[1] Салым – тёре, закон.


[2] Ёнг – затны башха жаны, оборотная сторона.

***
Игиле болгъан жерни изле,
Юй андан сора ишле.

***
Кюлме жарлыгъа,
Жан аурут анга
Ансы къадарынг
Харх этер санга.

***
Да энтда бир къууанч болду жерде:
Биреу бир жарлыгъа насып берди.

***
Хурметли болурча,
Сюйдюрюп элни,
Насыпдан толурча
Эт биреуленни.

***
Огъурлу иш – ол насыпды дуньяда.
Къыйынлыды хаталы, харам адам.

***
Игилик этди эсенг,
Тынгыла, ол кем болмаз.
Бош, ойнап да эсгерсенг,
Къыйынынг зырафды, тас.

***
Дайым да къылыч къыйып
Турма да халкъдан таша,
Кесинги кирден тыйып,
Сен ийман бла жаша.

***
Игиликден башха зат бары бошду, кюл.
Андан сора бир жукъ да ёмюрлюк тюйюл.

***
Шугут игиликни билсе да,
Огъурсузлай къалады.
Парий арбаз сакълай эсе да,
Ол итди. Ол – къабады.

***
Ургъуй ичеди къан, алай
Кёп бармай ол ёлюр.
Пил чапыракъ, кырдыкъ отлай,
Жашайды сау ёмюр.

***
Не гитче эсе да игилик,
Жылтырайды жулдузчукъ кибик.
Ол уллу эсе уа – кюн:
Жарытады жер юсюн.

***
Шугу бла урушургъа
Базалмайса кесинг.
Амалсызгъа болушургъа
Жетге эди эсинг.
(Низами)
***
Генезир тахны къолгъа
Эталса, палах келир.
Акъылы, ётю болгъан
Къалмай, халкъ саудан ёлюр.
(Руми)
***
Сындырма сен адам жюреклени –
Къошмазса ууалгъан кесеклени.
(Аухададдин Аухади)
***
Къычырма, тели, хахайынг бара,
Алгъа кеси сабийинге къара.
(Саади)
***
Сен исси къапдырсанг генезир аманнга, –
Тенгим, кёл кенгдиресе.
Кёзбаусуз игилик эталсанг а анга –
Кесинги кётюресе.
(Саади)
***
Жардам тилемеген эсенг да,
Болушургъа келдим санга.
Бирде къууандырырса сен да,
Жарап бир амалсыз жаннга.
(Саади)
***
Сомахлыгъа акъыл юйретме –
Сен кюн этмезсе кечени.
Сокъур кёзге чыракъ да элтме –
Зырафды къыйынынг сени.
(Саади)
***
О залим къанлы,
Этмейсе сагъыш:
Ызынгда къаллыкъ –
Ёмюрлюк къаргъыш.
(Саади)
***
Биреуню юйюн чачхан начас,
Бил: насыбынгы этгенсе тас.
(Саади)
***
Тенгинг къыйынлыкъда эсе,
Болуш анга, узат да къолунгу,
Ол къутхарыр, ачар да жолунгу,
Бирде аны ырхы кессе.
(Саади)

