Форум

Цитата
Амий пишет: у меня есть такая идея, написать четверостишия для самых маленьких,например для иллюстрации алфавита. Думаю, такое уже есть в учебниках по родному языку, но, мне самой интересно, что из этого получится. Поэтому, буду благодарна за критику и отзывы.

Аллах айтса, джазгъан да этерсе, суратлы, бояулу дерс китаб болуб да къалыр.

Sabr,
Аллах айтса, керейик, жарарыкъ затым болса.
"Къууанч бла бушуу келирле кезиулеб "дейим сора) сау болугъуз. Аллах разы болсун.

Цитата
Jabel пишет: Sabr, биринчи эки тизгинни башхаракъ этсемми керекди огъесе ?

Огъай, джазгъанынгча къалсынла. Тюрлендирме. Логика басым (логическое ударение) деген зат эсингде болсун башха назмула джазгъан сагъатда.
Игиге иги дерге борчлубуз - иги назму джазгъанса.

Цитата
Sabr пишет: ЦитатаАмий пишет: А. АТ. Атха миниб бир чабсам, Хайт деб джелни озалсам, Мени киши джеталмаз. Менден къызуу болалмаз.Менден къызыу болалмаз - былай айтылмайды. "Мени озгъан болалмаз" десенг, неда "менден терк баргъан болмаз" десенг - тюз болур. "Къызыу барады" дейдиле, "къызыу болады (болмайды)" дерге уа джарамаз.

Цитата
Sabr пишет: ЦитатаАмий пишет: у меня есть такая идея, написать четверостишия для самых маленьких,например для иллюстрации алфавита. Думаю, такое уже есть в учебниках по родному языку, но, мне самой интересно, что из этого получится. Поэтому, буду благодарна за критику и отзывы. Аллах айтса, джазгъан да этерсе, суратлы, бояулу дерс китаб болуб да къалыр.

сау болугъуз, Билал.

ХАБАЗ ЭЛИМ. Туугъан элимсе
Багъалы журтумса,
Бек сюйген жерим-Хабазымса.
Сюеледиле бийик тауларынг,
Къуюладыла гора сууларынг .

Ариуду бизни табийгъатыбыз;
Ырхы къолубуз, Мезекей сууубуз,
Демен къол бла Эфенди жолубуз,
Эм да бек Жетмиш сууубуз.

Шуулдайды Балыгъыбыз,
Узакъда уа кёрюнеди "Нарзаныбыз".
Хабазда солугъан да тынчды адамгъа,
Къарай, къуууана, кёкге жетген таулагъа.

Элимде жашагъан таулу къартлагъа,
Мен тилейме саулукъ Аллахдан.
Жашау берген ата-аналагъа,
Жашайма жюрегимде къууана.

Хурмет береме Хабазны жигит жашларына,
Кече-кюн демей, ишлеп тургъан таулу къызлагъа.
Жаш тёлюге бир къыйынлыкъ жетмесин,
Аллах элибизни аласыз этмесин...

Барды бизни жигит уланларыбыз,
Элине керти болгъан адамларыбыз,
Айтып башласам атларын,
Санап бошамам аланы барын.

Башха жерде жашап кёрмейме кесими,
Къоюп кетип миллетими, элими.
Аллахгъа бирди тилегим,
Къыйынлыкъ кёрмесин Хабаз элим..

Бу Хабаз эл къалайдады? Кёзюмю огъуна къаратдынг - ары кёчюб кетерча болдум. Назмунгу "критиковать" этерге да унутдум.

Sabr,
Аллах айтса, энди эсде тутарма. Хабаз эл'а Малкъарны терлеринден бири. Керти да ариу жер, бай (нарзаны, эркин тюзлери, Минги-таудан келген Жылы суулары )жер, алай байлыгъы да, ариулугъу да душман болгъандыла башына. Алай кеп болмайды Жетмиш сууну ачханлы, анга да "водопад Гедмишх " дегендиле хоншула, "былайы бизни жерди" деген магъана бла.

