Подведение итогов "Конкурса творческих работ, к 70-летию депортации Балкарского народа"

Подведение итогов "Конкурса творческих работ, к 70-летию депортации Балкарского народа"

мираж 06.03.2014 20:20:05
Сообщений: 2303
Среди учащихся общеобразовательных учреждений был объявлен республиканский конкурс "Я буду помнить…", посвященный 70-летию депортации Балкарского народа. Конкурс проводился с целью формирования у подрастающего поколения чувства патриотизма и сопричастности к истории своего народа, увековечивания памяти невинных жертв репрессий и развития творческих способностей учащихся.
Темы для конкурса были подобраны таким образом, чтобы у детей была возможность проявить себя в любом творческом жанре. Это и публицистика рассказ очевидцев (статьи, интервью, эссе), и стихотворения о депортации, и рисунки, и исследовательские работы, и тематические работы - "Достижения моего народа после возвращения на Родину" и "Судьба известных балкарцев во время переселения".
На конкурс поступило более 200 работ учащихся школ республики. Среди этого количества любая работа была вправе называться лучшей. В каждой из них рассказано о чьей-то судьбе, через них каждый из нас видит своими глазами и разделяет боль и горечь своего народа даже через поколения.
Перед жюри стояла нелегкая задача - отобрать лучшее из лучших. Общим решением члены жюри решили, что все участники станут лауреатами, даст Аллах, на другом конкурсе, с другой тематикой у них будет возможность испытать дух соперничества!
Познакомлю Вас с работами...

если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
мираж 06.03.2014 20:20:26
Сообщений: 2303
Публицистическая работа о депортации из уст очевидцев
Работу выполнила: Жангуразова Марина
МКОУ СОШ им.Р.А.Батчаевой с.п.Бабугент, Черекского района (11 класс)
Руководитель: Мокаева Ханифа Мухтаровна

Кёчгюнчюлюкню кёзю бла кёрген адамларыбызны айтханлары.


Мен, Жангуразланы Марина Суфьянны къызы, Бабугент школну 11-чи классында окъуйма. Кёп болмай, биз окъуучу тенглерибиз бла Солтанланы Буслиматда къонакъда болгъан эдик. Кёчгюнчюлюкню юсюнден ары дери да къыйынлыкъны юсюнден кёп тюрлю хапарла эшитгенбиз, окъугъабыз. Алай мен бюгюн хапарын жазарыкъ адам а Огъары Малкъарда жашайды. Ол Хасауланы Рашидады, Къужонланы Кючюкню къызы. Ол кёп къыйынлыкъ кёргенди, аны юсюнден айтырбыз. Кёчгюнчюлюкден къайтхандан сора, алты сабий ёсдюргенди, жашы Хасауланы Магометни Афганистан урушда тас болгъанды.
Къалгъан сабийлери хар бири жангы юйюрле къурап, бирер жерде жашайдыла. Беш сабийни анасыны 12 туудугъу, аладан туугъанла да 15 боладыла. Алай кёрген къыйынлыкълары аны къарт къарыусуз да этгендиле. Болса да жашау барады. Сабийлени, туудукъланы да алыкъа тюз жолгъа салыргъа керекди. Аны себепли, кесине кёл эте, сабийлени юйрете, сюймеклигин туудукъларына бере жашайды.

Рашиданы хапары: "Биз Мухолда, Тёбен элде жашай эдик. Къызыл аскерле Огъары Малкъаргъа киргенде, мен сабий эдим, алай кёргенлерим бюгюнча эсимде къалгъандыла. Малкъарны башында, Саутуда эм Глашлада ушкок , сауут атылгъан тауушла дунияны алгъан эдиле. Окъланы сызгъырып ётген тауушлары бизни элге да жете эдиле. Бир кесекден, жерни башын от алып, тёгерек къара тютюнден толгъан эди. Жаннган элледен ёлюклени ийислерими чыгъа болур эди, бир аман ийис келе эди. Малкъарда мени бла эки эгечден туугъанны атасын да,жашын да ёлтюрюп, къызын да жаралы этген эдиле.
Бизге да бу кюн жетер деп, аман кюнлю болуп, биз да къаялагъа къачхан эдик.Сабийле баралмай, жолда тохтай-тохтай, къаяла ичи бла Къара суугъа къачхан эдик. Анда бир ыйыкъ туруп, ашыбыз-суубуз да болмай, къыйналып аман кюнлю, элге къайтхан эдик. Адамланы угъай, тауукъларыбызны ашлары болмай, ала да аякъларын ёрге-ёрге ала, жыгъылып бара эдиле. Алагъа асыры эригенден, анабызны жилямукълары кёзлерин жуууп бара эдиле.
Къаяладан къайтхандан сора, Малкъарда ёлген жууукъларыбызгъа баргъан эдик. Аланы бир-бирге хапар айтып жилягъанлары кёзюмде турады.
Кесек заман ётгенден сора, элге немислиле келдиле. Ала кеслерин къыралны иелерича жюрюте эдиле. Кеслери уа бир эриши, узун, сары адамла.
Адамла элде аш- суу тапмагъандан сора да, ашха атаргъа туз, быстыр жууаргъа сапын тапмай эдиле. Адамлагъа тиф ауруу жайылып, кими ёлюп, кими уа больницагъа тюшгендиле. Бандитле бла къызылла уруш эте кетип, Зынада больницаны да кюйдюрдюле. Аны ючюн а Тёбен элде бир эски узун юйню больница этген эдиле.
Мен да тифден ауруп больницагъа тюшдюм. Ол кезиуде, устазла болуп ишлеген, Мокъаланы Нажабат бла Салихат да бизни бла больницагъа тюшдюле. Аланы уа узун чачлары бар эди да, ауругъанларында, чачларын кесерге тюшген
эди. Биз устазлабыз, энди къалай ишлерикбиз деп жилягъанда, мен да ала бла бирге жиляй эдим.
Бизни келинибиз, къарындашымы къатыны, больницаны складында ишлей эди да, больницаны артыкъ затларын бизни юйюбюзде тута эдиле. Ишчилери юйюбюзге келе-кете тургъанлары себепли, сестрала мени таный эдиле. 2-3 кюнден а бизни кёчюрюрге келдиле. Юслеринде кийимлери да болмагъан ауругъанланы содатла хыны-суху этип, ат арбала бла Зынагъа ётдюре эдиле. Юйдегинг, жууугъунг атанг-ананг деген да жокъ. Мени насыбыма, бир сестра тиширыу, содатла кетгинчи мени ачылгъан эшикни артына сугъуп элде анама барырча этген эди, сау болсун!
Атам колхозну малларын къоюп кеталлыкъ тюйюлме деп, бизни бла келмей, Къара сууда къалгъан эди.Артда аланы къайсы болса машинагъа миндирип, Туркистаннга тюшюп, къайда ёлгенин да билмей къалгъан эдик.
Больницадан къачып юйге келгенимден сора, болгъан аберичиклерибизни да жыйып, ат арбалагъа минерге тебирегенде, бир солдат,анама тёшекни алыргъа къоймай, аш-суу бар эсе алыгъыз деп буюргъан эди. Тапхан нартюхчюгюбюз бла картофчугъубузну алмасакъ, жолда окъуна ёллюк эдик.
Андан машиналагъа миндирип, Нальчикде товар вагонлагъа къуйдула. Бизни вагонда бир чеченли киши юйдегиси бла бара эди .2-3 кюнден бир гитче кусок ётмекчик бла аты шорпа болгъан суучукъ бере эдиле. Биз орусча ангыламай, закон бла берилген ётмекчикни окъуна алалмай эдик . Мокъаланы Мухаммат(кеси да сабий эди) ол замандан алгъаракъ Налчикде тургъаны бла байламлы, ол чеченлилени айтханларындан ангылап, ол берилген ётмекчик бла шорпа суучукъну алырча этип, кёплени ёлюмден сакълагъан эди.
Жолда 12-13 кюн бардыкъ. Аллай бир баргъандан сора, поездни ахырындан 3 вагонну юзюп, жолда къоя башладыла. Биринчи бизни вагонланы тохтатхан эдиле. Узун баракла, жууукъ- тенг деген жокъ, хар юйюрге эки нара бере эдиле. Кёп- аз адам деген жокъ, къалай билсенг алай.
Биринчи къазахлыла бизни керселе къачып, бизге адам ашаучула келгендиле дей эдиле. Эрмек деген къазахлы киши уа бараклагъа келип, сиз къаллай адам ашаучула эсегиз да кёреме деп, бараклада айланып туруучу эди. Ким биледи, аллайланы хайырындан миллетле арасында ангылашыныулукъ болгъан болур эди. Биз аладан бегирек къоркъа эдик, нек десенг киши жеринде, бизни къорууларгъа адам жокъ эди. Болгъаныбыз къартла, сабийле, тиширыула эдик. Бизни атларыбызгъа да чеченкала деп ыспассыз эте эдиле.Эр кишиле кими урушда ёлген эдиле, кимлери уа алыкъа урушдан къайтмагъан эдиле.
Жашаргъа сюйген, тиширыу, сабий деп къарамай бары да ишлерге кюреше эдиле. Къарыныбыз тоймагъандан сора да, юсюбюзге киерге кийим тапмай эдик. Анам бир чындай кёнчекни бузуп, бир тёбен жан тикген эди да, артда ол тёбен жан жылтыргъандан сора, юсюне 4-5 жамау салып кийгеним эсимдеди.
Биз жашагъан жерледе, ёгюз грабляла бла дурула этип, биченни элге ташып, тюклени темир крючокла бла къысып, къол къапларыбыз бир кюннге жетмей жылтыра эдиле. Аланы скирда этип Карагандагъа жибере эдик. Карагандада ат арбала бла кёмюр чыгъара эдиле. Ол тюклени вагонлагъа жюклей
эдик.Тиширыула эр кишилени орунуна ишлей эдиле. 3 тиширыу вагонну ,къачан келсе да, кече,танг атаргъа башха тюйюл эди. Ишлеген заман бла эте эдик. Бу заманнга вагон кетерге керекди деселе, терк ишлемей не амалынг бар эди.
Къышда кёзлерибизни кирпиклери бузлап, сууукъдан къолларыбыз къабышып, алай ишлегенбиз. Дагъыда къарныбызгъа кючден гыржын тапханбыз.
Бир жолда уа, бир къазакълы къатын будай жыяргъа барайыкъ дейди. Ол замада бир кило будай урлагъаннга он жыл сюд этгендиле. Экибиз да бара тургъанлай, ажашып, бир орус колхозну жерине киребиз. Алайлай, ат арбала бла орус къатынла жетедиле. Ала бизни тутаргъа мурат этедиле, алай нёгерим жигит адам болуп, къалайла эте эсе да, экибиз да алайдан къутулабыз. Сау жылны ичинде арбаздан чыгъып, базаргъа бармай, ала бизни тутарыкъдыла деп, къоркъуп жашадыкъ. Биз сынагъан къыйынлыкъны бир инсан да кёрмесин.
Бир кесекден, темир жолну жанында бизге жерчикле бере башладыла. Зылдыладан кирпичле кесип, 2юйюр бирге болуп,юйчюкле ишлеп башладыкъ.Ишлегенибиз зырафына кетмей, Карагандадан жылы жабыучукъла, сапын, къумашчыкъла келе башладыла. Аскерден да эр кишиле къайтадыла. Биз да башыбызны аз-аз кётюре башладыкъ.
Артда къазахлыла да бизни иш кёллюлюгюбюзню кёрюп, бизге тюз кёз бла къарай башладыла. Бирге ишлеп ашап-жашап, бир-бирге бек иги болуучу эдик.
Кетерге башлагъаныбызда, кёплери бизни иерге сюймей эдиле. Туугъан жерибизге къайтдыкъ, Кавказны дарман суулары, бийик къаялары, таза хауасы жан дарманча кёрюндюле. Ауругъанларыбыз сау болду. Алай анда тас этген адамларыбыз, туугъан жерлерине термиле ёлгенлери хар кимге да ачыкъды.Ёсе келген жаш тёлю аллай къыйнлыкъны сынагъан угъай, эшитген да этмесин. Халкъыбызны кёрген къыйынлыгъын туугъанла, туудукъла унутмасынла.Хар затны багъаласынла, бюгюн тойдукъ, тамблгъа жукъ керекмейди деп сагъыш этмесинле. Адам хар кюнюн, хар сагъатын тергесин, жашауун багъаласын, адамланы сюйсюн, болушсун. Таматалагъа намыс-сый берсин. Ата-ананы жокъласын, алагъа иги болсун, къартлыгъын учуз этмесин".
Бу хапаргъа тынгылагъандан сора, жашаугъа башха кёз бла къарай башлагъанма. Кёп къыйынлыкъ кёрген малкъар халкъыма жашау, насып тилейме. Биз таматалагъа, къыйынлыкъ кёрген халкъыбызгъа саулукъ тилейик. Аман жол бла бармайыкъ, бизни бюгюннгю кюнюбюз былай жарыкъ болур ючюн кюрешгенди халкъыбыз. Биз аны унутургъа эркинлигибиз жокъду. Кёп артыкълыкъ сынап, къыйынлыкъда бюгюлмеген халкъыма баш урама!

если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
мираж 06.03.2014 20:20:31
Сообщений: 2303
Работы Выполнила: Османова Амина
МКОУ СОШ им.Р.А.Батчаевой с.п.Бабугент, Черекского района
Руководитель: Мокаева Ханифа Мухтаровна
Рассказ-размышление о депортации (авторское стихотворение о депортации)


Кёчгюнчюлюкню кёзю бла кёрген адамларыбызны айтханлары.

Мен, Османланы Амина Мухарбекни къызы, Бабугентни орта школунда, 11-чи классында окъуйма.

Османланы Амина: Мен школда окъугъан 11 жылны ичинде халкъыбызны кёчгюнчюлюгюню юсюнден кёп зат эшитгенме. Юйюбюзде къарт анам да аны юсюнден кёп хапарла айтыучу эди. Алай къонакъда болуп, анда эшитген хапарым бла назмуларым мени эсимден бир заманда да кетерик тюйюлдюле. Мен окъуучу тенглерим бла айтханымча ,Солтанланы Буслиматда къонакъда болгъанбыз. Ол къарт эм къарыусуз адамды. Саулугъу да жокъду. Алай мени акъылыма кёре, аллай бир къыйынлыкъ кёрген адам бюгннгю кюннге дери алай жашагъаны да насыпды. Ол бизге айтхан хапарла бла назмулагъа адамны кёз жашлары бармай тынгыларгъа къыйын эди. Аллай бир къыйынлыкъ кёрген адам дагъыда ачыуланмай, жашаугъа тюз кёзден къарап, не къырал гъа, не таматалагъа аман айтмай, бизни да тюз жолгъа салып, адамлыкъны тас этерге жарамагъанын айтханыны къаллай уллу магъанасы барды. Адмла бусагъат жашауда бир бирге ёчдюле, иги жашагъанны сюймейдиле, эришдиле. Ол адамгъа адамлыкъ къошмайды,намыс да бермейди. Мен ангылайма, сабийле эл байлыгъыдыла, аны себепли аланы къаллай адамла ёсдюргенине кёре боллукъду бизни жашаууубуз. Мени акъылыма кёре,биз ишге юйренирге , кеси къыйыныбыз бла жашаргъа,бир бирни сюерге,уллу адамгъа намыс, сый берирге, гитчелени сакъларгъа, къорууларгъа керекбиз. Ол заманда, ким биледи, бизни жашауубуз жарыкъ, эркин эм насыплы болур. Биз халкъыбыз кёрген къыйынлыкъны унутургъа эркинлигибиз жокъду, нек десенг ол халкъны тарыхыды,жашаууду миллетибизни озгъан жылларын билмесек, боллукъ къадары да бизден кенг болур.

Энди уа къонакъбайыбызны юсюнден бир кесек айтыргъа сюеме.
Солтанланы Буслимат, Шунгарланы Тананы къызы 1928 жылда Малкъар ауузунда, Мукуш деген элчикде туугъанды. Кёчгюнчюлюкде Къыргъызстанны Ош областына тюшгенди. Эки класс билими болгъан таулу къыз Къара-Суу районну Шарх элинде чюгюндюр ёсдюрген кюнлеринде, халкъыбыз кёрген къыйын лыкъланы сарнаугъа салып, тенг къызлары бла аз жилямагъанды.Не кёп къыйынлыкъ кёрсе да (ата юйюрюню алты адамы ачдан ёлюп, атасы, къарындашы аскерде жоюлуп). Буслимат жырын –жомагъын унутмагъанды. Той этерге амал болгъан кезиуледе уа, ауузу бла къобуз согъуп, тепсерге кюрешгенди. «Къызым, ким биледи, сен ёлмей иш къалсанг, бу биз кёргенлени жыргъа салып къой»,- деп, анасы аманат этгенин унутмайды.

Бусагъатда Буслимат Бабугент элде жашайды. Эки жаш бла бир къыз ёсдюрюп, юйдегили-юйюрлю этгенди. Къарт- къарыусуз да болгъанды.Саулугъу осалды. Алай назмуларын бюгюн да унутмагъанды.


Буслиматны кюйлеринден бирин жазаргъа сюеме:

Жашаууму ашырдым,
Къартлыкъ келгенди манга…
Кюндюзюнде жашадым…
Чыгъалырмамы тангнга?..


Кёчгюнчюлюк кюйлери


…Бар мюлкюбюзню Кавказда къоюп,
Биз жалан жерде жатабыз.
Биз журтубуздан айырылгъанны
Эшитген болмазмы атабыз?

Кёзлерибизден жилямукъ чыкъмай,
Ашалмайды да ашыбыз.
Атам- урушда, биз а-Сибирьде,
Къайгъылыкъ болду башыбыз.

Жоллагъа къарай тауусулгъанды
Эки кёзюмю жаулары…
Кавказ таулагъа бир бек ушайды
Ош областны таулары.

Бизге аллай приказ этген болмазла –
Ёмюрде мында къалырча?
Кавказдан бир таш да ала келмедик –
Ёлсек, къабыргъа салырча…

Бизге аллай приказ этген болмазла-
Ёмюрде мында турурча?!
Ёлсем, къабырым сыртха салынсын,
Кавказдан хауа урурча…

Узакъдан келип, къызлай ёллюкме,
Эл къабырлагъа къошмагъыз…
Амалсыз жерде термилсем, къызла,
Тюймелерими бошлагъыз.

Узакъдан келип, къызлай ёллюкме,
Эл къабырлагъа салмагъыз.
Атам урушдан къайтхынчы,мени
Ёлген жеримден алмагъыз.

Кёп къыйынлыкъла алып къойдула
Мени акъылымы, эсими.
Бир къыйын ауруу манга тийгенди,
Ёллюк сунама кесими.

Биз къыйынлыла къырылып кетдик
Бу Сталинни ууундан.
Ой, анам, къанып ёлсем эди уа
Кавказны сюзюк сууундан!

Бизни тёлюбюз билимли болса,
Бу къабырланы танырла…
Бир тынгылымы тюшген сунасыз
Тиширыу къазгъан къабырла?..

Бир узун аркъан атханма кёкге-
Жаныуарлагъа, буулагъа…
Ой, анам, тансыкъ болгъанма, анам,
Кавказда шаудан суулагъа…

Биз къыйынлыла къалып барабыз,
Ой, жаназысыз дууасыз.
Ажалсыз ёлген ёлюклени уа
Эшик къангада жууасыз.

Менден сора да кёп адам барды
Таза муратына жетмеген.
Акъ кебинликге чулгъап салыргъа
Уллу Аллах буйрукъ этмеген.

Битеу дуниягъа белгили болсун
Бу Сталинни алдауу…
Ёмюр дуниягъа болур миллетге
Кёчгюнчюлюкню сарнауу.

если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
мираж 06.03.2014 20:28:15
Сообщений: 2303
Работу выполнил: ученик 10 класса Гериев Руслан Рамазанович Государственное казенное образовательное учреждение «Кадетская школа – интернат с.п. Бабугент» Министерства образования и науки КБР Руководитель: Башиева Зухра Эрменбиевна Къызгъан темир кибик сёзле бла да, Къурч къама кирлик сёзле бла да Айталмазса ол кюнлени, Жерге, кебин салынмай, киргенлени. Къулийланы КЪайсын.
Халкъыбызгъа ачы буйрукъ берилген эди, таулу миллетге. Ол кюн жаны болгъан затха уллу палах келгенди. Кюн, тау, жер, агъач да къычырыкъ этип сарнар эдиле.Эллерибизге, журтубузгъа, адам айтып айтмазча аллай азаплыкъ келген эди. Малкъарлы эллени тюп этип хатасыз халкъны туугъан жерлеринден къысталгъан эдиле.
Тюзлюк излеп, кёкге къарап сарнадыкъ, Жууап тапмай, жерни бетин тырнадыкъ, Амал тапмай, азап жолгъа бой салдыкъ. Жауланы сюргенлей, сюрдюле бизни. Законсуз, къагъытсыз, къаламсыз. Къарт кишиле жиляй,тиширыула сарнай…

Къарт кишиле жиляй,тиширыула сарнай.
Бу сёзледе не къадар ачыулукъ барды…
Къалай огъурсуз эди 1944- чю жылны 8-чи марта. Табийгъат да къара жыйрыгъын кийип, тёгерекге мудахлыгъын, къарангылыгъын жайып сарнай тургъанча кёрюнеди. Ариу акъ тауларыбызны, кёкню да къара туман басханча болгъан эди. Бу кюнню таулула къыяма кюннге санайдыла. Жюреклери сынып, жер бла тенг болуп, белгисиз жолгъа атланыргъа тюшгенди. Тёгерек къычырыкъ, жиляу, сарнау! Не ючюн, мени халкъыма, миллетиме берилген эди бу азаплыкъ? Бу соруугъа жууап табылырмы?
- Угъай! Баям, мынга жууап табыллыкъ болмаз…
Март, жаз башы ай болгъанлыкъгъа, къыш суугъу келгенди. Хар жанындан суукъ ургъан вагонладан, ашсыз-суусуз,жаланнгач къартла бла сабийле бек апчыгъан эдиле. 8-чи март халкъыбызны къара кюню болду. Бир хатасыз
халкъгъа учузлукъ, ыспассызлыкъ сынаргъа тюшдю.

Жерсиз, юйсюз да къалгъанланы, Къара кёмюр, кюл болгъанланы, Бир терсизлик терс болгъанланы, Бёрю болуп улугъанланы Къадарларын да сынагъанбыз… Къулийланы Къайсын.
Къолларына къалам алып, жаза билген битеу да жазыучуларыбыз кеслерине чыгъармаларында кёчгючюлюкню азаплыгъын терен ачыкълагъандыла. Ала бары да кеслерича жазгъандыла. Алай аланы барыны магъанасы бирди: туугъан журтдан айырылыу, азаплыкъ, сыныкълыкъ, термилиу, ышаныулукъ, мудахлыкъ кёз жилямукъла… Ала жазгъандыла кёчгюнчюлюкню суукълугъуну юсюнден, бир хатасы болмагъан халкъны сыныкълыкъларыныюсюнден, ачлыкъны эм сабийлени замансыз жерге киргенлерини юсюнден…
О, не кёрмегендиле таулула, О, неге тёзмедиле таулула…
Къайсы адамыбызны къатына барып, сюргюн жылларыны юсюнден хапар согъан, анны бетине мудахлыкъ жайлады, сагъышлы къарамы, кез жашла бла бирге тюбейдиле. Жашау къыйынлыкъ, уруш, кёчгюнчюлюк аланы жюреклеринде къара ыз къойгъанды. Айтсала да сюргюн жылланы юсюнден, аланы мудахлы бетлеринде, ненча къыйынлыкъ сынагъанлары белгили болады. Кёчггюнчюлюкню юсюнден мен гитчеликден эшите тургъанма. Таулу миллетибиз сынагъан азаплыкъгъа бек жарсыгъанма. Бир кюн, бизден узакъ болмай жашагъан къоншубуздан, кёчгюнчюлюкню юсюнден хапар айтырыгъын тиледим. Аны бети сагъышлы эм мудах болду. Бир кезиуню тынгылап турду.
- Да, жашым, не айтаиым? Къайсы кёрген къыйынлыгыбыз да эсден кетмезча болгъанды. Марзият ахтынып, хапарын айта башлады.
- Бизни мал ташыгъан вагонлагъа хор бла зор бла миндирип ашыргъан эдиле. Орта Азиягъа жетгинчи, ачдан, суукъдан, тиф ауруудан, кёп адамыбыз къырылгъанды. Барлыкъ жерибизге жетгинчи, ёлюм, ыспассызлыкъ кёре, жыйылгъан эдик.
Кёз жилямукълары тёгюле, жарсыулу къарамы бла бирге тюбей айтады. Орта Азияда уа бир затыбыз жокъ - журтсузлай, намыссызлай. -Атабыз, къарындашларыбыз урушда. Биза къуру къумлагъа къуюлдукъ. Кёчгюнчюлюкде жилямагъан неда жилямай ашыбызны ашамагъанбыз. Биз анда кёп зорлукъ кёргенбиз.барында унутдургъан а ёлюм, ачлыкъ, туугъан журтубузгъа термилиу. Биягъы бир такъыйгъаны тынгылап, сагъышлагъа кетди.
- Бир жол мен бла аннам юйдебиз. Ачлыкъ къарыуубузну алгъанды. Къоншулукъда жашагъан къазакълы къатын неден эссе да бир бушто этип кельтирген эди. Анам аны мен ашасам сюйген эди, мен а-ол. Къоймагъандан сора, къашыкъны къолума алып ашагъанча этип турдум. Анам буштону битеуюн ашады, кёп да турмай ёлдю. Кёзюм кёре бек сюйген адамым ачдан къарны тоймай ёлдю.

-Жилямукъла, мудахлыкъ..

- Ачлыкъ сынап ненча адамыбыз къырылгъанды. Къазакълыла будай тартсала, анны къышхырындан бираз берселе, анга да къууана эдик. Андан худурчукъ этип ичерге кюрешгенбиз. Бир –бир гитче сабийчиклени уа къарынлары кёбюп, ёлгендиле. Жыл санлары жетмеген къарыусуз сабийле, тамата къауум бла тенг ишлерге кюрешгендиле. Тигиу этип, чабырла, къапталла тигип, къарыуубузгъа жетмеген къыйын ишледе ишлеп, баш кечиндиргенбиз. Гыржын тапсакъ, анга бек кууанганбыз. Сюргюнню ал кезиулеринде, бек апчыгъан эдик.

Жилямукъла, сагъышла…

- Мындан кёп айталмайма, ичим жанып барады. Аллах сизге, биз кёргенни эм сынагъанны бермесин. Ата журтугъузну, жеригизни, элигизни, миллетигизни сюйюгюз!
Туугъан жеринден айырылыуну сынамагъыз! – дей, хапарын бошады. Мен да андан ары бир зат сормадым. Къарт адамны жюрек жарсыуларын къозгъамадым.

Жашай баргъан кезиуде адамла хар тюрлю жашау болумлагъа тюбейди. Туугъан жерлеринден айырылыу, анга термилиу, учузлукъ, сыныкълыкъ, бир терсликсиз, терс болгъан хар затдан да къыйынды. Адамгъа ата-ана, эгеч- къарындаш, жуукъ-тенг бек ташлы эм багъалыды, алай Туугъан жерден багъалы бир зат болмаз. Не кёп артыкълыкъ, зулмулукъ кёрген эсе да халкъыбыз, керти халкълай къалгъанды. Урунуулу, чыдамлы миллетибиз бар къыйынлыкъларын да хорлап туугъан журтларына къайтып, жангы жер, жашау журт къурап, урунуулу жашайды: ишлейди, окъуйду, урунады.
Тюзлюк терсликни хорларыгъына бир кюн умутларын юзмей жашагъандыла. Этген муратларына жетгендиле.
Кёчгюнчюлюкню ачы жыллары аппаларыбызны ынналарыбызны эслеринден кетмейди. Мен да уллу бола баргъаным сайын, халкъыммы къадарына бютюн бек жарсыйма, ангылайма. Миллетибизни, халкъыбызны, туугъан жерибизни сюерге, багъаларгъа, тарыхыбызны билирге борчлубуз.
« Жашасын мени таулу миллетим!» - дейме.

если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
мираж 06.03.2014 20:29:53
Сообщений: 2303
Исследовательская работа на тему:
«Судьба известных балкарцев во время переселения»
Работу выполнила: ученица 7-го класса
МКОУ СОШ с.п.Безенги Аттоева Лидия
Руководитель: Боттаева Любовь Якубовна

Мухажирлик къыйын ишди,
Ол а бизге энтта тюшдю,
Аны кётюрген да ишди,
Кётюралмасакъ – бедишди!

