- ×àêúûðûëìàãúàí êúîíàêú ò¸ðãå àòëàìàç.
- Àêúûëëû ýðêèøè àòûí ìàõòàð, àêúûëñûç ýðêèøè êúàòûíûí ìàõòàð.
- Äæàðëû äæåòè ýëíè ñ¸çþí ýòåð.
- Áåòè – êúó÷àêúëàð, äæþðåãè – áû÷àêúëàð.
- Ñ¸ç – êþìþø, äæûð – àëòûí.
- Ñàäàêúà÷ûíû äæàíû – êúàï÷ûãúûíäà.
- Àäàìíû äæþðåãè íåíè ê¸ðþðãå ñþéñå, ê¸çþ äà àíû ê¸ðþðãå ¸÷ áîëàäû.
- Êúàòûíû õàðàêåòëè áîëñà, ýðè êúûìñûç áîëóð.
- Êåñèíå îíîó ýòå áèëìåãåí, õàëêúûíà äà ýòå áèëìåç.
- Ýì àøõû êúàéûí àíà ìàìóêú áëà áàøûíãû òåøåð.
- «Ìà», - äåãåííè áèëìåñåíã, «áåð», - äåãåííè áèëìåçñå.
- Îëòóðóá ê¸ðþíìåé ýäè äà, ¸ðãå òóðóá ê¸ðþíå ýäè.
- Òþçëþê òàñ áîëìàéäû.
- Ýðíè ýð ýòåðèê äà, êúàðà äæåð ýòåðèê äà, òèøèðûóäó.
- Ýðè àìàííû, êúàòûíû – àìàí.
- Óçóí äæîëíó áàðñàíã, áþãþí êåëèðñå, êúûñõà äæîëíó áàðñàíã, òàìáëà êåëèðñå.
- Äæàðëû òþåãå ìèíñå äà, èò êúàáàð.
- Òîéãúàí àíòûí óíóòóð.
- Àøëûêúíû àðáà þéãå êåëòèðèð, ÷àíà áàçàðãúà ýëòèð.
- Êúûçíû ìèíã òèëåð, áèð àëûð.
- Èøëåìåãåí – òèøëåìåç.
- Õàð çàò êåñèíè îðíóíà èãè.
- Ò¸ðäå – òåìèð òàÿêúëû, êúàÿäà – ÷ûï÷ûêú àÿêúëû.
- Òàñ áîëãúàí áû÷àêúíû ñàáû – àëòûí.
- Äæóìóøàêú òåðåêíè êúóðò àøàð.
- Êèéèì òóêúóì ñîðäóðóð.
- Èøãå þðåíñèí êúîëëàðû, õàëêú áëà áîëñóí äæîëëàðû.
- ¨òþðþê õàïàð àÿêú òþáþ áëà äæþðþéäþ.
- Àø õàçûð áîëñà, èø õàðàì áîëóð.
- Àìàííû êúóóãúàí, àìàíëûêú òàáàð.
- Ñóó äà êúàéòàäû ÷ûêúãúàí äæåðèíå.
- Àíà – þéíþ êþí äæàðûãúû.
- Ìàë òóòõàí – ìàé äæàëàð.
- Ìàë ê¸á áîëñà, äæóóóêú ê¸á áîëóð.
- Íàñûáëûíû áàëàñû êþí êþíäåí äà áàø áîëóð, íàñûáñûçíû áàëàñû, êþí êþíäåí äà äæàø áîëóð.
- ×àáàêúãúà àêúûë, òàáàãúà òþøñå êåëåäè.
- Àéðàííãà ñóó êúîø, òåëèãå äæîë áîø.
- Ýðèí÷åêãå êþí óçóí.
- ʸáíþ ê¸ðãåí – ê¸á áèëèð.
- Ñàáèé ê¸ðãåíèí óíóòìàç.
- Êúîëó óëëó – àñûó, àÿãúû óëëó – äæàðñûó.
- Èãè àäàì àáûíñà äà, äæàíãûëìàç.
- ʸá äæàøàãúàí – ê¸á áèëèð.
- Àòëûíû ê¸ðñå, äæàÿóíó áóòó òàëûð.
- Àìàí êúàòûí àëãúàí, àðûð, èãè êúàòûí àëãúàí äæàðûð.
- Àðèó – ê¸çãå, àêúûë – äæþðåêãå.
- Òèë÷è òèëäåí êúàíûêúìàç.
- Ýòíè áåòè áëà øîðïàñû.
- Øàïà ê¸á áîëñà, àø òàòûìñûç áîëóð.
- Áàéëûêú àäàìíû ñîêúóð ýòåð.
ÄÐÅÂÍÈÅ ÏÎÑËÎÂÈÖÛ È ÏÎÃÎÂÎÐÊÈ ÍÀÐÒÎÂ-ÊÀÐÀ×ÀÅÂÖÅÂ
04.04.2009 18:49:28
[b:703062e96a]fay[/b:703062e96a], :smt006 À ïåðåâîä áóäåò? :smt122
|
|
|
|
05.04.2009 13:29:39
[b:fab482ba97]fay[/b:fab482ba97], :smt006 ÷èòàòü âîçìîæíî, íî òðóäíî.... ïðîáîâàë ïåðåãíàòü ÷åðåç òðàíñëåéò... íå áåðåò ëàòèíèöó... :smt017
|
|||
|
|
05.04.2009 14:45:50
|
|||||
|
|
05.04.2009 16:20:38
Îòâåò ÌÈÍÃÈ ÒÀÓ:
ß òàì íà÷àë ïåðåâîä. Ñâåðõó. Ïîñìîòðè. Ñàëàì áèðãå!
|
|
|
|
05.04.2009 16:25:31
------------------------------
|
|
|
|
07.04.2009 20:20:37
àé àìàí êåñèãèç :smt006 :smt023
|
|
|
|
09.04.2009 15:49:20
|
|||
|
|
09.04.2009 18:52:18
:smt003 êúàðíàø, îë äåãåíèì áåê äæàðàòàìà ôîðóìóãúóçíó äåãåíëèãèì ýäè..õàéäà ýíòà äåãåí÷à :smt003
|
|
|
|
09.04.2009 19:05:15
|
|||
|
|
09.04.2009 19:11:20
:smt023
|
|
|
|
24.04.2009 04:23:07
[b:82886856fe]fay[/b:82886856fe], äà, õîðîøî áû â ðóññêîé òðàíñêðèïöèè õîòÿ áû íàïèñàòü :smt001 äóìàþ ìíîãèå áóäóò áëàãîäàðíû Âàì :smt001
|
|
|
|
24.04.2009 15:01:01
|
|||
|
|
24.04.2009 17:39:58
[b:a2bcb95f6f]fay[/b:a2bcb95f6f], ñåñòðû âàì òîæå áóäóò âåñüìà áëàãîäàðíû :smt003 :smt006
|
|
|
|
25.04.2009 03:40:58
|
|||
|
|
03.05.2009 19:17:46
Ñóïåð)) ñòîëüêî èíòåðåñíîãî))))
|
|
|
|
04.05.2009 01:48:53
[quote:4cef819482="fay"]fay ïèñàë(à):
izd.kaynak/istanbul/turkey.2007.
(Àâòîð è ñîñòàâèòåëü êíèãè, ïèñàòåëü
Soufilia Semenova/Sofi Tram-Semen).
*************************************************************
[/b]
[b:4cef819482]*Nart tohalanır, ocak ocalanır:
ÍÀÐÒ -ÒÎÕÀËÀÍÛÐ, ÎÄÆÀÊÚ -ÎÄÆÀËÀÍÛÐ.[/b:4cef819482]
Ïîäñòðî÷íûé ïåðåâîä: ÑÍÀ×ÀËÀ ÊÐÛØÀ ÓÊÐÀÑÈÒÑß, ÏÎÒÎÌ ÒÐÓÁÀ ÂÎÄÐÓÇÈÒÑß. Íî, ïîäñòðî÷íûé ïåðåâîä íå â ñîñòîÿíèè ïåðåäàòü ñìûñëà ýòîé ñòàðîé ïîñëîâèöû. "ÍÀÐÒ" â òþðêñêîì
èìååò çíà÷åíèå "ÂÅÐÕÍÈÉ", "ÔÀÑÀÄÍÛÉ" è ñâîéñòâåííîé ÿçûêó "ïåðåòÿæêîé", èñïîëüçóåòñÿ ïðè âûðàæåíèè ïîíÿòèé-âûñøàÿ êàñòà, âåðõíåå ïîêðûòèå, êðûøà, íàðÿäíûé ôàñàä èëè èåðàðõè÷åñêàÿ ñòóïåíü, ïðåäñòàâëÿþùàÿ îáùíîñòü. Òàê êàê â òþðêñêîì èíîñêàçàòåëüíîñòü ÿâëÿåòñÿ îñíîâîé ÿçûêà, ñìûñë ïåðåâîäèòñÿ êàê: "ÑÍÀ×ÀËÀ ÍÀÄÎ ÑÄÅËÀÒÜ ÔÓÍÄÀÌÅÍÒÀËÜÍÎÅ È ÏÐÅÄÑÒÀÂÈÒÅËÜÍÎÅ, À ÓÆ ÏÎÒÎÌ ÄÅÒÀËÈ". Ïî-êàðà÷àåâñêè: ÕÀÐ ÈØ ÇÀÌÀÍÛ ÁËÀ, ÑÛÐÀÑÛ ÁËÀ ÝÒÈËÈÐ.
Öåííîñòü ýòîé äðåâíåé ïîñëîâèöû â òîì, ÷òî äîâîäèò äî ñåãîäíÿøíåãî äíÿ çíà÷åíèå ñëîâà [b:4cef819482]"íàðò". [/b:4cef819482]
Ó òþðêñêèõ íàðîäîâ èìååòñÿ ïîíÿòèå ñîñëîâèé, êîòîðûå óñòîé÷èâû äî íàñòîÿùåãî âðåìåíè. Òàê â ôîëüêëîðå òþðêñêèõ íàðîäîâ, à òàêæå ÷àñòè íåìöåâ (ïîòîìêè þå÷æè), êîòîðûå èìåíóþò ñåáÿ ÃÓÍÍÀÐÀÌÈ, ñîõðàíÿåòñÿ ïàìÿòü î ñîñëîâèÿõ, èìåíóåìûõ: ñàìîå äðåâíåå-ÄÈÍËÈÍ-ØÀÑÀÉ, ïîòîì ÑÜß-ËÈÍ, äàëåå ÍÀÐÒ, ÒÀÍ-ØÈ-ÕÀÉ(ÑßÍÁÈ) è ïîñëåäíåå ñîñëîâèå ÎÃÓÇ. Ó íåìöåâ ñîõðàíåíèå ýòîãî ñîñëîâíîãî èìåíè ñâÿçàíî ñ ÷àñòüþ íàðîäà ÞÅ×ÆÈ, êîòîðûå, ïîñëå ðàçãðîìà ñâîåãî íàðîäà â ñðåäèííîé Àçèè, âûíóæäåíû áûëè ïðèñîåäèíèòüñÿ ê ÕÓÍÍÓ(2â.ä.í.ý.). Âïîñëåäñòâèè îíè ìîãëè îêàçàòüñÿ â ïîòîêå Áîëüøîãî ïåðåñåëåíèÿ íàðîäîâ è ïðèñîåäèíèòüñÿ ê ñâîèì ýòíè÷åñêèì áðàòüÿì. Ñîñëîâèÿ è ñâåäåíèÿ î ñîñëîâèÿõ âñòðå÷àþòñÿ è ó ÂÅÍÃÐÎÂ-ÑÅÊÅËÈ.
Áåðÿ âî âíèìàíèå òî, ÷òî ê ÷åòûðåì àðèñòîêðàòè÷åñêèì ðîäàì ÕÓÍÍÓ (ÕÎÉßÍ(çíà÷åíèå "çàÿö"), ËÀÍÀ (çíà÷åíèå "îðõèäåÿ"), ÑÞÉÁÓ (çíà÷åíèå ïî ðóññêîé èñòîðèè-"ïîñëåäíèé ñ êðàþ", ïî òþðêñêîé -"ëþáâèîáèëüíûé"), ÑÈÎËÈÍ( ÑÜß-ËÈÍ) (çíà÷åíèå-ñîñëîâèå êèòàéöåâ Ñÿ-Ëèíîâ), êîòîðûå áûëè âûøå øàíþéñêîé âëàñòè è ìîãëè ðåãóëèðîâàòü äåÿòüåëüíîñòü õóííñêîãî òðîíà, ÊÈÒÀÉÖÛ îáðàùàëèñü óâàæèòåëüíî ÂÀÍ(ÓÀÍ)(êîðîëü), à ê ðîäó ØÀÍÞß è âñåì ïðèäâîðíûì êíÿæåñêèì ðîäàì ÃÓÍ(ÊÍßÇÜ)(çíà÷åíèå-êíÿçü), ìîæíî ïðåäæïîëîæèòü, ÷òî âûñøåå ñîñëîâèå, êàñòà, ïî õóííñêî-òþðêñêîé òðàäèöèè, èìåíîâàëàñü ÍÀÐÒ(êðûøà ÄÎÌÀ ÕÓÍÍÓ).