Дочь Бฉлкฉрии, Балкария сёзде сен къаллай харифлени салгъанса. кёресе къалай болгъанын.

Энди назмунгу юсюнден. Башхала эллерине джазгъан назмуладан къарыусуз тюлдю бу да. Элим-Джуртум деген сезимден башланадыла уллу ишле, иги ишле. Бу назмунга мен джукъ да айтмай къояйым, Джангы назмуларынгы салсанг бери, "кючлю" анализ этербиз. Болсунму?

ХАБАЗ ЭЛИМ.

Туугъан элимсе, багъалы журтумса,
Бек сюйген жерим-Хабазымса.
Сюеледиле бийик тауларынг,
Къуюладыла гора сууларынг .

Ариуду бизни табийгъатыбыз;
Ырхы къолубуз, Мезекей сууубуз,
Демен къол бла Эфенди жолубуз,
Эм да бек Жетмиш сууубуз.

Шуулдайды Балыгъыбыз,
Узакъда уа кёрюнеди "Нарзаныбыз".
Хабазда солугъан да тынчды адамгъа,
Къарай, къуууана, кёкге жетген таулагъа.

Элимде жашагъан таулу къартлагъа,
Мен тилейме саулукъ Аллахдан.
Жашау берген ата-аналагъа,
Жашайма жюрегимде къууана.

Хурмет береме Хабазны жигит жашларына,
Кече-кюн демей, ишлеп тургъан таулу къызлагъа.
Жаш тёлюге бир къыйынлыкъ жетмесин,
Аллах элибизни аласыз этмесин...

Барды бизни жигит уланларыбыз,
Элине керти болгъан адамларыбыз,
Айтып башласам атларын,
Санап бошамам аланы барын.

Башха жерде жашап кёрмейме кесими,
Къоюп кетип миллетими, элими.
Аллахгъа бирди тилегим,
Къыйынлыкъ кёрмесин Хабаз элим..

Цитата
Дочь Бฉлкฉрии пишет: Sabr, Аны аллында салгъан назмума да бир къарасагъыз а!

Айыб этме, кёралмайма ол назмунгу. Къыйын тюл эсе, скопировать эт да, былайгъа бир сал джангыдан

8-чи мартха аталгъан назму

*1*
Туман басханды таулу эллени,
Ол бек къоркъутханды таулу миллетни.
Билмегендиле Сталин буйрукъ бергенни,
Кёчюрюрге Казахстаннга миллетни. къуру Къазахстаннгамы кёчюргендиле таулуланы - Сталинни буйругъу алаймы болгъанды?
*2*
Нек болду былай къадар,
Жокъмуду бу ишге бир мадар?
Къайры къыстайла юйлерин къойдуруп,
Битеу жашауларын ойдуруп.
*3*
Ийнеклери бауларында ёкюре,
Итлери мешинала ызларындан юре,
Къозула да ана сютлерине термиле,
Къалдыла жиляй таулу элле.
*4*
Санадыла къыралны жауларына,
Элтип жюкледиле товар вагонлагъа.
Эс бурмайдыла тиширыуланы сарнагъанларына,
Сабийлени ачдан къычыра тургъанларына.
*5*
Ненча кюнню бардыкъ биз вагонлада,
Ачдан, сууукъдан да къырыла.
Ненча ёлюк атылып къалды жоллада,
Асыралмай тийишлисича муслиманнга.
*6*
Келтирип къуйдула Казахстанны тюзлерине.
"Адам ашаучула" - деп къарайдыла кёзюбюзге.
Не этгенбиз биз аллай бир,
Кёрюнюрча аланы кёзлерине алай кир?!
*7*
Сталин бла Берия бизни кёчюрдюле,
Къырыллыкъ сунуп миллетни.
Кёп отларыбыз ючюлдюле,
Алай бузулмады сезими миллетни.
*8*
О, къалай тансыкълайбыз Малкъарны тауларын,
Ариу, таза шаудан сууларын.
Къурумайды жюрекде умутубуз,
Бийик тауланы кёрюргеди - муратыбыз.
*9*
Кюрешдик Азияда кючюбюзню аямай,
Ишлегенде да бетибизни жоймай,
Келиширге кюрешдик Казахстаннга.
Жюрегибиз а термиледи малкъар тарлагъа.
*10*
Совет власть указ чыгъаргъанды,
Таулуланы ол бек къууандыргъанды.
Кёзлерине кёргюзтелле эллерин,
Къапланып къучакъларыкъларын жерлерин.
*11*
Биягъы барадыла ол жоллада,
Онюч жыл алгъа баргъан вагонлада.
Алай, былай жарыкъ тюйюл эди жюреклери,
Къабыл болгъанды тилеклери...
*12*
Кёп къыйынлыкъланы кёрдюк,
Ачдан, сууукъдан да ёлдюк.
Дагъыда тобукъланып, чёкмедик,
Намысыбызны да тас этмедик..