Мёчюланы Кязим

Не къыйын заманда да, тауларыбызгъа зорлукъ къыяма кирип, терслик бораны юйлеринден сибиргенде да, жер къалтырап титирегенде да, элия урса да, къар юзюлюп жолларын кессе да, Малкъарыбызны жаугъа тергеп, жаханимни тежеселе да халкъыбыз сыйрат кёпюрден ёталгъанды. Ол гюнахсыз эди.
Кёчгюнчюлюк. Бу сёз халкъыбызны эсинден, кёлюнден бир заманда да кетерик тюйюлдю. Таулуну жюрегинде биз чанчылгъан ызланыча къойгъандыла. 1944 жылны март айыны ал кюнлери озгъан жылланы ачы сагъышлары.
Бу ай жылы да, жарыкъ да болгъанлыкъгъа, бизни абадан тёлюню, жарсыта, жюреклерибизде мудах сезимлени къозгъайды, къыйын эсгериулени кёз аллыбызгъа келтиреди.
Бусагъатда тырман этерикле да болурла, жарым ёмюрден артыкъ заман озгъанды андан бери, болгъанды къара кийгенибиз, тиширыуланы байрам кюнлерин халкъ бла бирге белгилейик деп. Ол тюз болур, алай жюрегинден къырып, жонуп къайсы таулу аталлыкъды 1944 жылда 8 мартда ёмюрледе жашап келген жеринден къысталып, къум тюзлеге тёгюлген халкъыбызны ачыуун?
Ол мурдарлыкъ, ол артыкълыкъ миллетибизге не ючюн болургъа керек эди? – деген соруу соруулай къалгъанды. Артыгъыракъ да кёчгюнчюлюкню къыйынлыкъларын сынагъанлагъа, кёзлери бла кёргенлеге. Бюгюн да ол къыйын заманланы ауазы жюрек жараларыбызны ашландырады.
Кючгючюлюк! Бу сёзню тауушуна окъуна къулакъ салып бир тынгылачыгъыз. Ачы жилягъан сабийни, ананы жилямукъ тамычылары вагонланы къангаларына тийген таууш эшитиледи анда.



Нек? Нек болгъанды алай, нек къойгъандыла аллай артыкълыкъ этерге? Хар заманда да, бу соруу тынгысыз этеди. Гитче, кишиге артыкълыкъ, чабыууллукъ этмеген жарлы халкъны ёлюмге жиберир ючюн ол не хата этген болур эди? Бир да билмейме. Огъесе бизни малкъарлы эр кишиле ёлюмден къоркъуп, душманны жанынамы ётген эдиле? Угъай! Аллай затны мен бир да эшитмегенме. Неда тиширыуларыбыз душманнга болушлукъ этипми тургъандыла? Угъай! Да сора аланы араларында урушну жигитлери бла юлгю кёргюзтгенле къайдан чыкъгъандыла?.. Жаланда соруула, жууапла уа табылмайдыла.
Нечик сур эди, нечик кюйсюз эди къыралны ол заманда бизге къарамы жарым сагъатны ичинде сау халкъны къара чёпге салып, адамла санындан чыгъарып, бардан жокъ этип къойгъан эди, аны мурдарлыкъгъа ушагъан политикасы.
8 деген тарихни мен бугъоугъа ушатама. Бир-бирине жабышып тургъан эки тогъайы бла да – малкъар халкъгъа салыннган бугъоугъа. Кишеннге да ушайды ол, темир кишеннге. Бир хатасыз халкъгъа, узакъ ёмюрледен бери ол сынай келген, ол кётюре келген къыйынлыкъла азча, бугъоу салгъан, кишен салгъан малгъунла.
Адам сыфатлы жаныуарланы, кюйсюзлюклери, уу тырнакълары малкъар халкъны жюрегине ёмюрде кетмез, сотур болмаз жара салгъандыла. Ол жарадан къан бюгюн да тама турады.
1944 жыл, мартны 8-чи кюню. Малкъар халкъны тарихинде бушуу кюн, къара кюн болгъанлай ёмюрлеге къаллыкъды. Ол кюн Кавказны орта мисиринде жашагъан аз санлы таулу халкъ, белгилисича, Орта Азияны бла Казахстанны бек къолайсыз, бек онгсуз, къытлыкъ къысхан жерлерине кёчюрюлген эди. Зор бла, уллу сакълыкъ бла, аскер кюч бла чыгъаргъан эдиле мени жарлы халкъымы жолгъа. Уллу, гитче эсенг да, малкъар миллетден эсенг, кёчмей, кетмей амалынг жокъ эди.
Ары дери къыралгъа не кёп къыйын салгъан эсенг да, не айтылгъан адам болгъан эсенг да, сени тюзлюгюнг, къыйынынг, Ата журтха кертичилигинг алынмай эдиле тергеуге. Инсан урушда къан тёкгенлеге, коллективизацияны заманында, жанларын-къанларын аямай, жигитлик этгенлеге, Уллу Ата журт урушдан жаралы болуп къайтханлагъа да жокъ эди кечимлик, жокъ эди ыспас-бюсюреу. Унутулгъан эдиле бары да. Быланы барысыны да жоллары бир эди – Сибирь. Ёле тургъанланы да къоймай эдиле тёшеклеринде ёлюрге.
Таулу халкъны кёчюрюуню юсюнден бир къауум архив документлени билдириулери:
«Указ Президиума Верховного Совета СССР о переселении балкарцев, проживающих в Кабардино – Балкарии, Президиум постановляет:
1. Всех балкарцев проживающих на территории КБАССР, переселить в другие районы СССР.
2. Земли, освободившиеся после выселения балкарцев, заселить колхозниками из малоземельных колхозов Кабардинской АССР.
3. Кабардино – Балкарскую АССР переименовать в Кабардинскую автономную советскую социалистическую республику.
Председатель Президиума Верховного совета
СССР – М. Калинин.
Секретарь – А. Горкин.
Москва. Кремль. 8 апреля 1944г.
Буйрукъгъа кёре, 20-30 минутну ичинде кеслерин жолгъа хазырлап, аллыкъларын алып, ёмюрден – ахыргъа артха къайтмазгъа. Биргелерине алгъанлары уа не эди? Аш-азыкъ, юй сауутла, мирзеучюк, кийимле – 500 кг. бир юйюрге, ол марда эди. Машиналагъа жюкленнген хапчюк кёп болса уа къолларына бек алгъа тийген затны тышына быргъап болгъандыла кёчгюнчюлюкге сакъ къалауурлукъ этип баргъан совет солдатла. Кёчгюнчюле уа кимле эдиле – сабийле, тиширыула эм къартла.
14 эшалон бла 37713 малкъарлы кёчюрюлгенди. Малкъар халкъ жолда баргъан 17 – 18 кюнню ичинде 562 адам ёлгенди, тюзю уа – ала жоюлгъандыла, зорлукъ, хорлукъ, зарауатлыкъ бла жоюлгъандыла. Саула ахлуларыны жиляуларын жолда – къолда эте баргъандыла. Поезд бир кесекге тохтаса уа ашыкъ – бушукъ этип, ёлгенлени алай асыраргъа кюрешгендиле. Бир – бирде уа, поезд къызыу бара тургъанлай, вагонланы эшиклерин сакълагъан солдатла ёлюклени тышына ата болгъандыла. Алай атдырмаз ючюн, ёлген адам болса, станциягъа дери ёлюкню юсюн жабып, солдатла кёрмезча, поезд тохтагъан кезиуде уа къармашып, терк окъуна асыраргъа кюрешгендиле.
Миллет биле эди ёлюрге баргъанын. Волга сууну юсю бла баргъан жангы кёпюрню сынагъанларын да сезген эдиле жесирле. Алай, насыпха, ала умут этгенча болмагъанды.
Миллетибизни келтирип, Орта Азиягъа бла Къазахстаннга тёгедиле. Аланы кимин бау орунлагъа, кимин халжарлагъа, оюла тургъан эски гытылагъа атадыла.
Халкъ ач, жаланнгач да болуп, аны юсю бла ёлгенле да кёп болгъандыла.
Карточкалагъа берилген гыржын къабынла бла жокъ эди жашау этер онг. Биргелерине келтирген кюмюш тюймелени, бел бауланы сатып, кеслерин ачдан жанларын сакъларгъа кюрешгендиле.
Сюргюнде тургъан жыллада саулай бир тёлю къырылгъанды.
Миллети бла бирге туугъан жеринден тентирегенди бизни закий Кязимибиз да. Кязим жашауунда ненча тюрлю къыйынлыкъгъа тюбеген эсе да, кёчгюнчюлюкню къыйынлыгъы аны жюрегине биз чанчылгъанлай болгъан эди. Сексен беш жыллыкъ Кязим хажи халкъны бек къыйын кюн, туугъан жеринден кёчюргенин кёреди. Къыйын мухажирликде – халкъыны къыйынлы жолунда, ол мужурасына тыянып, «сакъат санларын ат этип», ахырларына тыяннган, тюнгюлген, адамланы барына жетерге, кёл этдирирге кюч табады. Аны къыйынлыкъ жолунда жазылгъан назмулары – «Жарлы халкъым» - аны 1944 жылда жазгъанды эм «Таукел этейик биз бюгюн» деген чыгъармаларында къаллай уллу магъана барды. Бу назмуларыны хар сёзюне терен ийнанаса. Экинчи назмуда авторну ауазыны таукеллиги, тамбылагъы кюннге ийнаныулугъу сезилип турады. Кязим халкъына тёзюм тилейди; «жангылмазын, жукъгъа къол жетдирип, айыплы болмазын» аманат этеди. «Ишди сизни жашатырыкъ!» - деп бар ачыуну, кючню, тёзюмню ишге салыргъа керегин айтады. Иш къайгъыны унутдурлукъду, кюч берликди; бет жарыкълы этип, терслик жолуна чыдатырыкъды, аны « намыс бла бошатырыкъды». Халкъны ата журтуна бет жарыкълы къайтырына Кязими бу хар таулугъа буйрукъча, аманатча эшитилген, акъыллы сёзлери халкъгъа болушхандыла:

Мен ёлюрме, артха къайтмам,
Саулугъумда жалгъан айтмам;
Бузулмагъыз къыраллыкъгъа,
Киши жерде тургъанлыкъгъа!
Не да
Душман оту жетди бизге,
Терслик болду бу жол бизге.
Башыбыз тюшгенди сёзге,
Эриши кёрюндюк кёзге.



Къазахстан. Кязимни ахыр сураты

Бу чыгъармалада туугъан жерден айырылыуну, ары къайтыргъа кюсеуню, термилиуню кючю къаллай чексиз болгъанын сезебиз. Кязим кесини артха къайтмазына, сюйген тауларын кёрмезине жюреги бла ийнанмагъанды. Аны бек жарсытхан зат – анда ёлюп, узакъда бастырыллыгъы тюйюлдю. Поэтге кюч-къарыу берген да бир зат – кесини ахыр солууна дери да халкъы бла бирге болгъаныды.
«Миллетим бу кюйсюз жашаугъа тёзалырмы, адамлыгъын тас этмей жашаялырмы,» деген сагъышла аны ахыр кюнюне дери биргесине эдиле.
Шёндю уа ол кеси да мындады. Сюйген халкъыны биргесинеди.



Долинск. Кязимни къабыры

Уруш бошалгъандан сора, малкъарлы жашла туугъан тауларына Кавказгъа къайталмай, киши жерине, Орта Азиягъа бла Къазахстаннга баргъандыла.
Къулийланы Къайсын да аладан бири болгъанды. Жашлай, урушну отуна тюшюп, туугъан журту ючюн кёп сермешлеге къатышып, ауур жаралы болуп, госпитальда сынсый жатханды… Иги болгъанлай а, биягъы фронт…
Андан да уллу сынау, кюйсюзлюк, палахла уа алда эдиле – малкъар миллетни туугъан жеринден зор бла къысталгъаны. Ол ачылыкъ, къатылыкъ урушдагъы сермешлери бла къатыша, жарсыулу этгендиле, тынчлыгъын алгъандыла. Аскер кийимин тешгенликге, ол кюрешден къутулалмагъанды.


1945 ж. Къулийланы Къ. Совет Союзну Жигити Фельзенштейн бла.



Донбасс. 1943 ж. Къулийланы Къ., А.Кешоков эм Ц.Гоффеншефер.

Барыбыз да билгенликден, Къайсын Ата журт урушха тири къатышхан таулу жашларыбыздан эм жазыучуларыбыздан бтриди. Урушну ахыр жараларындан сау болуп, Къайсын 1945 жылда Москвагъа къайтхан эди. Мында аны таный эдиле, сюе эдиле. Ата журту зор бла, жалгъан дау бла сыйырылгъан таулу поэтге не бла болушургъа да хазыр эдиле орус маданиятны белгили адамлары. Ала анга юй да, иш да мажарып, жазгъанларын да чыгъарырча этип, кесин да Москвада къояргъа хазыр эдиле. Ол театр институтда окъугъан заманындан шуёхлары, аны окъутханла бары да малкъар халкъны къадарын аны юсюнде кёргенча, алай эдиле. Къайсын орусну белгили адамлары кесине алай хурмет этгенлерине ыразы эди, баш ура эди, алай а къыйынлыкъ чекген халкъындан айырылып, аны не жашауу боллукъ эди? «Угъай, халкъым къайда эсе да, анда болургъа керекме» - деп, ол да мухажирлик жолуна чыкъгъан эди. Кёп турмай Къыргъызстанны ара шахары Фрунзеге келеди. Андан ары онюч жыл бу жерде жашап, кёчгюнчюлюк, учузлукъ азабые кётюргенди. Сёзю, иши бла да, жарлы халкъына кёл этдиргенлей тургъанды.
Урушдан сау къайтхан малкъар жазыучула Къыргъызстаннга тюшюп, барысы да Фрунзе шахаргъа жыйылгъан эдиле. Бир бирге тюбешип, жарсыуларын айтыргъа, бир бирден кёл табаргъа онглары болгъан уллу ырысхы эди. Къайсын мында Къыргъызстанны жазыучуларыны Союзуну жууаплы къагъытчысы, ызы бла орус жазыучуланы къауумуну башчысы болуп ишлегенди. Кесини жазар, жазса да басмалар онгу болмагъан тутхун поэт къыргъызлы жолдашларыны назмуларын орус тилге кёчюре эди, анда орус журналны чыгъарыргъа болушханды. Белгили къыргъызлы жазыучу Тугелбий Садыкъбековну, Алыкул Османовнукёп белгили чыгъармаларын орус тилге кёчюргенди. Ол заманда Къайсын кёчюрген романла, башха ууакъ чыгъармала артда да басмаланып тургъандыла. Аны къыргъыз жазыучула бла шуёхлугъу уллу эди. Чингиз Айтматов, сёз ючюн, Къайсынны кесини устазына санайды. «Мени адабиятны уллу жолуна чыгъаргъан Къайсын болгъанды» - деп кёп кере айтханды.
1945 жылда поэт Фрунзе шахаргъа келгенде, анга 28 жыл бола эди. Терслик бла тюзлюк, жигитлик бла хомухлукъ, ётюрюк бла хаухлукъ дегенча, жашауну орта жигин тутхан затлагъа къарамы ёсген, кючленнген заман. Аллай жыл санда, бир жанындан уруш, экинчи жанындан халкъына жетген зулмулукъ кюйдюрюп, киши жерине тюшгенде, ол дунияда бир жан, бир факъыра сынамаз сыныкълыкъны сынай эди. Кесин факъырагъа тенг этип, Ата журтсуз къалгъан – факъырагъа тенгди, деген кёл такъырлыкъны кюйдюргюч жилямукъларын жута эди. Сюргюнчю поэтни жюрек къыйынлыгъын кётюралмагъандан болургъа боллукъ ажымлыкъдан къыргъыз жерни огъурлулугъу, аны малкъар жерине ушагъаны, къыргъыз адамла уа бек адежли, халал, малкъарны кеси кибик, жууаш болгъаны къутхаргъандыла. Къайсын кеси киши жеринде биринчи кюнюн эсгере, былай жазады: «Мен Фрунзеге ингирликде кеч жетген эдим. Эрттенликде уа тауланы кёрдюм. Ала, Нальчикде кибик, жууукъ эдиле. Аллах, шо таула болгъан жерден кери тюшмегениме шукур, дедим. Кавказ таулары тюйюл эселе да, тауларыдыла! Жап-жашил Фрунзе шахар да кёлюмю бир кесек басды. Аны орамларында тюппе-тюз ёсген акътерекле бек кёп эдиле»
Къайсын Фрунзеде 12 жылгъа жууукъ 1945-1957 жылланы тургъанды. Къыргъыз жазыучула аны «Къасыке» деп, сыйлы кёрюп, аны къыйынлыгъына жарсый эдиле, болушургъа кюреше эдиле.
Поэт къыргъыз жазыучуланы чыгъармаларын кёчюрюу бла чекленирге сюймей эди.
Назмула, жырла да ачыгъан, апчыгъан абамланы таукеллик сезимлерин уятыр ючюн керекдиле. Халкъны азабын, къыйынлыгъын не бла унутдурургъа боллукъду? Назмула басмаланмайдыла, жазылгъан зат, Кязимни заманындача, жалан къол жазмала бла жюрюйдю, бирден-бирге , элден-элге. Не айтып, не бла кёл этдирирге боллукъду поэт халкъына? Туугъан жерни эсгериу! Аны жерлерин, жырларын…Анда болуучу жашау къудуретни .Тау ауузланы сыфатларын, жаланда аладыла балхам боллукъ жаралы жюреклеге, кетюрюмлю, тансыкъ ссезимли сыфатла. Андан сора жаз тил! Халкъны халын башха затла бла тенглешдирип айтыу. Ол жаны бла Къайсынны «Тынгылау» деген назмусу тауушлукъду:

Жесирлеге, батырлагъа тутмакъда
Соруу этгенде, тынгылай элле ала.
Кёк кюкюреп, элия ургъанда,
Тынгылау!
Сен, къургъакъ, тар къындан чыкъмазса.

Халкъны халын андан тюз, терен ачыкъларгъа амал жокъду. Къайсын назмусунда тюзлюкню да махтайды, кёк кюкюреп, элия ургъанда, таула къалай туруучуларын эсгерип, жаз тил бла ёз халкъын таулагъа тенг этеди. Ол заманда халкъгъа жетген къыйынлыкъны ачыкъ айтыргъа амал жокъ эди. Айталса уа кимге тиерик эди таягъы? Сталиннге, коммунист партиягъа. Ким базынырыкъ эди анга, базынса уа кечеден тангнга жокъ этип къоярыкъ эдиле аллайланы. Аны себепли жаз тилни онгу Къайсыннга барын айтыргъа, палахсыз къалыргъа да онг бергенди. Уллу, ауур къыйынлыкъ жетген заманда, анга жаланда кишилик болушады. Кишиликни тагыларын а поэт туугъан жерни ариулугъунда, халкъыны тиричилигинде кёреди.
Мен къара кюн кесиме нёгерге,
Къаты кишилик, сени алама,
Солдат ийнаннганча командирге,
Мен эски кючюнге ийнанама.


Олду кереги, аталаны кишилик аманатларын бузмау, тюзлюк келирине ийнаныу.
Кёчгючюлюк жыллада Къайсын къалай жашагъанын, аны жюреги къалай къазауат этгенин «Тау ауузлада ажашхан уучула» деген назмусу да толу кёргюзтеди. Жангыз назмуда окъуна кесини да, битеу халкъны да болумун эсден кетмезча, алай кёргюзтюрге къолундан келгенди. Жолсуз, юйсюз къалгъан, къарангыда жол тапмай къармалгъан уучула – ала жарлы жерлешлери, бары да кёчюрюлген халкъла болгъанларын ким ангыламай эди. Ала жол тапмай, амалсыз болуп, къаядан къуюлургъа окъуна жетгенлеринде, поэтни таукеллик ауазы элгендиреди., аланы къыйын жолларында узакъ жарыкъча кёрюнеди. Узакъ эсе да, жарыкъ иги умут этдиреди, жолсузлукъну хорларгъа болушады. Поэт ажашхан уучуланы юслеринден айтып, бушуулу дунияны суратын къураса да, ауазы-таукелликди, адамны хорларыгъына ийнаныуду.
Къыйын сагъатда жерге къапланып,
Амалсыз жилямагъанла.
Палах келгенде, эрлейин къалып,
Жолсузлай, алгъа баргъанла!

Къысыр къаяланы кечеги тарларында жол излеген мараучула-поэтни жюрек жараларыдыла.
Къайсынны сюргюн назмуларын хыйсап этип окъусанг, ол къаллай жюрек бла жашагъанын, не чекгени бек тура болады. Бирде тюнгюлюуню ачы ауазы эшитиледи, бирде уа аны ючюн кесин тюйгеннге ушайды. Игиликге, азатлыкъ келирине ийнаныуну баш этип жазгъанды поэт. Аны себепли назмуда уучула жолну таукел излегенлерине алай къууанады:
Ёлюм да неди? Палах да неди?
Кишилик – кючю адамды.
Туугъан жерни суратларына, хапарларына, жашау халларына къайта, Къайсын аланы хар биринде эс, тёзюм, ёхтемлик берген белгиле, шартла табады. Бирде ала сейирлик ариу жашауну эсге тюшюредиле:

Чаришде, гуппур болуп, жашла,
Тюп эринлерин да къапханлай,
Барыучу элле, жел баргъанлай,
Къаратор, Къаратор, Къаратор!

Поэт таулагъа къайтырыкъбыз, энтта жашла ат юйретирикдиле, ёзенлнде чариш этерикдиле деген умутну береди «Къаратор» деген назмусунда. Ол назмуну таулула жыйылгъан жерледе окъуп, Ата журтунда жашауну иги, къууанчлы кюнлерин эсге тюшюре, кёл этдиреди поэт.
Къулийланы Къайсын миллети бла сюргюнде тургъанда, халкъгъа этилген зор ишни кётюралмай, кёп тургъанды. Алай ол тынгылап, ырахатланып жашап турмагъанды. Отарланы Керим бла, Залиханланы Жанакъайыт бла бирге Сталиннге письмола жазып тургъандыла. Аланы анга тилеклери бир эди: Малкъар халкъдан «спецпереселенец» деген атны кетериу бла туугъан жерге къайтарыу эди». Алай аланы тилеклерин не Сталин, не Берия эшитмей эдиле. Къайсын таулулагъа комердатурадан эркинлик къагъытла алыргъа да кёп болушханды. Комендантны къагъыты болмаса, бир элден бирси элге барыргъа онг жокъ эди. Аллай къагъытсыз не дууагъа, не барып жуугъун кёрюрге онг жокъ эди.
Къайсын халкъгъа ариу сёзюн, назмусун, къолундан келгенни аямагъанды. Гитче, огъурлу, мадарыулу, жигер халкъына билеклик этип тургъанды поэт. Ол миллетин да, туугъан жерин да чексиз сюйгенди.



Къайсын кеси да, жаралы ташыча, айтыргъа боллукъ эди: «Барына да чыдадым! –деп. Туугъан халкъы бла кёчгюнчюден ата журтуна тансыкъ болуп къайтхан Къайсын, туугъан тауларындан къарамын алалмай, къаягъа аркъасын берип сюеле эди. Аны ол къаядан айырсанг, къаяны жанын айырлыкъча кёрюне эди. Тюзлюк терсликни хорлагъанды. Онюч жылны киши жеринде термилип тургъан малкъар халкъ, туугъан жерине, ташына къайтханды. Онюч жылны суууп тургъан от жагъала, жангыдан тиргизилгендиле, жашау ызына келгенди. Мухажирлик сынап тургъан тауубузну, жерибизни азат нюрю жарытады.
1957 жыл малкъар халкъны жашауунда бек къууанчлы жыл эди. Анча жылны туугъан жерин ташына, сууна, хауасына термилип туруп, аланы кёрюрге эркинлик берилгени, къаллай уллу насып эди таулугъа!
Ол насыпха юлюшлю эдиле бизни эллилерибиз да. Аланы кёбюсю, сабийлей, сюргюнню ачы къыйынлыгъын сынагъандыла эм аны ачы гыржынын ашагъандыла. Ол санда мени аппам, аммам да болгъандыла.



Бызынгы эл 1957 ж. Эллилены кёчюп келген кезиулери.

Алай, Аллаха шукур, аланы асламысы бюгюн бизнибладыла. Ала бизни низамгъа, жашауну ариу эм тюз жолу бла барыргъа юйрете, бизге юлгю болуп жашайдала.




Бызынгы эл. Ташны атдырып, школну мурдорун салыргъа жыйылгъан адамла, ол санда 100 жыллыкъ къарт Аналаны Къазий.



Туугъан жерибизде биринчи такъыйкъала



Ата журтха къайтыу

Мен кесими насыплыгъа санайма ол къыйынлыкъланы кёрмегеним ючюн. Алай, мени халкъым кёрген къыйынлыкъланы юсюнден эшитсем, жюрегим бек къыйналады.
Халкъ халкълай къаллыгъына, терслик да хорланырыгъына, таулу Ата журтуна къайтырыгъына ийнаннганлай тургъанды эм ол муратына, тилегине жетгенди. Заман оза баргъаны къадар, кёчгюнчюлюкню къыйынлыкъларын бютюн да бек ачыкълау барыбызны да борчубузду. Таулу халкъ сау къадарда, кёчгюнчюлюкню темасы унутуллукъ зат тюйюлдю. Тюненесин унутхан, тамбласыны сагъышын этмез. Кёчгюнчюлюк тауусулмазлыкъ китапды, аны халкъ жазады.
Бизни халкъыбызны сауутлу-сабалы солдатла бла кёзкёрмезге сюрдюргенле дуниядан эртте кетгендиле, хар бири адам улуну аллында бедиш байрагъы, къаргъыш тёбеси, налат бодуркъусу болуп! Малкъар халкъ а жашайды туугъан журтунда той эте, къууанч эте. Къууанч кюнюбюз кёп болсун! Узакъ, зауукъ ёмюр сюрсюнле адамларыбыз.



Туугъан жерибизде биринчи къурманлыкъ.
Быйыл 8-чи мартда малкъар халкъ зор бла Ата журтларындан къысталгъанлы 70 жыл болады. Былайда Къайсынны назму юзюгюнден аны тилегин жазмай жарамаз:
Энди бир заманда да юйюбюзде
От жукъламасын, кюлю суумасын!
Биз сынагъан палах энди бир кюнде
Юйбюзню эшигин да тапмасын!

1994 жылда Республикабызны ол замандагъы Президенти В.Коковну Указы бла 28-чи мартны малкъар халкъны къыраллыгъын къайтарыуну Кюнюне санаргъа, бизни республикада жашагъан халкъланы барысына да байрам кюн этерге деп тохташдырылгъанды.

Мен келе тургъан байрам бла битеу малкъар миллетими
эм бу конкурсну къурагъан адамларыбызны алгъышлайма!
Саулугъугъуз, къууанчыгъыз кёп болсун!
Айный, чагъа барсын таулу халкъым!