***
Бизге акъыл берликсе бюгюн сен,
Аллыбызда туруп.
Алай алгъа кетер жюрегингден
Жалынынгы, къырып.

***
Булутла, тилейме мен сизге,
Жауунла келтиргиз тюзге.
Сабанла кюе, къуруй кёлле да, –
Не хайыр – жауасыз тенгизге.

***
Къыйын жолгъа чыгъаса: базма,
Тебреме сен къайтмаз жары.
Шуёхунга уру да къазма –
Кесинг тюшерсе сен ары.

***
Дайым игилик этген чакъда
Къыйынлыкъ, шугу да узакъда.

***
Залимлик барады жол,
Хар кимге жетеди къол.
Да чыгъар анга да кюч,
Не залим эсе да ол.

***
Хата, палах этсенг,
Къоркъуунга тюберсе.
Уру къазып кетсенг,
Ары кесинг кюшерсе.

***
Ахшылыкъ эртте этгенди,
Аманлыкъ да ол – эртте. Кесине къайтханды энди Ол да, ол да адетде.


Vll. БУШУУ БЛА КЪУУАНЧ

***
Къыйынлыкъ этсе тютюн,
Чий отун кибик жана,
Жер жюзюн жарытмай кюн,
Къарангы къысар аны.

***
Не ийсе да кюн, анга
Тюбегин сен хош.
Кетгеннге уа? Озгъаннга,
Къой, жарсыма бош.

***
Къыйынлы да, къууанчлы да кетерле.
Тюз этелле, зауукълу жашай эрле.

***
Кёп, аз да жашайыкъ даулу жерде,
Оза татлысындан ачы татыраны.
Бир кюнча ётерикди ол бирде,
Шукур анга да. Сыйлайыкъ аны.

***
Бушуу бизге умут берип турады,
Эрип кетеди къар, жылыу келсе.
Жалан да кёлсюзлюк ырмах тууады
Кёлсюзлюкден, жалан да бир кеси.

***
Къууанч гюлю, кёрдюк,
Санлап бирде чагъады,
Кеси да тёзюмлюк
Бюртюгюнден чыгъады.

***
Унут да дауунгу,
Къууан – жигитсе, эр!
Къууанч узакъ этер
Жерде жашауунгу.

***
Тенгизге къажау
Сюелген тамчы,
Къой, санга ачы
Бошалыр жашау.

***
Адам жашауунда
Кёп палах чегер.
Аны бушуундан
Тау окъун чёгер.

***
Къыйнама кесинги: хар зат да,
Хар не да – хаух, насып да – аз.
Кече дорбунча асууатды[1],
Алай ол кюн бла бууаз.

***
Жашауну къысхалыгъын биле,
Турма да анга къара кийип,
Сен зауукъ жаша ойнай-кюле,
Сен ариу жаша, жаша сюйюп.

***
Къууанч сакълау – билеме энди –
Татлыды, татыулуду кесинден да.

***
Ахырында – ким билмейди аны –
Къууанч, бушуу да – кюл.
Алай анга жарсыу акъылманны
Иши тюйюл.

***
Балдан татлы эсе жашау,
Ёмюр да кюнча кёрюнюр.
Алай ачы эсе уа, хау,




[1] Асууат – къарангы кече.

***
Балдан татлы эсе жашау,
Ёмюр да кюнча кёрюнюр.
Алай ачы эсе уа, хау,
Жангыз сагъат да – сау ёмюр.

***
Бушуу жете эсе –
Черек-черек.
Алай кете эсе –
Челек-челек.

***
Бушуу мени абындыра, жыгъа,
Манга науруз келлик болмаз, баям.
Жерде къууанчлылагъа, насыплыгъа
Хар кюн – науруз, хар чакъ – байрам.

