха болдум мен
Шагъат.
Энди айтайым, санга, миллетим,
Керти зат:
Шам Къарачайны кёгюнден таза
Кёрмедим,
Къарачай деген сёзден сыйлы сёз
Эшитмедим.
Олду бу джерни киндиги,
Ара белгиси,
Олду дуниягъа бизни танытхан
Тёреси...
Къарачай деген къан бла кирген
Джан кибик,
Аны сезмеген сау ёмюрде
Сал кибик.
ОКТЯБР ЭЛДЕ
Сабий-балыкъ къурмач кибик тёгюлюб,
Ойнайдыла джангы арбазда керилиб,
Тёгерекде Къарачайны таулары,
Кёз алдагьан джашил чегет аулары.
Кёгю, джери, сууу, тауу эсден кетмей,
Ненча джылны термилгенем къууанч этмей,
Ненча кере атланнганем бери тебрей,
Ненча кере тыйгъан элле бошлукъ бермей?
Таза хауа кёкюрекни кергенине,
Джаным саулай бу джерлени кёргениме,
Бу байлыкъны, бу насыбны берген манга,
Шукур санга, сыйлы Аллах, махдау санга!
Эй кюмюшге къарасауут салгъанча,
Къая раннга джугъутурла джарашханча,
Хар бир адам туугъан джерге джарашыбды,
Айырылгьан къара джерге къарашыбды.
Ол ачыуну мен кёб джылны сынагьанма,
Бу джерлеге тюшде, тюнде таралгъанма,
Кёб адамны ахыр сёзю эсимдеди,
Сары къумдан къабыр топуракъ кёзюмдеди.
Эй кёргенме кёб ёхдемни ийилгенин,
Джарлы халкъны туугъан джерге термилгенин,
Ташын джалаб, сууун ичиб турур элле
Къум тюзледен къайыталмай джан бергенле.
Кенг арбазда ойнай тургъан сабийлерим,
Сынамагьыз, мен сынагьан ол кюнлени...
Къарачайда табсын джашынг насыбын!
Къарачайда табсын къартынг къабырын!
«БЕЛГИЛИ ДЖЫРЧЫ» БЛА СЁЛЕШЕ
Сени сёзюнг халкъны сёзюн айтмай эсе,
Сени назмунг джюрекледе къалмай эсе,
Сени джырынг халкъ ауазы болмай эсе –
Аллай джырчы керек тюлдю Къарачайгъа!
Хар кючлюге кёзбау сёзле айта эсенг,
Тюз сёз бла энчи сокъмакъ салмай эсенг,
Керти затны айтыр кёкюрек табмай эсенг –
Аллай джырчы керек тюлдю Къарачайгъа!
Хар неден да борбай алгьан, абынмагъан,
Не межгитде, не клисада табынмагъан,
Джарлы халкъны ачыуларын сагъынмагьан –
Аллай джырчы керек тюлдю Къарачайгъа!
Сен кёзбауса – тинин сатыб, бетин атхан,
Зулмучулукъ кёкюрегинде орун табхан,
Ётюрюк бла керти затны башын джабхан,
Аллай джырчы керек тюлдю Къарачайгъа!
Мен кёкюрекме – тюз айтаса – тюзню сюйген,
Халкъ бла бирге бир ёртенде бирге кюйген,
Халкъ бла бирге тёрт санымы ишде тюйген,
Аллай джырчы керекди деб Къарачайгъа!
Сен къалырса талай джылдан сагьынылмай,
Мен турурма Къарачайда унутулмай,
Миллет берир багъабызны аджашдырмай,
Быллай джырчы керекди деб Къарачайгъа!
ЭЛЧИЛЕРИМЕ
Бурун былай халкъ билимге джан ата эд,
Бюгюн а халкъ джан атханды базаргъа.
Ачха келе джюрекни токъ этгенликге,
Тин байлыкъ а джетиб турад азаргьа.
Эсги адетле бары онгуб баралла,
Чийсил гютдюге ушайды джаш тёлю.
Дуния мал джут къолундан ычхындырмай,
Болуб къалад бу джарлы халкъ тар кёллю.
Илму оту джукъланыргъа хазыр болуб
Кючден-бутдан джарыкъ беред келгеннге...
Джангыласыз, тамам ажым этер кибик,
Дуния малды керти насыб дегенле.
КЮННГЕ КЪАРАЙ
Кюн, батма сен, тилекчиме,
Мадар таб да джаннганлай тур.
Къарангыны ийме джерге,
Юйле ишле, къалала къур.
Хар джюрекге сен эт бийлик,
Иги умутну джетдир чакъгъа,
Хар джюрекге сал сюймеклик,
Тынчлыкъ орнат хар бир халкъгъа.
Уруш отну башын кес да,
Аны кючюн кесинге ал.
Сора аны джылыу эт да,
Джер юсюне джангы ёсюм сал.
ГАГАРИННГЕ
Адам деген онглуду
Къанатсызлай учады,
Дун-дунияны ташасын
Билими бла ачады.
Терен кёкню кенгине
Бу джаш чыкъды ёч алыб,
Саулай джерни юсюне
Унутулмаз сый салыб.
Ётгюрлюкге белгиди
Бу уланны этгени,
Джерден учуб, кёкге чыгьыб
Джулдузлагьа джетгени.
Билим деген сейирди
Узакъдан хапар алдыргьан,
Акъыл деген теренди
Хауада джолла салдыргьан.
Джер дегенинг устазды
Онглу ишле этдирген,
Кёк дегенинг муратды
Мийикликге джетдирген.
Гагаринни кючю бла
Дуниягьа къууанч чачылды,
Билимни тейри эшиги
Бюгюн бу джерге ачылды.