если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
мираж 06.03.2014 20:35:20
Сообщений: 2303
Исследовательская работа на тему:
«Судьба известных балкарцев во время переселения»
Работу выполнила
ученица 8-го класса
МКОУ СОШ с.п.Безенги
Боттаева Милана
Боттаева Любовь Якубовна
Руководитель:

Наш край родимый, как он далеко!
И хлеб изгнанья в нашем горле комом.
Да, выдержать такое нелегко.
Не выдержать – покрыть себя позором.
Кязим Мечиев

Жестокий март 44-го
В Кабардино – Балкарской АССР балкарцы проживали компактно в основном в четырёх районах: Черекском, Эльбрусском, Хуламо-Безенгийском и Чегемском. Седьмого марта 1944 года к 17 часам в обком ВКП(б) в экстренном порядке были вызваны первые секретари райкомов партии: Черекского – Жанакъаит Залиханов, Эльбрусского – Сохта Настаев, Хуламо-Безенгийского – Магомет Аттоев, Чегемского – Муса Бабаев.
В кабинете первого секретаря обкома ВКП (б) Зубера Кумехова находились члены бюро областного комитета партии, заместитель народного комиссара внутренних дел СССР генерал И.Серов и другие представители госбезопасности. Обстановка была мрачной. Никто из приглашенных секретарей райкомов не знал причину экстренного вызова в обком партии.
Генерал Серов сказал: «По решению Государственного Комитета Обороны СССР балкарский народ выселяется на новые места жительства – в Среднюю Азию. Операция по выселению начинается завтра, 8 марта, в 6 часов утра. Воинские части, участвующие в операции, прибыли и готовы выполнить возложенную на них задачу. Прошу принять меры к недопущению каких-либо эксцессов».
В кабинете воцарилась тишина. Секретари райкомов были обескуражены. Самый молодой из них, двадцатисемилетний Жанакъаит Залиханов, почувствовал, как к лицу приливает кровь, хотел встать и крикнуть: «За что?» Но этого он не сделал. «Разрешите вопрос?» - выдавил он из себя. Генерал Серов кивнул. Залиханов поднялся и громко спросил: «А как быть с коммунистами?»
Генерал повернулся к Залиханову и спокойно сказал: «Есть русская пословица: когда лес рубят, щепки летят. Вы и есть эти щепки своего народа. Он поднялся со своего места. Если нет больше вопросов, все свободны».
Вопросов не было. Через 12 часов воинские подразделения возьмут в кольцо балкарские населенные пункты, к каждому дому вооруженные солдаты подъедут на грузовых автомашинах и начнется первая страница трагедии балкарского народа. Трагедии, растянувшейся на долгие тринадцать лет. Совершившейся 8 марта 1944 года ужасной несправедливостью была разрушена существовавшая веками дружная и трудолюбивая семья наших народов Кабарды и Балкарии.
Подлый наемник империализма Берия, используя культличности Сталина, по этому умыслу выселил нас из наших веками обжитых родных мест. Балкарцев, как и все остальные выселенные национальности, постигла катастрофа ликвидации национальной самостоятельности и унижения. Вследствие этой трагедии, связанной с недоеданием и неблагоприятными климатическими условиями, в первые годы выселения умерли от голода и болезней сотни тысячи ни в чем не повинных стариков, женщин и детей. Это происходило тогда, когда наши сыновья, братья, отцы и мужья проливали кровь и погибали на фронтах Отечественной войны, защищали нашу Родину от фашистских захватчиков. Зловейший план расправы Берия над балкарским народом был такой: лишить права именоваться народом, превратить их в людей без племени и рода. Размести и разбросить малочисленный балкарский народ по многим районам Киргизии и Казахстана, растворить их среди много численных народов киргизов и казахов, путём обучения детей в киргизских, казахских и русских школах лишить их родного языка и письменности. Уничтожить культуру народа. Но, слава Аллаху, этого не произошло. Планы Берия не сбылись.



8 марта - красный листок в календаре, праздник женщин всего мира, праздник весны и обновления природы. В истории балкарского народа 8 марта – день траура и скорби, день поминания тысяч безвременно скончавшихся детей, стариков, женщин на длинном пути в ссылку и там, на чужбине, от голода, холода, эпидемий.
8 марта 1944 года в каждом населенном пункте, где проживали балкарцы, были введены подразделения войск НКВД. Солдаты с автоматами входили в дома жителей, давали ошеломленным людям 20 – 30 минут на сборы и требовали грузиться на «студебеккеры». В этот же день привозили на станцию Нальчик и грузили в товарные вагоны. Под охраной военных состав за составом уходил на восток. Вагоны были переполнены. Никто не знал, куда их везут. Тысячи безвинных людей, по злой воле Берия согнанных с родной земли отцов, были брошены в тяжкий и долгий путь, над которым, как знак беды, клубясь, клочьями висел и тянулся черный шлейф паровозного дыма.



Нальчик. Погрузка балкарцев на товарные вагоны
Раньше эти товарные вагоны использовались для перевозки скота. Скученность в них была большая – в одном вагоне помещали 40 человек. Было немало смертных случаев. Но ни жизнь, ни смерть ссыльных работников НКВД и НКРБ не беспокоили.
Великий балкарский поэт Къайсын Кулиев все тягостные годы ссылки был рядом со своим народом. Через много лет в поэме «Завещание», вспоминая трагический для балкарцев день 8 марта, он писал:
Восьмое марта, где ты, праздник чудный?
Когда приносят женщинам цветы?
Балкарские селения безлюдны…
О, что страшнее этой пустоты?

В воздухе стоял тошнотворный запах. Перед посадкой вагоны санитарной обработке не подвергались. Ужасная антисанитария привела к болезням, а лечить было некому, не было и лекарств. По вагонам стал ходить тиф. На стоянках поезда из многих вагонов выносили трупы и наспех предавали их земле, не оставляя на могильных бугорках никаких памятных знаков. Сколько таких безымянных могил осталось на длинном пути в ссылку, никто и никогда не узнает.



Начальник отдела перевозок НКВД СССР Аркадьев представил Кобулову, заместителю наркома внутренних дел СССР, « Справку о ходе перевозок балкарцев по состоянию на 6 часов 17 марта 1944г.» В ней говорилось: «Погружено 14 эшелонов ( Оренбургскся железная дорога – 9 эшелонов, Ташкент – 5 эшелонов). Всего погружено в эшелоны 37713 человек. Переселенцы направляются во Фрунзенскую область – 5446 человек, Иссык-Кульскую – 2742 человек, Алма – Атинскую – 5541 человек, Омскую – 5521 человек, Акмолинскую – 2650 человек, Павлодарскую – 2614 человек». Эшелон шедший в Омскую область, изменил маршрут и оказался на севере Казахстана.
Мы, школьники, часто навещаем её, всегда поздравляем с Днём Победы и она нам часто рассказывает про Отечественную войну и переселение балкарского народа. Ей за 100 лет и она сейчас больная. Она очень добрый, хороший человек. Дай, Аллах, ей здоровья.

Мы в гостях у Жубоевой Нафисат


Жубоевой Нафисат



Вот что вспоминает о тяжелых днях выселения Жубоева Нафисат – вдова участника Великой Отечественной войны : «Ранние лучи солнца особо ярко светили, словно обогревали напоследок село Безенги. Ничего злого они не предвещали. На радость весеннего утра оказалась обманчивой. Солдаты мгновенно окружили село. Люди растерялись, не зная, в чем дело. Когда объявили, что всех без исключения будут высылать, никто не хотел верить. Насильственно изгоняют с родной земли, где жили предки. Да не страшный ли это сон?
Началось невероятное: крики, стоны, слезы женщин, будто средь белого дня случилось затмение солнца. Белобородые старики, опираясь на палки, обливаясь горькими слезами, что редко допускают мужчины, собирали горсти родной земли в тряпочки и прятали в карманы. Обнимали свои сакли, камни, женщины старались захватить кебин (предметы для похорон). Годами нажитое имущество, скот, все добро оставалось здесь.
Когда был дан сигнал к отправке, началась погрузка на машины. Трудно было различать крик, плач женщин, детей, лай собак, мычание коров – все перемешалось: то была картина, от которой дыбом вставали волосы. И сейчас звенит у меня в ушах крик одной женщины, у которой в доме была умирающая. «Убейте на месте, но не покину ее!» - крикнула несчастная и потеряла сознание.
Привезли нас на станцию Нальчик и погрузили, как скотину, в телячьи вагоны. Вместе с другими товарищами в вагоне был первый секретарь райкома комсомола Ульбашев Магомед. Очень воспитанный, всеми уважаемый парень. В пути он сумел найти общий язык с охраняющими нас солдатами, и на некоторых остановках ему удавалось принести чистой воды, поддержать детей и стариков.
Во время погрузки на станции Нальчик многие члены семей попали в разные эшелоны, поэтому при встречах в пути все выскакивали из вагонов, выкрикивая имена близких и детей. Я тоже искала мать с детьми сиротами, но редко кому удавалось услышать голоса родных. Близко нас не подпускали к вагонам и немедленно отправляли составы.
Мы не знали, куда нас везут. Были разговоры, что пропустив поезд, с ссыльными балкарцами, испытают новый мост через реку Волга. Наконец пересекли две республики – Казахстан и Узбекистан. Под утро, на семнадцатый день, эшелон остановился в тупике города Джалал – Абад Киргизской ССР. От истощения и усталости люди не сразу могли встать на ноги и выйти из вагонов».



Жизненные условии спецересененцев в первый период
В местах размещения спецпереселенцев хозяйничали спецкомендатуры во главе с комендантами. Свободное передвижение ссыльных было запрещено. Между населенными пунктами находились вооруженные посты войск НКВД. На каждого спецпереселенца было заведено личное дело. Для усиления надзора за ссыльными все населенные пункты были разбиты на десятидворки. В каждой назначается старший, который регулярно отчитывался перед комендантом. А взрослые обязаны были дважды в месяц отмечаться в комендатуре. Балкарцев, по указанию Берия и его шайки, называли бандитами, изменниками Родины, фашистами и т.д
Веру и любовь балкарского народа к нашей партии и нашей Родине не могли сломать козни врага. Народ честно и добросовестно трудился в местах поселения – в колхозах и совхозах, предприятиях и организациях. Балкарцы понимали, чтобы выжить, надо было работать, трудиться.
Несмотря на тяжелые условия жизни в ссылке, на лишения и страдания, народ наш стремился выстоять и выжить.



Еще шла Великая Отечественная война. Советские войска, ведя наступательные бои, продвигались на запад. А здесь, в глубоком тылу в Казахстане и Киргизии, за тысячи верст от фронта, балкарцы работали по 12-14 часов в сутки. И после окончания войны спецпереселенцы продолжали трудиться без устали. В основном люди работали животноводами, полеводами, трактористами, свекловодами, кузнецами, на заводах, шахтах, строителями и т.д. При всем этом были серьезные трудности: нехватка жилья, продуктов питания, неправильное отношение к спецпереселенцам, считая их бандитами и изменниками Родины, распространение среди выселенных различных эпидемических заболеваний в особенности сыпного тифа.
Мой мужественный народ не сломался, он смог показать себя даже на чужбине в годы репрессии, своё трудолюбие, мужество и в нечеловеческому народу: язык, культуру, а главное – необыкновенную душевность, стремление к добру и красоте.
К работе выселенцы относились добросовестно, со стороны руководителей колхозов и совхозов жалоб никаких не было. Имена многих спецпереселенцев за хорошую работу были занесены на Доску Почета. И многие из них были награждены орденами и медалями Советского Союза. Есть даже Герои Социалистического Труда. Это – Келеметов Шахайып, Узденова Мариям, Жангоразов Ибрагим, Тетуев Ибрагим (ему награда пришла из Киргизии в 1981) И тем самым народ еще и еще раз доказал свою горячую любовь и преданность нашей Родине.








Какая же судьба известных балкарцев во время переселения?
Отдельные смельчаки из репрессированных балкарцев на протяжении долгих лет пребывания переселенцев в ссылке обращались к руководителям страны с письмами, в которых просили снять с них позорное клеймо «спецпереселенец» и вернуть на родину. В основном письма адресовались И.В.Сталину.
К Сталину с письмом обращается офицер – фронтовик Адилгерий Соттаев. Он не только просил снять с него позорное клеймо «спецпереселенец», но и решительно требовал вернуть балкарский народ на родину и наказать всех, кто принимал участие в репрессиях против безвинных людей, кто сослал его народ в ссылку.
Долго ждать ответа не пришлось. В 1949 году Соттева был арестован. Через 4 – 5 месяцев состоялся суд. Дело рассматривали на закрытом заседании Фрунзенского суда. Арест Соттаева произвёл на всех спецпереселенцев тяжелейшее впечатление. Он пользовался большой любовью и уважением не только тех, кто его знал лично, но и тех, кто просто слышал о нём. Это был безупречный человек – умный, добрый, образованный, волевой, мужественный. Учёный, поэт, прекрасный спортсмен.
В чем же обвинялся Адильгерий Соттева? В приговоре пишется, что Соттев враждебно настроен к Советской власти, в 1935 году среди преподавателей Педагогического института в городе Пятигорске рассказывал анекдот антисоветского содержания.
В 1944 и в 1945 году, находясь на учебе, на курсах усовершенствования офицеров Советской Армии в городе Уфе, изготовил воззвание «Прощай, родная Балкария!» в которой возводил клевету на ВКП (б), на мероприятия, проводимые Советским правительством, высказывая намерения вести борьбу против ВКП (б), будучи убежденным буржуазным националистом. В 1945 – 1949 годах написал ряд очерков, рассказов и стихов, в которых также возводил клевету на советскую действительность, тем самым Соттаев совершил преступление, предусмотренное ст.50 – 10 ч.2 УК РСФСР.
Придумали, что могли и как хотели, и приговорили Соттева на 25 лет с конфискацией имущества.
Адильгерий не считал себя виновным. Поэтому он подал в Верховный суд Киргизской ССР кассационную жалобу. Но ответ был отрицательным.
Адильгерий Соттаев был сослан в Якутскую область, в самый северный лагерь ГУЛАГа. Это самый холодный пункт земного шара.
Ссылка в отдельные районы Якутии в течение XIX начала ХХ века была одной из самых суровых мер расправы царизма с представителями революционного движения. В Якутской ссылке находились декабристы, Н.Г. Чернышевский, Петр Алексеев, В.Г.Короленко. В советское время край вечной мерзлоты также использовался, как место политической ссылки.
Соттаев не мог примириться со своим положением. Протестуя против беззакония, он обращался с письмами к Сталину, Берия, Молотову, Генпрокурору СССР, к прокурору Киргизской ССР. Но все было напрасно. Такие, как Соттаев, были опасны для ведомства Берия.
Спустя 4,5 года 1954 году прокурор Киргизской ССР, рассмотрев протест и принял постановление. В нем говорилось: «С учетом того, что Соттаев с 1941 года по 1945 год участвовал в Великой Отечественной войне, имел ранения и контузии, награжден медалями «За отвагу», «За оборону Сталинграда», «За победу над Германией», постановил изменить и снизить наказание до 10 лет заключения в ИТЛ. Он оставался твердым и сильным, каким был на фронте. Из Якутской тюрьмы писал письма самым близким друзьям Ж.Залиханову, У.Алиеву, С.Шахмурзаеву, Къ.Кулиеву, К.Отарову, он писал: «Единственное, что я жажду – это свободы. С помощью мужества, терпения и упорства я в конце концов добьюсь ее… Когда вернусь, я не знаю,- писал Соттаев. На грани между жизнью и смертью я всегда сохраняю ясность рассудка и твердую уверенность в то, что всё кончится благополучно».
Да, он верил в то, что настанет день, когда « оковы тяжкие падут », когда он обретет свободу, а народ его, оклеветанный и ссыльный, вновь возвратится в родную Балкарию.
После долгих шести лет, Адилгерий Соттаев был оправдан и освобождён. Он вернулся в Киргизию, где находилась его семья. Соттаев не согнулся в якутской тюрьме. Не согнулся, сердце его не остыло, вера в справедливость не погасла, надежда в нём жила вновь увидеть родную Балкарию.
Адилгерий Соттаев не был одинок. Своё мнение относительно депортации выражали И.Башиев, С.Караев, К.Отаров и другие. Для многих авторов подобные обращения завершались трагически. Всем им приписывали в те времена обвинения типа – антисоветская агитация, клевета на советский строй и т. д. Люди шли на жертвы во имя своего народа. Умер в тюрьме И. Башиев. С. Караев отсидел в камере шесть месяцев. Серьёзная разъяснительная работа была проведена с инвалидом войны поэтом Керимом Отаровым, который вернулся с фронта без ноги, а ему тогда не было и тридцати.
Керим, как- то потом вспоминал: « Когда после ранения я пришёл в себя от холода, потому что тело моё наполовину лежало в воде. Оказалось, это была не вода, а моя кровь ».
Когда было разрешено балкарцам вернуться на Кавказ, это было огромное счастье для народа.
Через несколько месяцев, одним из первых среди своих земляков Соттаев возвратился на родину. Вернувшись на родину, Адилгерий большое внимание уделял развитию национальной культуры, работал над учебниками, в которых нуждались балкарские школьники. Ещё в 1940 году А. Соттаев издал учебное пособие « Методика балкарского языка в начальной школе ». После возвращения на Кавказ, опубликовал книгу « К вопросу преподавания русского языка в балкарской школе », Издал учебник для первого класса балкарских школ «Балкарский язык». Участвовал в составлении « Русско-кабардино-балкарского разговорника », занимался научными проблемами.
Жизнь, отданная народу – так можно сказать о жизни Адилгерия Хаджимусаеаича Соттаева, человека суровой судьбы, первого балкарца – кандидата педагогических наук, офицера, участника Отечественной войны, спецпереселенца, « лагерника », учёного, просветителя своего народа.
Недавно А. Биттировой опубликовано второе письмо Адилгерия Соттаева, написанное в 1955 году. « Из всего, что для нас свято, слово народ – самое дорогое и замечательное. Ради народа мы все готовы пожертвовать не только своим желанием, но и жизнью. Этому меня учили идеи великих людей истории. Одно чувство владеет мной навеки – любовь к свободе, желание видеть все народы на Земле счастливыми ».
Это пишет бесправный каторожанин из якутского посёлка Батагай.
Балкарский народ может гордиться тем, что подарил миру такой образец достоинства, мужества и человечности.
Как хотелось бы, чтобы наша молодёжь в это непростое время воспитывалась на таких высоких примерах и носила бы сама формы увековечения памяти людей, даже в сталинских застенках, не потерявших веру в то, что все люди на Земле – ради народа готовы пожертвовать жизнью.



Справедливость восторжествовала. Пусть поздно, пусть через тринадцать лет, но всё же восторжествовала: балкарцы возвратились на родину, чем измерить незатухающую боль искалеченных судеб, душевных травм потрясений, смерть тысяч и тысяч людей? Кто восполнит тот урон, который был нанесён культуре выселенных народов, их национальному и духовному развитию?
Одни вопросы, ответов нет.
После возвращения из Средней Азии и Казахстана балкарцы проливали слёзы от радости, прикоснулись своими щеками к родным скалам, пили из родников, чувствовали запах родной земли отчего края, удивительную тишину в горах.



1957 год. Возвращение балкарцев на родину
Балкарцы, истосковавшиеся по родным местам, вернулись на Родину. Это стало большой радостью для всей нации. По указу президента нашей республики В.М.Кокова с 1994 года 28 марта считается праздничным днем для всех жителей нашей республики.
Хочется поблагодарить учредителей и организаторов конкурса и поздравить с наступающим праздником- Днем Возрождения Балкарского народа.
Желаем здоровья, счастья и успехов в работе!

если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
мираж 06.03.2014 20:36:51
Сообщений: 2303
МКОУ СОШ с.п. Безенги
Сочинение-рассуждение
«Достижения моего народа после возвращения на Родину»
Работу выполнила: ученица 8-го класса Рахаева Асият
Руководитель: Боттаева Любовь Якубовна

Все рушится, все падает во тьму
Под черным ураганом выселения,
О, дай, Аллах, народу моему
В годину эту страшную терпенья…
Я пожил, я немало видел бед,
Но что они в сравненье с той,
Что ныне?
Изгнанник я. И вот под старость лет
С родным народом маюсь на чужбине.

К. Мечиев

Совершившейся 8 марта 1944 года ужасной несправедливостью была разрушена
существовавшая веками дружная и трудолюбивая семья наших народов
Кабарды и Балкарии.
Подлый наемник империализма Берия, используя культ
личности Сталина, по злому умыслу выселил наш народ из веками обжитых,
родных мест.
Наш народ, так же, как и все остальные выселенные национальности,
постигла катастрофа ликвидации национальной самостоятельности и унижения.
Вследствие этой небывалой трагедии, связанной с недоеданием и неблагоприятными климатическими условиями, в первые годы выселения, умерли от голода
и болезней сотни и тысячи ни в чем не повинных стариков, женщин и детей.
Это происходило тогда, когда наши сыновья и братья, отцы и мужья проливали
кровь и погибали на фронтах Отечественной войны, защищали нашу Родину
от фашистских захватчиков.
Балкарцев, по указанию Берия и его шайки, называли бандитами, изменниками
родины, фашистами и т.д. Создавали национальную вражду между народами,
а прежде всего против этих выселенных национальностей.
Но мой мужественный народ не сломался, он смог показать себя даже на чужбине в годы репрессии, своё трудолюбие, мужество и в нечеловеческих условиях им удалось сохранить всё то, что присуще народу: язык, культуру, а главное – необыкновенную душевность, стремление к добру и красоте. Как сказал мудрец Кязим: «Народ, который хотел жить, убить невозможно».
Вера и любовь балкарского народа к нашей Родине не могли сломать козни
врага. Народ наш честно и добросовестно трудились в местах поселения
в колхозах и совхозах, предприятиях и организациях.
В результате этого многие балкарцы были награждены орденами и медалями
Советского Союза. И тем самым народ наш ещё и ещё раз доказал свою
горячую любовь и безграничную преданность нашей Родине.
Среди балкарцев первым в 1948 году Келеметов Шохайып был удостоен Герой Социалистического Труда.



Стремление и тяга народа вернуться к родным местам, нашей бывшей семье не сколько не уменьшались, а наоборот все время увеличивались. Единственным желанием народа остаётся возвращение на Кавказ. У балкарцев есть народная поговорка: « Тойгъан жерден туугъан жер ахшыды ».
* 12 марта 1956 года первые спецпереселенцы вернулись на родину.
* С мая по декабрь вернулись 4.5 тыс. человек.
* С января 1957 года Президиум Верховного Совета СССР издал Указ
«О преобразовании Кабардинской АССР в Кабардино-Балкарскую АССР».
* С февраля 1957 года началось плановое возвращение балкарцев на родину. Массовое возвращение пришлось на 195701958 годы. Возвратились 9 522 балкарские семьи, или 35 982 человека.
После возвращения из средней Азии и Казахстана балкарцы проливая слезы
радости, прикоснулись своими щеками к родным скалам, пили из родников,
чувствовали запах родной земли, отчего края, удивительную тишину в горах.
Современный этап развития образования, науки и культуры, национального
возрождения свидетельствует о жизнестойкости и духовной крепости
балкарского народа. 13-летняя высылка явилась для него большим тормозом
в развитии этнокультуры. После возвращения балкарцев в свою родину прошло
около 57 лет. За это время произошли большие социально-экономические,
общественно-политические культурные изменения.
В 1958 году вскоре после возвращения балкарского народа выступая на пленуме
Кабардино-Балкарского обкома партии, Х. Хутуев говорил: « Недалёк тот день, когда из числа балкарцев появятся инженеры, врачи, учителя, агрономы и учёные. Для этого есть в республике все условия. А самое главное – жажда, желание и стремление народа наверстать упущенное». Его слова оказались пророческими, за это время выросли национальные кадры, появилось много ученых в различных отраслях
науки. Сегодня всем известно, что среди народов нашей страны балкарский народ
занимает одно из первых мест по количеству ученых на 10 тысяч человек.
В настоящее время среди балкарцев более 65 докторов и свыше 340 кандидатов
наук. Только за последние 10 лет защитили докторские диссертации более
43 человек. 80 человек являются «Мастерами спорта СССР и РФ» Они нам известны. Поимённо перечислить их трудно.
Балкарцы гордятся своими генералами:
Бабаев Султан Кайтмурзаевич – генерал - майор
Беппаев Суфьян Узеирович – генерал - лейтенант
Деппуев Хаким – генерал – майор
Зокаев Валерий Конакбиевич – генерал - майор
Аттоев Борис Мажидович – генерал- лейтенант ФСБ

Герои Советского Союза из числа лиц балкарской национальности:
Байсултанов Алим Юсупович
Уммаев Мухажир Магомедович

Герои Социалистического Труда:
Муллаев Шарафутдин Якубович
Аттоев Салих Харунович
Залиханов Михаил Чоккаевич
Чигирова Шамкъыз Магомедовна
Уммаева Фазика Хусеиновна
Тетуев Шамсудин Жунусович
Жангуразов Ибрагим Даутович
Узденова Мариям

Академики РАН гордость нашей нации:
Энеев Тимур Магомедович
Залиханов Михаил Чоккаевич



Балкарец - заслуженный лётчик испытатель СССР
Чабдаров Ибрагим

Здесь необходимо подчеркнуть, в этих достижениях нашего народа есть большие заслуги Къ. Кулиева, Х. Хутуева, Ч. Уянаева, И. Ульбашева, Х.Кациева, которые долгие годы работали на ответственных, государственных и партийных постах Кабардин-Балкарии. Вокруг них сгруппировались передовые люди той исторической эпохи второй половины ХХ века. Они были эталоном в общественно-политической жизни балкарцев. Они навсегда должны остаться в исторической памяти нашего народа. Хранить и беречь память – это наш национальный и нравственный долг перед потомками.
Достижение нашего народа – это результат взаимопонимания, взаимопомощи и дружбы между народами. После возвращения на родину балкарскому народу оказывали большую конкретную помощь кабардинцы, русские и другие народы нашей республики. Благодаря им, были созданы колхозы, совхозы, велось строительство школ, больниц, детских садов и т.д.
В развитии художественной культуры нашего народа огромную роль сыграл Къайсын Кулиев. Он был возвышающимся колоссом во всех сферах культурной жизни нашего народа. Кулиев расширил геокультурное пространство балкарского народа, выводя его ценности и нравственное, художественные, философские достижения на общемировой уровень. Кулиев был и остаётся интеллектуальной звездой в духовной культуре балкарского народа.
Несколько лет тому назад в Долинске построили уникальный архитектурный мемориал в память о депортации балкарского народа 8 марта 1944 года. В нём собраны ценные, очень редкие исторические архивные и этнографические материалы: книги, статьи, фотографии, старинная домашняя утварь, картины художников, посвящённые теме выселения.



Десятки юношей и девушек направлялись на учёбу в технические и медицинские вузы Москвы, Ленинграда, Орджоникидзе, Ростова и т.д. Но главной кузницей кадров стал КБГУ. Здесь были открыты кафедра и отделение балкарского языка и литературы. В 1962 году состоялся первый выпуск университета: 72 балкарца получили диплом о высшем образовании. Ещё 47 человек окончили другие вузы страны.
Особое внимание было обращено на развитие культуры и искусства балкарцев. В 1957 году при республиканском драмтеатре была восстановлена балкарская труппа с актёрским составом в 21 человек. За успехи в работе актёры Маммеев Ибрагим и Кучмезова Шарифа были удостоены звания «Заслуженные артисты КБАССР».


1963 ж. Малкъар драм театрны биринчи артистлери.

Развивалась музыкальная культура. В 60-е годы появляются первые произведения композиторов Абдина Байчекуева и Михаила Жеттеева, исполняются Омаром Отаравым народные песни.
С 1957 года вновь стала выходить газета на балкарском языке «Коммунизмге жол» («Путь к коммунизму»). Газета «Кабардинская правда» была переименована в «Кабардино-Балкарскую правду». Началось издание альманаха «Шуёхлукъ» («Дружба»). Центральные и местное издательства выпустили произведения основоположника балкарской литературы Кязима Мечиева, а так же писателей и поэтов Къ. Кулиева, С. Шахмурзаева, Б. Гуртуева, К. Отарова, Ж. Залиханова, О. Этезова, М. Шаваевой, М. Геттуева,
С. Макитова и др.
Практически все балкарские сёла были разрушены полностью и в основном пустовали. Более того, общеизвестно, что разрушение балкарских сёл ( от разбора зданий до уничтожения надгробных плит ) осуществлялось по прямому указанию обкома партии и Совнаркома Кабардинской АССР сразу же после депортации балкарцев.
Народу пришлось обустраиваться заново. Начали возрождаться культурные учреждения. В каждом населённом пункте были открыты школы. Строились клубы, библиотеки, действовали киноустановки.
Я хочу рассказать о достижениях моих односельчан после возвращения на родину, в своё село. Новая жизнь села начинается с 1956 года. Люди оперативно восстанавливали свои разрушенные дома, помогая друг другу. Восстановили школу, построенную в 1936 году. Директором школы был Хуламханов Боташ Абдуллаевич. Образовался колхоз «Путь к коммунизму» председателем, которого был Хуламханов Магомед. Село Безенги расположено в живописной местности на левом берегу реки Черек. Это одно из красивейших мест Северного Кавказа. Село, чья история связана с именами легендарного генерал-майора Хакима Деппуева, основоположника балкарской литературы Кязима Мечиева, генерал-лейтенанта Бориса Аттоева, Героя Социалистического Труда Салиха Аттоева, профессором Эльдара Анаева, КМН Рахаева Аслана и другими выходцами из Безенги. По праву гордиться своими именитыми земляками, среди которых учёные и врачи, поэты и писатели, учителя и общественные деятели.
Известный поэт Къайсын Кулиев посвятил целый цикл стихов о Безенги.
Школа наша – учреждение с богатой историей и традициями. В ней трудится сплочённый коллектив учителей. Из стен школы, которой исполнилось 57 лет (1957г.) вышло много известных в республике деятелей науки, культуры, образования. Школа наша носит имя основоположника балкарской литературы К. Мечиева.
В отрасли животноводческого хозяйства – племсовхоз имени С.Х.Аттоева, достигал всегда высоких показателей. Племсовхоз в основном занимался овцеводством и яководством. Постоянно участвовали в разных сельскохозяйственных выставках. Награждались ценными подарками и дипломами. К сожалению сейчас племсовхоз не существует.
Современное Безенги – это добротные дома, школа, Дом культуры, ФАП, магазины и т.д.
Безенгийцы по праву гордятся историей своего села, людьми, которые прославили село. Хаким Деппуев – первый генерал среди балкарцев, выходец из Хуламо Безенгийского ущелья.
Чуть выше, слияние рек Черек и Мижирги, распаложена альпбаза «Безенги».
* Спасателем альпбазы работает Адилбий Ахкубеков. С 2002 года работает в Эльбрусском поисково-спасательном отряде МЧС. В 2007 году покорил действующий вулкан Котопахи ( 5960 ) и поднял в Южноамериканское поднебесье флаги КБР и МЧС России. Адилбий стал лауреатом премии имени Владимира Высоцкого «Своя колея».