***
Къоркъа да элгене,
Алай жашай келдинг.
Ахырында уа – не?
Кюн кёрмейин ёлдюнг.

***
Онгу бар жашасын алай –
Юйрей, къайнай жашау кюйю.
Къууанч кетер, озар, алай
Бушуу да ёмюрлюк тюйюл.

***
Бушуу, туду эсенг,
Ызынг бла жюрюр,
Эшиклени этсенг,
Терезени кирир.

***
Байрымгюл къууанчны
Шинжили бушууу:
Жашауну шербети,
Къорамаз да ууу.

***
Бушуу кюнлеринги да багъала, терге,
Ала да жокъ болалла ёмюрге.

Vlll. КЕРТИ БЛА ТЮЗЛЮК

***
Жокъду деме бир затым да. –
Жюрегинг сары алтынды.
(Кисаи)
***
Бийикди шинтигинг, олтур.
Алай а, жаннетли боллукъ,
Адамланы къыйнамай тур,
Ала бергендиле къуллукъ.
(Фирдоуси)
***
Жюреги жалгъан аны,
Ниети жалын аны.
Келямын тюзге, хакъгъа
Дайым ушатханлыкъгъа.
(Фирдоуси)
***
Къарангыда жюрюйдю ётюрюк,
Жолу – жилян ызы кибикди.
Керти уа ёлюмсюздю, ёмюрлюк,
Жолу да тюз, жарыкъ, бийикди.
(Фирдоуси)
***
Кертисин кючлю адам айтады,
Ётюрюг а – къарыусуз, къайда да.
(Фирдоуси)
***
Жюреги уллу, таза, таукел адам
Ётюрюк бла тилин этмез харам.
(Фирдоуси)
***
Тюзлюк батыр бла болур къуру да.
Тюзлюк – асыл ханны къалаууруду.
(Фирдоуси)
***
Жюреклеге асыууду ётюрюк,
Халыуадан татлыды ол кеси да.
Алай ауур керти, – аны кёрдюк, –
Ётюрюкден татлы, ачы эсе да.
(Унсури)
***
Не ачы эсе да кертини толу
Гоппаны,
Досум, тюбюне дери тогъу
Сен аны.
(«Кабус-наме»)
***
Ол аты айтылырын сюйген,
Жукъ къызгъанма амандан да сен.
(«Кабус-наме»)
***
Сен болма итликден сокъур,
Уллулукъдан – сакъат.
Адам эсенг, адамча тур
Тюрленмей хар сагъат.
(Насир Хосров)
***
Тюрт сёзлю, ётрюкчю да сен
Нек боласа? Дауурлуду ол.
Терекни быхчы бла кесген,
Жугъунгу ачытмазгъа сакъ бол.
(Насир Хосров)
***
Итлик жашауунгу созмаз.
Ёмюрледен да ол алайды.
Харам къанлы адам онгмаз:
Аны шо ёз ити талайды.
(Насир Хосров)
***
Сёз бла халсыз тели къагъар.
Бир жанны да бош ачытма, не,
Хахайлап, тюкюрме бетине,
Ансы бетинге къара жагъар.
(Насир Хосров)
***
Къарыу, зорлукъ да кючлеген
Жерде тюзлюк тапмазса сен.
(Сузани)
***
Тюзлюкню бети жарыкъ болгъан
Къыралда даражалыды хан.
(Санаи)
***
Шекер къамиш бийик
Ёсюп, сыйдамды, тюз.
Юлкю уа – чырмашып,
Шинжилери да – жюз.
(Низами)
***
Къулну къыйнама, сен урсанг,
Тюйсенг – тебер, талар.
Итни сылай-сылай турсанг,
Чуругъунгу жалар.
(Саади)
***
Жюреги шугу, харам
Ниети болгъан жашха
Тюз сёзюнг болмаз жардам:
Чюй урмазса сен ташха.
(Саади)
***
Ётюрюк бетсиз этеди,
Намыссыз, ётсюз этеди.
(Саади)
***
Керти айтхан – тутулду,
Жалгъан сёзлю – къутулду.
(Саади)
***
Къылыч бла ургъанча сен,
Билип ётюрюкле айтханса,
Жара да, хау, болады сау,
Аны табы къаллыкъды ансы.
(Саади)
***
Патчахса сен, халкъны тонап жашайса.
Сен – юй башха балчыкъ сылар ючюн,
Топракъ ала, тюбюн – мурдор кючюн –
Къазгъан акъылсызгъа нечик ушайса.
(Саади)
***
Жыгъылгъаннга сен къол
Узат, кёрдю эсенг.
Хакъын билирсе, жол
Абындырса, кесинг.
(Саади)
***
Сен кертиден, хакъдан жанлай
Барсанг, этер талан да тюз алай.
(Саади)
***
Билимсиз тюзлюк – сокъур, аны терге.
Ол ишсиз да къанатын кермез.
Тамырын терен иймез да ол жерге,
Татыулу кёгет, жемиш бермез.
(Аухададдин Аухади)
***
Тюзлюкю кемсиз сюйген
Бир керти адам эсенг,
Ёлгенден сора да сен
Жашарыкъса сау-эсен.
(Хафиз)
***
Тюзлюк бла асыл патчах
Болгъан къырал алайды:
Кери кетип хата, палах,
Айныйды, къуралады.
(Джами)
***
Харамлыкъ, шеклик да, тил да
Къыралны къору тюйюлдю.
Фитналыкъ – заран бюртюкдю.
Къыралны къору – тюзлюкдю.
(Джами)
***
Сёзюне кёре жетер
Адамгъа хурмет, хатер.
Жалгъанчы уа дуньядан
Бедиши бла кетер.
(Джами)
***
Бир тынч этип къояса ант,
Ётюрюгюнг чыгъып къала.
Шашып да сен керти айтхан
Болмазса, билчи уяла!
(Джами)
***
Терек бахча жашнар къумда да,
Тюзлюк жюрюй эсе анда.
Жюрек тынчлыкъ болур къулда да,
Тюзлюк жюрюй эсе анда.

