Расширенный поиск
24 Ноября  2025 года
Логин: Регистрация
Пароль: Забыли пароль?
  • Кёлсюзден сёзсюз тууар.
  • Эл бла кёргенинг эрелей.
  • Аурууну келиую тынч, кетиую – къыйын.
  • Айран тёгюлсе, джугъусу къалыр.
  • Айтханы чапыракъдан ётмеген.
  • Керилген да, ургъан кибикди.
  • Ёксюзню тилеги къабыл болур.
  • Адамгъа аман кюн соруб келмейди.
  • Бир абыннган – минг сюрюнюр.
  • Ана – юйню кюн джарыгъы.
  • Ач уят къоймаз.
  • Халкъны джырын джырласанг, халкъ санга эжиу этер.
  • Аман адамны тепсинге олтуртсанг, къызынгы тилер.
  • Джарлыны тону джаз битер.
  • Татлы сёз – балдан татлы.
  • Тынгылагъан тынгы бузар.
  • Байны оноуу, джарлыгъа джарамаз.
  • Джарашыу сюйген – джалынчакъ.
  • Тура эдим джата, къайдан чыкъды хата?
  • Тыш элде солтан болгъандан эсе, кесинги элде олтан болгъан игиди!
  • Окъумагъан сокъурду, сокъур ташха абыныр!
  • Джарлы джети элни сёзюн этер.
  • Джаралыны джастыгъында сау ёлюр.
  • Кёбге таш атма.
  • Урунуу – насыбны анасы.
  • Къолунгдан къуймакъ ашатсанг да, атаны борчундан къутулмазса.
  • Тулпарлыкъ, билекден тюл – джюрекден.
  • Адеби болмагъан къыз – тузсуз хант.
  • Ётюрюкчюню шагъаты – къатында.
  • Келлик заман – къартлыкъ келтирир, кетген заман – джашлыкъ ёлтюрюр.
  • Ачыу алгъа келсе, акъыл артха къалады.
  • Сабийни джумушха джибер да, ызындан бар.
  • Къулакъдан эсе, кёзге ышан.
  • Аякъларынгы джууургъанынга кёре узат.
  • Ашлыкъны арба юйге келтирир, чана базаргъа элтир.
  • Юйюнгден чыкъдынг – кюнюнгден чыкъдынг.
  • Туз, гырджын аша, тюзлюк бла джаша.
  • Ач къарным, тынч къулагъым.
  • Тюзлюк шохлукъну бегитир.
  • Кёзден кетген, кёлден да кетеди.
  • Арбаз къынгырды да, ийнек сауалмайма.
  • Сютню башын джалагъан къутулур, тюбюн ичген тутулур.
  • Бет бетге къараса, бет да джерге къарар.
  • Джюрек кёзден алгъа кёрюр.
  • Оюмсуз атлагъан, аджалсыз ёлюр.
  • Аманнга алтын чыдамаз.
  • Ашарыкъда сайлагъаннга – чий гырджын.
  • Келинни – келгинчи, бёркню кийгинчи кёр.
  • Насыблы элин сюер, насыбсыз кесин сюер.
  • Билими азны – ауузунда кирит.

СЕМЕНОВ КАЛТУР (~1750 - 1850)

18.06.2004 0 8225

 

Про одного из знаменитых певцов-импровизаторов Семенове Калтуре мы, к сожалению, знаем не много. Однако народная память сохранила до наших дней удивительные по содержанию и стилю песни, некоторые импровизации, описание жизненных случаев, переполненных порозительно яркой сатирой и юмором. Все это свидетельствует о большом таланте, образности и глубокомыслии автора, о его почете в своем народе. Произведения Калтура самые ранние сохранившиеся письменные труды в истории карачаево-балкарской литературы. 

Калтур родился в обычной горской семье в старинном ауле Учкулан. С детских лет пас овец, помогал по хозяйству своей семье. Про него люди говорили: "Он без труда ловит отбившуюся от отары овцу. Очень энергичный, отзывчивый и остроумный юноша. Выносливый и ловкий Калтур по стрельбе из лука, в тутуше (национальной борьбе), на скачках и джигитовке Калтур всегда занимает первые места".

Он активно проявлял себя и в народных празднествах (той), был заводилой в любой компании. Из-за того, что Калтур без труда залезал по веревке, смазанной маслом, хорошо пел и был веселым и шутливым человеком, ему часто предоставляли слово и с удовольствием слушали его пожелания и песни собственного сочинения.

Калтур (его помнят еще и по другому имени - Хиджи) был женат трижды. Во время эпидемии чумы 1808-1811 гг., унесшей жизни многих карачаевцев, Калтур потерял жену и шестерых детей. Позже Калтур женился на Батчаевой Хаммес, которая была моложе его в два раза. Она родила ему четырех сыновей: Омар- Хаджи, Осман-Хаджи, Окуб-Хаджи и Зеке. Калтур - прапрадед Исмаила Семенова. 

(Перевод предисловия Риммы Ортабаевой в книге "Къалтур", издательство КЧГУ, Карачаевск, 2003)

 

Алгъыш

Боза аякъ, сыра аякъ!
Джалбарайыкъ, арагъа салайыкъ!
Игиликден юлюш алайыкъ.
Аманлыкъдан кенгде къалайыкъ!