* Первая женщина балкарка альпинистка, покорительница горных вершин, «Мастер спорта СССР» - Хуламханова Тамара Сахаевна. Её именем названа звезда. В нашем ущелье назван пик в честь Тамары.

* Аттоев Салих Харунович – Герой Социалистического Труда, чабан колхоза «Путь к коммунизму». О нём издана книга «Чабанский хлеб», сложена песня «Аттоланы Салих».

* Чочаев Салих Кайтмурзаевич – «Заслуженный зоотехник России». Долгое время работал председателем колхоза «Путь к коммунизму» и председателем сельского Совета. Был очень грамотным, эрудированным человеком.

* Аттоев Анатолий Алиевич – «Заслуженный учитель Кабардино-Балкарии». Работал заведующим Советского РАЙоно, директором средней школы села Безенги.

*Аттоев Борис Мажидович – генерал – лейтенант ФСБ. Председатель КГБ Южной Осетии. До этого работал начальником управления ФСБ России по КБР. Работал старшим сотрудником центрального аппарата ФСБ в Москве. Участник войны в Афганистане.

* Анаев Эльдар Хусеевич – профессор доктор медицинских наук. Анаев принял участие в первой в России успешной операции по пересадке лёгких. Работает и живёт в Москве.

* Ахкубекова Неля Кайтмурзаевна – эндокринолог профессор доктор медицинских наук. В данное время работает в городе Пятигорске.

* Алим Теппеев – всеми любимый певец эстрады.

Все мои односельчане являются ярким примером для подрастающего поколения.
Свою работу хочу закончить словами незабвенного Къайсына Кулиева: «Такой беды, какую мы познали, ни близким, не желаю, ни чужим». И прошу у Аллаха «Да не исчезнет род – да будет жив народ!».

если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
мираж 06.03.2014 20:37:57
Сообщений: 2303
Эгериу
Работу выполнил ученик 7-го класса МКОУ СОШ с.п.Безенги Хуламханов Амир
Руководитель: Боттаева Любовь Якубовна

«Кёчгюнчюлюкню ачы гыржынын ашагъан» Аттоланы Абдулланы жашы Солтан-Хамит 1927 жылда Эски Бызынгыда туугъанды Кёчюрюлген жери-Киргиз ССР, Григорьевка эл. Бусагъатда анга 87 жыл болады, Бызынгыда жашайды.



Кёчгюнчюлюкню ачы гыржынын ашагъан.

Биз бир къауум жаш бла тиширыула бла Нальчикге базаргъа барыргъа деп, эшеклени да алып чыгъабыз. (манга ол заманда 16 -17 жыл бола эди) Нальчикге жол узакъ эди, аны себепли эртте чыгъып атланабыз. Анам гитче сабийден бла юй жумушладан бошамаучу эди да, базар жумушланы мен жалчытыучу эдим. Атабыз а колхоз тууарла бла Холам-Бызынгы районну малчылары Хумалан жанында тура эдиле да, ол да анда эди. Биз да базаргъа бара, Кябахан къая деп жер барды, алайгъа жетгенлей, Холамханланы Сахай бла Ахкёбекланы Машу аллыбызгъа чыкъдыла (ала Жангы Бызынгыда жашай эдиле. Эски Бызынгыгъа 1936 жылда ырхы келгенден сора къуралгъан эди Жангы Бызынгы). Контор а Эски Бызынгыда эди. «Къайтыгъыз артха, аскер келеди»,- дедиле. Артха къайтабыз, танг атаргъа юлеге жетебиз. Жолгъа тебиресек, танг къарангысы бла чыгъыучу эдик. Жолда бара , танг Ёзенде не да Агъач башында атарча. Ол кюн окъуна бизни жол ишлерге деп чыгъарадыла. Ишлерге уллу, гитче,тиширыу, эр киши демей чыгъабыз. Ингир къарангыгъа дери ишлейбиз.Кече алайда къалыргъа тюшеди. Тиширыула дорбун ичинде жатадыла. Къалгъанла уа Къара суу тийресинде от этип, аны тёгерегинде турабыз. Эрттенлик болады. Чочайланы Гысты, мен, энтта экеу болуп, ётюп баргъан машиналаны артындан чабып минип, элге дери келебиз. Солдатланы, биз жол ишлерге бара туруп, Усхур элде кёрген эдик, алай Бызынгыда уа жокъ эдиле. Аланы кинолары бар эди, мен анга да къарап, юйге барама. Экинчи кюн да биягъы уллу, гитче да жол ишлерге тебиредик. Ишден солугъан кезиуде ашаргъа колхоз бир къой, худур кибик этерге уа арпа ун берген эди. Будай ун, нартюх ун а къайда ол заманда, алыкъа ач кирип тургъанда. Аланы да алып, эки арба да алып барабыз. Ол алтынчы март болур эди.
Жолну ишлерге, тюбюнден оруслула да келип, жолну сууну боюну бла элтебиз, къаялагъа кирмей. Жуболадан Гулдой деп бир киши бар эди, аны бла мени уа отунла да этигиз да, арбалагъа Къара суда (шёндю алайда межгит ишленнгенди) от этип туругъуз дедиле. Отун этебиз да, алайгъа келебиз. От этип тургъанлай, жол ишлеген адмла да келедиле. Черекден ётерге уа кёпюр болмаучу эди. Ким чабырларын тешип, ким олтуруп, от тёгерегинде тургъанлай, тюбюнден бир машина келгенин кёрдюк. Битеу чабышабыз да минебиз. Арбаланы къатында тёртеу къалады: Холаланы Сахбий, Чочайланы Къайтмырза, Ботталаны Мажит сора Лёка.
Огъары таргъа кирген жерде, солдатла уллу от этип, алайда бир сириу къой да бар. Алайда машинаны тыядыла да бизни тюшюредиле. Кеслери уа Холамгъа барлыкъча айтадыла. Бу къойланы Усхургъа сюрлюксюз деп да бир айтдыла, аны да къоядыла да къойланы санап-санап жибередиле. Андан ары жаяулай юйге кече белинде кючден келебиз.
Экинчи кюн а бир элден бир элге баргъанны тыйып къоядыла. Ол мартны жетинчи кюню эди. Бир кишини ары-бери жибермейдиле, 7 мартда элни бирси жанында, Чегетде, бичен алыргъа эшекле да алып, анамы эгечлери да, мен да бичен алыргъа ётебиз. Алайдан бери, эл жанына къарагъан заманда уа, машиналаны артлары Акъ къалада, аллары уа Кябахан къая къатында эдиле. Алайда жол оюлуп эди, жолну тюп жанына хуна къалап, солдатла элден адамгъа да айтмай, кеслери ишлеген эдиле. Ол шёндю да алайлай турады. Биз артха къайтабыз. Биченми эди къайгъы?
Машинала бла солдатланы келиулеринден адамла сезген эдиле, халкъны кёчюрлюклерин.
Жетинчи мартны кечеси. Жукълагъан а ким этерик эди, атамы эгечи юсге кийген бла колгъа алгъандан сора хазна зат къоярыкъ тюйюлдюле деп билдирген эди. Мени кийиндиреди, топ кибик этеди, къымылдаргъа да онгум жокъ эди.
Юйде багъып тургъан бир ирик бар эди. Атамы къарындашы, Мухажир урушдан келсе иш сояргъа деп. (Мухажир Киев ючюн сермешде белгисиз думп болгъанды деп къагъыт келген эди. Артда архивде излей кетгенде, Одессада госпитальда ёлгенди деп билген эдик). Ол ирикни сой дейдиле да, сояма, биринчи къой сойгъаным ол эди. Ирикни тиширыула туурайдыла да отха салып, къатыш жау этип жыядыла.
Кёп да турмагъанлай кече, ариу аязып, ай жарыкъ болады тёгерек. Бу кезиуде, кече юйюбюзню къаты бла эки солдат ётюп бара эдиле. Энди была жукълагъан да этмей къайры бара болурла деп, Аттоланы Хасымны юйю бизни юйюбюзню башында эди. Мен алайгъа барама. Барсам бир офыицер, бир солдат кёреме. Солдатны ушкогу, офицерни уа кероху бар эди, кеси да чюйютлю. Хасымны уа (Хасым урушдан инвалид болуп келген эди, акъсап, ёлгюнчю къолундан таякъчыгъы кетмей жюрюгенди) жаз от этген жерлеринде, баш отоуларыны кирити ачылып эсе да, солдатла уруп ачхан эселе да, мен да алайда эдим, чюйютлю киреди ичине , ол офицер стол юсюнден сагъатны да, эки-юч затны да алып, хуржунуна салгъанын айтхан эди Хасым, Хасым да алайгъа чыкъгъанлай, Никимов деп оруслу болуучу эди, Бызынгыда полномоченный болуп туруучу эди. Къайсы къуллукъчу болса да аланы юйюнде къалыучу эди, Хасым а эл советде ишлеучю эди. Никимов Хасымны къонакъбайы эди. Алай бла чюйютлю офицер урлагъан затланы оруслу Никимов артха къайтартады.
Эрттенликде кёчюрюу харар жетди. Бизге келдиле. Болгъанны къармайдыла, къама ушкок излейдиле. «Бичагъынг бармыды?»- дейди. Мен а атамы къыны бла бичагъын белимее такъгъан эдим да, тешип береме. Къой сойдурургъа сюеди манга. Мен а бичакъ болмагъанны билдиреме. Бичагхымы артха береди. Къой да соябыз, эшекле бла хапчуклени машинала тохтагъан жерге элтеме. Юч юйню жол хапчюгю мени боюнумда эди. Къадалып, къолумдан келгенича элтир жерге элтеме. Атам а Хумаланда колхоз тууарла бла къалып эди. Ол ажашып, артдан Бызынгыдан онюч эр киши, Павлодар областьха, Лазовский районнга тюшген эдиле. (Къошда, анда-мында къалгъан эр кишилени киши сакъламай, сурамай эди). Атам излеп бизни артда кеч келген эди. Адамланы хапчюклери бла машиналагъа жюклейдиле. Бизге уа машина болмай къалады. Къуру бизни жуукъла да тюйюл эдик, дагъыда эки-юч юйюр бар эди. Сакълап тура кетебиз, кюн да тиеди. Теппеланы Алийни патефону бар эди, аны да согъадыла солдатла. Аптюеги бар эди, андан да дарманла аладыла. Жюкленип кетген адамладан къалгъан хапчюкледен аякъ басар жер жокъ эди. Солдатла адамланы сыйындыралмай, хапчюклени алыргъа къоймай, аланы машинадан энишге ата эдиле. Бизге да къайдан эсе да бир машина жибередиле. Анга минип тебирейбиз. Машинада ненча адам бар эди десегиз а, эки солдат бла бирге жыйырма бла он адам. Мирзеу аш алыгъыз дей эдиле солдатла, алай аны къуяргъа машок зат тапмай эдиле адамла. Ол заманда жаланда къапчыкъ кибикчикле болмаса, машок деген зат жокъ эди.
Шыкъыдан адамла аркъалары бла машинагъа минерик жерге дери тюшюрген хапчюклери да, алайда тёгюлюп къалып эди. Битеу алайлары кёчгюнчюледен къалгъан хапчюк эди. Машинада жюк кёп болса, солдатла хапчюклени жерге атып къоя эдиле.
Келтиредиле да бизни Нальчикни станциясына, мал ташыучу вагонлагъа миндиредиле. Жолда баргъан кезиуде кеп адам ёледи. Ачдан да, тюрлю аурууладан да. Мени анамы къолунда терт сабий бар эди, гитче эгечибиз Сакийге жаланда юч ай бола эди. Бизни аллыбызда баргъанла Усхурда, Жаболада, Бызынгыда жашагъанла Фрунзе областьха Покровка элге тюшген эдиле. Бызынгыда жашагъан, Къайтмырза, Усхурчула бла юйюрюнден ажашып ары тюшерик эди. Аланы Ийсли сууну бери жанында машиналарыны чархы атылады да, башха чарх келтирип ишлей тургъунчу битеу кетедиле. Ала уа сора Алма-атагъа тюшедиле.
Биз а барыбыз да Фрунзеден ётгенлей, Быстровка деген жерде тюшебиз. Рыбачий кёлню бирси жанына бизни пароход бла жибередиле. Ол бек уллу кёл эди. Аны узунлугъу 100 километр, кенглиги уа 60 километр эди. Бизни Григорьеавка пристаньда мирзеу къуйуучу складлагъа кече белинде тюшюредиле. Анда эрттенликге дери турабыз. Эрттенликде уа комендант келип, бир колхозгъа жыйырма юй керекди деди. Биз бир къауум юйюр чыгъабыз. Баргъан жерибиз къыргъыз эл эди. Бек иги жер, битимли жер. Анда битмеген зат жокъ эди. Къалгъанланы да чачадыла, эллени уллулукъларына , гитчеликлерине кёре, адамланы бёлюп. Атам юйде жокъ. Бизни жыл чакълыдан сора табып, алай келген эди юйге. Эгечиме-сегиз жыл, къарыедашыма юч, гитче эгешчигиме уа юч айчыкъ бола эди биз кёчюп келгенде. Юйде ишге жараулу мен эдим. Анамы къагъанакъ сабийден ишлер онгу жокъ эди. Мен ишлерге керек эдим да, ишге барама. Къыргъыз элде бир къыргъызлыны юйюнде тура эдик. Юйню иеси уа малла бла тауда тура эди. Урлукъгъа деп арпа берген эдиле. Бахчаны сюрюп, арпа себеме. Анам да базардан урлукъгъа деп картошчукъла алып келеди, аны да салабыз. Бек кёп хыяр да салабыз. Андан сора тары да себебиз.
Кюз артында мирзеу оргъан заманда, къыргъызлыла мирзеулерин уру къазып, ары къуюучу эдиле. Мен а уругъа къалай эсе да къуялмайма. Сагъыш этеме да чыбыкъладан кюф ишлерге тохташама. Тёгерекде чырпы кёп эди. Эки уллу кюф ишлейме да, тёгереклерин тууар кир бла сюртеме. Чичхан да кирмей, мирзеу бек ариу тура эди. Картош да бек иги битген эди. Аш бла бир кесекге къыйналгъан эсек да, энди кесибиз кюрешип, хар зат ёсдюрюп, жан кечиндире башладыкъ. Сют , айран дегенинг а , къуяр жер болса бек кёп эм эркин эди. Жашагъан жерибизде эки колхозгъа да бир эл эди.
Андан бир кесекден Григорьевкагъа кёчдюк. Анда иш кёп эди, къыйын эди. Оруслула байрам кюн болса, ишге бармай эдиле. Таулулагъа бар деселе, угъай демей эдиле. Жаз башында къой къыркъа эдик, ол бошалса полялада суу сугъара эдик, андан сора да агъач къырыу башлана эди. Агъачны къыргъандан сора аны машинагъа жюклер жерге ташыучу эдик. Алай этип, къыйналсакъ да ишлемей амал жокъ эди. Битим Къазахстан жанында иги тюйюл эди. Анда адамларыбыз ач да, сууукъ да болгъандыла. Аш къайда да эркин тюйюл эди, алай къармашып, жан кечендирирге кюреше эдик. 1948 жылгъа дери аш аллай бир эркин болмагъанды. Къыргъыз элде жанг жетип тебиресе, гыржынынг, лапшанг, бозанг – ач этмеучю эдиле. Сен муну ашадын гдеп тёлеген, къол салгъан адет, списка дегенча затла жокъ эдиле. Орус колхозлада уа къуру худур этип, ишчилеге берилсе да, бишсе байракъ кётюрюучю эдиле. Байракъны къачан кётюредиле деп, халкъ ач болуп сакълаучу эди.
Ма алай болгъанды бизни жашауубуз кёчгюнчюлюкде. Бизни тёлю бир игилик да кёрмегенди. 1957-1958-чи жыллада таулу халкъыбыз ата журтуна къайтады. Мында жангы журтла ишлеп, жангы жашау башладыкъ. Миллет энди быллай къыйынлыкъ сынамасын! Хар адамгъа Аллах ариу жашау, уллу насып, узакъ ёмюр берсин!

если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
мираж 06.03.2014 20:38:56
Сообщений: 2303
«Бызынгыда жашагъан Рахайланы Арыуну кёчгюнчюлюкню юсюнден эсгериулери»

Работу выполнила ученица 8-го класса МКОУ СОШ с.п.Безенги Хуламханова Зульфия
Руководитель:Боттаева Любовь Якубовна

Рахайланы Арыу Ахматны къызы
1932 жылда Холам-Бызынгы ауузунда
Бызынгы элде туугъанды
Кёчюрюлген жери-Киргиз ССР, Фрунзе шахар



1944 жылны март айы. Малкъар халкъны тарихинде бушуу кюн, къара кюн болгъанлай къаллыкъды. Ол кюн Кавказны орта мисиринде жашагъан аз санлы таулу халкъ, ёмюрледе жашап келген жерлеринден кёчюрюледиле. Кёчгюнчюлюк азабын сынагъан таулу адам ол къыйынлыкъланы сагъыныргъа сюймеселе да, жюреклеринден а кетералмайдыла. Малкъар халкъ зор бла туугъан жеринден къысталгъанлы, быйыл 70 жыл болады. Кёчгюнчюлюк салгъан жарала ашланнганлай турадыла. Ол халкъны эсинден кетмейди, тёлюден тёлюге ёте барады.
«Кёчгюнчюлюкню ачы хапарын эшитмеген адам болмаз,- деп башлайды эсгериулерин мени аммам,- Манга ол заманда 12 жыл бола эди. Ол кюн этилген зорлукъну, къыйынлыкъны жилямай сагъыналмайма. Бир зат да билмей тургъанлай, хоншубуз чабып келип, бизни кёчюрген этгенлерин айтады.Адамла апчып, къычырыкъ, жиляу этедиле. Хар ким кеси къайгъылы болуп, киши кишини кёрмей эди, эшитмей эди. Ахчачыгъыбызны, бек кереклибизни алыргъа кюрешдик. Анабыз апчымай, жыялгъанчыгъын, алалгъанчыгъын алгъан эди. Кёп да мычымай, бизни жыйышдырып, машиналагъа жюкледиле. Атабыз а урушда эди. Биз а тёрт эгеч болуучу эдик. Анабыз аталыкъ, аналыкъ да эте, вагонлагъа минип белгисиз жолгъа тебирейбиз. Жолда вагонлада кёп адам ёле эди. Кими сууукъдан, кими ачдан. Поезд эки ыйыкъдан аслам баргъан эди жолда. Ол заманны ичинде ач болмай къалай къаллыкъ эдинг. Алай бла Фрунзе шахаргъа жетебиз. Баргъан ингирибизде окъуна, анамы анасы ёледи.
Бизни орус юйлеге къуядыла. Насыпха, биз бир иги оруслулагъа тюшебиз. Не тапханын чыгъарып, столгъа салады, бир отоу да береди бизге. Юйден алалгъан жылы затларыбызны тюбюбюзге салып, жерде жатдыкъ. Ачдан жан кечиндирирге керек эди, орулгъан будай башланы къармап, анда къалгъан бюртюклени жыйып, аланы биширип, аны худурун ичип, биринчи заман аны бла кечинип турдукъ. Бизни насыбыбызгъа, анабыз быстыр тигиучю машинасын алгъан эди. Аны бла быстыр чарыкъла тигип, аны бла да ач болмадыкъ. Къоншуларыбыз бек къыйналып жашагъанларын кёрюп, анабыз алагъа хар кюнден бир стакан будай жибериучю эди. Худур этип ичерча. Оруслула картошну кеслерине азыкъ этерге артсала, картош къабукъланы биширип ашагъанланы да кёп кёргенме. Ачдан быдырлары кёбюп, сары суу жыйылып да кёпле ёлгендиле. Ол зорлукъну кётюралмай, жюреклери жарылып ёленлени да саны жокъ эди.
Анам бир къауум замандан колхозгъа ишлерге чыгъады. Мен а юч гитче эгечиме къарап, школгъа барыр онгум болмайды. Алай бла юч класс билимим бла къалып къалама. Ортанчы эгечиме да ауруу тийип ёледи. Анамы къарындашындан туугъан жашчыкъ да алай ауруп, бир ыйыкъдан ёледи. Биринчи жыл кёп тюрлю ауруудан, ачдан. сууукъдан кёп адамыбыз ёледи. Эки-юч жылдан ахчачыкъ жыйып, юйчюк алабыз, аны бахча этерча жерчиги да бар эди. Мен да анама болушлукъгъа, колхозгъа ишге жюрюп башлайма. Эки эгечим а школгъа жюрюйдюле. Бахчада да хар зат салып ёсдюрюрге кюрешдик. Алай бла ачдан бек къыйналмай башладыкъ. Жылла да оза, биз да эслиле болдукъ. Анабыз къуру да кёллендиргенлей туруучу эди бизни. Атагъыз да урушдан келир, туугъан жерибизге да къайтырбыз Аллах айтса деп. Алай атабыз урушдан къайтмады. Ол белгисиз думп болгъан эди.
Мени да эрге берген эдиле. Жангыдан жангы юй къураргъа кюрешдик. Эрттенликде эртте чюгюндюрге барып, ингир къарангыда къайтыучу эдик. Кюн асыры къыздыргъандан, жыйрыкъларыбызны сырты эки-юч кюнден жыртылып къалыучу эди. Менга Урунууну ветераны деген атны берирге деп, къагъытла къурай тургъанлай, бизни туугъан жерибизге кёчюрген хапар келди. Бир артыбызгъа, аллыбызгъа кърамай, жолгъа тебиредик. Эки-юч ай турсам, Урунууну ветераны боллукъ эдим. Алай мен ата журтума къайтыуну сайладым. Журтубузгъа келгенде да, жангыдан юй ишледик, юйлю- кюнлю болдукъ.
Биз кёрген къыйынлыкъланы Аллах жерде айланнган къуртха да бермесин. Шёндюгю жашау игиди. Окъугъуз, ашагъыз, ишлегиз. Жашауда сизге чырмау боллукъ хазна зат жокъду. Насыплы тёлю болугъуз!»- деп бошады хапарын мени аммам.
Бусагъатда аммама 80 жылдан артыгъыракъ болады. Мен аны не бла да кёлюне жетерге кюрешиучюме. Бизни тёлю насыплылабыз, тамата тёлю кёрген къыйынлыкъланы кёрмегенибиз ючюн. Алай аланы быллай хапарларына тынгыласанг а, биз да жарсыйбыз, сагъышлы болабыз.

если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
мираж 06.03.2014 20:39:54
Сообщений: 2303
«Публицистическая работа – эссе из уст очевидцев»

Работу выполнила ученица 10-го класса МКОУ СОШ с.п. Безенги Боттаева Асият
учитель: Чочаева Нажабат Хизировна

Зорлукъ, зарауатлыкъ да сынагъанла

( Малкъар халкъ кёчюрюлгенли 70 жыллыгъына аталады )

Сенсиз насып болмаз бир инсаннга,
Къор болайым, туугъан жерим мен санга!
Къулийланы Къайсын

Хар адамныча, мени да туугъан жерим барды. Мен Холам – Бызынгы ауузунда бек ариу, бек бийик тау элде жашайма. Элим – Бызынгыды. Бызынгы Беш Тау элден бириди. Эл Бызынгы Черекни сол жагъасында орналгъанды. Элибизни адамлары ариу къылыкълыладыла, жюреклери, ниетлери тазадыла. Аланы тауларыбызны акъ къарлары эм тау хауаны тазалыгъы бла тенглешдирирге боллукъду. Узакъ тау элде адетни, тёрени, низамны да сакъларгъа бек сакъдыла. Мени сабийлигим быллай аламат жерде эм быллай ырахат заманда ётгенине Аллахха шукур дейме.
Мен зорлукъ сынагъан таулу халкъымы эм аппамы сюргюнде сынагъан къыйынлакъларыны юсюнден жазаргъа сюеме.
1944-чю жылны март айыны 8-чи кюню. Малкъар халкъны тарихинде бек бушуулу кюн, къара кюн болгъанлай ёмюрлеге къаллыкъды. Ол кюн Кавказны орта мисиринде жашагъан аз санлы таулу халкъ, белгилисича, Орта Азияны бла Къазахстанны бек къолайсыз, бек онгсуз, къытлыкъ къысхан жерлерине кёчюрюлген эди. Зор бла, уллу сакълыкъ бла, аскер кюч бла чыгъаргъан эдиле аны жолгъа. Уллу, гитче эсенг да, малкъар миллетден эсенг, кёчмей, кетмей амалынг жокъ эди. Ары дери къыралгъа не кёп къыйын салгъан эсенг да, не айтылгъан адам болгъан эсенг да, сени тюзлюгюнг, къыйынынг, Ата журтха кертичилигинг алынмай эдиле тергеуге. Инсан урушда къан тёкгенлеге, коллективизацияны заманында, жанларын- къанларын аямай, жигитлик этгенлеге, Уллу Ата журт урушдан жаралы болуп къайтханлагъа да жокъ эди кечгинлик, жокъ эди ыспас – бюсюреу.Унутулгъан эдиле бары да. Быланы барысыны да жоллары бир эди – Сибирь. Ёле тургъанланы да къоймай эдиле тёшеклеринде, ёлгенлени асыраргъа да бермей эдиле заман. 20 – 30 минутну ичинде кеслерин жолгъа хазырлап, аллыкъларын алып, ёмюрден- ахыргъа артха къайтмазгъа деп эди. Кёчгюнчюле уа ким эдиле – сабийле, тиширыула, къартла. 14 эшелон бла отуз жети минг жети жюз онюч малкъарлы кёчюрюлгенди.Малкъар халкъ жолда баргъан 18 кюнню ичинде 562 адам ёлгенди, тюзю уа ала жоюлгъандыла, зорлукъ, хорлукъ, зарауатлыкъ жойгъанла.
Гитче санлы халкъны бир жерде къоймай, чачханына бу зат шагъатлыкъ этеди.
Фрунзе областьха – 5.446 адам, Иссык – Кульгъа 2.702 адам, Алма – Атагъа-5.541 адам, Сеимпалатинскеге 2.742 адам, Южно- Казахстанск тийресине 5.278 адам, Омск жанына -5.521 адам, Акмолинскеге -5.219 адам, Жалал-Абадха-2.650 адам, Павлодаргъа -2.614 адам.

Кёчгюнчюлюк! Бу сёзню тауушуна окъуна къулакъ салып бир тынгылачыгъыз. Ачы жилягъан сабийни, ананы жилямукъ тамычылары вагонланы къангаларына тийген таууш эшитиледи анда.
Нек? Нек болгъанды алай, нек къойгъандыла аллай артыкълыкъ этерге миллетге? Хар заманда да мени эм саулай таулу халкъны бу соруу тынгысыз этеди. Гитче, кишиге артыкълыкъ, чабыууллукъ этмеген, жарлы халкъны ёлюмге жиберир ючюн ол не хата этген болур эди? Бир да билмейме. Огъесе бизни малкъарлы эр кишиле, ёлюмден къоркъуп, душманны жанынамы ётген эдиле? Аллай затны мен бирда эшитмегенме. Неда тиширыуларыбыз душманнга болушлукъ этипми тургъандыла? Угъай! Да сора аланы араларында урушну жигитлери бла юлгю кёргюзтгенле къайдан чыкъгъандыла? Жаланда соруула, жууапла табылмайдыла.
Сегиз – деген тарихни мен бугъоугъа ушатама. Бир – бирине гам жабышып тургъан эки тогъайы бла да – малкъар халкъгъа салыннган бугъоугъа. Кишеннге да ушайды ол, темир кишеннге. Бир хатасыз халкъгъа, узакъ ёмюрледен бери ол сынай келген, ол кётюре келген къыйынлыкъла азча, бугъоу салгъан, кишен салгъан малгъунла.
Нечик сур эди, нечик кюйсюз эди къыралны ол заманда бизге къарамы! Сау халкъны къара чёпге салып, адамла санындан чыгъарып, бардан жокъ этип къойгъан эди, аны мурдарлыкъгъа ушагъан политикасы. 85 жыллыкъ Кязим хажи халкъны бек къыйын кюн туугъан жеринден кёчюрюлгенин кёреди. Кёпню кёрген, кёпню сынагъан Кязим былай айтады:

Тамата оноуну бичди -
Миллетге кёчерге тюшдю,
Терси, тюзю айырылмай,
Бу не аламат ишди?!