Satıraltı tercümesi "
Once çatı yapılır, sonra ocak bacası". Fakat satıraltı tercüme onun değişken soyut tarzdaki mansını açıklayamıyor. ("Nart" çatı, yüksek, en üst, üst kaplama, asil anlamında bir söz olup, Hun üst düzey asiliyetinin toplu lakabıdır. Hunların bilinen boyları "Nart"; Sya; Syanbiy(Tanşihaylı); "Oğuz". "Nart'ın" soyut tarzdaki anlamı geniş alanı kapsar ve her cümlenin manasına göre değişir. Örneğin: "Nart çamlansa tarh tayar" (Nart (üst düzey asil) kızarsa taht düşer);
"Nart nalğa can salır"(Nart nala can katar).
[b:4cef819482]*Nartnı-kıyımı, erni-tıyımı:
ÍÀÐÒÍÛ ÊÚÛÉÛÌÛ-ÝÐÍÈ ÒÛÉÛÌÛ.[/b:4cef819482]
"ÊÚÛÉÛÌ"(êåðêìå, êåðêèó, êúûéûìëàó, êåðêèóëåó), àãúà÷äà, òàøäà, òåìèðäå, äæåçäå äàãú.áàøõà çàòëàíû þñþíäå ýòèëãåí îéóóëàíû àíãûëàòõàí ýñêè ñåçäþ. "ÒÛÉÛÌ"-ýñêèäåí êåëãåí, áþãþí äà áèëèíãåí "ÞÉÍÞ ÊÈÐÈÑÈ"(áîëóìó) àíãûëàìûíäàäû. Àëàé áëà ýñêè àòà ñåç áûëàé àíãûëàøûëàäû: "[b:4cef819482]ÞÉ ÁÀØÛÍÛ ÊÚÛÉÛÌ-ÊÅÐÊÈËÈÓÞ, ÝÐÊÈØÈÍÈ ÁÎËÓÌÓÍ ÒÀÍÛÒÛÐ". [/b:4cef819482]
Çatının süsü - sahibin maddi durumu. İkinci manası-Asalet erkeğin tanımlayıcısı, özü. (Satıraltı tercümesi biraz zayıf kalmakta. "Kıyım" eski sözdür, sert maddeler üzerindeki işlemelerin anlatılmasında da kullanılmaktadır. Anlamı-"kesilerek yapılan süs", "tıyım" ise "ekonomik hal" anlamını taşımaktadır ve "kiri" sözüne eşdeğerdir. Öyle de atasözü şöyle okunur: "Çatıdaki süs işlemelerin kalitesi ev sahibinin ekonomik durumunun göstergesidir" İkinci manada- Asalet erkeğin kan izi ve kişisel birikiminin göstergesidir).
[b:4cef819482]*Nart çamlansa tarh çaykalır:
ÍÀÐÒ ×ÀÌËÀÍÑÀ-ÒÀÐÕ ×ÀÉÊÚÀËÛÐ[/b:4cef819482].
Áó ýñêè ñåç ýñå, ÍÀÐÒÍÛ àñûë ìàãúàíàñûí îðòàãúà àòàäû, ÍÀÐÒÍÛ òàðõíû òåáðåäèðèðãå êúîëóíäàí êåëãåí áèë õàëêú ñûíûôû áîëãúàíû àíãûëàøûëàäû. Îðóñ÷àñû:[b:4cef819482] "ÐÀÑÑÅÐÆÅÍÍÛÉ ÍÀÐÒ-ÐÀÑØÀÒÀÂØÈÉÑß ÒÐÎÍ". [/b:4cef819482]
Nart kızdığında taht sallanır. (Bu söz çok eski zamanların anısıdır ve Hunnu?da Şanüy yönetimin başlanıcındaki olaylara işaret etmektedir. Zira üst düzey asiller ( Nartlar) şanüya her an haddini bildirecek kadar yetkili olmuştu.
Tukumnu sıylısı -Nart, adamnı sıylısı ? Kart. Soyun saygını ? Nart, insanın saygını ? Yaşlı.
( Bu eski deyış Hunlar'da "nart" (üst, çatı) anlayışının soylara nasıl yansıdığını göstermekte eşsizdir ve "Nart" boyu denilenin ne olduğuna ışık tutmaktadır. Yaşlılığın saygın oluşu ise günümüze kadar taşınmış bir manevi kural olarak Hun-Karaçaylılarda kusursuz işlemeye devam etmektedir).
[b:4cef819482]*Nartnı atı-canı:
ÍÀÐÒÍÛ ÀÒÛ-ÄÆÀÍÛ.[/b:4cef819482]
Nart'ın atı canıdır.
[b:4cef819482]*Nart sadağı- cauçaçar, Nart corğası -kuşuçar:
ÍÀÐÒ ÑÀÄÀÃÚÛ-ÄÆÀÓ×À×ÀÐ, ÍÀÐÒ ÄÆÎÐÃÚÀÑÛ(ÃÅÍÄÆÀÑÛ) ÊÓØÓ×ÀÐ.[/b:4cef819482]
[b:4cef819482]"Äæàó÷à÷àð"-äæàóëàíû êàó-êóó ýòèó÷þ, "Êóøó÷àð"-êúóø÷à ó÷óó÷ó ìàãúàíàäà ýñêè ñåçëåäèëå.[/b:4cef819482]
Nart'ın yayı düşman dağıtıcı, Nart'ın atı kuş gibi uçucu.
(Görüldüğü gibi satıraltı tercüme manasını veremiyor. Bu atasözünde "kuş uçar" ve "cau çaçar" kelimeleri birlikte yazılmakta, zira yazılıştan dolayı mana değişmekte. "Kuş uçar" (kuş uçar) bir kuşun uçtuğunu anlatır, "kuşuçar" ise soyut tarzda anlam taşıyarak "diğer türlerden üstün marifetli dörtnalcı koşu atı" olarak anlaşılır. "Cau çaçar" (düşmanı dağıtır) "cauçaçar" olarak yazıldığında "ebediyen düşmanı mahvediçi, yenilgisiz" olarak çevrilir.Ata sözü şöyle okunur: "Nart'ın yayı yenilgisiz, Nart'ın atı uçan at".
[b:4cef819482]*Nart kızğa kıyımlı tarhlık:
ÍÀÐÒ ÊÚÛÇÃÚÀ ÊÚÛÉÌËÛ ÒÀÐÕËÛÊÚ. [/b:4cef819482]
"ÒÀÐÕËÛÊÚ" øàíþé òàðõûíà êåëèí êåëãåí êúûçëàãúà ÷óðóêú þñþíäåí êèéäèðèëãåí, áîé óçàòûó÷ó ìèéèê, îìàêú äæàñàëãúàí êúàáëàó÷ëà. Îðóñ÷à: [b:4cef819482]ÍÀÐÒÑÊÎÉ ÄÅÂÓØÊÅ-ÍÀÐßÄÍÛÅ ÊÎÒÓÐÍÛ.[/b:4cef819482]
Nart kızına işlenmiş ayakkabı.
(Satıraltı tercüme tamamen yetersiz. "Tarhlık" Hun asil kadınlarının giydiği boyu uzatan süslü deriyle ağaçtan yapılmış yüksek ayakkabılardır. Kraliçeler (Yanciy) de onları giymişlerdir. Öyle de atasözü geniş anlam taşımakta ve Nart kızının tahta layık olduğunu da manaya katmaktadır).
*Nart uuçalay sadak bla oynar: [b:4cef819482]
ÍÀÐÒ ÓÓ×ÀËÀÉ ÑÀÄÀÊÚ ÁËÀ ÎÉÍÀÐ.[/b:4cef819482]
[b:4cef819482]"ÓÓ×ÀËÀÉ"-óó÷ó áîëëóêú ýðêåê óëàíãà "óó÷àëàé" äåãåíäèëå ýñêè çàìàíäà.
[/b:4cef819482]
Nart avcıcık (çocuk) yayla oynar.
("Uuçalay" okşayışlı "avcıcık" kelimesidir, günümüzde kullanım dışı bulunmaktadır).
*Nartnı kartı da art bolmaz: [b:4cef819482]
ÍÀÐÒÍÛ ÊÚÀÐÒÛ ÄÀ ÀÐÒ ÁÎËÌÀÇ. [/b[/b:4cef819482]
]Nartın ihtiyarı da gözardı edilemez.
*Asıl Nart'da-öz, kara halkda-köz:
[b:4cef819482]ÀÑÛË ÍÀÐÒÄÀ-¨Ç, ÊÚÀÐÀ ÕÀËÊÚÄÀ-ѨÇ.
[/b:4cef819482]
Asil Nart'ta öz var, kara halkta göz var. (Atasözü soyut tarzda anlaşılan türlendendir. Anlamı şöyle okunur: "Asil Nart'ta kudretli öz var, kara halkta ona karşı kıskanç göz var").
*Nartda oyma etgen halkğa oyumun tanıtır:
[b:4cef819482]ÍÀÐÒÄÀ ÎÉÌÀ ÝÒÃÅÍ, ÕÀËÊÚÃÚÀ ÎÉÓÌÓÍ ÒÀÍÛÒÛÐ.
[/b:4cef819482]
Çatısını işlemeyle süsleyen düşünce tarzını, zevkini halkka tanıtır.
*Nart atlansa-kan kaytır:
[b:4cef819482]ÍÀÐÒ ÀÒËÀÍÑÀ-ÊÚÀÍ ÊÚÀÉÒÛÐ. [/b:4cef819482]
Nart ata binerse kan çevrilir.( Kelimesi kelimesine çeviri anlam veremiyor. Kullanılan anlamı - "Nart yollanırsa kanlı düşmandan öç alınır").
*Nart touğa kirse kobuzçu örge kobar:
[[b:4cef819482]b]ÍÀÐÒ ÒÎÉÃÚÀ ÊÈÐÑÅ ÊÚÎÁÓÇ×Ó ¨ÐÃÅ ÊÚÎÁÀÐ.
[/b:4cef819482]
Nart şölen yerine girerse müzisyen ayağa kalkar.
*Sağadak tolu bolsa sadak atıul bolur:
[b:4cef819482]ÑÀÃÚÀÄÀÊÚ ÒÎËÓ ÁÎËÑÀ ÑÀÄÀÊÚ ÀÒÛÓÓË ÁÎËÓÐ.[/b:4cef819482]
Satıraltı tercümesi "Sadak ok dolu olunca yay savaşmaya meyelli olur". Soyut tarzdaki anlamı "Bedeni enerji dolu genç her tür kavgaya, maceraya atılır".
*Sırt sağadakğa-uzun kol, ışım sağadakğa- çinke bel:
[b:4cef819482]ÑÛÐÒ ÑÀÃÚÀÄÀÊÚÃÚÀ-ÓÇÓÍ ÊÚÎË, ÛØÛÌ ÑÀÃÚÀÄÀÊÚÃÚÀ-×ÈÍÃÊÅ ÁÅË.
[/b:4cef819482]
( Bu atasözünün manası satıraltı tercümede "Sırt sadak için uzun el, çizme sadak için bükülücü ince bel" dir. Ama anlamı biraz geniş gelmekte. Soyut tarzda şöyle okunabilir. "Sırt sadaktan ok almak için becerikli el lazım, çizme sadaktan ok almak için esnek bel lazım". "Uzun kol" (uzun el) burada "becerikli" manaya denk gelir, "çinke" ise "ince", "esnek" manaları içerir. "Çinke bel" eski dilden kalma "ince esnek bel" demektir).
*Artmak sağadakğa sal, sırt sağadakdan al:
[b:4cef819482]ÀÐÒÌÀÊÚ ÑÀÃÚÀÄÀÊÚÃÚÀ- ÑÀË, ÑÛÐÒ ÑÀÃÚÀÄÀÊÚÄÀÍ-ÀË.