Игилик деген бизни юсюбюзден
Кетмесин!
Аманлыкъ деген, артыбыздан къуууб
Джетмесин!
.....
Кийген кийими кеклю болсун,
Акълы болсун!
Адамла бла джарашыу болсун,
Татлы болсун!

Атлылар ойнар арбазы
Болсун!
Бугъала бишер къазаны
Болсун!
Къатында джууукъ базары
Болсун!
Этеги - дженги кенг
Болсун!
Игилеге, ашхылагъа тенг
Болсун!
Сюрген сабаны битимли
Болсун!
Келинчик кеси этимли
Болсун!

Иги келин юйге келсе,
Ийнени ийнек этер...
Юй этер...
Аман келин юйге келсе, юйюнгю
Тюб этер.

Бутун буруб олтурсун!
Бутлай урчукъ толтурсун!
Къайын анасына аман
Болса уа -
Бурула, джылай
Олтурсун!
Ал табханы, таракъчы
Болсун!
Экинчиси, таякъчы
Болсун!
Тюй бюртюк кибик
Юресин!
Ашхы муратына
Тюбесин!


Къалтур, санга ышанады Къарачай

- Къалтур, санга ышанады
  Къарачай.
- Ышаннгылы болалсам эд,
  Мен алай...

- Къалтур, сезюнг болмаучан эд
  Экили?-
- Сезюм бирди! Мен билеме
  Кесими:

  Тау артында менден онглу
  Барды бир джаш.
  Аны элтселе, болаллыкъды
  Кимден да баш.

- Нек къоркъаса, Къалтур, андан
  Сен быллай бир?
- Мен айтайым, айтылгъандан
  Сен хапар бил:

  "Къызбайлыкъ этмеген
  Батырлыкъ да этмез ".
  Ол келсе, Къалтургъа
  Биринчилик джетмез:

  Мен къачхан кийикни
  Къалай ура эсем,
  Ол учхан чыпчыкъы
  Алан уралады.

 

Къартла, махтау!

Къартла! Махтау
Тёрюгюзге!
Джукъ келмесин
Кёлюгюзге.
Юйде болуб
Атагъанем
Муну сизге.
Муну къазан
Этигиз да-
Буюругъуз!
Андан къыйын
Иш тюшмесин
Элигизге!

 

Къонакъ болсанг

Къонакъ болсанг, эт сен алай:
Аз джукъла да, аслам сагъай

Дагъыда бир айтырыгъым -
Ал эсинге:
Къонакъбайны эшигини
Безгисине

Тынгы табдыр: "Хырт!" - деб ары,
"Хырт!" - деб бери
Джюрюб турма; бир эшикге,
Бир ичкери.

Эслеб селеш. Сакъ тынгла,
Айтылгъаннга.
Тер излеме, орун бермеселе
Санга.

Кеб да къалма. Ашыгъыб да
Кетме чыгъыб;
Селешсенг а, селеш, сезюнг
Сезню джыгъыб.

 

Мен баргъан эдим Дууут элине

Мен баргъан эдим Дууут элине
Кесим къонакъ болуб.
Къызланы барын алландыргъан эдим,
Табсиз омакъ болуб.

Мен къонакъбайда олтургъан эдим,
Тебен къууушха.
Кире да чыгъа айланадыла
Къызла джумушха.

Бир къыз кирди да, ол кезюн манга
Къаратыб кетди.
Экинчи къыз а, ол мени тамам
Джаратыб кетди.

Ючюнчю кириб, джукъ да сагъынмай,
Уялыб кетди.
Тертюнчю кириб, айтыргъа базмай,
Къыйналыб кетди.

Бешинчи кирди да, ол къашларымы
Сылаб кетди.
Алтынчы кирди да: "Мени алмайса!" - деб,
Джылаб кетди.

Джетинчи кирди да, чыгъаргъа унамай,
Даулашхан этди.
Сора бир тенгим, къууушда къоймай
Мени алыб кетди.

 

Саламым бла къууугъум

- Саламым бла къууугъум.
Кесиме ушагъан джууугъум?
Келе тур, къалмай эриниб.
Сууутма мени тёрюмю!

Саламым бла къууугъум!
Кесиме ушагъан джууугъум!
Теке териден тулугъум!
Кесинг кибикди къылыгъым.
Эчки териден гыбытым:
Ариу джашаргъа умутум.

 

Тентек болса да


Айланч болса да
Джолну барлыкъма.
Тентек болса да
Къызны аллыкъма.

Къурмачдан эсе,
Къууут игиди.
Айрандан эсе,
Джууурт игиди.

 

Чалкъычыла

Бизни да тамадабыз - кичибиз
Барды аллыбызда ишибиз.
Къоркъма, хомух, ойнай - кюле
Ишле этербиз.
Бау аллында аракъ - аракъ
Тишле этербиз.

Къыш аманды къылыч кибик
"Шып!" - деб джетер.
Аш болмаса, малыбызны
Алыб кетер.

Сен айтханча болса:
Къабланлача
Къайырылышырбыз.
Гыр - мыр болуб, мычымайын
Айырылышырбыз.

Мен айтханча этсек, кеб тюйюлбюз -
Тертеубюз.
Алгъышдача, зсен къачха
Джетербиз.
Къууанч эте, юйюбюзге
Кетербиз...

(Голосов: 1, Рейтинг: 5)

  • Нравится

Комментариев нет