Мени аппам да, Ботталаны Хайбар Зуханы жашы, ( Зуха Кязимни «Сары къошда» деген поэмасында эсгериледи ) кёчгюнчюлюкню кеси кёзю бла кёрген, аны ачы гыржынын ашагъанладан бириди. Не жашырлыгъы барды, кёчгюнчюлюкню кюйсюзлюгюн кеслири башлары бла сынагъанла аны эсгерирге, аны юсюнден хапар айтыргъа алай бек сюймейдиле. Сау бола келген жараланы ашландырыргъа ким сюер? Аппам да аллайладанды. Бу ай жарыкъ да, жылы да болгъанлыкъгъа, бизни аппа мудахды, къыйын эсгериулени кёз аллына келтиреди. Адам сыфатлы жаныуарланы кюйсюзлюклери аппамы эсинден, жюрегинден кетмейдиле. Анга сотур болмаз жарала салгъандыла. Аппам кёчгюнчюлюкню сабий жылларында сынагъанды. Ол ач да, жаланнгач да болгъанды. Алай аппабыз къыйынлыкъ кёрген эсе да, Аллахха шукур, бюгюн ол биргебизгеди. Аппаны сюргюнде тургъан кезиуюню юсюнден эскериулери кёп тюрлюдюле.
«Бизге солдатла кёчген этесиз, жыйышыгъыз. Узакъ, къыйын жолгъа чыгъасыз 20-30 минут бериледи дегенни айтдыла. Аш-азыкъ, кийим алгъандан башха зат киши алалмай эди хазна. Артыкъ хапчюк алгъанны хапчюгюн машинадан солдатла энишге атып къоя эдиле. Ёмюрледен бери жыя келген ырысхыдан, малдан, журтдан къуру къалгъан эдик. Биргелерине кебинликлерин алгъанла да бар эдиле.Халкъ, жиляу-сыйыт этип, не этерлерин билмей, апчып, машиналагъа мине эдик. Къычырыкъдан, хахайдан, къозу бла къой айыргъанлай, болгъан эди тёгерек. Бу сурат мени жюрегиме биз чанчылгъанлай къалгъанды. Баулада малла ёкюре, итле уа биз миннген машиналаны ызларындан кёпге дери чабып келген эдиле. Бизни малла, жюкле ташыучу вагонлагъа жюклей эдиле. Бир юйюрню адамларын, башха-башха вагонлагъа миндирип, аланы бир бирден айырып да кёп къойгъандыла. Вагонланы ичлери кир, сууукъ эди. Жолгъа алгъан азыгъыбыз, кёп къалмай, бошала кетген эди. Адамла, ач болуп, къарынлары кёбюп, ёле башлагъан эдиле. Бир бирле уа жолну кётюрмей да къыйнала эдиле. Саула ахлуларыны жиляуларын жолда-къолда эте баргъандыла, поезд бир аз кесекчикге тохтагъан жерледе ашыкъ-бушукъ асыраргъа кюрешгендиле ёлюклени. Бир бирде уа, поезд къызыу бара тургъанлай, вагонланы эшиклерин сакълагъан солдатла ёлюклени тышына ата болгъандыла. Ёлюклерин тышына атдырмаз ючюн, адамла ёлген болса, солдатладан букъдуруп, юслерине хылы-мылы затла атып букъдура эдиле. Артда поезд тохтагъан жерде тюшюп, терк окъуна къабыр кибик къазып, асырай эдиле. Кёчюрюлюп баргъанда, биз биле эдик ёлюмге баргъаныбызны. Волга сууну юсю бла баргъан жангы ишленнген кёпюрню сынагъанларын да сезген эдиле адамларыбыз. Алай, насыпха, ала умут этгенча болмагъанды.
Бизни Къыргъызстаннга келтирип тёкген эдиле. Жашаргъа мал орунланы, бир тюрлю баракланы берген эдиле. Ала кирли эм сууукъ эдиле. Бир тюрлю бир зат этерге онг жокъ эди. Кёчюрюлген малкъарлыланы, бирси кёчгюнчюленича, ары-бери чачып, миллетни жокъ этерге айланнгандыла. Ууакъ-ууакъ къауумлагъа юлешип, бир бирден узакъгъа элтип атхандыла. Халкъны былай чачыуну сылтауу аз тюйюл эди. Баш сылтауу уа кёчгюнчю халкъны аякъларын мараргъа деп, НКВД бек кёп комендатура къурагъан эдиле. Комендатураны жорукълары бек къыйын болгъандыла. Ол жорукъгъа кёре, кёчгюнчюле кеси элинден тышына чыгъаргъа, сёз ючюн, тирменнге, базаргъа, дууагъа, ауругъан ахлугъа барыргъа окъуна эркинлигибиз болмагъанды. Гыржынны бизге карточкала бла бере эдиле. Ол гыржын къабынла бла жашау этерге онг жокъ эди. Биргебизге келтирген кюмюш тюймелени, бел бауланы сатып, кесибизни ачдан жаныбызны сакъларгъа кюрешгенбиз. Къыргъызстанда битим иги эди, андан болур эди бираз монглукъ бар эди. Жан кечиндирирге онг ышыкъ эди.
Сюргюнде тургъан жыллада саулай бир тёлю къырылгъанды. Сабийле бютюнда кёп ёле эдиле. Ала ачдан къарынлары, аякълары кёбюп ёлюп бара эдиле. Уллула да ол жаны бла ауруу табып ёле эдиле. Ауругъаннга къаратыр онг жокъ эди, нек десенг, таулу халкъны атын аман бла чыгъарып, ала бандитледиле, адам ёлтюрюучюледиле деп, бизни бир киши да тергеуге алмай эди. Ол угъай эсенг, къыргъызлыла ал кезиуде бизден адам кёрселе, къоркъуп, юйлерине къачып кире эдиле.
Таулу халкъ, къачан да ишлерге юйреннгенле, ишлеп, жашап кесибизни кёргюзтгенден сора, къыргъызлыла бизге бек иги бола эдиле. Аш бла, суу бла да къарап тебиреген эдиле. Кёчгюнчюле кёбюсюнде бахча, сабан ишле бла кюрешгендиле, мал кютгендиле. Заводлада, фабрикалада, шахталада да ишлегендиле. Бир къауум адамыбыз тюрлю-тюрлю усталыкълагъа юйренип, тюзелип.мекям салыу, юй ишлеу, хуна къалау жаны бла да алларына кишини ётдюрмегендиле. Къазахстаннга тюшгенле уа сабийлей окъуна шахтада ишлерге тюшгенди . Анда ажымлы ёлгенле да кёп болгъандыла. Сюргюн жыллада ишлеп, кеслерини атларын айтдыргъан кёп таулу жашларыбыз уллу саугъалагъа тийишли болгъандыла.»


Мени аппам – Ботталаны Хайбар

Бизни аппабыз сюргюнде ишлеп башлагъанда, анга 14 жыл бола эди. Ол бузоучу болуп, «Чкалов» атлы колхозда ишлегенди.Артда арбачы, ташчы болуп да ишлегенди. Тылда иги ишлегени ючюн, аппа орден бла саугъаланнганды. Аны сураты Доска Почётада тагъылып тургъанды. Ата журтларына къайтхандан сора, ол ишлемей бир кюн да турмагъанды. Арт жыллада, пенсиягъа чыкъгъынчы, ол колхозда къойчу болуп тургъанды.
Тюзлюк терсликни хорлагъанды. Онюч жыл киши жеринде термилип тургъан малкъар халкъ, туугъан жерине, ташына къайтханды. Онюч жылны суууп тургъан от жагъала, жангыдан тиргизилгендиле, жашау ызына келгенди. 1957 жыл малкъар халкъны жашауунда бек къууанчлы жыл эди. Ата журтларына термилип тургъан халкъгъа аны кёрюрге эркинлик берилгени, къаллай уллу насып эди таулугъа! Ол насыпха юлюшлю эди мени
аппам да.


Кавказгъа – биринчи эшелон! 1957ж.



Кавказгъа къайтыу.
Мен кесими насыплыгъа санайма, ол къыйынлыкъланы кёрмегеним ючюн. Алай, мени халкъымы кёрген къыйынлыкъларыны юсюнден эшитсем, жюрегим бек къыйналады.



Ата журтда биринчи къурманлыкъ.
Халкъ халкълай къаллыгъына, тюзлюк хорларыгъына, таулу журтуна къайтырыгъына ийнаннганлай тургъанды муратына, тилегине жетгенди. Ата журтларына къайтхандан сора, жигит, ишчи таулу халкъым оюлгъан юйлерин ишлейди, бир бирге болушуп, изеуле жыйып, юйлерин терк битдиредиле, школла, башха тюрлю мекямла ишлейдиле. Жашау ызына къайтып, ариу жашайды халкъым.



Тау элге – Бызынгыгъа жол ишлеу.



Бызынгы 1957ж. Ата журтха кёчюп келген кюнле.

Таулу халкъ сау къадарда, кёчгюнчюлюкню къыйынлыгъы унутуллукъ тюйюлдю. Тюненесин унутхан тамбласыны сагъышын этмез. Кёчгюнчюлюк тауусулмазлыкъ китапды, аны халкъ кеси жазады.
1994 жылда Республикабызны ол замандагъы Президенти В. Коковну Указы бла 28-чи мартны малкъар халкъны къыраллыгъын къайтарыуну Кюнюне санаргъа, бизни республикада жашагъан халкъланы барысына да байрам кюн этерге деп тохташдырылгъанды.
Быйыл март айда таулу халкъны Ата журтларындан кёчюргенли 70 жыл болады. Бизге, жаш тёлюге, халкъыбыз сынагъан къыйынлыкъланы жаланда эшитип къояргъа тюшгенди. Биз жаланда аны бла насыплыбыз.
Мени миллетим энди быллай къыйынлыкъ бир заманда да сынамасын!
Чагъа, тамырлана, жайыла барсын миллетим, Малкъарым!
Битеу малкъар халкъны эм бу конкурсну къурагъанланы миллет байрамыбыз бла алгъышлайма! Барыгъызгъа да Аллахдан саулукъ, насып тилейме:

Ёмюрюгюз узакъ болсун,
Юйюгюз къууанчдан толсун,
Бетигизден кюлкю кетмесин,
Къыйынлыкъ сизге жетмесин!

если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
мираж 06.03.2014 20:41:14
Сообщений: 2303
Номинация: «Достижения моего народа после возвращения на родину.»
Работу выполнила ученица 10-го класса МКОУ СОШ с.п. Безенги Казиева Аида
руководитель: Чочаева Нажабат Хизировна


Отларыгъыз кёп ёчюлдю,
Боран, ырхы да кёчюрдю.
Дагъы халкъ халкълай кечинди.
Мёчюланы Кязим.

1944 жылдан 1957 жылгъа дери малкъар халкъ кёчгюнчюлюкде кеси жеринден айырылып жашагъанды.Ол зат миллетибизни тарыхына кирип,ёмюрде унутулмаз жара болуп къалгъанды .
Мени аппам урунууну эм урушну ветераны Казийланы Шарабутдин айтхан эди бу хапарланы.
Машинала,тёгерекни жарыта,элле ичине сингип,анда-мында тохтайдыла.Солдатла, аладан муштухул тюшюп,мыллыкларын арбазлагъа атадыла.Ит юрюуле кёпден-кёп боладыла.Керох,автомат атылгъан,ит сынсыгъан тауушла эшитиледиле.
Аскерчиле эшиклени, терезелени ушкок къалакъла бла тюедиле. Сабий-сюбюй да,башхалары да элгенип уянадыла. Эллени сабий къычырыкъла,тиширыуланы оу-шаулары бийлейди.
Аланы тёгереклерин къуршалап тургъан аскерчиле пулемётларын,автоматларын къурадыла.
Юйледе картоф,фатеген чыракъла жандырадыла.Эшикледен суху кирген солдатла:»Терк кийинигиз!Кёчюрюлген этесиз!Къолугъузгъа бек керекли затланы алып,эл ичинде машинала сакълагъан жерлеге жетигиз!Сизге 15-20 минут бериледи »,-дейдиле.
Бир-бирлери уа,къартланы,тиширыуланы ашыкъдырып,къолларына абери алыргъа къоймайдыла.Адамланы ашыкъдырып,сабийлерин аналарындан айыра,башлары гетен бла жабылгъан машиналагъа жыядыла.Тобукъларын жыйыртып,бир бирге къысып олтуртадыла.
Адамланы къайгъылары уллуду.Бирле саусуз къартым ёледи деп къоркъадыла,бирле къагъанакъ сабийлени къайгъыларын этедиле.Аланы араларында сабийлери къоншуда,жууукъларында къалгъанла да бардыла.Жарлы аналаны жюреклери анга къыйналадыла.Жаш анала,инжилип,тобукъларын тюйюп жиляйдыла,солдатла аланы сюйреп,машиналагъа атадыла.
Танг белги бере башлайды.
Машиналагъа жыйылгънла гыжгъыл-мужгъул болушуп турадыла.Сабийле жиляйдыла,саусузла ынчхайдыла.Элни тёгерегин къуршалагъан солдатла,команда берилгенча,анда-мында пулемётланы кёкге айландырып атадыла.
Халкъгъа тынгысызлыкъ келеди.Тиширыула,къартла саусузларын,сабийлерин ашыгъып кийиндирирге кюрешедиле.Жууукъуларындан бёлюннген сабийле,жагъын этип,жиляйдыла,тынчлыкълары кетген аналарыны жюреклкрин къыйнайдыла,инжитедиле.
Бир-бирле уа ууакъ сабийлерин,къарыусуз къартларын кенгде тохтагъан машиналаны къатларына кючден-бутдан элтедиле.Азыкъ,хапчукъ алыр мурат бла ала юйлерине къайтадыла.
«Къумгъанымы бла намазлыгъымы унутма,маржа!»-деп,къартла аланы ызларындан сёлешедиле.Жашлары,баш иелери аскерде болгъан тиширыула,кюбюрлеринден чыгъарып,тюйюмчеклеге бек алгъа кебинлеклерин сугъадыла.Къарыуу-кючю болгъанла,эски-бюскюден тышында,къапчыкъ бла,тулукъ бла мирзеу алыргъа кюрешедиле.Бир-бир солдатла саусуз къартлагъа,аскерден къыяулу болуп къайтхан адамлагъа жан аурутадыла,аланы жюклерин машиналагъа ташыргъа болушадыла.
Машиналаны моторлары биягъыча гюрюлдеп тебирейдиле.Къаяла зынгырдайдыла,жер тетирейди,палах энди келгенча,адамла жангыдан къозгъаладыла.Къартла,Аллахдан болушлукъ тилеп,дууа окъуйдула.Америкалы «Студебеккерле»,халкъгъа келтирген къарангы тангларына ёхтемленнгенча,эришип гюрюлдейдиле,бир бири ызларындан болуп,тар орамладан энишге саркъадыла.
Итле улуп,сынсып,иелерини ызларындан чабадыла.Къойла макъырадыла,тууарла ёкюредиле.Аланы кёрюп,артыкълыкъ сынагъан муслийманланы жюреклери бютюнда бек эзиледи.
Адамладан ауур жюкленнген «Студебеккерле» Нальчик шахарда тохтамай,озуп тебиредиле.Адамла сейирге къаладыла.»Была бизни Нальчикден даоздуруп,къайры элтедиле?»-деп,бир бирге сорадыла.Алай ол соруугъа киши да жууап тапмайды.
Бир кесекден машинала,бир бири ызларындан келип,кенг ёзенде тохтайдыла.Тёгерекни автоматчыла къуршалап эдиле.Алларында-темир жол.Анда-арты аллы кёрюнмеген узун эшелонла.
Ала мал ташыучу кир вагонладан къуралып эдиле.Къарачайлыла,къалмукълула,чеченлиле,ингушлула туугъан жерлеринден бу вагонла бла кёчюрюлгендиле.
Халкъыбызны бушуулу жылларына аталып,кёп суратлау чыгъармала жазылгъандыла.Аланы араларында суратлау фахмулукъну бийигине жетгенле да аз тюйюлдюле.
Кязимни эки назмусу-«Таукел этеийк биз бюгюн» бла «Жарлы халкъым»-кёчгюнчюлюкню биринчи кюнюнде окъуна халкъгъа тюз ыз кёргюзтгендиле.Кязимни сёзлери адамланы жюреклерине,Аллах кеси салгъан кибик тюшгендиле,алагъа тёзюмлюк,таукеллик бергендиле.Ызы бла Къайсынны «Осуят» поэмасы жазылгъанды-кёчгюнчюлюкню бушуулу сыфаты толусунлай къуралгъан,халкъны тюзлюгю бла кёргюзтюлген биригчи уллу чыгъарма.
Ала бизни сёз хунерлигибизни тагыларында кеси кесибизге адамлагъача къараргъа юйретген чынтты суратлау чыгъармала болгъандыла.
Андан артха кёчгюнчюлюкню юсюнден ачыкъ жазаргъа эркинлик болмагъанды.
Бирле, кёлсюз болуп тохтагъандыла, бирсиле – жазалмай болалмагъандыла – жаз тилге кёчгендиле.
Кечгюнчюлюкню толусунлай суратлау 80- чи жылланы арасында башланады – жазылгъан затланы басмаларгъа да онг чыкъгъан жыллада. Кёп тюрлю поэзия чыгъармала бла бирге, хапарла, повестьле, романла жазыладыла.
Сау миллетни окъуна жокъ этерге деп, къырал хукму алай салыннганда, халкъ барын да биле, ангылай, хорлукъну, зорлукъну да кётюре, бетин атмагъанды, кесилигин тас этмегенди, адамлай къалыргъа жетишгенди. Аз эсе да ол кесин сакълагъанды. Сюргюннге аман атха къондуруп сюрген эселе, артха иги ат бла къайтханды. Къарыусузлугъун, азлыгъын марап къуйгъан эселе мал вагонлагъа, кёпле ачдан – сапдан къырылып, тюзледе къалгъан эселе да бёрюлеге аш бола, халкъ аны да кётюргенди, ниет саулугъун тас этгенни къой, аны бютюн кючлеп, ёсдюрюп, къыйын кюн алагъа чомарт, хатерли къонакъбай болгъан халкъланы тангсыкъдырып, ызларындан жилятып, алай къайтханды.
Мен а ол ачы къйынлыкъны кетюрген,намысын-сыйын тас этмей,миллетлигин сакълап,туугъан журтларына къайтыргъа умутларын юзмеген таматалагъа баш урама.
Энди аллай къыйынлыкъ кёрмесин халкъым!

если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
мираж 06.03.2014 20:42:40
Сообщений: 2303
Номинация: «Публицистическая работа – эссе из уст очевидцев»

Работу выполнила ученица 10-го класса МКОУ СОШ с.п. Безенги Рахаева Альбина
Руководитель: Чочаева Нажабат Хизировна

Толтургъанбыз вагонланы,
Таныгъанбыз къурч жолланы,
Тюзетирле законланы,
Тёзюм болур аз заманны…
Мёчюланы Кязим

XX ёмюрде малкъар халкъны жашауунда бек кюйсюз жылла 1944- 1957 болгъандыла. Миллетибизни туугъан журтундан айырып, Орта Азияны къум
тюзлерине элтдиле. Кёпге да тёзген таулула, ол артыкълыкъгъа тёзалмай, жерлерине къапланып, жиляй эдиле. Бу хапарны мен кёчгюнчюлюкню азабын сынагъан аммам Тёппеланы
Муссаны къызы Холамханланы Фатимат айтып, жазгъанма.
«Тиширыуланы жарыкъ кюню миллетибизге къара кюннге бурулду. 7-чи Мартны кечесинде, билмей тургъанлай, солдатла келдиле. Ала, уллу - гитче деп
къарамай, адамланы машиналагъа жюклей эдиле. Элде уа: «Ай, маржа, неди бу иш?»- дерге кёп эркегырыу да къалмагъан эди, битеу урушда эдиле. Ала, халкъны
жыйышдырып, жолгъа атландыла. Таулуланы ызларындан маллары ёкюре, итлери улуй къалдыла.
«Студебеккер» машинала бир- бир ызларындан оза эдиле. Бизни баргъан машинабыз а жолда бузулду. Биз тёрт юйюр эдик: Чочайлары, Деппулары, Тёппелары эм Аттолары. Элбизден айырылып, кенделенчиле эм басханчыла бла бардыкъ. Онсегиз кече бла кюнден жетдик Орта Азиягъа. Биринчи Алма- Атагъа тюшюрдюле бизни. Анда халкъны башха- башха эллеге чачдыла. Бизни юйюрлени Къаратал районнга, Юч- Тёбе элге ийдиле. Бир ыйыкъдан ишлеяллыкъланы ишге тебиретдиле. Биз тюшген жерни кёбюсю чеченлиле эдиле. Ала уа, сабийлерин къоюп, ишге бармагъандыла. Аны себепли, битеу сабийлени сыйырып, сабий юйге элтдиле. Биз анда алты ай турдукъ. Сабийле, тифден ауруп, ёлюп бара эдиле. Гитче къарындашымы больницагъа алып кетдиле. Мен, эслирек болуп, адам болмагъанда, терезени мияласын алдым. Сора терезе бла эшикге чыкъдым. Анда мени бла Чочайланы Салих да болгъанды. Ол къарыусуз болгъаны себепли, мен Салихни тартып чыгъардым. Экибиз да, аналарыбыз келгинчи, терекле артында бугъуп турдукъ. Тюшде, жолда келе тургъан аналарыбызны кёрдюк, алларына чапдыкъ. Ала, бизни да кётюрюп, жашагъан юйюбюзге келдиле. Мен анама къарындашымы алып кетгенлерин айтдым да, бир къауум адам болуп, больницагъа бардыкъ. Адам болмагъан заманда, сабийле тургъан отоугъа кирдик. Къарындашымы алып бара тургъанлай, бизни кёрдюле, ызыбыздан къуудула. Сабийни тамата эгечиме берип, анам бла мен къалдыкъ. Анамы тюйюп башлагъанда, мен ачы къычырыкъ этдим. Баям, ол адамланы жюреклери ауругъан болур эдиле, ансы бизни ийдиле. Юч- Тёбеде биз юч жыл турдукъ.Кюнлени биринде, биз арбазда ойнай тургъанлай, бир эркегырыу келди да: «Мен Тёппеланы Эльмусханны излейме. Сиз аны таныймысыз?»-деп сорду. Мен аны къызы болгъанымы билдирдим да, биз анамы келирин сакъладыкъ. Анам келгенден сора, аны аппабыз ийгенин айтды. Ол капитан Зокаланы Хаджимырзаны жашы Курча эди. Бир ауукъ кюнден биз аны бла Фрунзе шахаргъа кёчюп келдик. Мында жууугъубуз кёп эди, анабыз бла тамата эгечибиз, къарындашыбыз да ишлей эдиле, аны себепли, биз бек къыйналмагъанбыз. Таматала эрттенден- ингирге дери ишлей эдиле. Аны себепли мен юйде гитче сабийлеге къарагъанма. Фрунзеде беш жыл жашадыкъ. Къыргъызлыла, ишчи халкъ болгъаныбызны кёрюп, бизге иги болгъандыла. Насыпха, ала бла тилибиз эм динибиз келише эдиле. Атабызны къарындашы Тёппеланы Алий Ананьевкада жашай эди. Къарындашыны юйюрю биргесине жашарын сюйюп, бизни да ары кёчюрдю. Ананьевкада, Пушкин атлы орамда юй да алып, бек иги жашадыкъ. Алай, туугъан жерибиз бир кюнде да кетмей эди эсден. Биз Кавказгъа бек тансыкъ эдик. Анам назмула да жаза эди: Ой, таш башында жууала Жууаладан къалай ашайым? Ариу Кавказны къоюп, Къыргъыз элде къалай жашайым? Биз – киритли къалада, Сиз – киритли талада, Узатылса – къол жетмей, Узакъ жол бар арада. Сталин сейир этип къойду, Жиляй да жырлай турурча. Ёлсем къабырымы сыртха салыгъыз, Кавказдан хауа урурча. 1957- чи жылда къууанч хапар эшитдик. Таулу халкъгъа туугъан журтларына къайтыргъа эркинлик бердиле. Биз, битеу мюлкюбюзню контейнерлеге жюклеп, кесибиз а поездле бла жерибизге тебиредик. Юч кюнден сора жетдик. Битеу миллетибиз жерге къапланып жиляй эди. Алай, ала къууанч жилямукъла эдиле. Бизге тюз жерледе къалыгъыз дегенле да кёп болдула, алай унамадыкъ. Къалай унар эдик, онюч жыл термилген жерибизни къалай къояр эдик? Биз келген машина Бызынгыгъа биринчи кирди. Бызынгыда биринчи от этип, къартлагъа аш- азыкъ мен этген эдим. Кёп юйле оюлуп эдиле, бизни юй а кюйдюрюлюп. Аны себепли юйюрюбюз анамы эгечини юйюнде тохтады. Биз, хар кюн сайын барып, юйюбюзню ишлей эдик. Ишлеген къыйын болгъанлыкъгъа, биз, къууанып, терк ишлей эдик. Бир айдан кесибизни юйюбюзге кёчдюк. Не къууанч бар эди бизде! Къууанч болмай а, жаныбыздан сюйген жерибизге келдик! Энди бир миллет да сынамасын биз сынагъанны! Ата- ана да жилямасын, бир бала да ёксюз къалмасын! Мамыр кёгюбюзге къажау булут чапмасын!» Мен уллу анамы бек сюеме, иги да болама. Ол бизге, туудукъларына, кёчгюнчюлюкню юсюнден хапар айтса, мени кёлюм толады. Мен аны тёзюмлюгюне, адамлыгъына, асыллыгъына баш урама, уллу хурмет этеме. Аллай бир къыйынлыкъ кёргенде да, ол огъурлулай къалгъанды. Не къычырып, не ачыуланып сёлешмегенди бир заманда да. Уллу анама Фатиматха эм аны бла бирге кёчгюнчюлюк азабын сынагъанлагъа саулукъ, узакъ ёмюр тилейме. Ёсюп келген жаш тёлюбюзге уа кенг эм жарыкъ жол. Ол жолда, бизни таматаларыбызча, ажашмай, тюз жолда барырларын сюеме.


Уллу аммам Теппеланы Фатимат (сол жанындан биринчи) экиге айланнган эгечлери бла Фрунзе шахарда.



Теппеланы Фатимат бла Чочайланы Бабу

если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
мираж 06.03.2014 20:43:08
Сообщений: 2303
Номинация: Воспоминания из уст очевидцев.
Работу выполнил ученик 10 класса МКОУ СОШ с.п. Безенги Хуламханов Мухаммат
Преподаватель Чочаева Н.Х.