***
Ётюрюк жарашдырлыкъ эсе,
Жокъ анда гюнах.
Кертиси урушдурлукъ эсе,
Айтма: узайсын палах.

***
Ётюрюкчюню юйю кюйдю,
Халжары, бичен тиши да.
Къычырыкъ этди, кесин тюйдю:
Жиляугъа ийнанмады киши да.

***
Ётюрюкчю, эки бетли
Сыйлы тюйюлдю, хурметли.

***
Бушууну аллын тыйгъан
Ётюрюк, жигитлиги
Жетмей, къылычын къыйгъан
Кертиден къайда иги.

***
Оноуунг къалай боллукъду ансы,
Къадий, шинтикге къынгыр къоннганса.

***
Терслик тутулду, –
Бир махтау.
Тюзлюк къутулду, –
Минг махтау.

lX. БАЙЛЫКЪ БЛА ЖАРЛЫЛЫКЪ,
ЧОМАРТЛЫКЪ БЛА МОМАРТЛЫКЪ

***
От бла, къылыч бла келген,
Къолайлыкъ, керек тюйюлсе сен.

***
Къырслыкъ къолу къуруду, къуу,
Онглагъаны тузакъ болады.
Салады жюрекге къоркъуу,
Ауур унугъуулукъ салады.

***
Сен, адам, болма зар, хылжы[1] да, бил:
Къызгъанчлыкъны къулу – адам тюйюл.

***
Къырслыкъ кирсе, киши чыгъаралмаз
Жюрегингден аны, тартып, артха.
Сен жалынсанг да акъылман къартха,
Насийхаты санга себеп болмаз.

***
Байыкъсанг, гиреж жауунг
Симсирер – кючюнг къарыр да.
Шуёхунг болуп къалыр да,
Унутур дертин, дауун.

***
Пил уугъа да барыучуса сен.
Алай болма асыры базгъын. Санга да,
Дайым жарлылыкъ сюнгюледен
Къоркъургъа керекди, тап – ханнга да.

***
Сатып алыр жерни, кёкню
Харам ахча, алай, алай
Адепликликни, сюймекликни
Къалай алыр, къалай, къалай?!

***
Жюрегин алгъан эсе
Жут къырслыкъ, аны
Ёлгеннге сана да къой,
Чыкъгъаннга жаны.

***
Къырслыкъны себилип урлугъу,
Сабанны кёгерсе да бети,
Тирлиги жыйылмаз уругъа,
Татыранча болуп кёгети.

***
Къырслыкъ кючлюдю, хорлатсанг,
Кетмез ачыу берир санга.
Байлыкъ кёзбауду, алдатсанг,
Тюшюп къалырса къапханнга.

***
Жашым, къоркъ къырсны саугъасындан,
Атлагъан да этме босагъасындан.

***
Санлап биреу табады чий алтын, алай
Тохтамай иш этип тургъан болады бай.

***
Бир къырс киши юрюк[2] суугъа кетип,
Былай дегенди, къычырыкъ этип:
«Кючю Уллу, сыйлы чалмам – жангы,
Заран, зиян этдирме сен анга!»