__________________________________


Дочь Балкарии, сау бол. Фаджиябызны-трагедиябызны юсюнден иги назм уджазгъанса. Бу халда 2-3 назму джазылгъанлыкъгъа, "аперим" деген болмаса, киши джукъ айтмаз. Алай а, энди джазарыкъларынгда эм алгъа эс бёлюрге керекди. Негеми?

Назмуда бир джангы зат болургъа керекди - не магъанасында, не формасында, не суратлауунда. Аладан бири да болмаса - ушаш сёзле бир-бирине тагъылгъанлыккъгъа, поэзия хазнасы блургъа унамайдыла. Джуртну тауларын, сууларын, чегетин, хауасын санагъанлыкъгъа - ол назму болургъа унамайды. Ол ариулукъ бир оюмгъа, бир сагъышха келтирирге керекди. Аны кибик, халкъгъа джетген къыйынлыкъны барын айтыргъа боллукъду - бизни кёчюрдюле, сюрдюле, къырдыла, 13-14 джылдан а ызыбызгъа къайтардыла... Былай бла бошалыб къалса назму, бары да не ючюн айтылгъаны ангылашынмай къаллыкъ эди... Ёзге,

"Кёп къыйынлыкъланы кёрдюк,
Ачдан, сууукъдан да ёлдюк.
Дагъыда тобукъланып, чёкмедик,
Намысыбызны да тас этмедик", -

дегенлейинге уа, окъуучу разы болады. Душманла бизге не палах салсала да - бюгюлмегенбиз, ёлсек да аякъ юсде ёлгенбиз - адамлай, халкълай къалгъанбыз. Быллай сёзле бла, къаллай джигит халкъ болгъаныбызны билдиресе. Ол а - назмуну назму этеди, бизни да ёхтем этеди.

Малкъарны фахмулу къызыса. Сен джаза, биз да "къаба", алай эте, алгъа барлыкъбыз. "Хайт" де.

Ана жюрек.
*1*
Чеченде атдыралла ушкокла,
Ёледиле бир бири ызындан жашла.
Аналары уа къайгъыралла алагъа,
Къалай болурла балаларыбыз анда.

*2*
Саният да сакълайды жашын аскерден,
Келю толуп, жазады къагъытны:
"Кел жашым юйюнге, кёрмегенме эрттеден.
Термиле сакълайма, сени къучакълар сагъатны."

*3*
Келеди артха къагъытда
Къайгъырма анам сен манга.
Мени бир тилерим барды санга,
Жиляма кечеле бла чыгъып арбазгъа."

*4*
Тынчаймайды ана жюрек,
Сакълайды жашын келирин теркирек.
Хар кюнден къарайды жолгъа,
Кёрюп къоярыкъча баласын узакъда.

*5*
Аллай кюнлени биринде,
Жукъда болмай тургъанлай эсинде.
Къагъыт келеди фронтдан:
"Хамзат кече келмей къалды нарятдан!"

*6*
Ийнанмайын энтта окъуду,
Кёзлери аны алдагъан да сунду,
Не этгенин ангыламайды.
Акъылын башына жыйалмайды.