[/b:4cef819482]
Heybe sadağa doldur, sırt sadaktan al. ( Bu atasözü heybe sadağın savaş sırasında zor kullanıldığını, sırt sadağın ise daha da kullanışlı olduğunu hatırlatmakta. Ata sözü şöyle anlaşılmakta: "Heybe sadak-depo, sırt sadak-savaştıran").
*Sadak tarthan ok cutar.
[b:4cef819482]ÑÀÄÀÊÚ ÒÀÐÒÕÀÍ ÎÊÚ ÄÆÓÒÀÐ. [/b:4cef819482]
-yay çeken yay kurşunu yiyer.
*Kıyausuzma degen kıyılır.
[b:4cef819482]ÊÚÛßÓÑÓÇÌÀ ÄÅÃÅÍ ÊÚÛÉÛËÛÐ. [/b:4cef819482]
-Eksiksizim diyen eksik olur.
*Bir alimge min zalim: ÂÈÐ ÀËÈÌÃÅ - ÌÈÍÃ ÇÀËÈÌ. Satıraltı tecümesi "Bir aydına bin zülümcü". Kullanımdaki anlamı "Bir aydınla bin zülümcü gıptacı uğraşır".
*Alim cansa-aytır, cahil cansa-urur:
[b:4cef819482]ÀËÈÌ ÄÆÀÍÑÀ-ÀÉÒÛÐ, ÄÆÀÕÈË ÄÆÀÍÑÀ - ÓÐÓÐ. [/b:4cef819482]
Aydının canı incindiğinde konuşur, cahilin canı incindiğinde saldırır. ("Cansa" (yakılırsa) sözü burada soyut tarzda mana taşımakta ve "canı incindiğinde" anlamında gelmektedir).
*Alim aytır-terk kaytır:
[b:4cef819482]ÀËÈÌ ÀÉÒÛÐ, ÒÅÐÊ ÊÚÀÉÒÛÐ.
[/b:4cef819482]
Aydın söylerse halk yönlendirilir. ("Terk kaytır" (büyük güç, çok, çoğunlık geri çevrilir) kelimeler burada soyut tarzda okunur ve "yönlendirilir" manada gelir. Satıraltı tercümede mana korunamamakta. "Terk" (pek çok, çabuk kelimesi burada" halk" anlamında gelmektedir. Kullanımda anlaşıldığı mana "Aydının aydınlatıcı konuşması çok sayılı halkı başka yöne çevirebilir". Örnek deyişler: ?Asker terk-tekin künayıknı bashan edi.? (?Karça?efsanesi. Çok sayılı asker ufugu kapatmıştı; ?Terk suu oya, kıra-cıra cayılğandı?(günümüzde Rus telafuzunda ve coğrafide-?Terek?) Büyük su enkazlar yaparak, öldürerek, ezip geçerek yayılmıştır.
*Terkge kerk uralmazsa.
[b:4cef819482]ÒÅÐÊÃÅ ÊÅÐÊ ÓÐÀËÌÀÇÑÀ.[/b:4cef819482]
? Satıraltı manası anlamını zedelemekte. ?Kerk? ağacı ve diğer maddeleri kemirerek şekillendirici bir alettir. ?Kerk urğan?-bir şeye şekil vermek veya bir hadde koymak anlamını taşır. Atasözümün anlamı ?Çoğunluğu istediğin hadde tutamazsın? olarak Türkiye Türkçesine çevrilmektedir.
*Bilgenin tilleüçü halk tilimdilik bolur:
[b:4cef819482]
ÁÈËÃÅÍÈÍ ÒÈËËÅÓ×Þ ÕÀËÊÚ ÒÈËÈÌÄÈËÈÊ ÁÎËÓÐ. [/b:4cef819482]
Bilginini diliyle yaralayıcı halk parçalanmış, dağıtılmış olur. ("Tilleüçü" eski dilde "karalayıcı, iftiracı, dokunaklı dilli" manasını taşır. "Tilimdilik " ise uzun dar dilimlere kesilmek için hazırlanmış ıslak deriyi anlatır. Bazen "tilimdilik boldum" (çok ıslandım) anlamında da kullanılmaktadır. Burada "tilimdilik" "küçük parçalara ayrılmaya yüz tutmuş halk" manada gelmektedir).
*Emilikge-kayiş bau:
[b:4cef819482]ÝÌÈËÈÊÃÅ - ÊÚÀÈØ ÁÀÓ. [/b:4cef819482]
Satıraltı tercümesi "Dizgine uymayana deri bağ" . Kullanımda suyut tarzda farklı manada gelir. Burada "Dizgine alışmayan ata deri dilimden yapılmış bağ gerekmekte" anlamındadır. ("Kayiş" deriden yapılmış kudretli ip).
*Emilik at baylanır, kötenli kız-süyrelir:
[b:4cef819482]ÝÌÈËÈÊ ÀÒ ÁÀÉËÀÍÛÐ, ʨÒÅÍËÈ ÊÚÛÇ ÑÞÉÐÅËÈÐ.
[/b:4cef819482]
Vahşi at bağlanır, kibirli kız kaçırılır.
*Saylağan kız tıbırda kalır:
[b:4cef819482]ÑÀÓËÀÃÚÀÍ ÊÚÛÇ ÒÛÁÛÐÄÀ ÊÚÀËÛÐ. [/b:4cef819482]
Seçen kız evde kalır.
*Kızın bolsa-erge, ölün bolsa-cerge: ÊÚÛÇÛÍà ÁÎËÑÀ - ÝÐÃÅ, ¨ËÞÍà ÁÎËÑÀ - ÄÆÅÐÃÅ. Kızın olsa-kocaya, ölün olsa-mezara. ("Cer" kelimesi burada "mezar" anlamındadır).
*Sıysız kızğa-kalın berne:
[b:4cef819482]ÑÛÉÑÛÇ ÊÚÛÇÃÚÀ - ÊÚÀËÛÍ ÁÅÐÍÅ.
[/b:4cef819482]
Namusu zedelenmiş kıza görkemli çeyiz.
( "Çeyiz" kelimesi "berne'nin" manasını yansıtamamakta. "Berne" damadın akrabalarına dağıtılan hediyelerdir. "Çeyiz" ise "üy kerek" olarak ifade edilir).
*Cağağa cabışıuçu cağalanır:
[b:4cef819482]ÄÆÀÃÚÀÃÚÀ ÄÆÀÁÛØÛÓ×Ó ÄÆÀÃÚÀËÀÍÛÐ.
[/b:4cef819482]
Birisinin yakasına yapışmayı seven kendisi yakalanmış olur.
*Kıyamut kelse kıyğıçını al:
[b:4cef819482]ÊÚßÌÓÒ ÊÅËÑÅ ÊÚÛÉÃÚÛ×ÛÍÃÛ ÀË. [/b:4cef819482]
Bela geldiğinde pes etme, kendini toparla.
*Tintiüçü tintiül bolur:
[b:4cef819482]ÒÈÍÒÈÓ×Þ ÒÈÍÒÈÓÞË ÁÎËÓÐ.
[/b:4cef819482]
Eleştirici eleştirilir. Arayıcı aranır.
*Halk-çarsha, teli-harsha:
[b:4cef819482]ÕÀËÊÚ - ×ÀÐÑÕÀ, ÒÅËÈ - ÕÀÐÑÕÀ.
[/b:4cef819482]
Halk yangına, deli dans etmeye. ("Çars" ( at yarışı, büyük yangın, savaş belası) manalarda kullanılan eski sözdür. Bu atasözünde "yangın" manasını taşımaktadır. "Hars" ise ritmi oluşturan çalgı kaşıklardır, ama burada soyut tarzda mana içererek "dans" anlamında gelmektedir).
*Telige col boş:
[b:4cef819482]ÒÅËÈÃÅ ÄÆÎË ÁÎØ.
[/b:4cef819482]
Deliye yol sebest.
*Sınathan sınar.
[b:4cef819482]ÑÛÍÀÒÕÀÍ - ÑÛÍÀÐ. [/b:4cef819482]
Çektiren çeker. ( Örnek: "manna sınathanını kesin sına"(bana çektirenini kendin çek).
*Teliden mışau tuuar, mışau mannırau tabar, mannırau da bizge ne mannırar: ÒÅËÈÄÅÍ ÌÛØÀÓ ÒÓÓÀÐ, ÌÛØÀÓ ÌÀÍÃÛÐÀÓ ÒÀÁÀÐ, ÌÀÍÃÛÐÀÓ ÄÀ ÁÈÇÃÅ ÍÅ ÌÀÍÃÛÐÀÐ!.. ( Bu bir esprili hafif manalı alaydır. "Deliden uçuk doğar, uçuk koyun beyinlini doğurur, o da bizlere neler meyeler!" olarak çevrilmektedir.
*Toğuz tonuna cabışsa tonunu atıb kaç: ÒÎÃÚÓÇ ÒÎÍÓÍÃÀ ÄÆÀÁÛØÑÀ, ÒÎÍÓÍÃÓ ÀÒÛÁ ÊÚÀ×. Dokuz kişi kürküne yapıştıysa tonunu bırakıp kaç.
*Boza mıyık burdurur, çağır hali buzdurur: ÁÎÇÀ ÌÛÉÛÊÚ ÁÓÐÄÓÐÓÐ, ×ÀÃÚÛÐ ÕÀËÈ ÁÓÇÄÓÐÓÐ. Boza bıyığı sıvalatır, rakı karakteri zedeler.
*Sostan huna aşalmaz: ÑÎÑÄÀÍ ÕÓÍÀ ÀØÀËÌÀÇ. Granitten yapılan duvar çökmez. (Soslan, Sos granit demektir).
*Sos urukdan-keşene, mermer taşdan-töşeme: ÑÎÑ ÓÐÓÊÚÄÀÍ - ÊÅØÅÍÅ, ÌÅÐÌÅÐ ÒÀØÄÀÍ - Ò¨ØÅÌÅ. Granitten-mezarlık, mermrden-döşeme.( Sosuruk, Sosurka kahraman ismi olarak Nart Efsanelerinde geçmektedir. Bu erkek isim günümüzde de kullanılmaktadır. Anlamı: Sosuruk-granit parçası; Sosurka ? granit bedenine işlemiş ve granitten parça).
*Ullusuz tör ulur: ÓËËÓÑÓÇ Ò¨Ð ÓËÓÐ. Büyüksüz (aydınsız) baş köşe ulur.
*Tartmağan ögüzge bir tayak, tarthan ögüzge min tayak: ÒÀÐÒÌÀÃÚÀÍ ¨ÃÞÇÃÅ ÁÈÐ ÒÀßÊÚ, ÒÀÐÒÕÀÍ ¨ÃÞÇÃÅ ÌÈÍà ÒÀßÊÚ. Çekmeyen öküze bir dayak, çeken öküze bin dayak.
*Kıbba kızıl kızarık, kerklige casarık: ÊÚÛÁÁÀ-ÊÚÛÇÛË ÊÚÛÇÀÐÛÊÚ, ÊÅÐÅÊËÈÃÅ ÄÆÀÑÀÐÛÊÚ. Kıb-ırmızı salak insanın süsü.
*Köb körgen köb bilir: ʨÁ ʨÐÃÅÍ, ʨÁ ÁÈËÈÐ. Çok gören çok bilir.
*Takırlıkda caşağan-iyne bla kör kazğan: ÒÀÊÚÛÐËÛÊÚÄÀ ÄÆÀØÀÃÚÀÍ- ÈÉÍÅ ÁËÀ ʨРÊÚÀÇÃÚÀÍ. Fakirlikte yaşamak iğneyle mezarını kazmaya benzer.
*Barğan-barıudan, tarthan tartıudan: ÁÀÐÃÚÀÍ-ÁÀÐÛÓÄÀÍ, ÒÀÐÒÕÀÍ-ÒÀÐÒÛÓÄÀÍ ÁÈËÈÐ. Yürüyücü- yürümekten, çekici de çekmekten bilir.
*Bet çomalthanna-çomalğan bet: ÁÅÒ ×ÎÌÀËÒÕÀÍÃÀ -×ÎÌÀËÃÚÀÍ ÁÅÒ. Yüz tutana yüz tutulur.
*Kadır eşekge tartar, atha tartmaz: ÊÚÀÄÛÐ ÝØÅÊÃÅ ÒÀÐÒÀÐ, ÀÒÕÀ ÒÀÐÒÌÀÇ. Katir eşeğe benzer (çeker), ata benzemez(çekmez).