Адам улуну жоллары бирде къыйын, бирде тынч боладыла. Бизни таулу халкъыбыз кёчгюнчюлюкде уллу къыйынлыкъ, зорлукъ да сынагъанды. Мен бюгюннгю кёлденжазмамы уллу атамы сёзлеринден жазгъанма. Ол да кёчгюнчюлюкде бирси таулулача, кёп ачыу сынагъанды.
Кюз артына 1942 жылда немисли фашистле Нальчикге жууукълашханда, Къабарты-Малкъарны Обкомуну эм Совкомуну оноуу бла бизни элге малланы тау артына кёчюрюрге немислилеге хорлатмаз себепден уполномоченный болуп Чапаланы Шалукну жашы Назир келгенди. Аны оноуу бла мени биргеме комсомоллу жашла: Чочайланы Омар, Толгурланы Ачах, Ботталаны Малик, Чеккаланы Таукъан, Ботталаны Борисбий битеу бирге болуп колхозну болгъан малын бир кюнню ичинде Ыштанты суну боюнуна (шёндю Бызынгы эл орналгъан жер) жыйышдыргъан эдик. Тау артына ашырыргъа хазырлана тургъанлай, малланы тепдирмез тау ауушланы немислиле контроллукъ эте, «жиберик тюйюлбюз», - деп, аллай оноу келгенден сора малланы, бёлюм-бёлюм этип, тюзге, агъач талалагъа кютерге жиберген эдиле. Республиканы немисли уучлаучула бир-эки-юч айгъа ууахтыны алгъандан сора, элде намыслары жюрюген къартладан комиссия къурап, малланы немислиле кетгинчи, башларын сакъларгъа эллеге юлешгендиле. Ол комиссияны таматасына Хуламханланы Лёка аны нёгерлери Рахайланы Таусолтан, Ахкубекланы Ражаб, Ботталаны Солтанбек эм башхала айырылгъан эдиле.
Тюз немислиле кетгенлей, январь айны экинчи жарымында, элге партизан отрядны политруну Аппайланы Магомет, Черкесланы Маштай (къашхатаучу) эл сходну жыйып, колхозну малларын артха алып, къураргъа оноу этгендиле. Кёп да турмай, колхоз къурала, аякъ юсюне бола башлагъан эди.
23 февральда 1944 жылда районда-Къашхатауда алчы малчыланы жыйылыуу болгъан эди. Анда Холам-Бызынгыны, малкъар ауузуну малчылары къатышхан эдиле. Ол жыйылыуда малчылыкъ жаны бла Чкалов атлы колхоз. Шыкъы эл 1-чи жерни, Бызынгы «Путь к социализму» 2-чи жерни алгъандыла. Ол жетишимлени байрамларгъа хазырлана тургъанлай, 7-8 мартда, ингирде кёчгюнчюлюк юсюнден хапар жайылгъан эди.
1-2 мартда, женгил машина бла 2 офицер келип, школну сабийлерин жиберип, школну аскерчилеге бошатыргъа керекди деп, аллай буйрукъ келтиргендиле. Ол кюнден тебиреп, элни бёлюм-бёлюм этип, хар бёлюмге бир офицер бла эки солдат бегитген эдиле. Ала, хар юйге кирип, адамланы санларын жазып, билип, учётха, тергеуле алып 5-6 мартха бошагъан эдиле. Элде ол ишле бара тургъанда, жюзден артыкъ «Студебеккер» машинала, артларын элге буруп, тизилип тохташхан эдиле. Хар элге полевой провод бла телефонла салып, кёчюрюлюуню штабы аны бла оноу этеди.
1944 жылда 7 мартда ингирликде Къара-сууну ёрге жанында тарда битеу эки Холамны, Шыкъыны, Бызынгыны малларын алайгъа жыйып, тёгереклерин алып тура эдиле.
Шыкъычыланы, машина жол болмай, 4-5км. узакълыгъы болгъан жолчукъдан тюшюрюп,жюклерин да аркъаларына кётюрюп, танг атаргъа аланы да алайгъа жыйгъандыла. Хар машинада бир офицер кабинада, эки солдат а артында. Аушигерде, Урваньда къарындашла, эгечле жолну эки жанына чыгъып, бизни кёчюргенлерине жарсып жиляйдыла. Аушигер бла Урваньны ортасында (Дубкиде) автоколонналаны тохтатып, кёчюрюуню таматасы буйрукъ бере эди. Бызынгыны автоколоннасы алгъа, Шыкъыны, аны ызындан тёбен Холам. Автоколоннала тизилип, Нальчикге жетгенден сора адамланы товар вогонлагъа къуядыла. Бир-бир вогонлада юч жыйырма адам тарлыкъда, ачлыкъда, сууукъда. Кёп адам, ауруп, тёзалмай ёлгенле да бар эдиле. Сёз ючюн, Ахкубекланы Къазийни анасы Ажау. Жолда ауруп ёлген эди. Аны ёлюгюн тышына атып кетгенде, жашы тилеп, артха къайтып, аны асырап, эшалоннга жетедиле. Адамла ачдан, сууукъдан, юслерин бит басып. Къыйын, узун жол тауусулгъандан сора станция Быстровкада тюшюредиле. Адамланы быстырларыны тигилген жерлерини юсю бла бит басып, къартла, къарыусузла жерлеринден къобалмай эдиле. Быстровкадан жюк машинала бла бир-эки жюз километрге Иссы Кульну боюнунда Рыбачий деген пристаньнга къуйгъан эдиле. Андан кемеге миндирип, север жанында эллеге: Кёк-Байнакъ, Тамычы, Доменко, Чолпан-Ата, Григорьевка, Кут-Урга, Тюп-эл сухай хребет пристаньлагъа тюшюре-тюшюре юлешген эдиле.
Ары жетип, анда къыргъыз, орус эллеге юлешиннген таулула къыргъызча, орусча иги билмей, бегирек да окъуу жыллары жетген сабийле окъуялмай, школлагъа жюрюялмай 4-5 жыл тургъанлары да бар эдиле. Бир элден бир элге жибермей, комендант оноусуз бекленип, бир бирни кёрмей 9-10 жыл тургъандыла. Сюргюнде толу 13 жыл туруп, Совет правительствону оноуу бла туугъан жерлерине къайтхан эдиле.
Туугъан журтларына къайтхандан сора бизни эллилерибиз,хар замандача, кеслерин урунууда жигитликлерин кёргюзте эдиле. Солтанланы Асхат «Урунууну жигити» деген атха тийишли болуп, Ленинни ордени бла саугъаланнганды. Аттоланы Салих, Ботталаны Башир, Чочайланы Къанамат, Хуламханланы Чачик. Ала да Совет Союзну ВДНХ выставкасына малчылыкъда жетишимлериклери ючюн делегатла болгъан эдиле.
Бюгюнлюкде да мени эллилерим, урунуп, он бармакъ къыйыны бла жашайдыла.
Бу кёлденжазмамы ахырын мен кесим къурагъан назму бла бошаргъа сюеме.


Уллу къыйынлыкъ келди халкъыма.
Ол артыкълыкъны тилемем къанлыма.
Жарыкъ март кюню болду къара,
Барадыла вагонлада ачыудан башлары агъара.

Къыйналадыла сабийлерибиз, къартларыбыз.
Бошунлай къалдыла арбазларыбыз.
Ким биледи, болуред къадарыбыз
Не зат ючюн ачыуланды бизге Аллахыбыз?

Мындан ары сынамасын
Халкъым къыйынлыкъ.
Жюреклери сынмасын
Келсин дуниягъа мамырлыкъ.

если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
мираж 06.03.2014 20:43:52
Сообщений: 2303
Творческий конкурс, приуроченный к 70- летию со дня насильственной депортации балкарского народа в Среднюю Азию 8 мата 1944года
Номинация : «Публицистическая работа – эссе из уст очевидцев»

Работу выполнила ученица 10- го класса МКОУ СОШ с.п. Безенги Аттоева Сабрина
Руководитель: Чочаева Нажабат Хизировна

Ай да,кюн да кез ачхан болмазла
Бизге жетген кибик къадаргьа
Эринмей,энди сиз тынгылагъыз
Кек,жер да титирер хапаргъа.

Мусукаланы Сакинат.

1944 жылны жаз башы эртте келген эди,кеси да жылы эди. Алай 8 март хар таулу юйюрге да бирча башланды:эшикле къагъылдыла,»Терк хазырланыгъыз!»- деген буйрукъ бла. Эр кишиле уа урушдадыла, юйдегиле уа къарыусуз къартла, тиширыула, сабийле. Биргелерине не алыргъа билмейдиле, апчыгъандан не болгъанны ангыламайдыла. Таулу халкъны зор бла туугъан жерлеринден Орта Азиягъа кёчюредиле.
Ёмюрлеге унутулмазча къыйынлыкъ сынады таулу миллет. Мени къарт аппам бла аммам кёп кере сагъынадыла ол къыйын жылланы. Бир биринден ажашып къалгъанла да кёп болгъандыла. Сабий, уллу демей, ишге чыкъгъандыла, комендантны къолунда тургъандыла, бир тюрлю эркинликлери болмай. Барындан да бек къыйыны Кавказ таулагъа термилгенлери. Хар къыйынлыкъгъа чыдаргъа кюрешип жангы жашаугъа келишип, ишлеп, жашац этерге кюрешди таулу миллетим.
Халкъыбызны бушуулу жылларына аталып,кёп суратлау чыгъармала жазылгъандыла. Кулийланы Къайсынны «Осуят» деген поэмасы,Созайланы Ахматны «Акъ сыртдан манга дери-сени ауазынг» деген хапары, Мусукаланы Сакинатны «Зорлукъ къыяма» деген сарнау поэмасында бек иги ачыкъланады.
Бу чыгъармалада бек сейирлик ачыкъланады къаллай къыйын иш болгъаны ол заманда. Кёлюнг толмай, окъургъа бек къыйынды. Болгъан ишле бек уллу къыйынлыкъ эдиле, къуру таулу миллетибизге угъай, аланы журтларында къалгъан малларына да. «Акъ сыртдан манга дери – сени ауазынг» деген хапарда Тутар деген итни юсюнден хапарланады. Бу итге да бек къыйын эди Ачандан айырылгъан, итлени юсюнден хапарлай, автор бек ачыкъ кёргюзтеди къаллай уллу жюрек жара салыннганды. Тутар окъуна ангылагъанды къаллай зорлукъ этилгенин иесине, ит да кёлю бла кюйгенди эм ачыгъанды бу терс оноугъа. Дагъыда Тутар иесини юйюне къайтханды, кёз – къулакъ болуп, анны сакълагъанды. «Кюню кёмюлген, оту ёчюлген тау элни итлери ара орамда барадыла»,- деп, кёргюзтюлюнеди таулу эллени къалай болуп къалгъанлары.
Кёчгюнчюлюк азабын чегип, от жагъасындан юзюлюп кетгенден сора да халкъ андан да уллу палахлагъа тюбеди. Мусукаланы Сакинатны «Зорлукъ къыяма» деген сарнау поэмасында да хапарланады кёчгюнчюлюкню ачыууну юсюнден.
Ата журтларындан айырылып кетген халкъыбыз чач – тюк болдула. Жашларын, баш иелерин урушха ашырып, кеслерине уа бу къыйынлыкъ келген таулу аналаны сарнаууду бу поэма. Темир жолда, вагонлада бара ёлгенлерин асыраялмай къала. Баргъан жерлеринде да кеп къыйынлыкъ сынады халкъыбыз:
-Ох, таулу ана! Не сынамадынг,
Бар къыйынлыкъ башынгдан ётюп.
Жанынгдан бек балангы сакълайса,
Кесинги баса да къар, кечюп.
Уллу зарауатлыкъда тургъанда да, миллетибизни кёбюсю къырылгъанда да, халкъыбызны тюп этмегенлей, сакълагъанды таулу ана.
Алай не зорлукъ бугъоуда тургъанларында да Кавказгъа сюймекликлери сууумагъанды;
-Боранлы желе юшютмей бизни,
Кюн аязып, туман чачылыр,
Душманларыбыз ертенде кюйюп,
Малкъар халкъгъа кенг жол ачылыр.
Къайсынны «Осуят» деген поэмасы азатлыкъны юсюнден, адам бла анны туугъан жерини айырылмазча бирликлерини юсюнденди. Адамны къадары анны жерини да къадарыды; насыплы да адам жери бла бирге болады. «Киши жеринде солтан болгъандан эссе, кеси жерингде ортан бол» деген нарт сез тау миллетни кесини къыйын жерине сюймеклигинден туугъанды.
Адам дунияда кеп къыйынлыкъла керюрге боллукъду, ёлюм бла бетден-бетге къараргъа; зорлукъ артыкълыкъ сынаргъа. Барына тезюмлюк, чыдамлыкъ берген Ата журтду, туугъан жерни ата, ана кибик къачыды.
Жаратылгъанлы болмагъанды туугъан
Жерден сыйлы.Алай къалыр ёмюрде.
Анда жолугъа къууанчха,жарсыугъа
Ёлгенде да жатады адам жеринде.
Бек бурун заманладан бери келген ата-бабала сёзю!Харун «Осуят» поэманы баш сыфатыды.Къайсын Харунну бетинде малкъар халкъны бетин кёргюзтеди.Къыйынлыкъланы,ажымлы жолланы башларын жапмай,не тюрлю сынаулада,палахлада да таулулукъ эни кёрюннгенлей тургъанын суратлап,аны сыфатын дунияны бетинде да бийикге салгъанды.Дунияда болгъан ачы,ахшы ишле да Харунну жюреги бла ётгендиле,алай бла таулула да,Кавказны терен тарларына кирип жашагъан эселе да,дунияны балалары болгъанлары,анга кёре,дуниягъа ала да кеслерини юлюшлерин къошханлары ачыкъланнганды.
Поэманы уллу магъанасы-халкъ кётюрген къыйынлыкъгъа сын салыуну борчу.
Сыннган къошун тюйюл халкъ кёрген хата,
Унутуп къоярча,багушха атып.
Ол келгенди,кюню къан жугъу бола,
Алай ахыр жукъланмагъанды оту.
Бюгюн аны кенг жара тапларына
Къарап,ётген чынгылларын кёреме,
Жукъланмагъанлай,жаннган отларына
Энтда баш урама,салам береме!
Халкъны жарсыуу тюйюлдю тот темир,
Жарасыды кёпге тёзген жюрекни.

если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
мираж 06.03.2014 20:45:00
Сообщений: 2303
МУНИЦИПАЛЬНОЕ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНОЕ УЧРЕЖДЕНИЕ «СРЕДНЯЯ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНАЯ ШКОЛА ИМЕНИ А.М. АХМАТОВА» с. п. БЫЛЫМ
Сочинение на тему: «Испытания судьбы»
Ученица 7 «а» класса Атабиева Жаннет
Руководитель: Атакуева З.О.

Восьмое марта, где ты, праздник чудный,
Когда приносят женщинам цветы?
Балкарские селения безлюдны…
О, что страшнее этой пустоты!

Пришел не праздник – день пришел бессонный.
Балкарским детям не забыть вовек
Холодные и смрадные вагоны
И мартовский , в слезах, кровавый снег.
К.Кулиев

8 марта - международный женский день. Это день всех женщин на земле. В этот день принято дарить подарки, поздравлять и выполнять желания своих любимых женщин: бабушек, мам и сестер. 8 марта – это праздник, но для балкарского народа – это черная дата, которая осталась в их сердцах навечно. Вы спросите почему? Я расскажу от лица своей бабушки, которой самой пришлось пережить это.
«В 1944 году 8 марта в селе Бызынгы поздно ночью в дверь постучали неизвестные люди. Это были советские солдаты. Они велели быстро собираться и выйти во двор. В это время в селе были одни женщины, дети и старики. Мужчины ушли на фронт воевать за свободу своей страны. Многие не понимали, что происходит и почему их выгоняют из собственных домов. Среди солдат были бессердечные бесчувственные люди, которые не давали взять необходимые вещи. Но и мир не без добрых людей. Были и такие солдаты, которые советовали, что с собой взять. И вот все вышли во двор. Нас начали рассаживать по грузовым машинам. Мы отправились в путь, не представляя, что с нами будет дальше. Мы доехали до станции, где нас рассадили в вагоны. Эти вагоны были не пригодны для перевозки людей. В них было очень холодно и сыро. Но и этот путь был не близок. В дороге погибло много людей. Среди них были старики, женщины и даже грудные дети. Погибших не давали хоронить, потому что поезд не останавливался. Их просто выкидывали из вагонов. Людей распределяли по разным местам. Кого-то отправляли в Казахстан, кого-то в Киргизию. Меня же отправили в Казахстан. Жизнь на чужбине была нелегка. Люди страдали от голода, холода. Не ели по несколько дней. Земли были непригодны для урожая. Было очень трудно обосноваться на новом месте, где не знаешь никого. Приходилось очень много работать, чтобы не остаться голодными. Преодолев все тяготы депортации, мы вернулись домой. 28 марта 1957 года наступил тот самый долгожданный день, нам разрешили вернуться в свои родные горы. Некоторые семьи остались в Казахстане, а мы вернулись домой, где пришлось начинать все заново. »

Я молю , Господи, ныне
Лучше в камень меня преврати,
Но остаться не дай на чужбине,
К своему очагу возврати.

если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
мираж 06.03.2014 20:45:49
Сообщений: 2303
МУНИЦИПАЛЬНОЕ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНОЕ УЧРЕЖДЕНИЕ «СРЕДНЯЯ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНАЯ ШКОЛА ИМЕНИ А.М. АХМАТОВА» с. п. БЫЛЫМ

Эссе на тему:
«Тринадцать долгих лет на чужбине Ученица 9 класса Хаджиева Малика
Руководитель: Атакуева З.О.

…Главный так решил. В чужие дали
Повелел переселить народ.
Разве виноватых здесь искали?
Не было в веках таких невзгод!

Губит нас корысти вражьей сила.
Суд неправый, и не жди добра,
И к земле невинных придавила
Наговоров темная гора.

Стала жизнь, как рубище, дырява,
Сделалась безвкусною еда,
Беды – и налево и направо,
Нищие, уходим в никуда.

К. Мечиев

Прошло ровно 70 лет со дня депортации балкарского народа.
Только терпение, стойкость, трудолюбие, вера помогли балкарскому народу преодолеть все трудности, испытания, которые готовила им судьба на протяжении 13 долгих лет, проведенных вдали от дома.
8 марта 1944 года семья моей бабушки Фатимат Муссаевны была выселена не только из своего дома, но вместе со всем балкарским народом была изгнана со своей земли. Вот что рассказала она мне.
«Старикам, женщинам и детям было приказано покинуть свои дома за считанные минуты. Мы поспешно выходили во двор в чем были одеты и обуты, без теплых вещей, без продуктов, с небольшим ручным багажом. Несколько дней длился этот путь в неизвестность. В вагонах было душно, не хватало воздуха, от голода и болезней умирало очень много людей. Когда поезд останавливался, то выносили мертвых, укутанных в саван и оставляли их на обочинах. Плакали не только дети и женщины, но и мужчины. Старики утешали и говорили : «Рожденный на этот свет должен когда-нибудь его покинуть.» Они стали читать молитвы. Вскоре весь вагон стал молиться. Их молитвы подхватили и в других вагонах. Я услышала во время остановки поезда, как два солдата говорили друг другу: «Их везут на смерть, а они еще поют…» Этот путь в никуда был бесконечен. Все верили, что правда восторжествует и их вернут на Родину. Но чем дальше нас везли, тем меньше оставалось той веры. Однажды утром, проснувшись, мы увидели , что стоим в бескрайней степи. Кругом были видны глубокие сугробы снега, была метель. И мы поняли, что назад возврата нет. Моя мама Сапина с тремя дочками попала в Казахстан, поселок Степняк Карагандийской области. Нас отвезли на какую-то станцию. Приезжали какие-то люди на телегах и забирали те семьи, где были взрослые работоспособные люди. А женщина с малыми детьми никому не была нужна. И мы вынуждены были искать себе жилье сами. Нас в конце концов приютила семья казаха, которая выделила нам комнату в землянке, где уже жила одна женщина с детьми. Мы стали потихоньку обживаться и приспосабливаться. Нашей матери было очень трудно. Всем было трудно. Но мы как-то старались поддерживать друг друга, помогать, чем могли. Приходилось много работать. Ведь в то время, когда балкарские женщины с детьми и стариками пытались выжить в нечеловеческих условиях ссылки, их отцы, мужья и старшие братья были на фронте, далеко на Западе. Мой балкарский народ выдержал суровые испытания благодаря стойкости, мужеству, трудолюбию. А также, хочу сказать казахскому народу спасибо за доброе отношение и помощь. Несмотря на суровый прием, в дальнейшем отношения между нами становились теплыми и доверительными, потому что оба народа были одной веры и говорили почти на одном языке. Жизнь продолжалась, хоть и было тяжело. Но в душе все мечтали вернуться и очень верили. Долгих 13 лет мы жили в изгнании с надеждой вернуться обратно. И этот день наступил. Не все дождались этой радостной вести. Многие остались там навечно. Пусть никто на свете не увидит того, что видел и вынес мой народ!»
Рассказывая свои воспоминания , бабушка не могла сдерживать слезы. Я долго сидела молча, осмысливая ее рассказ. Конечно и до сегодняшнего дня я слышала эти истории. Но именно сегодня я поняла ту трагедию, ту боль, которую испытал мой народ. Хотим мы того или нет, но всю жизнь , как нитка с иголкой мы движемся , связывая времена. Мы несем в себе то, что помним сами, и то, что нам передано старшими. Наша задача помнить и не забывать о тех страшных годах , пережитых моим народом.

если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
мираж 06.03.2014 20:46:35
Сообщений: 2303
МУНИЦИПАЛЬНОЕ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНОЕ УЧРЕЖДЕНИЕ «СРЕДНЯЯ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНАЯ ШКОЛА ИМЕНИ А.М. АХМАТОВА» с. п. БЫЛЫМ

Сочинение на тему:
«Народ, который не хочет умереть, убить невозможно»

Ученик 7 «а» класса
Отаров Салим
Руководитель: Атакуева З.О.

В тот страшный день, 8 марта 1944 года, мой народ покинул свой отчий край. Рано утром в балкарские селения ворвались красноармейцы и велели немедленно собираться в дорогу. В течение двух часов все население балкарских сел было погружено в грузовые машины. Депортации подверглись все без исключения: старики, женщины, дети. Аксакалы , белобородые старики , опираясь на палки , обливались горькими слезами, что редко допускают мужчины, собирали горсть родной земли и прятали в карманы. Женщины, в свою очередь, старались успеть захватить с собой все необходимое.
Путь был долгий, тем более перевозили их в вагонах для скота: грязных и сырых. Умирал каждый восьмой переселенец. Народ практически вымирал в изгнании. Не выразить словами ту боль, которую испытал мой балкарский народ.
Да, было так по странному веленью, Нам приговор тот не понятен был Бросали мы обжитые селенья И на восток народ наш уходил. Те, кто пережил депортацию, вспоминают те дни со слезами на глазах. Много историй я слышал от своей бабушки. Пережив долгую дорогу и лишения, семья моей бабушки оказалась в Киргизии, во Фрунзенской области Кантского района, где и родилась позже моя бабушка. Там она проучилась до 3-го класса. Она говорит: «Жизнь на чужбине была нелегкой. Долгое время мы ютились во времянке, где сложно было согреться во время холодной зимы. Только потом отец построил дом, в который мы переселились и стали обживаться. Каждый выживал как мог. Еды не хватало. Чтобы хоть что-то принести в дом, родители очень много работали. Они уходили рано утром на свекольные поля и возвращались поздно вечером. Я в это время оставалась дома с младшими сестрами и братьями и была за старшую. Со временем наша жизнь стала налаживаться. Мы не сломились. Мы выдержали все испытания. И день, когда объявили, что мы можем вернуться на родину, был самым счастливым. Мы опять стали собираться в дорогу. Киргизы, ставшие нам добрыми друзьями, со слезами на глазах провожали нас в путь, просили остаться. Были и те, кто остались там. Но мы вернулись. В тот день я впервые увидела свою малую родину. » Не выразить словами ту боль, которую испытал мой народ. Но он выстоял, ведь народ, который не хочет умереть, убить невозможно.
Дай Аллах, чтобы впредь, ни один народ не испытал ту боль, которую испытал мой народ!

если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
мираж 06.03.2014 20:53:57
Сообщений: 2303
Авторское стихотворение "Кёчгюнчюлю"
Ученицы 11 класса МОУ «СОШ» с. Былым Балаевой Зульфии.
Учитель: Афашокова З. С.

Кечгюнчюлюкню мутхуз кюнлери
Шууулдайла, желлеча, шибля тарында.
Халкъым кетюрлюк азап жоллары
Тауусулмазлыкъ шорхалача сакълайла алда.

Къаяланы титиретип,
Тау жухланы инжилтип,
Барадыла тизилишип
Машинала жолну кетип.

Къаладыла артларындан,
Мудах къарап къабыр ташла.
Тепмеин сакълап турурла
Емюрлюк Кавказда таула.

Аналаны жиляу-сыйыт этдирген,
Баланы ашха-суугъа термилтген,
Кечгюнчюлюк, суху желинг бла жетдинг,
Малкъарымы тынчлыгъын биргенге алып кетдинг.

Емюрледе эримеген чыранланы эритдинг
Ырахат тауларыма да къара кюнле келтирдинг.
Ата журтдан миллетими айырып
Азияны къум тюзлерин жилямукъ бла жибитдинг.

Таулу халкъгъа, кечгюнчюлюк, кеп азапла сынатдынг.
Жюреклеге сау болмазлыкъ кеп жарала салдырдынг.
Онюч жылны ашыбызны аман бла ашатдынг,
Азияны къумларына баш ийип, бой салдырдынг.

Энди атынг, кечгюнчюлюк,емюрге айтылмасын.
Бу палах да энди бизге емюрде къайытмасын.
Кюн тюбюнде тау аулакъла емюрге жашнасынла,
Жиляй тургъан чыранла да жез темирча къатсынла.

Кеп эзилген, кеп инжилген халкъымы,
Къучакъ жайып, сакълайдыла къаяла.
Тау суулада жыр салалла макъамгъа,
Жайып къучакъ кеп эзилген халкъыма.

Кетмесинле той тауушла элледен,
Айтылсынла кеп алгъышла жеримде.
Сабий кюлген таркъаймасын Малкъарда,
Къарс этсинле таулу тойгъа тюзледен.

Кечгюнчюлюкню азабындан къутулуп,
Ата журтха къайытханды миллетим.
Бар ачыуну, къыйынлыкъны унутуп,
Жашнасынла тау аузунда эллерим.

Мамырлыкъны саладыла макъамын,
Тынч ырахат шууулдагъан желчикле.
Таулу халкъсыз болалмагъан Малкъарым,
Санга тынчлыкъ берсин Аллах емюрге.

если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
мираж 06.03.2014 20:54:47
Сообщений: 2303
Авторское стихотворение "Моя Балкария, я тебя сберегу"
Ученицы 11 класса МОУ «СОШ» с.Былым Толгуровой Зулейхи.
Руководитель: Афашокова З. С.

БАЛКАРИЯ!

Ты хороша в любое время года-
Весною, летом и зимой!
Здесь каждый житель свой, родной,
Частица сердца своего народа!..

Вдруг природа будто замерла,
Никого не слышно кругом,
Над Балкарией небо серо и мутно-
Все в «страшном тумане» глухом.

Средь бела дня исчезли крылья,
Неважно, они были или нет.
Народ: он стонет от бессилья,
Упав туда, где тёмен даже свет.

Какие беды вдали ожидают?
Когда вздохнуть народу суждено?..
На дне небес ответы прибывают,
И их достичь , пока ,нам не дано.

Пенье ангелов в горах слилось с граем воронья,
И погнали вниз всех , как стада,
Пиная ногами старика,
Зарывая в землю горцев сердца.

Не было горю предела,
Ходила по саклям беда,
Выгнали из дому дедов,
Штыком упирая в сердца.

Горе, пленившее душу,
Как же нежданно пришло.
Балкария! Клятву я не нарушу,
Я пред тобою в долгу…

А пока ухожу, потому что стократно
Явь запутанней стала, чем сны.
В степях Киргизии, может, станет понятно,
Чем провинились мои старики?

Как же, Балкария, я буду греться?
Как же огонь без тебя разожгу?
С тобою частица нашего сердца,
Без тебя я дышать никак не смогу.

За что нас судят - неизвестно.
Мысль эта давит и тревожит.
На гордом народе пятно:
Как же эта явь нас гложет.

Но душа балкарца не бескрыла,
Если даже от бед спасенья нет.
Палачу не понять, что душа ранима,
И что в ней оставил он тяжелый след.

Но надежда , что свет
Для нашей души
И наступит рассвет,
Что народ озарит.

И сердце народа излечит от ран,
И залечит тот свет глубокий шрам.
И рассеет солнце холодный туман!
Только память болит: не прощает обман.

Моя БАЛКАРИЯ!
Ничего, ничего… Я тебя сберегу-
Не смогу я тебя ни предать, ни забыть!
Я хочу для тебя защитою быть!
Вознося тебя ввысь, опорою быть!

если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
мираж 06.03.2014 20:58:07
Сообщений: 2303
Авторская песня "Народный самородок"
Работы выполнила ученица 11 класса МОУ «СОШ» с. Былым Кантемирова Мариям.
Учитель: Афашокова З. С.






Готовимся к конкурсу (папа рассказывает мне о моем дедушке)





На фото дедушка со своими внуками: (слева направо) брат, я (Кантемирова М.), мои сестры.

Честно признаюсь, перед тем как приступить к своей работе, долго испытывала чувство особого волнения, не зная, как и с чего начать, потому что впервые пишу о своем дедушке не только как о фронтовике, но еще и как исполнителе своих песен.
Есть люди, которым самим Богом определено высокое предназначение - служить своему народу и которым для наибольшей удачи на этом пути даются особые силы и талант. Таким человеком для меня является мой дедушка.
Без особой претензии на оригинальность, я скажу, что с огромной любовью и вниманием слушали на свадьбах или на День Победы моего дедушку, Кантемирова Магомеда, когда он пел песни собственного сочинения.
Особо тронула меня его песня « Сегизинчи мартха атаб а къояма», посвященная депортации балкарского народа.
Наша семья рада возможности представить авторскую песню нашего дедушки. Надеемся, что песня, сложенная моим дедушкой, внесла, пусть самую маленькую, но свою лепту в историческую память моего народа, раскрывая подлинную красоту национальных традиций, связанных с общечеловеческими понятиями как доблесть, патриотизм, ибо одной из важнейших функций фольклора, помимо эстетической, было духовное воспитание человека и память о значимых страницах истории своего народа.
И в этом его непреходящий смысл.

