Расширенный поиск
30 Мая  2024 года
Логин: Регистрация
Пароль: Забыли пароль?
  • Къайгъыны сюйген, къайгъы табар.
  • Кёбден умут этиб, аздан къуру къалма.
  • Агъач халкъгъа алтынды, иссиликге салкъынды.
  • Элге къуллукъ этмеген, элге ие болмаз.
  • Ариу сёз джыланны орнундан чыгъарыр.
  • Джыгъылгъанны сырты джерден тоймаз.
  • Ариу сёз аурууунгу алыр.
  • Чакъырылмай келген къонакъ сыйланмай кетер.
  • Ачлыкъ отха секиртир.
  • Акъыллы эркиши атын махтар, акъылсыз эркиши къатынын махтар.
  • Ач – эснер, ат – кишнер.
  • Бети – къучакълар, джюреги – бычакълар.
  • Тюзню ётмеги тюзде къалса да, тас болмаз.
  • Ариу сёз – къылычдан джити.
  • Кийимни бичсенг, кенг бич, тар этген къыйын тюлдю.
  • Сёз садакъдан кючлюдю.
  • Ургъан суудан башынгы сакъла.
  • Келлик заман – къартлыкъ келтирир, кетген заман – джашлыкъ ёлтюрюр.
  • Чакъырылмагъан къонакъ – орунсуз.
  • Чабакъсыз кёлге къармакъ салгъанлыкъгъа, чабакъ тутмазса.
  • «Ма», - дегенни билмесенг, «бер», - дегенни билмезсе.
  • Ариу сёзде ауруу джокъ.
  • Алма терегинден кери кетмез.
  • Кимни – тили, тиши онглу, кимни – къолу, иши онглу.
  • Ачлыкъда тары гырджын халыуадан татлы.
  • Дуния мал дунияда къалады.
  • Кёлсюзден сёзсюз тууар.
  • Къыз келсе, джумуш эте келеди, къатын келсе, ушакъ эте келеди.
  • Бичгенде ашыкъма, тикгенде ашыкъ.
  • Айтылгъан буйрукъ, сёгюлмез
  • Ат да турмайды бир териде.
  • Айырылгъанланы айю ашар, бёлюннгенлени бёрю ашар.
  • Хунаны тюбюн къазсанг, юсюнге ауар.
  • Сёз сёзню айтдырыр.
  • Хатерли къул болур.
  • Намысы болмагъанны, сыйы болмаз.
  • Тура эдим джата, къайдан чыкъды хата?
  • Акъыл къартда, джашда тюйюлдю – башдады.
  • Ишни аллы бла къууанма да, арты бла къууан.
  • Джигер – джаннга къыйынлыкъ.
  • Ач да бол, токъ да бол – намысынга бек бол.
  • Телиге акъыл салгъандан эсе, ёлгеннге джан салырса.
  • Эл элде бирер малынг болгъандан эсе, бирер тенгинг болсун.
  • Къонакъ аз олтурур, кёб сынар.
  • Садакъачыны джаны – къапчыгъында.
  • Джуртун къоругъан озар.
  • Ёгюзню мюйюзлери ауурлукъ этмейдиле.
  • Оюмсуз атлагъан, аджалсыз ёлюр.
  • Кёб джашагъан – кёб билир.
  • Аш хазыр болса, иш харам болур.

АГУНА - волшебная чаша нартов

23.05.2019 0 4558  Акбаев Х.М.

АГУНА – нартланы сейирлик джыккырчыкълары; хапар айтхан ётюрюк къошмаса, агуна кеси кесинден юч кере толуб, юч кере да тышына тёгюлгенди; Амалтеяны юсюнден рум айтыўладагъы берекет мюйюз бла (агуна да аныча кеси толады, таркъаймайды), орта ёмюрледе европачыланы айтыўларындагъы Грааль бла (ётюрюкчюлени, аман иннетлилени таный биледи, аман адамгъа джукъ бермейди) ушаш джерлери барды (скифлени джигитлик этген эркишиге джылда бир кере сыйлы аякъдан суў ичириў адетлери бла да тенглешдирирчады); агунаны шартларын къарач.-малкъ. джомакълада тюбеўчю сейирлик гоппанда да кёребиз (джомакълада «ачыл гоппан, тол гоппан» деб айтылса, гоппан, агунача, кеси аш-суў бериб къояды); дагъыда нартланы сейирлик алтын чолпулары бла да тенглешдиригиз; къарач.-малкъ. айтыўла бла джомакълада джюрюўчю ол юч сейирлик саўут, бир ишексиз, берекетни, ашны-суўну, байлыкъны, мамырлыкъны берген сыйлы реликварийледиле. 

Нартланы бу сейир джыккырчыкъларыны атыны юсюнден айтханда, бизни сартын, таўрухланы джазыб алгъан Орусбийланы С. аланы орус тилге кёчюрген заманында агъуна деген къарач.-малкъ. сёзню орусчаландырыб /агуна/ деб берген болур: агъуна = акъ «тёгюлюу» + гъун этимни аффикси + а ат къураўчу аффикс > агъуна «агъыўчу, тёгюлюўчю», бёчкечикни таўрухдагъы джумушу да тёгюлюўдю. Тенгл.: озгъун = оз+гъун; тегене = тёг+ген+е, багъана = багъ+гъан+а). 


АГУНА – волшебный бочонок (чаша) нартов, которая при правдивом рассказе героя сама трижды наполняется и трижды переливается через край; прослеживается определенная параллель с рогом изобилия из греч. мифологии об Амалтее (агуна так же сама наполняется, не скудеет) и западноевропейской средневековой легендой о Граале (так же узнает недостойных, лжецов и т.д.); со временем в карач.-балк. волшебных и бытовых сказках, видимо, трансформировалась в чудесный гоппан (чаша), который при произношении вербальной формулы «ачыл, гоппан, тол, гоппан» (букв. «откройся, чаша, наполняйся, чаша»), выполнял функцию рога изобилия (или скатерти-самобранки); сравните также с легендой о волшебном золотом ковше нартов алтын чолпу. Все три волшебных сосуда из карач.-балк. мифологии, безусловно, являются сакральными реликвариями- вместилищами благоденствия, мира и достатка. 

Что касается имени волшебного бочонка, то, видимо, собиратель нартских сказаний С. Урусбиев при переводе использовал русскую транскрипцию /агуна/ от карач.-балк. агъуна (букв. «капающая», «разливающаяся») = акъ «капать» + гъун аффикс повелительно-желательного наклонения + а имяобразующий аффикс. (Ср.: багъана от др.-тюрк. багъ «узел, повязка» + гъан + а) «столб, привязь»; озгъун от карач-балк. оз «обгонять» + гъун «шалун»; тегене от карач.-балк. тёк «разлей» + ген + е «корыто» и т.д.

(Голосов: 1, Рейтинг: 5)

  • Нравится

Комментариев нет