*Tınçda aur hınç: ÒÛÍ×ÄÀ ÀÓÓÐ ÕÛÍ×. Suskunun ruhu ağır. (Hınç geniş manalı lastik sözdür. İnsanın olumsuz havası, ruh ağırlığı,
geçilmez kuşkuculuğu, dayanılmaz karakteri vb. olumsuzlukların tanımlanmasında kullanılmaktadır).
*Karılğaç gürü bla, kögürçün nürü bla: ÊÚÀÐÛËÃÚÀ×-ÃÞÐÞ ÁËÀ, ʨÃÞÐ×ÞÍ-ÍÞÐÞ ÁËÀ. Kırlangıç ses yeteneğiyle (sevilir), güvercin nuruyla (değer kazanır).
*Süzülgen altın-oka, süyülgen kız - kuka: ÑÞÇÞËÃÅÍ ÀËÒÛÍ - ÎÊÚÀ, ÑÞÉÞËÃÅÍ ÊÚÛÇ - ÊÓÊÀ. Eritilip ipe dönüşen altından dantel olur, üstünde titrenen kızdan havalı, her erkeğe göz oynatan birisi olur.
*Altın süzgen oka satar: ÀËÒÛÍ ÑÞÇÃÅÍ - ÎÊÚÀ ÑÀÒÀÐ. Altın işleyen dantel satıcısı olur.
*Süzülgen altın oka bolur, karalğan at corğa bolur: ÑÞÇÞËÃÅÍ ÀËÒÛÍ ÎÊÚÀ ÁÎËÓÐ, ÊÚÀÐÀËÃÚÀÍ ÀÒ ÄÆÎÃÚÀ ÁÎËÓÐ. Eritilen altın ip ve dantel olur, bakımlı at dörtnalcı olur.
*Kuka kızğa - takğıç, lohbay caşha-kakğıç: ÊÓÊÀ ÊÚÛÇÃÚÀ-ÒÀÊÚÃÚÛ×, ËÎÕÁÀÉ ÄÆÀØÕÀ-ÊÚÀÊÚÃÚÛ×. Fırlama kıza-bağ, tembel oğlana -sopa.
*Caynı küle aşırsan kışnı cılay catarsa: ÄÆÀÉÍÛ ÊÞËÅ ÀØÛÐÑÀÍÃ, ÊÚÛØÍÛ ÄÆÛËÀÉ ÄÆÀÒÀÐÑÀ. Yazını gülerek geçirirsen, kışını ağlayarak yatarsın.
*Nartnnı atı-canı: ÍÀÐÒÍÛ ÀÒÛ-ÄÆÀÍÛ.Nartın atı canıdır.
*Biy közü-curtda, kul közü-cuurtda: ÁÈÉ Ê¨ÇÞ ÄÆÓÐÒÄÀ, ÊÚÓË Ê¨ÇÞ ÄÆÓÓÐÒÄÀ. Beyin gözü -memlekette, kölenin gözü-yogurtta.
*Muhar karın bet uyaltır: ÌÓÕÀÐ ÊÚÀÐÛÍ ÁÅÒ ÓßËÒÛÐ. Obur karın yüzü utandırır.
*Salam bla kelgen-törge, kama bla kelgen -körge: ÑÀËÀÌ ÁËÀ ÊÅËÃÅÍ-Ò¨ÐÃÅ, ÊÚÀÌÀ ÁËÀ ÊÅËÃÅÍ-ʨÐÃÅ. Selamla gelen-baş kköşeye, kılıçla gelen-mezara.
*Hileüden tireü bolmaz: ÕÛËÅÓÄÅÍ ÒÈÐÅÓ ÁÎËÌÀÇ. Çürükten direk olmaz.
*Cuulğan at - cumuluk: ÄÆÓÓËÃÚÀÍ ÀÒ - ÄÆÓÌÓËÓÊÚ. Bakımlı at dörtnalcı.
*Aman atasın anasın aytdırır: ÀÌÀÍ ÀÒÀÑÛÍ, ÀÍÀÑÛÍ ÀÉÒÄÛÐÛÐ. kötü evlat anne babasını kötü lafla andırır.
*Biy kazanda et bişer, andan kulğa ne tüşer: ÁÈÉ ÊÚÀÇÀÍÄÀ ÝÒ ÁÈØÅÐ, ÀÍÄÀÍ ÊÚÓËÃÚÀ ÍÅ ÒÞØÅÐ. Beyin kazanında pişen etten kula (köleye) ne gelir.
*Eki ilaçin cırtışsa şorbat uyasın tük basar: ÝÊÈ ÈËß×ÈÍ ÄÆÛÐÒÛØÑÀ, ØÎÐÁÀÒ ÓßÑÛÍ ÒÞÊ ÁÀÑÀÐ. İki kartal çatıştığında serçenin yuvasını tüy kaplar.
*Can canna cağılssa, can canna canar: ÄÆÀÍ ÄÆÀÍÃÀ ÄÆÛËÛÍÑÀ, ÄÆÀÍ ÄÆÀÍÃÀ ÄÆÀÍÀÐ. Can cana sarılsa can cana tutuşur.
*Okaçı okalı kiymez: ÎÊÚÀ×Û ÎÊÚÀËÛ ÊÈÉÌÅÇ. Dantel uzmanı dantelli giysi giymez.
*Kıtlıktan cutluk tuuar: ÊÚÛÒËÛÊÚÄÀÍ ÄÆÓÒËÓÊÚ ÒÓÓÀÐ. Kıtlıktan göz doymamazlık doğar.
*Ullu mahtanmaz, mahdalır: ÓËËÓ ÌÀÕÄÀÍÌÀÇ, ÌÀÕÄÀËÛÐ. Değerli övünmez, övülür.
*Kesin mahdağan-kerekli: ÊÅÑÈÍ ÌÀÕÄÀÃÚÀÍ - ÊÅÐÅÊËÈ. Kendini öven-çatlak.
*Işan tuthan - şam tutar. ÛØÀÍ ÒÓÒÕÀÍ - ØÀÌ ÒÓÒÀÐ. Nişan alabilen şanı elde tutar.
*Kol- Teyriden, kolay-kişiden: ÊÚÎË-ÒÅÉÐÈÄÅÍ, ÊÎËÀÉ-ÝÐÄÅÍ. El-Tanrıdan, onu değerlrndire bilmek- kişiden.
*Kıyıkğa kıyğıç tabılmaz: ÊÚÛÉÛÊÚÃÚÀ ÊÚÛÉÃÚÛ× ÒÀÁÛËÌÀÇ. Ters kişiliklini düze çevirebilecek alet bulunamaz.
*Mışau caşha - muş-muş katın: ÌÛØÀÓ ÄÆÀØÕÀ - ÌÓØ-ÌÓØ ÊÚÀÒÛÍ. Gerizekalı erkeğe mışıl mışıl uykucu kadın yakışır.
*Biçak cara bitelir, söz carası bitelmez: ÁÈ×ÀÊÚ ÄÆÀÐÀ ÁÈÒÅËÈÐ, Ñ¨Ç ÄÆÀÐÀ ÁÈÒÅËÌÅÇ. Biçağın açtığı yara iyileşir, sözün açtığı yara iyileşmez.
*Can carası bitelmez: ÄÆÀÍ ÄÆÀÐÀÑÛ ÁÈÒÅËÌÅÇ. Cana işlemiş yara iyileşmez.
*Konnan-kutulur, kon-kon-urulur: ÊÚÎÍÃÀÍ ÊÚÓÒÓËÓÐ, ÊÚÎÍ-ÊÚÎÍ ÓÐÓËÓÐ. Oturan- kurtulur, telaşlı-vurulur.
*Caya tuthanna cau çabar: ÄÆÀß ÒÓÒÕÀÍÃÀ ÄÆÀÓ ×ÀÁÀÐ. Yay tutana düşman saldırır.
*Açıtmağannı açıtsan hathuna açı bitelir: À×ÛÒÌÀÃÚÀÍÍÛ À×ÛÒÑÀÍà ÕÀÒÕÓÍÃÀ À×ÛÓ ÁÈÒÅËÈÐ. Seni üzmeyeni haksız yere üzersen göhsüne açı saplanır.
*Ters bolğandan ese tersden talan: ÒÅÐÑ ÁÎËÃÚÀÍÄÀÍ ÝÑÅ, ÒÅÐÑÄÅÍ ÒÀËÀÍ. Haksızlık yapmaktansa haksızllığa uğra.
*Kol tulakçı bolsa baş cumduruk alıuçu bolur: ÊÚÎË ÒÓËÀÊÚ×Û ÁÎËÑÀ, ÁÀØ ÄÆÓÌÄÓÐÓÊÚ ÀËÛÓ×Ó ÁÎËÓÐ. El kötü işaret yapmaya alışkın olursa baş yumruk yiyici olur. ("Tulak" parmak kıvrılığından oluşan bir alçaltıcı el hareketidir).
*Tıyılğan su-ayırılır, basılğan halk-kayırılır: [b:4cef819482] ÒÛÉÛËÃÚÀÍ ÑÓÓ-ÀÉÛÐÛËÛÐ, ÁÀÑÛËÃÚÀÍ ÕÀËÊÚ-ÊÚÀÉÛÐÛËÛÐ. [/b:4cef819482] Önü kesilmiş su taşar, baskı altındaki halk ayaklanır.
*Kıshaç kısa kısar: ÊÚÛÑÕÀ× ÊÚÛÑÕÀ ÊÚÛÑÀÐ. Sıkıştırıcı (baskı oluşturucu) alet az zaman sıkabilir.
(Burada direk anlamı uymaz. soyut tarzda "baskı oluşturan her şey kısa zamanda kırılır anlamında söylenmekte).
*Kelbet tık da akıl kıt, ne etsin carlı Zıgıt? ÊÅËÁÅÒ ÒÛÊÚ ÄÀ ÀÊÚÛË ÊÚÛÒ, ÍÅ ÝÒÑÈÍ ÄÆÀÐËÛ ÇÛÃÛÒ?! Görünüş var da akıl kıt, ne yapsın zavallı Zıgıt?
*Suu tıyğıç eski bolsa tıkğıçha kesilir: ÑÓÓ ÒÛÉÃÚÛ× ÝÑÊÈ ÁÎËÑÀ ÒÀÊÚÃÚÛ×ÕÀ ÊÅÑÈËÈÐ. Su engeli eskidiğinde parçalanıp delik kapatıcı olur.
*Caşlık-ay-hay, kartlık-nay-nay: ÄÆÀØËÛÊÚ - ÀÉ-ÕÀÉ, ÊÚÀÐÒËÛÊÚ - ÍÀÉ-ÍÀÉ. Gençlik-hay,hay! İhtiyarlık - nay,nay!
*Sılauçu kol türtülmez: ÑÛËÀÓ× ÊÚÎË ÒÞÐÒÞËÌÅÇ. Okşayıcı el itilmez.
*Toyda şoh-ten, oyda-et cen: ÒÎÉÄÀ - ØÎÕ, ÒÅÍÜ, ÎÉÄÀ - ÝÒ-ÄÆÅÍÃ. Eğlencede - dost, belada - akraba.
*Mayası kıyaulu bolsa cuurt hubbegili bolur: ÌÀß ÊÛßÓËÓ ÁÎËÑÀ, ÄÆÓÓÐÒ ÕÓÁÁÅÃÈËÈ ÁÎËÓÐ. Mayası bozuk yogurt sulu olur.
*Uluna kılık kıymağan kartlıkda ulundan kıyılır: ÓËÓÍÀ ÊÚÛËÛÊÚ ÊÚÛÉÌÀÃÚÀÍ, ÊÚÀÐÒËÛÊÚÄÀ ÓËÓÍÄÀÍ ÊÚÛÉÛËÛÐ. Oğluna düzgün terbiye vermeyen, yaşlılığında onun haddinde yaşamak zorunda kalır.
*Caşha - kübe, kızğa-kübür. ÄÆÀØÕÀ-ÊÞÁÅ, ÊÚÛÇÃÚÀ-ÊÞÁÞÐ. Oğlana zırh, kıza sandık.
*Emina emenni emer: ÝÌÈÍÀ ÝÌÅÍÍÈ ÝÌÅÐ. Veba meşeyi bile yıkar.
(Bu atasözünde kelimesi keliimesine tercüme anlamı yansıtamamakta. Tam anlamı-"Veba en kudretliyi bile yıkar").