Сегизинчи мартха атаб а къояма
Элибизге аман хапар жайылгъанды,
Бизни кечюрюрге айталла .
Тюбюнден келген а хужу машинала
Къалмай тау эллеге къайталла.

Кече да келелле, ой, кюн да келелле,
Машиналадан элле толдула.
Алгъын ойнай-кюле туруучу таулула
Бир аман мудахла болдула.

Келип, эрттенликде, сагъат а сегизде
Тегерегибизни алалла.
Ёмюрден бери да жыйгъан мюлклерибиз
Орамгъа тегюлюп къалалла.

Сегизинчи мартха атаб а къояма:
«Сенсе таулу халкъны жауу»-деп.
Тёгерекге къарай, жиляй а барама:
«Сау къал, Кавказымы тауу»,- деп.

Итле улуй-улуй, ийнекле ёкюре,
Атала, анала жиляйла.
Ёмюрде ол затны бир да сынамагъан
Къартларыбыз Сибирь сынайла.

Ой, машиналагъа къуюп да баралла,
Аллах буйрукъ этсе, къайтырбыз.
Къартла, къарыусузла, амалсыз саусузла
Жолда ёлселе, не айтырбыз?

Жарлы таулула уа кетиб а баралла,
Къум тюзде жол тутуп Сибирьге.
Ала жанларындан алай тойгъандыла,
Къараялмайдыла бир бирге.

Къазауат этелле, ах, ол бизни жашла,
Жанларын Берлинде берелле.
Аланы ёсдюрген атала, анала
Сибирьледе ачдан ёлелле.

Жарлы башыбыз нек къалгъан болур эди
Бу Совет властьда айыпха?
Быллым элибизни биз къоюп чыкъгъанбыз
Анда Омарланы Тайыпха.

если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
мираж 06.03.2014 20:59:10
Сообщений: 2303
Рассказ-размышление: "Тверже стали и камня"

Ученицы 11 класса МОУ «СОШ» с. Былым Биттировой Джамили.
Учитель: Афашокова З.С.

Информаторы:

1. Афашокова Раузия Мамашевна, 1928 года рождения.
Родилась в с. Герхожан ( г. Тырныауз). Училась в Герхожане.
2. Афашоков Идрис Хусеевич, 1924 года рождения. Родился в с. Былым. Учился в с. Былым.
3. Автор сочинения: Биттирова Джамиля.

Информаторы являются родственниками, соседями.


Вернулись мы к оставленным селеньям,
Как к сбитым гнездам ласточки весной,
Стоявшим под присмотром запустенья,
Поросшим многолетней крапивой.
Вдохнули жизнь в замшелые ущелья,
Отдав свое тепло сырым камням.
На нас лежала тяжесть возвращенья-
Вернуть огонь потухшим очагам.


Дж. Эльбаев.

По злой воле палачей, бесчеловечно игравших судьбами народов, праздничный день 8 Марта стал для балкарцев днем национального траура.
Об этом дне, ударившем по нас как землетрясение, как гром среди ясного неба, сказа­но много слов, пролито много слез. Акт вопиющего беззако­ния был реализован в считан­ные часы. Прошло с того трагического дня семьдесят лет.
По-разному встретили бал­карцы, известие о депортации, по-разному сложились их судьбы в местах нового поселения. В каждом балкарском ауле это страшное известие шокировало всех. Хочу передать все, что рассказал мне мой дедушка и дру­гие жители нашего села: Афашоков Идрис Хусеевич, Афашоков Хашим Муссаевич, Афашокова Раузия Мамашевна. Вот что вспоминает Афашоков Идрис:
— Помню, как сегодня, что весна, того года была на редкость ранней. Уже начали засевать поле и думали о будущем урожае. 7 марта, после обеда, в старый Былым стали въезжать машины: по одной, по две, по три. К вечеру, примерно в тридцати метрах друг от друга, наше село окружили пулеметчики, направив свои пулеметы на наши дома, а грузовики остановились под де­ревьями на ночь.
Помню, мать, пожалев этих солдат, велела мне отнести им еду. Она говорила, что ее сын тоже на войне, ходит такой же голодный, как эти солдаты, ок­ружившие нас. Я отнес им та­релку с мясом и еще что-то. Но солдаты не притронулись к еде, пока я сам при них не попробовал этого мяса, — на­верное, боялись, что мы их отравим.
Какой-то жуткий страх все­лился в нас этим вечером и до утра. Ночь та выдалась на ред­кость лунной и светлой, но очень неспокойной. И как она могла быть спокойной и как мы могли спокойно спать, ког­да всем своим существом чув­ствуешь, что на твой дом на­правлены зловещие пулеметы.
И вдруг утром зазвенели разбитые окна, зловеще засту­чали в двери приклады. По вроде спящему селу шли сол­даты. Советские солдаты. За­щитники. Они входили в дома и, грубо толкая прикладами, приказывали: «Ничего не брать!», велели всем собраться за двадцать минут. Разрешили взять с собой часть по­стельного белья, продукты, одежду.
Поднялся такой плач, крик, что казалось, дрожали и стона­ли горы. Плакали женщины, дети, старики. Никто не мог прийти в себя. Никто не знал, что брать, что оставить. И да­же не дали похоронить женщи­ну, труп которой так и остался лежать во дворе. Все осталь­ные восемь членов семьи этой женщины потом погибли в Ка­захстане.
Грузовики ждали всех у старой школы. Все, что смогли, то и прихватили с собой. Мы оставили все — ничего не успели взять. У многих муж­чин отобрали дорогие старин­ные сабли, сделанные из се­ребра, хорошие добротные но­жи и много ценных вещей, ко­торым сейчас не было бы це­ны. Я тоже оставил у окна очень дорогой для меня ножи­чек.
«Мой старший брат, Афашоков Сулемен Муссаевич, был на войне,- вспоминает Афашоков Хашим. И, как полагается у балкарцев, мои родители от­кармливали бычка на тот сча­стливый день, когда брат вернет­ся домой. Я помню, как кор­мил его и очень привязался к нему. Всегда жалел его, зная, что его скоро, быть может, зарежут. Я никогда не забуду, как он жалобно мычал вслед за нами, когда мы выходили со двора. Он как- будто чувство­вал, что остается один в опус­тевшем, осиротевшем дворе. Так и остался привязанным в сарае, провожая нас повлажневшими, как мне показалось, глазами.
Никогда не забуду, как бежала вслед за нами наседка с цыплятами. И еще помню, как наша собачка побежала на кладбище, которое находилось недалеко от нас, и подходила к каждой могиле, к каждому памятнику и жалобно выла. Казалось, она умоляла встать всех наших, которые лежали там, и спасти народ от нежданной беды. Она упрекала их в том, что они лежат спокойно и ничего не видят. А может, они и видели, может, и стонали от боли в сердце, от предчувствия того, что остаются одни, поки­нутые в этой страшной и жут­кой тишине. Но никто не смог удержать палачей, и они гнали нас, как стадо животных, вниз.
Когда мы спустились к ста­рой школе, все грузовики были, заполнены людьми. Вот уже всех посадили, и тронулась зловещая вереница машин. Уже никто не плакал. Каза­лось, что люди потеряли дар речи».
А вот что вспоминала мама моей учительницы Афашокова Раузия Мамашевна: «Эта чудовищная несправед­ливость, поставила всех кабар­динцев на ноги, и они стояли по обе стороны дороги. Вместе с нами в одной машине ехал и Джаппуев Хусей со своей семьей. Его, единственная род­ная сестра, которая была за­мужем за кабардинцем, жила в Заюково. Узнав о том, что мы проедем через их село, вышла на дорогу и ждала со своим мужем и дочерьми. Каким-то образом она смогла заметить своего брата. Громко причитая, рвала на себе воло­сы, и вместе с нею плакали ее дочери и муж. Бессильно протягивая вперед руки, она по­бежала вслед за машиной, ко­торая неумолимо мчалась вперед. Она уже не плакала, а выла, била руками по коле­ням.
А Хусей, увидев сестру, то­же быстро вскочил с места и стал рыдать, как женщина. Он устремился всем телом вперед, туда, где бежала сестра, Хусей плакал безутешно, как ребёнок. И так же безутешно плакали старики, не стесняясь своих слез, причитали женщины. Уви­дев, что плачут все, дети стали плакать еще громче. И плака­ли все: и те, которые ехали впереди нас, и кто ехал за нами.
Вы можете представить себе, как воет стая волков, когда им голодно и холодно. Вот так выли люди, казалось, все сошли с ума. Казалось, что началось светопреставление. «О Аллах, чем мы провинились перед тобой? О Аллах!» — причитали женщины и старики, как будто только теперь они поняли, какая беда нависла над ними...»
Не менее страшные испыта­ния, суждено было пройти в голых степях Казахстана и Киргизии и моему дедушке. Он вспоминал: « Нам не дали ни ра­боту, ни нормальное жилье. Чтобы как-то прокормиться, мне пришлось устроиться на работу в соседнем селении.
Через некоторое время, ког­да я вернулся обратно, селение встретило меня трупным запа­хом. Истощенные молодые лю­ди, едва стоявшие на ногах, не успевали хоронить. Всюду были разлагающиеся трупы…
Я не преувеличиваю. Это бы­ло бы грешно. Некоторые уми­рали прямо на наших глазах. Так, передо мной рухнул на­земь парень. Он наелся в степи какой-то травы, отравил­ся и скончался у меня на руках.
Мне рассказали, что двенад­цатилетняя девочка - балкарка, работающая в свекловодческой бригаде, сказала: «Когда Ста­лин умрет, нас вернут на Ро­дину». Ее увезли в районный центр в спецкомендатуру, и больше ее никто не видел…»
С тех пор прошло много лет. Мой народ вернулся в родные края и начал новую жизнь вме­сте с братским кабардинским народом.
Я часто ставлю, мое поколе­ние на место тех, кто перенес этот жуткий позор, эту несправедливую обиду. И почему именно в день 8 марта затми­лись луна и солнце вместе, и почему именно этот день стал черным днем для моего наро­да, неисцелимой раной для него?
Обычно, в народе говорят: «Он тверд, как сталь», «Он, как камень». Но балкарцы оказались, тверже стали и кам­ня. Что только они не испыта­ли, и не зря старая кабардинка Нысанак Ашинова каждое утро просила: «О, всемо­гущий Аллах! Верни балкар­цев в родные места!».

если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
мираж 06.03.2014 21:00:47
Сообщений: 2303
«Живая боль»
Работы Выполнила ученица МКОУ «СОШ имени А.М.Ахматова»Ахматова Зайнаф
Узденова Афуажан Ахматовна

Живая боль… (Из воспоминаний Ахматовой-Афашоковой Зайнаф Баксануковны 1924 года рождения с.Былым)
Когда война свинцом хлестала скалы,
И гибли сыновья земли моей
Нам ежечасно горьких бед хватало,-
Но эта всех других была больней!

С.Макитов

Удивительный мир детства… Как много в нем прекрасных звуков, ярких цветов, величественного неба, журавлиного клекота осенью, стремительного полета ласточек весной. Вот я, маленькая девочка, сижу на теплом камне около маленькой речушки, поющей мне свои звонкие песни, порой шёпотом, а иногда и очень громко. О чём эти песни? Может быть, о том, что видела речушка за долгие годы? А может, о том, сколько людей побывало на её берегу, чтобы доверить ей свои тайны, поделиться счастьем или горем? Однажды я пришла к моей речке вместе со своей любимой бабушкой. Это в её честь меня назвали Зайнаф. И вот две Зайнаф стоят на берегу речки, которая их радостно встречает. Старшая Зайнаф многое в жизни повидала, были в её жизни и радостные, и горькие минуты. А маленькая Зайнаф, то есть я, вся в ожидании нового, неизведанного, сердце мое открыто всему прекрасному. Моя бабушка с высоты своих лет снисходительно глядит на меня и радуется тому, что у меня всё впереди. Она часто говорит, что прошлое своего народа забывать нельзя, потому что оно-история семьи, рода, народа. Праздник 8 марта традиционно в моей семье не отмечается. Будучи совсем маленькой, я из садика приносила бабушке открыточки, сделанные своими руками, но бабуля брала в руки моё «произведение» и начинала плакать. Потом я узнала, откуда эти слёзы, почему так горько моей бабушке в Международный женский праздник. Вот рассказ - воспоминание бабушки Зайнаф. Раннее утро 8 марта 1944 года…Необычайно тёплое весеннее утро. Но радость весеннего утра оказалась обманчивой: тишину разорвали громкие звуки машин, тяжело взбирающихся в гору. Район старого Былыма. На площадке у здания школы остановилась большая колонна «студебеккеров». Солдаты с автоматами в руках окружили село, на высотах стояли вооруженные люди. На лицах женщин испуг, недоумение и вопрос: «С кем собрались воевать наши советские воины? В селе только старики, женщины, дети». Слышен громкий плач, кричат матери, зовущие своих детей. Старики стоят со слезами на глазах в полной растерянности. Военные объявили, что выселяют всех без исключения, на сборы даётся полчаса. И снова крики, стоны, слёзы… Наша семья состояла из 5 человек: глава семьи – Афашоков Баксанук Локманович -1894 года рождения мать-Афашокова- Толгурова Балдан Таусоевна-1897 г.р. сестра- Шахаржан- 1935 г.р. сестра- Лидия-1937 г.р. я- Зайнаф-1924 г.р. (Номер архивного дела 05035) Солдаты, которые пришли к нам в дом, оказались хорошие, добрые. Несмотря на приказ не общаться, они сказали, что путь предстоит долгий, поэтому надо взять побольше еды, тёплой одежды. Как описать минуты отъезда? Невозможно передать горькие мысли, тоску, бессилие! Суждено ли нам вновь вернуться сюда, к родным очагам, к саклям? Никто не знал ответа на наши вопросы. Доставили нас на станцию «Нальчик», погрузили в товарные вагоны по 40-50 человек. Меня назначили старшей по вагону. В эшелоне уже свирепствовал тиф, лекарств никаких не было, лечить тоже некому. На стоянках окоченевшие трупы наспех предавали земле, но чаще оставляли на обочине. Питания как такового не было. На остановках старалась набрать воды или собирала снег. Никто не знал, куда нас везут.



На семнадцатый день эшелон остановился в степи. Нас определили в село Ак-Кудук Кантского района Фрунзенской области. В том же страшном 1944 году я похоронила на чужбине своих родителей: они умерли от тифа. Очень много тогда умерло стариков и детей от болезней, голода и непривычного климата. Свободы передвижения не было, только с ведения НКВД (спецкомендатура во главе с комендантом) можно было поехать в соседнее село или во Фрунзе, чтобы обменять отрез материи на муку или другие продукты. Мы работали в колхозах животноводами на ферме или на огромных полях выращивали свеклу.



Добросовестно работали с раннего утра до позднего вечера. Постепенно встали на ноги, еды было уже достаточно, на чужбине выросло целое поколение нашего народа, которое так же тосковало по родному краю, Кавказу, как и старшие. Март 1944 года- апрель 1957… 13 лет вдали от родной земли…Тысячи и тысячи не вернувшихся к своим очагам. Нет ни одной семьи, которой не коснулась трагедия переселения, пусть никогда не повторятся те чёрные дни. После возвращения на родину я долгие годы работала в нашем совхозе, за доблестный труд в годы Великой Отечественной войны награждена медалями, имея звание «Ветеран труда». Вытирая слезы, моя любимая бабушка задумчиво вглядывается в освещённые вечерним солнцем горы на противоположной стороне. Она воспоминаниями снова там, на чужбине.

Я люблю своё родное село, люблю мой край и не представляю, как можно жить вдали от моей Балкарии. И вслед за великим Кайсыном я повторяю снова и снова:
Родные горы осеняют взоры,
В сердце вселяют нежность и добро.
Ни на какие златые горы
Мы наших гор не сменим серебро.

если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
мираж 06.03.2014 21:01:40
Сообщений: 2303
«Къурчдан къаты тёзюм»
Работу выполнил: МОУ «СОШ имени А.М.Ахматова»с. Былым Тербулатов Алим
Руководитель: Узденова Афуажан Ахматовна


Тауларым! Бюгюн бизни тюзлюк жолу
Къайтарды туугъан жерибизге!
Отарланы Керим
70 жыл… Бизге, сабийлеге, ол жылла къаллай бир узун кёрюнедиле.Ёмюрлеге уа 70 жыл дегенинг бир гитче такъыйкъады
Ненча жыл ётсе да,унутур заман болгъанды дегенлени ауазлары эштилсе да, бизни халкъ ёмюрледе да унутмаз 1944 жылны 8-чы мартын.
Халкъланы кёчюрюрге байрам кюнлени нек сайлагъан болур эди Сталинни режими? Бир заманда да аллай халкъланы байрамлары болмасын депми? Аны юсюнден мен кёп сагъыш этгенме.
…Уллу Ата журт уруш ахырына жуууукълаша келгенди,жаз да ашыгъады жерибизге, уруш аулакълада сермешген жашларыбыз ашыкъанча. Алай къара кюнлени келликлерин ким биллик эди? Ногъайлыланы, чеченлилени,къарачайлы къарындашларыбызны кёчюргендиле. Малкъарны тегерегине бугъоу салына башлагъанды.Алай, Аллах сакъласын бизни къыйынлыкъдан дей,халкъыбыз, игиликг, тынчлыкъгъа ышана,жашаргъа кюреше эди. Толмады умуту .
8-чи март. 1944-чи жыл. Эрттенлик.Чыпчыкъла, жазгъа къууана, эрттеннги жарыкъ жырларын жырлайдыла. Тегерекни уа, билмей тургъанлай, къайгъы бийлеп къойду. Машина, машина, энтда машина…Алада уа автоматлары бла аскерчиле. Къоркъуу кирди ала бла бирге тау эллеге. Хар тау юйге экишер-ючюшер аскерчи кирди,тебрегиз деп, жарым сагъат бердиле.Къайры элтесиз,не ючюн кёчюресиз деген соруулагъ бир киши жууап бермейди. Жан ауратханла да бар эдиле аскерчилени ичинде.
Ашны, жылы быстырланы кёбюрек алыгъыз деп, жашыртын айтадыла. Терк окъуна жилягъан сабийлени, къычырыкъ эте тургъан тыширыуланы, кёз жашларын букъдуралмагъан къартланы машналагъа къуйдула. Жашла уа урушда къан тёге. Жокъду бизни тилибизде ол амалсызлыкъны айтып, ангылатырча! Тёгерек а шошайып, тауушсуз болуп къалгъанды. Табийгъат да, къыйынлыкъ келгенин ангылагъанча, мудахланнганды. Итле улуп, машналаны ызларындан, ёпке солуу этип, чабадыла.Алай бир кесекден артха къалдылы…
Жабелляны Лидия бизни белгили этнографыбыз Кудайланы Мухтарны юсюнден китап жаза турады. Ма андан юзюк…
Таулуланы кёчюргенлеринден сора бир ненча жыл ётгенди. Къабартылы уучу Калибатов Аубекир нёгерлери бла Малкъаргъа уугъа баргъандыла.Дорбунну къатына келгенлеринде сейирге къалгъандыла: дорбунну аллында бир ненча уллу итлени сюеклери, ичинде уа къой сюрюуню сюеклери. Къойчуланы алып кетгенден сора къош итле, жумушларын толтура, къойланы тышына жибермей, иелерин сакълай, ашдан ёлгендиле. Къалай къыйынды аллай затны юсюнден окъугъан окъуна!
Нечик кёп тёзюмлюдю бизни халкъыбыз.Къайдан алгъан болур эди ол аллай бир кюч да, къарыу да? Мен сагъыш этгеннге кёре, адамларыбызгъа «башында» ангыларла, айырырла тюзню-терсни да, къайытырбыз туугъан жерибизге деген умутла бергендиле тёзюм!
Да, бизни аямады терслик,
Дерт тутханча тюзлюгюбюзге.
Сейир этебиз, къарай келсек,
Къурчдан къаты тёзюмюбюзге-деп жазады Отарланы Керим.
Бу хапарны уа маннга аммам айтханды.
Амманы анасы къыйын ауруйду, алай аны больницагъа элтирге комендант къоймагъан эди. Ол 22 жылында ёлюп къалгъан эди.Аммам анасын танымайды. Бахчабызны аякъ жанында уллу будай сабанла болгъанлыкъгъа, бир бюртюк алыргъа жарамай эди.Атабыз урушда ёлюп, биз-ууакъ сабийле-кёп кечени, ачдан жукълаялмай, жиляучубуз эсимдеди.Манга 5 жыл, къарындашыма уа 7 жыл бола эди.
…Бек ач кюнлерибизден бири эди. Къарындашым, будай сабаны къыйыры бла айлана кетип, бир эски, къатхан къой тери табып келеди.Анабыз (ол заманда сау эди) аны юсюнде къалгъан тюкчюклерин кетерип, отда къууурады… Иги заманлагъа да жетдим, иги ашла да ашадым. Алай ол терини татыуун бир да унуталмайма деп, жиляучуду. «Миллетибиз аллай къыйынлыкъны бир заманда да сынамасын»,- дейди аммам.

если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
мираж 06.03.2014 21:03:38
Сообщений: 2303
Рассказ, посвященный 70-летию со дня депортации балкарского народа
Работу выполнила: ученица 10 класса МКОУ СОШ №1 с.п. Верхняя Балкария Черекского района КБР Жилкибаев Арсен
Руководитель - учительница балкарского языка и литературы Атабиева Зайда Ахмедовна


Бу хапарны мен кечгюнчюлюкню кеси сынагъан Узейланы Абажа айтып жазгъанма. Ол къыйынлыкъланы керген угъай да, тынгылап жазгъан да къыйынды. Ма Абажа манга айтхан хапар.

«Биз кечгюнчю Огъары Малкъарда Мухол элде жашап, бир затдан къыйналмай тургъанбыз. Алай 1994-чю жылда 8-чи мартда биз да жукълап тургъанлай, эшикни хыны къагъып, туругъуз, сизни кечюрген этебиз деп уятадыла. Хар юйде, бир офицер бла эки солдат бизни ашыкъдырып, кеп зат алыргъа керекмейди деп, хылып этип чыгъаргъан эдиле. Машинала элге кирмей, Черек ауузну ары жанында тохтайдыла да, сыртыбызгъа жюклеп, бир-эки хапчук, аш-суу ташыргъа кюрешдик. Элде эр кишиле битеу урушда эдиле.
Къалгъанла - къартла, тиширыула эм сабийле бла саусузла. Ала уа бизни мында елюрге къоюгъуз деп жиляй эдиле.
Бизни юйюрде уа жангъыз эгечим болмаса, къалгъанла – ууакъла, анабыз -къарт. Сора, бизни Зына езеннге жыйып, машиналагъа жюклеп, жолгъа тебиредиле. Нальчикге жетгенлей, бизни товар вагонлагъа жюклеп ашырдыла. Жолда-къолда кеп къыйынлыкъ керюп баргъанбыз. Елгенлени чыгъарып, жол жанына атып къоя эдиле. Саусузланы букъдуруп баргъанбыз. Алай бла 23 сутка баргъанбыз.
Бизни Къазахстан бла Орта Азиягъа жайдыла. Биз Северный Къазахстанны Акъмол областыны, Макинский районуну Отрадное деген орус элге тюшдюк.
Бизни станциядан элге эки сутка ат чаналада элтген эдиле. Жолда сууукъ, къар, боран, бизни уа юсюбюзде жылы быстырыбыз болмай, юшюп, къырылып къалабыз деп, тиширыула жиляп, онгсуз болуп , алай жетген эдик. Жети юйюр болуп:
1. Батчаланы Шахирза;
2. Узделаны Сафар;
3. Атабийланы Зайнаф;
4. Темукуланы Манаф;
5. Ногерланы Айба;
6. Темукуланы Адрахман;
7. Темукуланы Асхат.
Сора бизге бир гыты юйючюкле бердиле: терезеси, эшиги болманган. Къартыракъларыбыз а орус юйлеге жыйылдыла. Бир ыйыкъдан ишге чыгъыгъыз деп, онгубузну алдыла.
Къолхозда бичен ташыргъа, жер сюрюрге, урлукъ себерге, дагъыда не иш болсада.
Мени эгечими устаз билими бар эди. Алай анга сизге башха иш жокъду деп, егюз арба бла не иш болсада ары жиберип, жер сюрдюрюп, тургъандыла. Тамата къарындашым Солтан онтерт жыллыкъ жаш, мен кесим да онекижыллыкъ - сюрюучюле болдукъ. Биринчи баргъан жылда бек къыйыналгъанбыз: ачдан, сууукъдан, андан сора уа аланы адамлары бизге терс къараучу эдиле, «Адам ашаучула» келгендиле деп.
Комендантла бир жанындан онгубузну алып, хар айдан къол салыргъа жюрюй эдик.
Къоншу элде ахул-жууукъ болуп, бир-бирге баралмай, комендантладан къоркъуп туруучу эдик.
Алай эте, жылдан-жылгъа элни адамлары бла да шагъырей болдукъ. Кесибиз да бир кесек аякъланып, ала да бизге ахшы жанындан къарап башладыла.
Биз тургъан элде районну М.Т.С-сы бар эди. Бизни таулу жашла да къоншу элледен келип трактористге, комбайнергъа , шофергъа окъуп башладыла. Алай бла биз жашагъан жерде таулу жашла, хар ишге да хунерли болуп, махтау алып тургъандыла. Ма аланы бир къаууму:
1. ТогузаланыХасим;
2. Лелюкаланы Магомед;
3. Лелюкаланы Азамат;
4. Жылкъыбайланы Хасан;
5. Герйланы Ахмадья;
6. Темукуланы Камиль;
7. Атабийланы Аскербий;
8. Биттуланы Ахмат;
9. Узейланы Солтан;
10. Узейланы Абажа;
11. Чочуланы Ако;
12. Атабийланы Ахмат;
13. Лелюкаланы Мустафа;
14. Тогъузаланы Хызыр;
15. Темуккуланы Мазан.
Биз трактористле, комбайнерла, шоферла болуп ишлегенбиз. Къартларыбыз а малчыла болуп тургъандыла.
Къышда елгенибиз болса, жер асыры терен бузлагъандан къабыр къазалмай 2-3-юч кюн тууручу эдик.
Биттуланы Ахматны бла Узейланы Солтанны 1954-чю жылда Москвагъа выставкагъа ийген эдиле-ВДНХ-гъа.
1956-чы жыл, 28-чи апрель жетди. Верховный Советни указы бла кечгюнчюлени комендатурадан эркин этдиле. Тургъан жерлерине уа угъай. Анга да къарамай, бизда артха къайтыргъа къурала башлайбыз. Алай ишлеген жерибизде кюз-арты эди. Сабан ишлени бошамай унамадыла.
1956-чи жылда 17-чи октябрде андан тебиреген эдик. 23-чи октябрде къайры барыргъа билмей тургъанлай, киеуюбюз жолугъуп, бизни Къашхатаугъа алып келди.
Аланы юйюрюнде уа къабартылыла жашай эдиле. Малкъаргъа барып къарасакъ, бир сау юй жокъ. Къыш жетип келе эди да, сора биз Къашхатауда бир юйчюк алабыз. Морозов деген оруслудан. Алай аны оформить этерге унамай: сизни бери келирге эркинлигигиз жокъду, чыгъып кетигиз бир сутканы ичинде деп, Нальчикни милициясы Каширгов къыстагъан эди кабинетинден.
Сора бизге: «Шагъатла кергюзтюгюз ол ахчаны алгъанына» - дедиле. Алай бла къалдыкъ. Кеп бармай, жангы указ чыкъды. 1957-чи жылда январьда. Битеу хор бла кечюрюлген миллетлени туугъан жерлерине эркин этерге деп.
Алай бла, Аллахха шукур, эшелонла бла келип башладыла адамларыбыз».
Былайгъа жетгенде, Абажаны бети жарыйды. Ненча жыл етгенди, алай туугъан жерине къайтханыны къууанчы бетинде турады. Мени Малкъар миллетим ол жыллада къаллай къыйынлыкъла кергенине бу хапар шагъатды. Болсада, къыйынлыкъ жигер халкъымы бюгалмагъанды. Адамла не къыйынлыкъны да иш бла хорлагъандыла. Кечгюнчюлюкде, жигер ишлеп, Москвагъа ВДНХгъа баргъан адамларыбыз бла етемленеме. Ала таза жигитле эдиле. Мен аллай адамланы миллетинден болгъаныма къууанама. Ехтем ТАУЛУ халкъым энди аллай къыйынлыкъла сынамай, къууанчлы жашасын!!!

