Расширенный поиск
13 Мая  2024 года
Логин: Регистрация
Пароль: Забыли пароль?
  • Кёл ашады да, кеси ашады.
  • Татлы тилде – сёз ариу, чемер къолда – иш ариу.
  • Айранны сюйген, ийнек тутар.
  • Эшекге миннген – биринчи айыб, андан джыгъылгъан – экинчи айыб.
  • Иги сеники эсе да, сюйген кесимикин этеме.
  • Джетген къыз джерли эшекни танымаз.
  • Тёзген – тёш ашар!
  • Ёзденликни джайгъан – джокълукъ.
  • Экеу тутушса, биреу джыгъылыр.
  • Ишленмеген джаш – джюгенсиз ат, ишленмеген къыз – тузсуз хант.
  • Болджал ишни бёрю ашар.
  • Уллу айтханны этмеген – уллаймаз.
  • Таукел тауну аудурур.
  • Байны оноуу, джарлыгъа джарамаз.
  • Джогъун бар этген, барын бал этген.
  • Къобан да къуру да къобханлай турмайды, адам да къуру да патчахлай турмайды.
  • Къонакъны къачан кетерин сорма, къачан келлигин сор.
  • Уллу атлама – абынырса, уллу къабма – къарылырса.
  • Къралынгы – душмандан, башынгы от бла суудан сакъла.
  • Эл элде бирер малынг болгъандан эсе, бирер тенгинг болсун.
  • Ата – билек, ана – джюрек!
  • Билмезни кёзю кёрмез, этмезни къулагъы эшитмез.
  • Иги бла джюрюсенг, джетерсе муратынга, аман бла джюрюсенг, къалырса уятха.
  • Шапа кёб болса, аш татымсыз болур.
  • Къонакъ кёб келюучю юйню, къазаны отдан тюшмез.
  • Адеб джокъда, намыс джокъ.
  • Акъыллы эркиши атын махтар, акъылсыз эркиши къатынын махтар.
  • Ёгюзню мюйюзлери ауурлукъ этмейдиле.
  • Ауузу бла къуш тута айланады.
  • Ётген ёмюр – акъгъан суу.
  • Ауузу аманнга «иги», деме.
  • Адамны сабийин сюйген джюреги, бычакъча, джитиди.
  • Ойнай билмеген, оюн бузар.
  • Аманнга игилик этсенг, юйюнге сау бармазса.
  • Ач да бол, токъ да бол – намысынга бек бол.
  • Аш хазыр болса, иш харам болур.
  • Эртде тургъан джылкъычыны эркек аты тай табар.
  • Нарт сёз – тилни бети.
  • Къошда джокъгъа – юлюш джокъ.
  • Аууздан келген, къолдан келсе, ким да патчах болур эди.
  • Ариу – кёзге, акъыл – джюрекге.
  • Джаханимни кёрмей, джандетге кёл салмазса.
  • Сагъыш – къартлыкъгъа сюйюмчю.
  • Ана къолу ачытмаз.
  • Юреннген ауруу къалмаз.
  • Къан бла кирген, джан бла чыгъар.
  • Таякъ этден ётер, тил сюекден ётер.
  • Айтылгъан буйрукъ, сёгюлмез
  • Ётюрюкню къуйругъу – бир тутум.
  • Харам къарнашдан, халал тенг ашхы.

АЛЧАГИРОВ БАЙКУЛ МАКОЕВИЧ (1830 - 1938)

18.06.2004 0 5465

Тамара Биттирова,
доктор филологических наук

 

Родился в бедной крестьянской семье в ауле Урусбиево (Верхний Баксан). Имя Алчагирова в народном сознании было заменено псевдонимом Гычы.