*Colay haparı-toğay: ÄÆÎËÀÉ ÕÀÏÀÐÛ - ÒÎÃÚÀÉ. Colay'ın lafı yuvarlak.
(Bu atasözü da soyut tarzda anlaşılan türlerdendir. Anlamı-"Kurnazın lafı örtpas olur ve her an iddialarını istediği yöne çekebilir, her sıkıntılı durumdan da sıyırılır").
*Kiyiz müyüzge zar: ÊÈÉÈÇ ÌÞÉÞÇÃÅ ÇÀÐ. Kilim süs boynuzunu kıskanır.
*Tul biyçeni kul ençiler: ÒÓË ÁÈÉ×ÅÍÈ ÊÚÓË ÝÍ×ÈËÅÐ. Dul hanımefendiye köle yanaşır. (Satıraltı tercüme manasını vetememekte. Anlaşılan manası - Hanımefendi dul kalınca ona yanaşmaya köle cesaret bulur.)
*Ayırılğan koy-börüge aş: ÀÉÛÐÛËÃÚÀÍ ÊÚÎÉ Á¨ÐÞÃÅ ÀØ. Sürüden ayrılan koyun kurta yem.
*Talğan -tayar, tayğan-cığılır, cığılğan-kırılır: ÒÀËÃÚÀÍ-ÒÀßÐ, ÒÀÉÃÚÀÍ-ÄÆÛÃÚÛËÛÐ, ÄÆÛÃÚÛËÃÚÀÍ- ÊÚÛÉÛËÛÐ. Artık direnemeyen kayar, kayan düşer, düşen kırıklık yaşar.
*Kar erise su bolur, halk erise kuu bolur: ÊÚÀÐ ÝÐÈÑÅ ÑÓÓ ÁÎËÓÐ, ÕÀËÊÚ ÝÐÈÑÅ ÊÚÓÓ ÁÎËÓÐ. Kar eriyince su olur, halk kendi özünü kaybedince sindirilmiş olur. (Burada halk erise sözcükler soyut tarzda okunur ve halk kendi özünü kaybederse olarak anlaşılır. Kuu sözcüğü hayata veda eden her şeyi anlatır: kuu terek-kurumuş ağaç, kuu cer-kurumuş yer vb. Bu ata sözünde sindirilir, silinir anlamında gelmektedir).
*Şam-kamada, sıy-kanda: ØÀÌ-ÊÚÀÌÀÄÀ, ÑÛÉ-ÊÚÀÍÄÀ. Şan kılıçta, asalet kanda.
*Ana kölü balada, bala kölü talada: ÀÍÀ ÊÅËÞ - ÁÀËÀÄÀ, ÁÀËÀ ÊÅËÞ-ÒÀËÀÄÀ. Anne gönlü yavrusunda, yavrusunun gönlü ovada. (Bu atasözü de soyut tarzda anlaşılmakta. "Ova" (tala) burada "ufuk" anlamında kullanılmaktadır. Atasözü şöyle okunur: Anne gönlü çocuğunda, çocuğun gönlü ufukta).
*Auzun kandan tolsa da kanlına bildirme: ÀÓÇÓÍÃ ÊÚÀÍÄÀÍ ÒÎËÑÀ ÊÚÀÍËÛÍÃÀ ÁÈËÄÈÐÌÅ. Ağzın kan dolu ise de düşmanına belirtme.
*Karan kakğan kaş kermez: ÊÚÀÐÀÍ ÊÚÀÊÚÃÚÀÍ ÊÚÀØ ÊÅÐÌÅÇ.
Karan'ın dokunduğu kaşını germez.
( Direk anlam atasözünün manasını açamamakta. Hun-Karaçaylılar souyt tarzda konuştukları için bu söz "Karan (Lilit) gezegenin etkisi dokunan mutlu olmaz" ya da (duruma göre) "lanetli genetik izini taşıyan mutlu olamaz" manada okunur).
*Küntiymezge-salkınlık, suuçapçakğa-kalkınlık: ÊÞÍÒÈÉÌÅÇÃÅ-ÑÀËÊÚÛÍËÛÊÚ, ÑÓÓ×ÀÏ×ÀÊÚÃÚÀ-ÊÚÀËÊÚÛÍËÛÊÚ. Güneşe dayanıksıza gölge yaprağı, suya dalmayı sevene tutunacağı tahta yapıt. ( Kelimesi kelimesine verilen anlam eksik anlaşılmakta. Anlamı-"Sorgulamadan her insana ona en çok gereken şeyi ver". "Suuçapçak" diye hava soluyan, ama suda avlanan canlılara denir, ayrıca "samur" manasını taşımaktadır. Bu atasözünde suyu seven, devamlı yüzmeye meyelli çocuk (kişi) anlamında verilmektedir).
*Kala sorsan-buğoydan, er sorsan-kelbetden: ÊÚÀËÀ ÑÎÐÑÀÍÃ - ÁÓÃÚÎÉÄÀÍ, ÝÐ ÑÎËÐÑÀÍÃ-ÊÅËÁÅÒÄÅÍ. Kale sorarsan ateş pencerelere bak, adam sorarsan görünüşüne bak. (Burada kelbet sözü görünüş haricinde kişisel özellikleri de içermektedir. O yüzden satıraltı tercüme yeterli olamaz. Anlaşılan manası: Kale arıyorsan ateş pencerelerine bak, adam arıyorsan görünüşü ve tavırlarına bak.)
*Közcanmazda öz canmaz: ʨÇÄÆÀÍÌÀÇÄÀ ¨Ç ÄÆÀÍÌÀÇ. Gözü sönüğün özü de sönük.
*Sılauçu cılauçu bolmaz: ÑÛËÀÓ×Ó ÄÆÛËÀÓ×Ó ÁÎËÌÀÇ. Okşayıcı ağlayıcı olmaz.
*İgi -tartınır, aman -suğulur: ÈÃÈ - ÒÀÐÒÛÍÛÐ, ÀÌÀÍ - ÑÓÃÚÓËÓÐ. İyi çekinir, kötü sokulur.
*Er-elden, sabiy-belden, egeç-kandan, karnaş-candan: ÝÐ-ÝËÄÅÍ, ÁÀËÀ-ÁÅËÄÅÍ, ÝÃÅ×-ÊÚÀÍÄÀÍ, ÊÚÀÐÍÀØ-ÄÆÀÍÄÀÍ. Eş dışardan, çocuk göbekten., kız kardeş kandan, erkek kardeş candan.
*Katınnı auzuna üretgen erni kılıçı tot: ÊÚÀÒÛÍÍÛ ÀÓÇÓÍÀ ÞÐÅÒÃÅÍ ÝÐÍÈ ÊÚÛËÛ×Û ÒÎÒ. Kadınınıyla tartışmaya alışmış erkeğin kılıçı paslı olur. (Satıraltı tercümesi-"kadınını ağzına alıştıran"dır. Ama bu Türkiye Türkçesin'nde mana ifade etmediğinden, soyut tarzda manası asıl olarak verilmiştir. Bu atasözünün manası tam olarak şöyle okunur: "Korkak, erkeklikte hiç, kılıcını pas tutmuş erkek kadın lafına karışmayı, kadınla çekişmeyi sever").
*Baş áolmasa börkden ne hal?: ÁÀØ ÁÎËÌÀÑÀ Á¨ÐÊÄÅÍ ÍÅ ÕÀË?! Baş yoksa şapka ne eder?
[b:4cef819482]*Mukkur sırtnı tıyın capmaz: ÌÓÊÊÓÐ ÑÛÐÒÍÛ ÒÛÉÛÍ ÄÆÀÁÌÀÇ. [/b:4cef819482]Kamburlu sırtı pahalı kürk kapatamaz.( Hun-Karaçaylı Türkçesinde şöyle anlaşışır: Ters, bozuk kişiliği pahalı giysi örtemez).
*Kara künde-karnaş, igi künde-nöger: ÊÚÀÐÀ ÊÞÍÄÅ-ÊÚÀÐÍÀØ, ÈÃÈ ÊÞÍÄÅ-ͨÃÅÐ. Kara günde kardeş, iyi günde-dost.
*Katın tüygen kişi-tişi. ÊÚÀÒÛÍ ÒÞÉÃÅÍ ÊÈØÈ-ÒÈØÈ!
[b:4cef819482]*Honşunu kızın söksen kesi kızın sögülür: ÕÎÍØÓÍÓ ÊÚÛÇÛÍ Ñ¨ÊÑÅÍÃ, ÊÅÑÈ ÊÚÛÇÛÍà ѨÃÞËÞÐ. Komşunun kızını karalarsan kendi kızın karalanmış olur.
*Öksüznü cılamuğu-karğış, süyünçü-alğış: ¨ÊÑÞÇÍÞ ÄÆÛËÀÌÓÃÚÓ-ÊÚÀÐÃÚÛØ, ÑÞÉÞÍ×Þ-ÀËÃÚÛØ.
Öksüzün gözyaşı beddua, sevinci duadır.
*Batsan da ullu suuda bat: ÁÀÒÑÀÍÃ ÄÀ ÓËËÓ ÑÓÓÄÀ ÁÀÒ. Boğulursan da büyük sularda boğul.
*Urulsan da ullu cayadan urul: ÓÐÓËÑÀÍà ÄÀ ÓËËÓ ÄÆÀßÄÀÍ ÓÐÓË. Vurulursan da büyük yayla vurul.
*Uruğa-buruu, uruuğa-turuu: ÓÐÓÃÚÀ-ÁÓÐÓÓ, ÓÐÓÓÃÚÀ-ÒÓÐÓÓ. Hırsızlığa karşı duvar, saldırıya karşı - savunma. ("Turuu" (dinelmek) kelimesi burada suyut tarzda anlam vererek "savunma" olarak okunmaktadır).
*Kuu kuumu-kuu tartar: ÊÚÓÓ ÊÚÓÓÌÓ ÊÚÓÓ ÒÀÐÒÀÐ. Satıraltı tercüme anlamını veremez. Soyut tarzdaki manası "Her şeyi mahvoluş tarafına yorumlayan mahvolmayı üzerine çeker", ya da Oflayıcı oflayıp duracak hale gelir.
*Açılğan kolğa kuş konar: À×ÛËÃÚÀÍ ÊÚÎËÃÚÀ ÊÚÓØ ÊÚÎÍÀÐ. Açık avuça kuş konar. Soyut tarzdaki manası "Açık elliye Tanrı bol verir".
*İynannan inanılmaznı tabar: ÈÍÀÍÃÀÍ ÈÉÍÀÍÛËÌÀÇÍÛ ÒÀÁÀÐ. İnançlı inanılmazı bulur.
*Bir kolun bla alğanını bir kolun bla ber: ÁÈÐ ÊÚÎËÓÍÃ ÁËÀ ÀËÃÚÀÍÛÍÃÛ ÁÈÐ ÊÚÎËÓÍÃ ÁËÀ ÁÅÐ. Bir elinle kazandığını, diğer elinle ver.
*Beriüçüge kaytıb keliüçü: ÁÅÐÈÓ×ÞÃÅ - ÊÚÀÉÒÛÁ ÊÅËÈÓ×Þ. Satıraltı tercümesi "Vericiye (kısmet) dönüp gelici". Kullanımdaki yorumu -Vermeyi sevenin kısmeti devamlı açık.
*Aman katın artı bla korkutur: ÀÌÀÍ ÊÚÀÒÛÍ ÀÐÒÛ ÁËÀ ÊÚÎÐÊÚÓÒÓÐ. Kötü kadın kıçıyla korkutur.
(Satıraltı tercümesi atasözünün manasını yansıtamamakta. Taşıdığı mana-"Değersiz kadın çocukları peşpeşe doğurarak kendini mecburen kabullendirir").
*Han balık suuda batmaz, asıl at colda kalmaz: ÕÀÍ ÁÀËÛÊÚ ÑÓÓÄÀ ÁÀÒÌÀÇ, ÀÑÛË ÀÒ ÄÆÎËÄÀ ÊÚÀËÌÀÇ. Han balığı suda boğulmaz, asil cinsi at yolda yıkılmaz.
*Cahanimni colu-igi innetden tolu: ÄÆÀÕÀÍÈÌÍÈ ÄÆÎËÓ-ÈÃÈ ÈÍÍÅÒÄÅÍ ÒÎËÓ. Cehenneme giden yol iyi niyetlerle kaplıdır.