если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
мираж 06.03.2014 21:06:20
Сообщений: 2303
Рассказ, посвящённый 70-летию со дня депортации балкарского народа

Работу выполнила ученица 7 класса МКОУ СОШ №1 с.п. Верхняя Балкария Черекского района КБР Лелюкаева Зульфия Азноровна
Руководитель - учительница балкарского языка и литературы Атабиева Зайда Ахмедовна

Жангырыуну жоллары. Бу кёчгюнчюлюкню хапарын, манга анамы анасы айтханды. Биз кёчгюнчю Огъары-Малкъарда Къоспарты элде жашай эдик. Мени атам Туменланы Къасай эди. Юч жашын да урушха ашырып, экиси Къыралбий бла Къурманбий эки жыл урушха дери Фин урушда болгъандыла, уллу Ата журт урушха уа анда къатышхандыла. Къарашай деген къарындашымы уа онсегиз жылы да толгъунчу, адам жетмей, сабийле, къартла бла алып кетгендиле. Аланы ачыулары ичин кюйдюрюп тургъан къарт анам Наипхан, ауруп тёшек болуп къалгъан эди. Бир кече атамы Къоспартыда районнга чакъырдыла. -Тамбла бизни халкъны Азиягъа кёчюредиле, юйюрюнгю да жыйып хазыр бол,-дедиле. -Да мени юч жашым да урушдадыла, мени къайры ахыратха элтесиз?-деди Къасай. -Ауузунгу тыйып, кетип къал, ансы уруп ёлтюрюп къоярыкъдыла,- дейдиле район арада. Эрттенликде эртте юйюбюзге бир Айзербайджанлы солдат келди. Бир мешок алма алдыкъ, эки къой союп аланы алдыкъ, сора бизни алты сабий: Исмаил,Салихат, Харун, Балдан, Фазика эм да анабыз Наипханны алгъа алып кетдиле. Атам Къасай а, ат арбагъа хапчюкле жюклей къалгъан эди. Бауда къалгъан къойла бла уллу малланы эшиклерин ачып: "-Барыгъыз сизда, мында бегитилип къалмагъыз", -деп тебиреди да, сора"Сары къыз" деп а, бир сауулгъан ийнегибиз болуучу эди, ол а атамы ызындан къычырады да, атамы уа кёз жашлары келе, чачындан бир тюк юзюп атды да: -Я, Аллах, сен бизни юйюбюзге сау къайтар! -деп къолларын кётюрюп жиляды. Арбасын да сюрюп келе тургъанлай, ол солдат: -Арбаны къой да, терк бар, ансы юйрюнгден айырылып къаласа, -деди. Арбасында тери тонун алып, чабып сууну бирси жанында тизилип кетип бара тургъан машиналаны жетди. Адамланы жиляулары ташны-тауну зынгырдата, къычырыкъ бла Малкъардан кетдик. Нальчикде бизни эшелонлагъа миндирдиле. Алгъан эки къойну, атам вагонда эшикни эки жанына тагъып, аз-аз адамлагъа бере бардыкъ. Жолда анама тон къаплап олтуртуп, ауругъанын букъдуруп, алай элтген эдик. Биз Ош областьха тюшдюк. Андан Наукат районнга элтдиле, бир кече алайда, къар къатыш жауун жауа, къалдыкъ. Эрттен бла уа"Къыргъызстан" деген элге келтирдиле. Бир клубха онжети юйюрню элтдиле. Анда тёрт кюн турдукъ. Андан сора хар юйюрню биршер юйге юлешдиле. Къыргъызлыла: "адам ашаучула келедиле" - деп, къачып юйлерине, тышына чыкъмай турдула. Бизге уа, бир туурам ётмек бла, биршер чолпу тюй хантуз келтирип бериучю эдиле. Биринчи кюнлерибизде, кимде не болсада, бир бирге бере турдукъ. Артда къыргъызлыла бизни къаллай адамла болгъаныбызны кёрюп, бизге келише башладыла. Жаз башында атам нартюх сатып алып, аны бастырдыкъ. Сора атам да, къарындашларым да, эгечлерим да тютюн этиучю жерге ишге тохтап, анда ишлей, мал да, къанатлыла да, эчкиле да алып жашап башладыкъ. Уруш бошалды. Къыралбий да Къурманбий да урушдан Малкъаргъа келдиле. Келселе да не табарыкъ эдиле, оюлгъан юйле, тоналгъан юйле. Къашхатаугъа къайтдыла. Къыралбий къолунда онжети осколкасы бла жаралы болуп келген эди. Черкесли къатын Люба деп, бизде Къоспарты районда ишлеучю эди, ол алагъа терен хапар айтхан эди бизни къалай кёчгенибизни. Мындан кетгинчи Люба Заниколагъа эрге келип жашаучу эди. Районда ишлей эди да, Къыралбий бла Къурманбийден письмо алып"саудула" дегенде, къарындашым Харун анга къой берген эди сюйюмчюге. Сора Къыралбий бла Къурманбий аны юйюнде жашап, жаралы къолуна да дарман этип тургъанды. Азиягъа уа быладан хапар келмей турады. Кюнлени биринде сельсоветге атамы чакъырып къагъыт бердиле. Къагъытда уа:" Биз сау саламатбыз, бизге бир къаты къыйын салгъан тиширыу барды да, аны Къурманбийге алып барыр эдик"- деп жаза эдиле. Атам асыры къууаннгандан бир затда кёрюнмей кёзюне: - «Кимни да келтирсин, юйге сау келсинле ансы»,-деп къояды. Бирден-бирге сурай, къарындашларым экиси да Азиягъа бизге жыйышадыла. Ючюнчю къарындашым Къарашай а, урушдан келмей къалады.Къайда ёлгенин да киши билмей къойду. Къарындашларым келгенден сора, бири мал фермагъа тамата болду, бирин сют заводха тамата этдиле. Аланы ёшюнлери майдалладан бла орденледен толгъанын кёргенден сора, комендантла да, район таматала да бизни бек сыйлы кёрдюле. Жашауубуз иги болду. Къыргъызлыла уа кёрюп, таныгъандан сора бек татлы жашадыкъ ала бла. Артда кетебиз деген заманда, жиляп "кетмегиз бирге жашайыкъ" -деп бек къаты бола эдиле. Бир затларын да аямаучу эдиле бизден. 1957-жылда уа артха жерлерибизге кёчерге эркинлик берилди. Сюйгенле анда къалдыла, алай кёбюсю да бери тебиредиле. Хар хапчюклерин да жюкледик вагонлагъа, кесибизда миндик да, кетдик журтубузгъа. Малкъаргъа келсенг бир затыбыз да жокъ, юйлерибиз оюлуп, сора Бабугентде тохтадыкъ. Атла туруучу баулагъа кирдик. Артда жерле юлешдиле, юй ишлерге керекле бердиле, юйле ишледик да, жашауубузну жангыдан башладыкъ. Андан бери талай жыл озгъанды. Мени миллетим кеси къыйыны бла жашап, уллу жетишимлеге жетгенди. Мындан арысында да халкъыбыз къыралны кючлеуде, айнытыуда тийишли ишле бардырлыгъына ийнанама.


если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
мираж 06.03.2014 21:07:06
Сообщений: 2303
«Миллетибизни къыйын кюнлери»

Рассказ, посвящённый 70-летию со дня депортации балкарского народа
Работу выполнил ученик 5«б» класса МКОУ СОШ №1 с.п. Верхняя Балкария Черекского района КБР Гасиев Исмаил
Руководитель - учительница балкарского языка и литературы Атабиева Зайда Ахмедовна

Аппабызны сезлери Тюшюмдеча келелле: «Айланалла юй сайын, Эшта да кечюрелле…»

8 мартда 1944жылда эрттенликде сагъат тертде терезеле къагъылдыла. Алтынчы-жетинчи мартда элге, солдатладан толуп, уллу машинала келген эдиле. Сора солдатла кийинирге къоймагъанлай, малланы къыстагъанлай, адамланы юйледен къыстадыла. Бирси отоугъа ётюп, кебинлигими алайым дегенде, солдат ушкокну къалагъы бла уруп ийгенде, ыннабызны атасын бир мюйюшднен бирсине чартлатхан эди.Чегетни адамларын да,зылгыны адамларын да, Темукуланы да Чегет ёзеннге жыйгъан эдиле.Адамла машиналагъа сыйынмагъанлай кече сууукъдан, ашдан да апчып, ёзенде къалгъан эдиле. Экинчи кюн къалгъан адамланы машиналагъа жыйып маллаы жюклегенлей вагонлагъа къуйгъан эдиле. Къазахстаннга онеки кюн баргъан эдиле.Жолда ёлген адам болса басдырмагъанлай, станцияда тохтагъанда ёлгенлени тышына, мал мыллыкланы атханлай, атып къоя эдиле. Къазахстаннга жетгенде, хар шахаргъа бир вагонну тюшюрюп бара эдиле.Ахыр шахаргъа мени ыннам, ыннамы къарындашы, эгечи да, атасы да Акмоленский областьха Макенка шахаргъа тюшдюле. Къазахстанны адамлары юйлеринде бугъуп къарай эдиле.



Ишлерге къарыуу болгъан адамланы колхозгъа ишге ала эдиле. Онгнгу болмагъанны уа квартирлеге жая эдиле. Бир бирлени кёмюр, мал тургъан бараклагъа салдыла. Сабийлени назы терекле салыучу ёзенледе ишлете эдиле.Уллу заманларында уа Ленин атлы заводунда ишлегендиле. Боран болса, адамла, ажашып, аулакълада сууукъдан бузлап ёле эдиле. Аланы асыраргъа онглары болмай эди асыры сууукъдан. Ыннамы эгечи да анда ауруп ёлген эди. Боран кётюрюлсе, адамла ажашмазча завод гудокла этип, адамла тауушха келирле деп, къычыртып тура эдиле. Аздан-азгъа адамла тирликлене башлагъандыла. Адамланы бир къуюлары бар эди.Битеу адамла сууну андан ала эдиле. Аны теренлиги 25 метр бар эди. Азатлыкъда адамла 13 жыл жашагъандан сора адамланы кеси жерлерине келирге эркин этдиле. Закон жерлерине келирге эркин этгенде адамла ассыры къууннгандан жаяу келирге хазыр эдиле. Артха адамла поезд бла келгендиле. Туугъан жерлерине келгенде жангыз Мухол межгитни башы жабылып эди да адамла ары жыйылгъан эдиле. Аз–аздан адамла юйле ишледиле. Малла неле да жайдыла. Бюгюнлюкде ыннамы алты сабийи барды. Туугъан туудукъларына къууана жашайды. Алай а кёчгюнчюлюкню эсине тюшюрсе кёлю толуп къалады. Мен ыннамы бек сюеме. Ол кёп къыйынлыкъ кёрген адамды. Биз - туудукъла, аны хар айтханында этип, кёлюн алыргъа сюебиз. Жашлыгъында кёп къыйналгъан эсе да, къартлыгъында тынчлыкълы, ариу, къайгъысыз жашасын деп амалла этебиз. Бизни жетишимлигибизге да ол бек къууанады. Бизда аны ыразы этерге кюрещебиз хар зат бла да.



Къайтдыкъ туугъан жерибизге…

если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
мираж 06.03.2014 21:08:11
Сообщений: 2303
«Рассказ, посвященный 70- летию со дня депортации балкарского народа»

Работу выполнил ученик 5 класса
МКОУ СОШ №1 с.п. Верхняя Балкария Черекского района КБР Лелюкаев КАЗИМ
Руководитель - учительница балкарского языка и литературы Атабиева Зайда Ахмедовна

Бу хапарны мен аппамдан Лелюкаланы Мурадинден жазгъанма. Аппам кёрген къыйынлыкълагъа да бюкдюрмей, окъуу-билим алып, талай жылны партияны секретары болуп тургъанды. Бу хапаргъа тынгылай, мен аппамы бютюнда бек сюеме, узакъ ёмюрлю болурун излейме. Уллу Ата журт урушну аллында бизни юйюр бек уллу юйюрге саналып болгъанды. Алай къыйынлыкъны адам тилеп алмайды – ол кеси келеди. 1940-жылда атамы атасы Шашмакъ ёледи, ызы бла мени атамы эки къарындашын Цацюк бла Суфьянны армиягъа аладыла. 1941 жылда 22 июньда уруш башланнганлай, къалгъан эки къарындашын да – Таукъан бла Шаухалны - урушха алып кетедиле. Алай бла бизни юйюрде бек уллу эркеырыу болуп мен къалдым – бешжыллыкъ жаш. Ыннагъа, урушда болгъан жашларындан ючюсюне: Цацюкге, Суфьяннга, Шаухалгъа «похоронка» къагъыт келди. Тёгерек – къайгъы, къыйынлыкъ, жарсыу, жиляу – болушургъа адам жокъ. Алай тургъанлай, февраль айны ахырында 1944 жылда ,эки аягъыда жаралы болуп, атамы къарындашы келип къалады. Костыллеге таянып кючден келген Таукъан, юйюбюзге къууанч келтирди. Ол къууанчыбыз кёпге бармады. 8-чи мартны эрттенлигинде эшигибиз къагъылды да: -Бабуш, къоркъма мен Къубадийме, эшикни ачыгъыз,-деди. Ынна терк окъуна къобуп эшикни ачды. -Къубадий, жашым не этесе, не болгъанды,-деди. -Болгъан аберида болмагъанды, алай туругъузда хазырланыгъыз, кёчген этебиз,-деди. -Угъай, угъай Къубадий биз кёчаллыкъ тюйюлбюз,-деди ыннабыз. -Бабуш! Бизни кёчюрген этедиле,-деди. Ол заманда Таукъанны отоууну эшиги ачылды да, Таукъан чыкъды, Къубадий бла саламлашды да: Къубадий, сау бол, сен жумушунгу тындырдынг, бар,-деди. Сора арбазгъа чыкъды да чёкдю, биз да аны тёгерегине жыйылдыкъ. -Энди бизни кёчюрмей къоярыкъ тюйюлдюле, хайда хапчюкланы жыйыгъыз. Картоф, ун, будай, эт, туз алыгъыз. Сора сабий кийимлени да унутмагъыз,-деди. Бир эки сагъатдан эки солдат келдиле. Таукъанны военный формада кёргенде къатына барып саламлашдыла, отоугъа кирип олтурдула. Тауукъ бишген бар эди да, аны аланы алынна салды. Ала ашагъынчы, биз терк окъуна къуярыкъ затланы къуйдукъ машиналагъа. Сора эки ат арба келди юй аллыбызгъа. Къазауатдан жюкледик, солдатла болушдула, ала Таукъан ючюн болушхан болур эдиле. Таукъан да арбагъа олтуруп, тебиредик. Кюн ариу тийип эди, алай итле улуй, къойла макъыра, тууарла ёкюре, адамла жиляй – ол аламтны керген шайтанлы болмай къалыргъа бек къыйын иш эди. -Тише!-деп къычырды биреу, халкъ тынг болду. -Трогай!-деди да тебиредиле. Чегетге жетдик. Хапчукланы жерге къотардыкъ. Къарангы бола он – онбеш минутха жылы жауунчукъ жауду. Билген Аллахды, алай ол жауун болмаз эди, ол бизни къаяла жиляй болур эдиле. Ол кече Чегет ёзенде къалдыкъ. Эрттенликде америкалы машинала келдиле да, бизни ары жюкледиле. Бирсилени билмейме, алай мен а машинагъа биринчи мине эдим да, бек къууанып бара эдим. Черкес эллени ичи бла баргъаныбызда жол жанлары адамладан толуп эдиле. Нальчикге келтирдиле да, товарный поездха миндирдиле. Эки ярусный агъач полкалары ичинде, хапчукланы жайдыкъ. Бизни баш полкагъа миндирдиле. Вагонла тыкъма – тыкъ адамдан, ашар жер керек, кеси керегине баргъан жер керек, аланы къураргъа уа жигит адам керек эди. Ма аллай адам да табылды – Мырзантланы Хажи – Муса. Жаш адам, ол заманда анга бек болса онбеш – оналты жыл бола болур эди. Вагонну бир мюйюшюнде жабыу тартып, тешик этип аякъжол къурады. Станцияда тохтатып, азыкъ бере бардыкъ. - Два ведра, один мешок и два человека выходите, - деп алай тюшюре эдиле. Бир станцияда уа Хажи – Муса къазауатдан отунла жюклейди. Темир чыбыкъ да табады. Аны вагонну башына орнатып, чоюн такъды. Тюбюне тазны салып, аны юсюнде от этип, картофла бишире, адамлагъа ашата турду. Аны да солдатла эслеп сыйырдыла да къойдула. Алай бла бир жол бир гитче станцияда тохтады поезд. Юч адам келип эшиклени ачып, жети юйдегини айтып окъудула. Жети ёгюзге чанала жегилип, жети юйюрню жюкледиле. Къар, суукъ тёгерекде уа. Чанала бла алып кетдиле бизни. Сабийлени бир чанагъа миндирдиле да, Биногерланы Солтаннга аманат этдиле. Ол кече да, экинчи кюн да баргъан эдик. Бир юйню аллында тохтадыкъ. Тюшюрдюле да, юйге кирдик. Юйню ичи жылы, от этилип эди. Бираздан бир адамла келдиле бизни юйге. Таукъанны военный формада кёргенде, бек сейир этдиле. Ынна урушда жашларыны суратларын кёргюзтдю. Алагъа да къарай бир киши: - Папа есть? – деп сорду манга. Мен башымы булгъадым. - Мама есть? – деп сорду дагъыда. Анамы кёргюзтдюле. Башымы сылап, чыгъып кетдиле. Орусча айта,бизге сют, бишлакъ, гыржын, творог, картоф, быхы келтирдиле. Бизни юйлерине алып кетдиле. Биз тюшген эл Къазахстанда «Федосеевка» - деп алай эди. Оруслула эдиле, эки къазах юй, бир чечен юй, къалгъанла уа кёчюп келген немецлиле эдиле. Бизге бек иги бола эдиле. Бизден къайтмаса да, Аллахдан къайтсын, бек ыразы эдик алагъа. Бизни элде школда тёртюнчю классха дери окъута эдиле. Андан сора хоншу элге уа жетинчи классха дери окъута эдиле. Андан сора Котуркуевский зооветеренарный техникумда окъудум. Аны бошагъандан сора Къазахстанны тюрлю – тюрлю жерлеринде зав. ветеренарный участкалада ишлеп турдум. Биз тургъан жерде мени анама, Таукъаннга, Биногерланы Солтаннга, Османланы Манафха иги ишлегенлери ючюн майдалла берген эдиле. Кете туруп а, почётный грамота да берген эдиле «За освоение целинных земель» деп. Кетген заманыбызда бек ачыу эте эдиле мында къалыгъыз деп. Жолубузгъа аш – азыкъ да берген эдиле. Той – оюн этип, къучакълап, жиляп алай ашыргъан эдиле. Ма аллай къыйын жашау жолу бар эди аппаны. Алай ол къыйынлыкълагъа хорлатмагъанды. Ол тюз жашауну жашагъанды. Бюгюн да аппам жамауат ишге тири къатышады. Элде намысы жюрюген адамды. Биз, туудукълары, аны бла ёхтемленебиз. Аныча тийишли адамла болуп ёсерге итинебиз.

если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
мираж 06.03.2014 21:09:03
Сообщений: 2303
Рассказ, посвящённый 70-летию со дня депортации балкарского народа

Работу выполнил ученик 9 класса МКОУ СОШ №1 с.п. Верхняя Балкария Черекского района КБР Гадиев Къурманбий.
Руководитель – учительница балкарского языка и литературы Атабиева Зайда Ахмедовна

Таулу халкь сау къадарда, кёчгюнчюлюкню темасы унутуллукъ тема тюйюлдю. Кёчгюнчюлюк тауусулмазлыкъ китапды, аны халкъ жазады.



8-чи Март таулу халкъны кёчюргендиле . Ол кюн Шимал Кавказны орта мисиринде жашагъан аз санлы таулу халкъымы, Орта Азияны бла Къыргъызтангы бек къолайсыз, бек , бек къыйын, къытлыкъ къысхан жерлерине кёчюрген эдиле. Таулу ананы къадары. Ол къарангы кюнле бир заманда да жюрегинден кетмез сени, таулу ана. Сабийлерине термилип, таралып, кюйюп жашагъан таулу анала. 8 март. Эрттенлик. Уллу малкъарны ичинде Шаурдат элни адамлары кюнлерин башлайдыла. Билмей тургъанлай, атам да, анам да жолгъа жыйышып башлагъандыла. Не алгъанын да ангыламай, жиляп, сынсып, мени анам бизни къучакълады Зор бла, уллу аскер кюч бла, чыгъаргъан эдиле бизни жолгъа. Жолда солдатланы бетлери эсден да кетмейди. Суу тилегенни аякълары бла бир жанына ата эдиле. Терк окъуна кёзлерими къарангы ау басып къалыучу эди. Бираздан сора аяза эдим. Къазахстаннга кёчюрдюле. Анда да, бир жерден бир жерге ата, кёп заманны тынчаймагъан эдик. Бизни сау къалдыргъан, миллетибизни ёлюмден къутхаргъан сенсе, Таулу Ана. БИЗ КЪЫРГЪЫСТАННГА ТЮШЕБИЗ ОМСКИЙ ОБЛАСТЬ , НАКЪУТ РАЙОН КОНЕСИ СЕЛЬСОВЕТ, КОЛХОЗ ИМЕНИ СТАЛИНА . МЕНИ ОЛ ЗАМАНДА 14 ЖЫЛЫМ БОЛЛУКЪ ЭДИ. АРЫ ТЮШГЕНЛЕЙ, ИШГЕ УРДУЛА БИЗ САБИЙ ЗАМАНДА ЧАЛГЪЫ ЧАЛЫП, ОРАКЪ УРУП, ТЮТЮН САЛЫП ЁСДЮРЕ ЭДИК … СУУ БАРГЪАН КАНАЛЛА ЮЧ ЖЫЛ КЪАЗГЪАНЕК УЛЛУ СУУДАН БИР-БИРИБИЗНИ КЪОЛУБУЗДАН ТУТУП, СУУНУ ХОРЛАУЧУ ЭДИК АРТДАН АРТХА ЖАШАП БАШЛАДЫКЪ СТАЛИН ЁЛГЕНДЕН СОРА ТЁРТ ЖЫЛДАН 09.01.1957 ЖЫЛДА АРТХА ТУУГЪАН ЖЕРЛЕРИНЕ КЪАЙТЫРГЪА БУЙРУКЪ КЕРГЕН ЭДИ КЪУУАНГАН ЭДИК. АРТХА КЪАЙТЫП ЖАНГЫДАН ЖАШАП БАШЛАДЫКЪ.


ЭНДИ КЪЫЙЫНЛЫКЪ КЕРМЕСИН ТАУЛУ ХАЛКЪЫМ!

если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
мираж 06.03.2014 21:10:05
Сообщений: 2303
Рассказ, посвященный 70-летию со дня депортации балкарского народа

Работу выполнил ученик 9 класса МКОУ СОШ №1 с.п. Верхняя Балкария Черекского района КБР Гадиев Къурманбий.

Руководитель - учительница балкарского языка и литературы Атабиева Зайда Ахмедовна

Хамманы хапары.


Бу хапарны манга хоншубуз Глашланы Хамма айтханды.

Къыйын жашауну жашагъанды бу адам. Къарындашларын урушха ашыргъан эди ол. Фашистле бла къазауатда ала барыда жигитлеча жоюладыла. Ол заманлада – 1942-чи жылда, Малкъарны башха къауум эллери бла бирге, Хамма жашагъан, Глашлары деген элни да аскерчиле адамларын къырып, юйлерин кюйдюредиле. Сау къалгъанла бек аз эдиле. Хамма – аладан бири...
Ол къыйынлыкъла аздыла деп, 1944-чю жылны март айы жетди, аны бла бирге уа – кечгюнчюлюк…



Мен мындан кёчгюнчю малкъарны Къоспарты элинде жашагъанма.
1943 жылда кюз артында биз атам бла шахарда ишлей эдик, мени атам бригадир эди.



Биз ол заманда Гожукъ къабакъ деген жерде нартюх жыя эдик. Жашырын тала деген жерде нартюх сыдыра эдик. Нартюх жыя тургъанлай, немеслиле келдиле. Хар кечеден беш-алты кере тревога бола эди, бирде уа къачып кетиучю эдик. Артда Къашхатаугъа келип, андан юйге Малкъаргъа жыйшхан эдик Жаз башыны ал кюнлеринде 8-чи мартда 1944 жылда бизни Къоспартыдан арблагъа миндирип, энишге тюшюрдюле. Арбала бла энишге тюшюрюп, Мухолгъа ётген жерде битеу малкъарны машиналагъа миндирдиле. Бизни шахарда малла ташыучу поездлагъа жюкледиле. Жолда вагон ичинде от этерге кюрешгенибиз. Мени ол заманда 14 жылым боллукъ эди. Жолда мени атамы анасы ёледи да аны поезддан алып кетедиле. Ёлгенин букъдурургъа кюрешебиз, алай тил жетдиргендиле да, ёллюгюн къолубуздан сыйырдыла. Юч кюнню букъдуралсакъ эдик, жетген жерибизде асыраллыкъ эди ёлюгюбюз. Биз Къыргъызстаннга тюшебиз. Омский область, Накъут район, Канеси сельсовет, колхоз им. Сталина. Бош тургъан юйге жыйышдыкъ, ол кюнледе манга 14 жыл толгъан эди. Тюшген кюнледен бизни ишге урдула. Тютюн салып ёсдюрген эдик, биз этмеген бир иш къалмагъан эди. Сабийле чалгъы чалып, оракъ оруп, суу баргъан каналла къазып тургъан эдик. Ишлеген жерибизде черекча уллу суудан тизилип, бир-бири къолубуздан тутуп, сууну хорлап, къыйналып ётген эдик. Суу баргъан каналда юч жыл ишлегенбиз. Мен анда юч ай къызыу жерде тифтден ауругъан эдим. Апрельни аягъында ауруп башлагъан эдим, кюз артында аякъ юсюме турдум. Артдан-артха жашаргъа тюзеле башлагъан эдик. 1948 жылда мен юйюр къурагъан эдим. Сталин ёлгенден сора, тёрт жылдан - 1957 жылда артха туугъан жерлерине къайтыргъа буйрукъ келеди. Къууаннган эдик. Артха элибизге къайтхандан сора, жангыдан журтла, жерле къурап башладыкъ.

если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
мираж 06.03.2014 21:10:58
Сообщений: 2303
Творческий конкурс, приуроченный к 70-летию со дня насильственной депортации балкарского народа в Среднюю Азию 8 марта 1944 года.
Авторское стихотворение «Мени тёзюмлю халкъым!»
Ученица 9 «б» класса Кадырова Альбина Аслановна
Руководитель Учитель балкарского языка и литературы Атабиева Зайда Ахметовна

Мени тёзюмлю халкъым!

Малкъар таула! Сиз азмы жилямукъ тёкдюгюз,
Сиз азнымы кёрдюгюз?!?!
Башыгъыздан чууакъ кёгюгюзню къара буулутла басып,
Кюнюгюз а аланы тюбюнде батып сууукъсурадыгъыз.

Жашларыгъыз урушда Ата журтну акълай,
Ата журтсуз къалды миллетибиз.
Танг аласы бла аскерле жетдиле,
Эшитмегенинги кёрюрча этдиле

Итлени ызларындан улута, таулу миллет кетди,
Къоларын тау таба соза.
Азия тюзлерине тёкдюле сау къалгъаланы,
Баулагъача жыя муслиман адамланы.

О, къызыл аскер, Аман аскер, Сен кёчюрдюг миллетими
О, Сталин, Берия, сиз кёрмегиз жаннетлени!
Уюп тургъан, тау жеринде, къаум аулакълагъа тёкдюгюз,
Ёхтем алан милетни сиз былай къалай сёкдюгюз?

Миллет антын тас этмей, тыш журтда жашагъан
Суусабын къандырып, ашдан болмай токъ,
Ёле да къала миллет онюч жыл жашады тузакъда.

если хочешь обвинить человека, прежде найди ему семьдесят оправданий ©
Читают тему (гостей: 1)

Форум  Мобильный | Стационарный