*7*
Не болгъанын эсине жыйгъанда,
Эшитилди аны къычырыгъы таулада.
Ол кюн жиляй эдиле ташла,
Ананы жюреги жарылгъаннга.

*8*
Жашын аллына келтиргенде,
Аны кёргенде кебинликде,
Юсюне къапланып сарнады.
Кече-кюнню тохтамай жиляды.

*9*
Аллай къыйынлыкъны кёрген анагъа,
Мен жарсыйма жюрегимден тарала.
Бу назмуну айтдым мен сизге,
Унутмайын къатты тутугъуз муну эсигизде...

Sabr, Сау болугъуз, ангыладым..Кесимда сюймейчюме мудах тизгинлени жазаргъа, алай бу назмуну атамы къарындашына атап жазгъан эдим. Чеченде 19 жылында ёлген эди

Sabr, Ахшы ангыладым. Сау болугъуз.

"Къарачай" газет,
2014 дж. майны 1

Редакциягъа келген письмо
МЕНИ КЕРТИ КЪАЙГЪЫМ

Америкадан эгечибиз Къочхарланы Леман (Леман Ж. Коч.) чакъырыу халда аламат макале джазгъанды, сау болсун. Тюркден къарнашыбыз Чомаланы Суат кирилл харифлеге бургъанды аны, Лайпанланы Билал да Норвегиядан, разы болуб, «Къарачай» газетге ашыргъанды статьяны. Къайда джашасакъ да, къарачайлылай къалабыз: къайгъыбыз къайда да - Къарачай, Ана тил, Ата джурт.

Эсенлик барыгъызгъа да.

Тюзюн айтырыкъ болсам, адамланы кеслери къарачайлы бола тургъанлай, былайда джартысы тау тилде, джартысы тюркча джазгъанларын кёрюб къыйналама. Хаман барыб, ол сёзчюклени тюзетирге излейме... Айхай, джангылычларын айтсанг - адамла онгсунмайдыла. Некди алай, билмейме. Юреннгенден уллу игилик къайда. Биз бирбирибизни тюзете бармасакъ, тюзлюкню къайдан табарыкъбыз? Шо, бир айтыгъыз.

Мен, «Эльбрусоидге» кириб, Кавказдан джазгъанланы да окъуйма. Алайда да бизнича эте турадыла. Тюз тау тилде джазгъанларын ангылайма, сёзню ортасында орусча къатышдырсала, энди не джаздыла экен деб, сагъышха кетеме. Бизни джазгъанларыбызда алагъа алай кёрюне болур.

Адам кеси тилинден башха 1-2 тилге юренеди. Бусагъатда джаш тёлю тиллеге юренирге ёчдю. Юреннгенлерин бек иги этедиле. Ол бу заманны дуниясында бек керекли ишди. Да ол тиллеге юреннген, кесини ана тилин нек кенгнге тюртеди? Мен аны ангылаялмайма.

Мен былайда (АБШ) адамы талай тилде сёлешген бир юйде джашайма. Баш къатда хиндистанлы, сол джанымда хоншум македониялы, онг джанымдагъы корейли, туурамда - италиячы... Былайда хар ким инглизча сёлешгенликге, не японлу японлугъундан, не испанлы испанлылыгъындан ... къайдам, ол бары тюрлю-тюрлю миллетле ана тиллеринден да, тутхан динлеринден да кетиб къалмайдыла. Бир джерге келселе, бары да ёз тиллеринде сёлешедиле. Кесини тилинде да, башха тилледе да сёлеше билген ол адамгъа эм уллу байлыкъ тюлмюдю?

Мен Къулийланы Къайсынны назмусунда джазылгъан: « Санга насыб бералмай къалгъан эсем да, халаллыкъны бердим», - деген тизгинлени тюрк тилге кёчюргенимде, магъанасы алай чыкъмагъанын эслеген эдим. Андагъы терен магъананы Тюркиедеги тюркле да алай теренинден ангылаб къоялмазла. Ингилизчагъа кёчюрюб джазсанг, америкалы бир адам да аны Къайсын салгъан магъанада ангыларыкъ тюлдю... Нечик десегиз, алагъа насыб деген башха тюрлюдю. Мени таулу халкъымы НАСЫБЫ бла аланы насыблары бир тюлдю.