*Tüyülgen katın kucurur, erkeletilgen-kuturur: ÒÞÉÞËÃÅÍ ÊÚÀÒÛÍ ÊÚÓÄÆÓÐÓÐ, ÝÐÊÅËÅÒÈËÃÅÍ-ÊÚÓÒÓÐÓÐ. Dövülen kadın tuhaflaşır, şımartılan kadın kudurur.
*Süymeklik- közden, üyleniü-özden: ÑÞÉÌÅÊËÈÊ-ʨÇÄÅÍ, ÞÉËÅÍÈÓ-¨ÇÄÅÍ. Aşk- gözden, evlilik -özden.
(Getirilen satıraltı tercümesi yetersiz kalmakta. Asıl kullanılan manası: Aşk için bir bakış yeterli, evlenmek için da özü bilmek gerekli).
*Ariü-közden, asıl-sözden: ÀÐÈÓ-ʨÇÄÅÍ, ÀÑÛË-ѨÇÄÅÍ. Güzel gözden, asil sözünden (tanınır).
*Keçe bilmegen ketmez auruu bla caşar: ÊÅ×Å ÁÈËÌÅÃÅÍ ÊÅÒÌÅÇ ÀÓÐÓÓ ÁËÀ ÄÆÀØÀÐ. Affedmeyi bilmeyen ağır hastalıkla yaşar. (Getirilen mana yetersiz, zira Hun-Karaçaylılar "auruu" (hastalık) sözünü süregen, hiç gitmeyen hüzün, acı olarak da kullanmaktadırlar. Öyle de atasözünün anlamı-"Affedmesini bilmeyen kişi göhsünü kemiren hüzünle yaşar").
*Caşha biçak silksen başha kama tirelir: ÄÆÀØÕÀ ÊÚÀÌÀ ÑÈËÊÑÅÍÃ, ÁÀØÛÍÃÀ ÊÚÀÌÀ ÒÈÐÅËÈÐ. Oğlana biçak çekersen başına kılıç direnır. (Satıraltı tercümesi manayı çarpıtmakta, zira "caş" (oğlan) burada her hangi birisi manayı üstlenmektedir. Kullanılan manası-"Başkasına biçak çekersen başına kılıç dayanır").
*Bireünü börkün alsan börküne sak bol: ÁÈÐÅÓÍÞ Á¨ÐÊÞÍ ÀËÑÀÍà Á¨ÐÊÞÍÃÅ ÑÀÊÚ ÁÎË. Birisinin şapkasını aldıysan kendi şapkana dikkatli ol.
*Külme caşha, kelir başha: ÊÞËÌÅ ÄÆÀØÕÀ-ÊÅËÈÐ ÁÀØÕÀ. Alay etme oğlana, gelir başına. (Burada "caş"(oğlan) sözü "yaşayan her kimse" manasını taşımaktadır. Kullanılan manası-"Kimseyle alay etme, başkasının durumuna gülme, çünkü kendi başına gelebilir").
*Zar kölü kül: ÇÀРʨËÞ-ÊÞË. Kıskancın gönlü kül. (Burada "kül"(kül) kelimesi "yok, hiç, ortadan kalkmış durumda" anlamında gelmektedir. "Köl" (gönül) ise, yoruma bağlı, "kişilik" anlamınını da yansıtmaktadır. Öyle de anlamı-Gıptalının gönlü kül gibi yakılmış olur).
*Başhağa uru kazsan kesin tüşerse: ÁÀØÕÀÃÚÀ ÓÐÓ ÊÚÀÇÑÀÍÃ ÊÅÑÈÍÃ ÒÞØÅÐÑÅ. Başkasına çukur kazarsan kendin düşersin.
*Suu çelekni tübü suuda kalır: ÑÓÓ ×ÅËÅÊÍÈ ÒÞÁÞ ÑÓÓÄÀ ÊÚÀËÛÐ. Su kovanın dibi suda kalır.
*Aş bermesen da kaş ber: ÀØ ÁÅÐÌÅÑÅÍÃ ÄÀ ÊÚÀØ ÁÅÐ. Yemek vermesen da kaş ver.
(Kullanılan manası başkadır_-"Yemek vermesen da gülümseni eksik etme". Kaş ver deyişi ? güler yülü ol demektir).
*Zar canı cana caşar: ÇÀÐ, ÄÆÀÍÛ ÄÆÀÍÀ ÄÆÀØÀÐ. Kıskanç canı alev alev yanarak yaşar.
*Cauğa calbarğandan cat da canını karma: ÄÆÀÓÃÚÀ ÄÆÀËÁÀÐÃÚÀÍÄÀÍ, ÄÆÀÒ ÄÀ ÄÆÀÍÛÍÃÛ ÊÚÀÐÌÀ. Düşmana yalvarmaktansa uzan da intihar et. Canını karma ?eski sözdür ve intihar et anlamını taşımaktadır.
*Aşasa aşamasa da börünü auzu kan: ÀØÀÑÀ, ÀØÀÌÀÑÀ ÄÀ ÁÅÐÞÍÞ ÀÓÇÓ ÊÚÀÍ. Yese yemese de kurtun ağzı kan.
*Kereksiz mahdalğan kerekli bolur: ÊÅÐÅÊÑÈÇ ÌÀÕÄÀËÃÚÀÍ ÊÅÐÅÊËÈ ÁÎËÓÐ. Yersiz övülen delirir.
*Suu çıkmağan kölnü maka hırıu tutar: ÑÓÓÓ ×ÛÊÚÌÀÃÚÀÍ ÊÅËÍÞ ÌÀÊÚÀ ÕÛÐÛÓ ÒÓÒÀÐ. Suyu yenilenmeyen gölün üstünü kurbağa yosunu kaplar.
*Bergen kolda-bereket: ÁÅÐÃÅÍ ÊÚÎËÄÀ - ÁÅÐÅÊÅÒ. Veren elde bereket.
*Zar zor caşar: ÇÀÐ ÇÎÐ ÄÆÀØÀÐ. Gıptalı zor yaşar.
*Zorda marda cok: ÇÎÐÄÀ ÌÀÐÄÀ ÄÆÎÊÚ. Zülümde sınır tanınmaz.
*Zor kılıçı sabdan sınar: ÇÎÐ ÊÚÛËÛ×Û ÑÀÁÄÀÍ ÑÛÍÀÐ. Zülüm silahı sapından kırılır.
*Kün batsa da cılıu kalır: ÊÞÍ ÁÀÒÑÀ ÄÀ ÄÆÛËÛÓÓ ÊÚÀËÛÐ. Güneş batsa da ısısı kalır.
(Atasözü kullanımda farklı mana taşımaktadır. Anlamı-"Aydın ölse aydınlatıcı fikirleri kalır").
*Aman toklunu aynıtsan ernini burnunu may eter, aman adamnı aynıtsan ernini burnunu kan eter: ÀÌÀÍ ÒÎÊÚËÓÍÓ ÀÉÍÛÒÑÀÍÃ, ÝÐÍÈÍÃÈ, ÁÓÐÍÓÍÃÓ ÌÀÉ ÝÒÅÐ, ÀÄÀÌ ÀÄÀÌÍÛ ÀÉÍÛÒÑÀÍÃ, ÝÐÍÈÍÃÈ, ÁÓÐÍÓÍÃÓ ÊÚÀÍ ÝÒÅÐ. Kötü kuzuyu beslesen ağzını burnunu yağlar, kötü insanı kalkındırsan ağzını burnunu kanatır.
*Gagay başha-toğay: ÃÀÃÀÉ ÁÀØÕÀ-ÒÎÃÚÀÉ!
Kibirli kafaya halka takılır.
*Koy baradı kaya üsün sırt üsün, kırılıb barabız namıs üçün bet üçün: ÊÚÎÉ ÁÀÐÀÄÛ ÊÚÀß ÞÑÞÍ, ÑÛÐÒ ÞÑÞÍ, ÊÚÛÐÛËÛÁ ÁÀÐÀÁÛÇ ÄÀ ÍÀÌÛÑ Þ×ÞÍ, ÁÅÒ Þ×ÞÍ...
(Bu atasözü satıraltı tercümesinden anlaşılamaz. Satıraltı anlamı-"koyun süsrüler gidiyor kayalar ve ovalar üstünden, mahvolup gidiyoruz namus ve şeref eksikliğinden. Kullanılan manası-"Namus, şeref ortadan kalkınca halk (hayvan sürüsü gibi)mahvolur. Atasözünün ilk cümlesi ikinci cümlenin manasını güçlendürerek, mahvoluşun ürkütücü boyutlarını göstermektedir. Cümle tamamen eski Türk çağrışımlı konuşma tarzındadır).
*Suu çıkmağan kölnü tübü batıul: ÑÓÓ ×ÛÊÚÌÀÃÚÀÍ Ê¨ËÍÞ ÒÞÁÞ-ÁÀÒÛÓË. Suyu yenilenmeyen gölün dibi bataklık. Soyut tarzdaki anlamı-Cimri ve bencil; kendi aleminde kapalı hayat sürdüren, insanlarla irtibatsız kişi içinden çürür;
*Suuda bathan tükden tutar: ÑÓÓÄÀ ÁÀÒÕÀÍ, ÒÞÊÄÅÍ ÒÓÒÀÐ. Suda batan tüye sarılır.
*Cürümegen col bilmez: ÄÆÞÐÞÌÅÃÅÍ ÄÆÎË ÁÈËÌÅÇ. Yürümeyen yolu bilmez.
*Baş mahdalıunu süer, aşorun aşın izler: ÁÀØ-ÌÀÕÄÀËÛÓÍÓ ÑÞÅÐ, ÀØ ÎÐÓÍ ÀØÀÐÛÊÚ ÈÇËÅÐ. Kafa övülmeyi sever, mide de yemeğini ister.
*Tatlı tilliden -aur dert: ÒÀÒËÛ ÒÈËËÈÄÅÍ - ÀÓÓÐ ÄÅÐÒ. Tatlı dilliden eğır intikam.
*Caş bolsa da asıl-baş: ÄÆÀØ ÁÎËÑÀ ÄÀ, ÀÑÛË - ÁÀØ. Genç de olsa asil üstün.
*Şam candan baş: ØÀÌ(ÑÛÉ) - ÄÆÀÍÄÀÍ ÁÀØ. Şeref (onur) candan üstündür. (Günüzde şam (şeref, onur) kelimesini şan?la (ün, meşhuriyet) karıştırarak bazı atasözlerinin manasını zedeleyen yorumlar da pyasaya çıkmakta, o yüzden bunlara vurgu yapılmaktadır).
*Canmağan carık bermez: ÄÆÀÍÌÀÃÚÀÍ ÄÆÀÐÛÊÚ ÁÅÐÌÅÇ. Yanmayan aydınlatmaz.
(Soyut tarzda manası kullanılır. "Acılarla boğuşmayan, hayatta yanıp yakılmayan bir kimse başkaları aydınlatacak hale gelemez").
*Aç karınnı tok bilmez: À× ÊÚÀÐÛÍÍÛ ÒÎÊÚ ÁÈËÌÅÇ. Aç karının derdini tok karın hissedemez.
*Can canmay amal tabılmaz: ÄÆÀÍ ÄÆÀÍÌÀÉ ÀÌÀË ÒÀÁÛËÌÀÇ. Can sıskışmadan çare bulunmaz.
*Zaranda-hayır, akıl-sağayır: ÇÀÐÀÍÄÀ - ÕÀÉÛÐ, ÀÊÚÛË ÑÀÃÚÀÉÛÐ... Zararda hayır var-akıl hareketlenir. Satıraltı tercüme manasını tam yansıtamıyor. Sağaytır-uyandırır, hareketlendirir, girişime zorlar gibi bir çok manayı bir arada barındıran sözdür.
*Aman ölse el sarkar, igi ölse el sarnar: ÀÌÀÍ ¨ËÑÅ-ÝË ÑÀÐÊÚÀÐ, ÈÃÈ ¨ËÑÅ-ÝË ÑÀÐÍÀÐ. Kötü ölürse halk sadece akın eder, iyi ölürse halk feryad ederek akın eder. ( Burada "el"( köy) sözü "halk" manasını taşımaktadır. Nart-Karaçaylılar'ın dilinde "el"-halk, yerleşim bölgesi, köy, milletler manasına kadar uzana bilmektedir).
*Auruğannı töşeginde sau ölür: ÀÓÐÓÃÚÀÍÍÛ ÒÅØÅÃÈÍÄÅ ÑÀÓ ¨ËÞÐ. Hastanın yatağında sağlam ölür.