Истории, связанные с различными высказываниями Гычы сохранились в памяти жителей Баксанского ущелья, прежде всего у многочисленных внуков и правнуков. Творчество Гычы вытеснило из устных рассказов жителей этого ущелья рассказы о Насрединне Ходже. В шутках, притчах и побасенках Гычы прослеживается влияние фольклорных традиций. Это и использование конструктивных элементов системы малых жанров, лаконичность и образность, юмор, доходящий до гротескных форм.

Ведущие тропы, на основе которых строит свои шуточные рассказы Гычы - это антифраз и велеризм. Сохранилась и сатирическая песня "Хамза", в которой певец для усиления комического эффекта заставляет главного героя совершать абсурдные поступки и изрекать поток необдуманных высказываний. Так, Хамза, многие годы батрачивший на князей Урусбиевых, видит себя их повелителем - князь Науруз, запрягая 7 ишаков ходит на Адырсу за хворостом и чистит ему сапоги. Сестры Науруза, красавицы Даулетхан и Дауумхан, готовят ему одежду и постель. Возвращая своего героя в реальность, Гычы восклицает в рефрене: "Эх, Хамза Хамза!"

В этой песне наряду с сатирическими элементами содержится и убежденность автора в необходимости перемен в общественной жизни. В песне сохранились этнографические реалии крестьянского быта XIX века, а также особенности синтаксических и фразеологических конструкций, характерные для языка карачаево-балкарцев того периода.

Творчество Гычы дошло до современного читателя в устной передаче. По утверждению внука Гычы, Алчагирова Хамзата, его стихи и песни накануне Великой Отечественной войны были подготовлены сотрудниками КБНИИ к изданию, но затем утеряны в период войны и выселения балкарского народа.

 

 

ХАМЗА

Атакуланы Хамза, Хамза,
Хамза, уа къатын алмайды.
Ариу Къутас эрге бармайды.
Аллабызда мажал малыбыз къалмайды.
Былтыр къачда асырагъан улагъым
Тузлукъ чыккыргъа кёмюлдю.
Быйыл къачда бал гыбытым тёгюлдю.
Хамзаны тутхан иши сёгюлдю.
Ариу Къутас жаланаякъ, жаланбаш,
Ариу Къутас акъ мангылай, къаракъаш.
Аллахны жылындан юйюме бир къан салады
Атакуланы тели саламбаш.
Атакуланы Хамза, Хамза къатын алмайды.
Атакуланы саламбай,
Тёзалмадынг энчи къалгъан кеченгде
Асыралгъан бал гыбытдан жаламай.
Жеталмадынг шинтиклени къаламай
Къутас кёрсе, жанын алыр къарамай
Атакуланы Хамза,
Ариу Къутасны ариулугъун сизге мен айтсам,
Акъ къагъытха къара къалам тартханлай,
Бал гыбытны тёгюп, къайры къачып бараса,
Балчыкъдан чыгъып, чал къабан, тюзге къачханлай.
Бал гыбытынг къалгъанды сени
Юй тёгерегине бал шербетле чачханлай.
Саралмагъан Сары алтындан кёре эдим
Хамзаны тютюн ичген муштугу.
Эрге барырына заран болады
Къутасны мыйыгъында юч тюгю.
Хамза болду чырдыланы киштиги.
Атакуланы Хамза,
Атакуланы Хамза болгъанса
Юйюнгде бал шербетле бюлчерге?
Къойларымы ийнегме Тау Артында чиферге,
Кёлюме жараулу сюрюучю тапмайды кютерге
Къартлыкъ улу Доблай болур мени сюрюучюм,
Орусбийланы Науруз жети эшек бла Адыр Суугъа
      жюрюучюм.
Ариу Даулетхан келип биргеме жатыучум,
Орусбийланы Дамхан кёнчигими тартыучум,
Хадаужукъ улу Жанхотияда жылкъыларымы
      кютюучюм,
Орусбийланы Науруз чурукъларымы сюртюучюм…

("Эски къарачай-малкъар адабият", Нальчик, 2002 г.)

(Нет голосов)

  • Нравится

Комментариев нет