Сёзню былай нек создум? Къайгъым къуру ТИЛ тюлдю мени. Ким къайсы тил бла сёлеше эсе, ол башха миллетни къуру тилине тюл, адетине да, намысына да кёчюб башлайды. Ол алайды. Керти къайгъым олду мени.

Ол миллетча кийинирге да, ол миллетча тепсерге да, джырларгъа да, кесин алай джюрютюрге да тюзелиб башлайды. Алай бола баргъанын эслерик да тюлдю. «Хо, хо... къалай болса да болур, къайгъырмаз, аймысына’’ дегенни айтыб, не затны да кеси бетине джарашдырыб барлыкъды. Арталасы не боллукъду? Къарачай деген миллет къаллыкъ тюлдю. «Къалмасын, биз глобализациягъа не эталлыкъбыз?’’ - дегенле бар эселе, алагъа джол бошду. Барсынла, къайры сюйселе да.

Мен да джаш заманымда аллай акъылда эдим. Адам, игини да, аманны да кёре, джашай барса, артда кеси ёзюне къайтыб келеди. Рок, джаз музыкагъа тынгылаучу адам, къайдан эсе да бир джерден къобуз тауушчукъ эшитгенлей, къаны башха тюрлю джюрюб тебресе, кеси кесине сейир болады. Аны аты «Къанды», аны аты «Генди», аны аты - сени «Ким» болгъанынгды. Сен, айлана-айлана, кесинге къайтыб келликсе, къарнашым, эгечим. Ол алайды, джаным-кёзюм.

Джармалаб сёлешгенни къояйыкъ, тышындан адамланы кесибизге кюлдюрмейик. Тамадаларыбыз, бизлеге башчы болуб, Кавказгъа барадыла, къолларында алгъыш аякъ бла ингилиз, тюрк сёзлени къошуб айтадыла. Россияда джашагъанла да орус сёзлени къошмай, оюмларын хазна айтмайдыла. Эслерге, сакъ болургъа керекди.

Сёзюмю ахырында атырым: тилибизни къалай сакълайыкъ? Назмуланы, джомакъланы, къайдам, къарачай адабиятында не джазыла эсе окъургъа кюрешейик. Кёзюбюз окъургъа юренсе, джазгъаныбызда, сёлешгенибизде да джангылыч этмей тебрерикбиз. Мени да билмеген кёб сёзюм барды. Билмегенлерими излеб-соруб юренеме. Мени тюзетген болса, бек къууаныб, анга алгъыш этеме.

Сау болсун, Уфук Таукъул (Тюркиеде алим), кюрешиб, бир сёзлюк къурагъанды. Хар ким алсын, сабийлерине окъутсун.

Бизге, тыш къраллада джашагъан таулулагъа, ол китабланы табхан къыйынды. Аны ючюн Интернетде «къарачай-тюрк-ингилиз сёзлюк» къураргъа кюрешеме. Келигиз, билмегенле джангы сёзлеге юренигиз, билгенле джангы сёзле къошугъуз, бизге болушугъуз. Бир болайыкъ, АНА ТИЛГЕ САКЪ БОЛАЙЫКЪ!

Саулукъ-эсенлик джаныгъызгъа!

КЪОЧХАРЛАНЫ Леман.
АБШ.(https://
www.facebook.com/ leman.koc.10)

Цитата
Къара чачлы пишет: Sabr, Леман аламат адамды, узакъда тургъанлыкъгъа, жаны-жюреги-эси журтурла, халкъында, тилиндеди!!! Ёсдюрген сабийлери да тилге кесинден да уллу эс бередиле деп, ышанама эм ийнанама!!!! Леман дагъыда бир аламат назмула ла жазады... Сабр, окъугъанмыса?

Леман бек фахмулу тиширыуду. Сен аны назмуларын къайда окъугъанса?