(Bu satıraltı tercüme Türkiye Türkçesi'nde anlamını koruyamamakta. Asıl manası-"Hasta hakkında büyük konuşma, kimin ne zaman gideceğini Yaratan bilir").
*Açık söleşgen açıu aşar: À×ÛÊÚ ÑÅËÅØÃÅÍ À×ÛÓ ÀØÀÐ. Açık konuşucu bela yiyer.("Açıu aşar" (acı yiyer) sözler bu atasözünde souyt anlam vererek "acıyla yaşar" manada gelmektedirler: Kullanımdaki manası: Açık konuşucu acılı yaşar).
*Bal calandan öt kerti onlu: ÁÀË ÄÆÀËÀÍÄÀÍ, ¨Ò ÊÅÐÒÈ ÎÍÃËÓ. Bal yalandan öt gerçek üstündür.
*Karaçayda kaysı tauğa da tiy-barısı da biy: ÊÚÀÐÀ×ÀÉÄÀ ÊÚÀÉÑÛ ÒÀÓÃÚÀ ÄÀ ÒÈÉ-ÁÀÐÛÑÛ ÄÀ ÁÈÉ. Karaçaylı?da hangi dağa dokunursan dokun, hepsi prens: (Bu atasözü satıraltı tercümede manasını yansıtamaz. Asıl manası- "Karaçay'da soylar o kadar kibirli ve kendini başkalardan üstün görenlerdir ki, hangisini ele alırsan al-hepsi eski soylu prensliğiyle övünür").
*Calanna cabıu tabılmaz: ÄÆÀËÀÍÃÀ ÄÆÀÁÛÓ ÒÀÁÛËÌÀÇ. Yalanı örtecek örtü bulunamaz.
*Aman katın erni sabiy bla baylar, igi katın erni hali bla baylar: ÀÌÀÍ ÊÚÀÒÛÍ ÝÐÍÈ ÑÀÁÈÉ ÁËÀ ÁÀÉËÀÐ, ÈÃÈ ÊÚÀÒÛÍ ÝÐÍÈ ÕÀËÈ ÁËÀ ÁÀÉËÀÐ. Kötü kadın eşini çocuklarla bağlar, iyi kadın eşini güzel haliyle bağlar.
*Sütden auzu küygen suunu da ürüb urtlar: ÑÞÒÄÅÍ ÀÓÇÓ ÊÞÉÃÅÍ ÑÓÓÍÓ ÄÀ ÞÐÞÁ ÓÐÒËÀÐ. Sütten ağzı yanan suyu da üfleyerek yudumlar.
*Cazmanı kılıç kesmez: ÄÆÀÇÌÀÍÛ ÊÚÛËÛ× ÊÅÑÀËÌÀÇ. Yazıyı kılıç kesmez.
*Mal kelir keter, bet kalır: ÌÀË ÊÅËÈÐ-ÊÅÒÅÐ, ÁÅÒ ÊÚÀËÛÐ. Satıraltı tercümesi - "mal gelir gider yüz kalır", fakat "yüz" kelimesini buradaki manası "vicdan", "itibar"dır. Kullanılan manası-"Mal itibarından vicdanından olmana değmez, zira geçici değerdir".
*Taş athanna aş at: ÒÀØ ÀÒÕÀÍÃÀ ÀØ ÀÒ. Taş atana aş (yemek) at.
*Bet betge karasa bet cerge karar: ÁÅÒ ÁÅÒÃÅ ÊÚÀÐÀÑÀ, ÁÅÒ ÄÆÅÐÃÅ ÊÚÀÐÀÐ. Yüz yüze bakarsa yüz yere bakar. Satıraltı tercüme tam anlamını veremiyor. Kullanımdaki manası-İki küskün biraraya gelirse haksızın yüzü utanır.
*Balauz bla dert - karnaş: ÁÀËÀÓÇ ÁËÀ ÄÅÐÒ ÊÚÀÐÍÀØ. Tatlı dille intikam kardeştir.
*Orunnu cumuşak salğan tınnısız cuklatır: ÎÐÓÍÍÓ ÄÆÓÌÓØÀÊÚ ÑÀËÃÚÀÍ ÒÛÍÃÛÑÛÇ ÄÆÓÊÚËÀÒÛÐ. Yatağı yumuşak seren rahatsız uyutur.
*Can-keter, san-talır,namıs dunyada kalır: ÄÆÀÍ-ÊÅÒÅÐ, ÄÆÀÍ-ÒÀËÛÐ, ÍÀÌÛÑ ÄÓÍÈßÄÀ ÊÚÀËÛÐ. Can gider, beden yorgun düşer, namus ise dünyada kalır. (Bu söz satıraltı tercümesinden anlaşılamaz, zira "namıs" (namus) geleneksel itibarı manasını içermektedir. "Dünyada kalır" da - "nesillere kalır" manayı yansıtmaktadır.)
*Köb saylağan poh saylar: ÊÅÁ ÑÀÉËÀÃÚÀÍ ÏÎÕ ÑÀÉËÀÐ. Çok seçen b..k seçer.
*Ata sırı - ulunda, ana sırı-kızında: ÀÒÀ ÑÛÐÛ-ÓËÓÍÄÀ, ÀÍÀ ÑÛÐÛ-ÊÚÛÇÛÍÄÀ. Babanın mazisi oğlunda, anne mazisi-kızında.
*Suucorğanı nalı aşalır: ÑÓÓÄÆÎÐÃÚÀÍÛ ÍÀËÛ ÀØÀËÛÐ. Dörtnalcı atın nalı sürtülür.
*Bilim-bilek, bilek-kerek: ÁÈËÈÌ-ÁÈËÅÊ, ÁÈËÅÊ-ÊÅÐÅÊ. Bilim - arka, arka - ihtiyaç.
*Süyünüu süygen süyülür, kauğanı süygen-tüyülür: ÑÞÉÞÍÞÓ ÑÞÉÃÅÍ ÑÞÉÞËÞÐ, ÊÚÀÓÃÚÀÍÛ ÑÞÉÃÅÍ ÒÞÉÞËÞÐ. Sevinci seven sevilir, kavgayı seven dövülür.
*Kan dau kan koban tartar, caşau da anda batar: ÊÚÀÍ ÄÀÓ ÊÚÀÍ ÊÚÎÁÀÍ ÒÀÐÒÀÐ, ÄÆÀØÀÓ ÄÀ ÀÍÄÀ ÁÀÒÀÐ. Kan davası kan nehri çizer hayat da onda boğulur.
*Tişirıunu kançığı kan çeriünü kaytarır: ÒÈØÈÐÛÓÍÓ ÊÚÀÍ×ÛÃÚÛ ÊÚÀÍ ×ÅÐÈÓÍÞ ÊÚÀÉÒÀÐÛÐ. Bu atasözü çok eski dilden "kan çeriü" sözünü temel aldığından, tercüme zorlaşmakta. "Kan çeriü"- eskilere dayanan, sindirilemez cinayet işleyenlere uygulanan "yavaş ölüm" denilen (yara açarak mahkümü bağlı bırakmak) töreden bir hatıradır. Öyle de atasözün manası-"Kadının utanmazı "kan çeriü" töresini geri getirttirir". ( Farklı deyişlerde, konuya göre manası değişebilmektedir).
*Betden-laudan, artdan-maymöz: ÁÅÒÄÅÍ-ËÀÓÄÀÍ, ÀÐÒÄÀÍ-ÌÀÉÌÅÇ... Yüzden-ipek, arkadan- mişamba.
*Akıllını- uruşhanı, telini-mahdağanı: ÀÊÚÛËËÛÍÛ -ÓÐÓØÕÀÍÛ, ÒÅËÈÍÈ -ÌÀÕÄÀÃÚÀÍÛ. Akıllının çekiştirmesi aptalın övgüsü. Kelimesi kelimesine çeviri anlamını verememekte. Anlaşılan manası: Delinin övgüsünden akıllının kötülemesi değerli.
*Katınna kara da erni bil: ÊÚÀÒÛÍÃÀ ÊÚÀÐÀ ÄÀ ÝÐÍÈ ÁÈË. Kadına bak da erkeği tanı.
*Catağan künne kömülüp tüber: ÄÆÀÒÀÃÚÀÍ ÊÞÍÊʨÌÞËÞÁ ÒÞÁÅÐ. Tembel uykucu güneşi gömülü karşılar. Burada gömülü kelimesi Türkiye Türkçesinde ters manaya çekmekte. Alt yapılı (kağıp söleşgen) denilen denilen eski tarzda manası şöyle okunur: Yatmayı seven (tembel) güneşi yorgana gömülü karşılar.
*Hans kesgen saban sabançını tanıtır: ÕÀÍÑ ÊÅÑÃÅÍ ÑÀÁÀÍ, ÑÀÁÀÍ×ÛÍÛ ÒÀÍÛÒÛÐ. Yabani ot sarmış tarla sahibini tanımlar.
*Karauaşha au athan tözüuge tör salır: ÊÚÀÐÀÓÀØÕÀ ÀÓ ÀÒÕÀÍ ÁÈÉ, Ò¨ÇÞÓÊҨРÑÀËÛÐ. Köle kadına nikah kıyan dayanıklılığı baş köşeye koyar. ( Bu atasözü de satıraltı tercümeyle anlaşılamayan türdendir. "Au athan" - duvak takan (nikah kıyan) anlamını vermekte, "tözüuge tör salğan ise" aşırı olaylara, dayanılmaz huya hazır olmalı anlamını taşımaktadır).
*Asıl azmaz, genca tay arımaz: ÀÑÛË ÀÇÌÀÇ, ÃÅÍÄÆÀ ÒÀÉ ÀÐÛÌÀÇ. Asil azmaz, Genca cinsi at yorulmaz. (TC versyonu "Asil azmaz, bal kokmaz").
*Ullu kazanda bişgen et çiy kalmaz: ÓËËÓ ÊÚÀÇÀÍÄÀ ÁÈØÃÅÍ ÝÒ ×ÈÉ ÊÚÀËÌÀÇ. Büyük kazanda pişen et çiğ kalmaz.
*Kartnı sıyın körmegen kartlıkda sıysız bolur: ÊÚÀÐÒÍÛ ÑÛÉÛÍ ÊÅÐÌÅÃÅÍ ÊÚÀÐÒËÛÊÚÄÀ ÑÛÉÑÛÇ ÁÎËÓÐ. İhtiyara saygı göstermeyen, ihtiyarlığında saygı görmez.
*Adamlıktan köb aythan adamlıkdan kem bolur: ÀÄÀÌËÛÊÚÄÀÍ ÊÅÁ ÀÉÒÕÀÍ ÀÄÀÌËÛÊÚÄÀÍ ÊÅÌ ÁÎËÓÐ. İnsanlıktan çok konuşan insanlıktan yoksun olur.
*Kertiden har kim da aytır, kertini az adam süer: ÊÅÐÒÈÄÅÍ ÕÀÐ ÊÈÌ ÄÀ ÀÉÒÛÐ, ÊÅÐÒÈÍÈ ÀÇ ÀÄÀÌ ÑÞÅÐ. Gerçekten herkes bahseder, fakat gerçeği az kişi sever.
*Kerti degen-kergiçde kerilir. ÊÅÐÒÈ ÄÅÃÅÍ ÊÅÐÃÈ×ÄÅ ÊÅÐÈËÈÐ. Gerçek diyen darağacında gerilir. Kergiç-darağacı, germe aleti manalarda kullanılan kelimedir. Hunlarda yün ürünlerinin germesinde kullanılan alet olup günümüzde de kullanılmaktadır (cauluk kergiç, teri kergiç vb.) Kergiçin darağacına dönüşümüyse Syanbiy (Tanşihaylı) dönemin şiddetli savaşları sırasında gerçekleşmiştir (MÖ. 1 asır). Bu ev aleti Syanbiyler tarafından kansız öldürme denen, saygın suçlulara uygulanan infaz için darağacı olarak kullanılmıştır. Syanbiylerin ahvatı Mogolların o infaz toresini MS. 14 asra kadar (Deşt-i-Kipçak devletinin Kızıl Orda devletine dönüştüğü dönem) kullandıkları tarihi kaynaklardan okunmaktadır. Hunlarda ise işkence olayının olmadığı darağacının olmasını gerektirmemiş ve öyle bir Hun sözüne tarihince rastlanmamıştır. Tarihte sadece Tanrı elçisi denen tören sırasında elçi seçilen kişinin yere sapıyla batırılmış dokuz kılıç üzerine bırakıldığı bilinmektedir (MÖ.3000 ?1000 yıllarda).Geç dönemlerde (MS.1-2 asırlar) doğu ilişkilerin esintisi olarak asmak kelimesi geçmektedir."Kergiç"(gerici tezgah) bu atasözde "darağacı" anlamında gelmektedir).
*Kertini calğan şağat cenmez: ÊÅÐÒÈÍÈ ÄÆÀËÃÚÀÍ ØÀÃÚÀÒ ÄÆÅÍÃÌÅÇ. Gerçeği yalancı tanık saptıramaz.
*Kertini aythan ullu, urğu cılandan uulu: ÊÅÐÒÈÍÈ ÀÉÒÕÀÍ ÓËËÓ, ÓÐÃÚÓ ÄÆÛËÀÍÄÀÍ ÓÓËÓ. Getçeği haykıran aydın en zehirli yılandan zehirli. Burada ullu (büyük) kelimesi aydın anlamında okunmaktadır.
*Kerti közge çançılır: ÊÅÐÒÈ Ê¨ÇÃÅ ×ÀÍ×ÛËÛÐ. Gerçek göze batar.Satıraltı tercümesi zayıf mana vermekte. Asıl manası: Yüze söylenen gerçek vicdanı rahatsız eder.
* Kabcık mizni tutmaz, suu uuçda turmaz: ÊÚÀÁ×ÛÊÚ ÌÈÇÍÈ ÒÓÒÌÀÇ, ÑÓÓ ÓÓ×ÄÀ ÒÓÐÌÀÇ. Bizi çuval saklayamaz, su avuçta durmaz.
*Tilde süygen-içden tüyüm: ÒÈËÄÅ ÑÞÉÃÅÍ-È×ÄÅÍ ÒÞÉÞÌ...Sadece dilde sevenin gönlü kara düğüm.
*Tilim baldı degenni til tübünde ot bolur: ÒÈËÈÌ ÁÀËÄÛ ÄÅÃÅÍÍÈ ÒÈË ÒÞÁÞÍÄÅ ¨Ò ÁÎËÓÐ. Dilim baldır diyenin dilinin dibinde zehir olur. Ot kelimesi ateş, zehir ve ot manasını taşımaktadır. Bu mana bulunduğu cümlenin manasına bağlıdır. Burada zehir anlamında helmektedir.
*Til tilkau bolsa bet "oh" der: ÒÈË ÒÈËÊÚÀÓ ÁÎËÑÀ, ÁÅÒ "ÎÕ" ÄÅÐ. Dil konuşamaz olsa yüz (vicdan) "of" der (sevinir).
*Mahdauçu sögerge öç bolur: ÌÀÕÄÀÓ×Ó Ñ¨ÃÅÐÃÅ ¨× ÁÎËÓÐ. Övücü karalamakta da hızlı.
*Mahdalıunu süygen şat, kertiden uzak: ÌÀÕÄÀËÛÓÍÓ ÑÞÉÃÅÍ ØÀÒ, ÊÅÐÒÈÄÅÍ ÓÇÀÊÚ. Övülmeyi seven yönetici gerçeklerden uzak.
Kazan kaynatıuçu çaykauda da usta: Kelimesi kelimesine Kazan kaynatıcı durulamakta da uzman çeviri anlam veremez. Atasözü soyut tarzda anlaşılmakta. Manası "Pohpohçu övdüğü gibi uzmanca da karalar".
*Kereksiz mahdalğandan kereksiz talannan aşhı: ÊÅÐÅÊÑÈÇ ÌÀÕÄÀËÃÚÀÍÄÀÍ, ÊÅÐÅÊÑÈÇ ÒÀËÀÍÃÀÍ ÀØÕÛ. Yersiz övülmektense yersiz karalanmak iyi.
*Sabır kölde-sarıubek: ÑÀÁÛÐ ÊÅËÄÅ-ÑÀÐÛÓÁÅÊ. Sakin gölde ucube bulunur.
*Tışı hoş da içi boş: ÒÛØÛ ÕÎØ ÄÀ È×È - ÁÎØ. Dışardan hoş,içi - boş.
*Sanı -tulpar, annı-mulhar: ÑÀÍÛ-ÒÓËÏÀÐ, ÀÍÃÛ-ÌÓËÕÀÐ. Bedeni kudretli, aklı çerçöp.
*Betsiz haua satar: ÁÅÒÑÈÇ ÕÀÓÀ ÑÀÒÀÐ. Vicdansız havayı satar.
*Calkası kıyılğan acir baytalnı ürkütür: ÄÆÀËÊÚÀÑÛ ÊÚÛÉÛËÃÚÀÍ ÀÄÆÈÐ ÁÀÉÒÀËÍÛ ÞÐÊÞÒÞÐ. Yelesi biçilmiş aygır kızağı ürkütür.
*Apendini aythanın et, etgenin etme: ÀÏÅÍÄÈÍÈ ÀÉÒÕÀÍÛÍ ÝÒ ÄÀ ÝÒÃÅÍÈÍ ÝÒÌÅ. Din hocasının söylediğini yap, yaprığını yapma.
*Kartnı burnun sürt da onouğa tut: ÊÚÀÐÒÍÛ ÁÓÐÍÓÍ ÑÞÐÒ ÄÀ ÎÍÎÓÃÚÀ ÒÓÒ. İhtiyarın burnunu sil de danışman yap.
*Kazauat anası-gitçe kauğa: ÊÚÀÇÀÓÀÒ ÀÍÀÑÛ-ÃÈÒ×Å ÊÚÀÓÃÚÀ. Savaşın anası küçük kavgadır.
(Bu atasözünde "ana" sözü - "sebep", "neden", "doğurucu" anlamlarında gelmektedir).
*Kul tarhha çıksa hanbiyçe kirtaban bolur: ÊÚÓË ÒÀÐÕÕÀ ×ÛÊÚÑÀ, ÕÀÍÁÈÉ×Å ÊÈÐÒÀÁÀÍ ÁÎËÓÐ. Köle tahta çıkarsa kraliçesi kir tabanlı olır.( Kelmesi kelimesine çeviri manasını verememekte. Anlamı-"Düşük kaliteli kişi yüksek mevkiye gelirse, toplumun gözdelerini kendi seviyesine çeker).
*Tonnuznu törge salsan tepsige tegene saldırır: ÒÎÍÃÓÇÍÓ Ò¨ÐÃÅ ÑÀËÑÀÍà ÒÅÏÑÈÃÅ ÒÅÃÅÍÅ ÑÀËÄÛÐÛÐ. Domuzu baş köşeye oturtursan sofraya yalak koydurur.
("Domuz" kelimesi "değersiz kişi"anlamında verilmektedir).
*Korkak başçı kauğar sırtın cauğa tanıtır: ÊÚÎÐÊÚÀÊÚ ÁÀØ×Û ÀÑÊÅÐ ÑÛÐÒÛÍ ÄÆÀÓÃÚÀ ÒÀÍÛÒÛÐ. Korkak başkomutan askrıinin sırtını düşmana tanıtır.
*Kılıç bla kirgen kılıçdan ölür: ÊÚÛËÛ× ÁËÀ ÊÈÐÃÅÍ, ÊÚÛËÛ×ÄÀÍ ¨ËÞÐ. Kılıçla gelen kılıçtan ölür.
*İyilgen baş kesilmez: ÈÉÈËÃÅÍ ÁÀØ ÊÅÑÈËÌÅÇ. Eğilen baş kesilmez.
*Eski cau cannı şohtan baş: ÝÑÊÈ ÄÆÀÓ ÄÆÀÍÃÛ ØÎÕÄÀÍ ÁÀØ. Eski düşman yeni dosttan üstündür.
*Az söleşgen köb eter: ÀÇ ÑÅËÅØÃÅÍ ÊÅÁ ÝÒÅÐ. Az konuşan çok yapar.
*Calan talandırır: ÄÆÀËÀÍ ÒÀËÀÍÄÛÐÛÐ. Yalan dalatır.(Yalan kaynağını geç erken dalanır-anlamında anlaşılır).
*Tili uzun abına cürür: ÒÈËÈ ÓÇÓÍ-ÀÁÛÍÀ ÄÆÞÐÞÐ. Uzun dilli düşe kalka yürür. (Burada "yürür" kelimesi "yaşar" ağırlıklı manadadır).
*Uzakdağı-uzayır, cuukdağı -bezdirir: ÓÇÀÊÚÄÀÃÚÛ-ÓÇÀÉÛÐ, ÄÆÓÓÊÚÄÀÃÚÛ-ÁÅÇÄÈÐÈÐ. Uzaktağı mesafeli kalıp ara uzaklaşır, yakındaki bıktırır.
*Kerti şohdan - katı söz: ÊÅÐÒÈ ØÎÕÄÀÍ-ÊÚÀÒÛ ÑÅÇ. Gerçek dosttan sert söz.
*Kerti şohdan - kerti söz: ÊÅÐÒÈ ØÎÕÄÀÍ -ÊÅÐÒÈ ÑÅÇ. Gerçek dosttan gerçek söz.
*Ullu köllülük bla akıl kan cauladan az takıl: ÓËËÓ Ê¨ËËÞËÞÊ ÁËÀ ÀÊÚÛË, ÊÚÀÍ ÄÆÀÓËÀÄÀÍ ÀÇ ÒÀÊÚÛË. Kibirle Akıl kan düşmanlardan biraz yakın. Takıl (bir şeyden daha iyi) kelimesi burada bıraz yakın manada gelmektedir.
*Ata bilmegen taşnı başına urur: ÀÒÀ ÁÈËÌÅÃÅÍ ÒÀØÍÛ ÁÀØÛÍÀ ÓÐÓÐ. Atmasını bilmeyen taşı kendi başına vurur.
*Kesi amanlı balta alıb çabar: ÊÅÑÈ ÀÌÀÍËÛ ÁÀËÒÀ ÁËÀ ×ÀÁÀÐ. Suçlu baltayla ilki saldırır.
(Satıraltı tercümesi atasözünün anlamını doğru yansıtamamaktadır. Kullanılan anlamı-"Suçlu saldırıya ilki geçer").
*Sözden köz çığar: ѨÇÄÅÍ Ê¨Ç ×ÛÃÚÀÐ. Laf nedeniyle göz oyulur.
*At cer eşekge caraşmaz: ÀÒ ÄÆÅÐ ÝØÅÊÃÅ ÄÆÀÐÀØÌÀÇ. At eyeri eşeğe yakışmaz.
*Eşek bla cıyılğan at iyisli bolur: ÝØÅÊ ÁËÀ ÄÆÛÉÛËÃÚÀÍ ÀÒ ÈÉÈÑËÈ ÁÎËÓÐ. Eşekle aynı damda barınan at kokulu olur.
*Kuldan tulnu al: ÊÚÓËÄÀÍ, ÒÓËÍÓ ÀË. Kuldan ise dulu al. Satıraltı tercümesi manayı zedelemekte.
Kullanımdaki anlamı: Kul kıza asil dul kadını tercih et.
*Bet uyala uyala cıyırılır, kuyruk uyatsız uyatsız caş turur: ÁÅÒ ÓßËÀ-ÓßËÀ ÄÆÛÉÛÐÛËÛÐ, ʨÒÅÍ ÓßÒÑÛÇ-ÓßÒÑÛÇ ÄÆÀØ ÒÓÐÓÐ. Yüz utana utana buruşuklaşır, kıçsa utanmaz utanmaz genç kalır.
*Kozu tabhan börü koynu izlemez: ÊÚÎÇÓ ÒÀÁÕÀÍ Á¨ÐÞ, ÊÚÎÉ ÈÇËÅÌÅÇ. Kuzuyu bulan kurt koyunu aramaz.
*At-arıklıkdan, kız-carlılıkdan: ÀÒ - ÀÐÛÊÚËÛÊÚÄÀÍ, ÊÚÛÇ-ÄÆÀÐËÛËÛÊÚÄÀÍ. At-zayıflıktan, kız ? fakirlikten. Satıraltı tercüme Türkiye Türkçesi'nde mana veremez. Kullanılan anlamı- "At zaıf düşünce öldürülür, kız fakir olunca küçük düşer".
*Az körgen köb süer: ÀÇ Ê¨ÐÃÅÍ, ÊÅÁ ÑÞÅÐ. Satıraltı tecümesi &quo
|
||||
|
|
|||
×èòàþò òåìó (ãîñòåé: 2)