***
Къарт тишсиз эсе да, ол
Къабалыр эди хантын.
Не хайыр тиши бардан
Жокъ эсе ашар заты?

***
Ашлаудан къатхан гирях
Тилеген къолну уруп,
Башынга уллу гюнах,
Алма, итча къутуруп.

***
Акъылына кёреди къуллугъу,
Байлыгъына кёре – асыллыгъы…
Алай суннган, сен жангыласа бек.
Жибек да жай анга, эшек – эшек.

***
Къызгъанч сомум къорайды деп – жансыз.
Андан тюйюлмюдю хылжы жангыз?

***
Аз жатады бай къызгъанч тоюп,
Кийимин да, чирисе, тешеди.
Бир кюн бир а, хазнасын къоюп,
Ол, къуру къоллу, кёрге тюшеди.

***
Ач къарын тойса – къояр.
Кёз а не хазна тояр.

***
Къызгъанч мискин
Кюбюрюне бугъуп,
Лобанча, кёрмей кюн,
Жашайды унугъуп.

***
Халал жашны чомартлыгъы женгеди:
Сансыз этмез къартны, не ёксюзню.
Къырсны уа ёз къызгъанчлыгъы жегеди,
Туз арбагъа жекгенча ёгюзню.

***
Къоранчларынгы кемейт, файданг азда,
Тынгыла да халкъ айтхан жыргъа:
«Жаумай, кюн къысып турса жазда,
Фыратны[3] сууу да таркъайыр жылгъа.




[1] Хылжы – къырс, скупердяй.


[2] Юрюк – бурная река.


[3] Фырат – Эвфрат.

***
Сыйсызса, хау, алтакъ,
Шо не десенг да сен,
Кюбюр толу алтын
Жыйгъан эсенг да сен.

***
Накъут-налмас, алтын-кюмюш жыя,
Жашлыкъ алтынынгы этгенсе сен зая.

***
Бош эсе элтир бохчанг,
Кенг дуньянг, къабырча, тар.
Кёп эсе алтын ахчанг,
Аллай бир къайгъынг да бар.

***
Къызгъанчса, досум. Болма сен былай
Къысмар[1] да, къырс да хоншугъа, тенге.
Жашау кетип барады, шо бир айт,
Сен кёпмю элтириксе биргенге?

***
Хазнанг азатлыгъынг тюйюл,
Сени тузакъ юйюнгдю ансы.
Жашауунгу этгенсе кюл:
Кюбюр къулу болуп къалгъанса.

***
Байлыкъ жауунг, байлыкъ тенгинг
Болур жашауунгда,
Къайсы – къаршынг, къайсы – кенгинг –
Кеси сайлауунгда.

***
Жер чомартды,
Огъурлу эсе адам,
Къырс момарт а
Кемди аллай саугъадан.

***
Тютюнден башхамыды, умут
Этдирип кетген къургъакъ булут?

***
Чагъырдан сархош болгъан
Сейир тюйюлдю бир да.
Байлыкъдан эсирмеген,
Къутурмагъан сейирди.

***
Къысмар, сокъур къызгъанчлагъа
Тырман этген – ургъуй къапхан да бир.
Жюреклери отда къатхан темир –
Шо неда не ол ачлагъа!

***
Юйюм, юсюм да байды деп махтанма.
Ол бюгюн бар ахчанг, бирси кюн – тас.
Тюрюм[2] жулдузду, айды деп махтанма,
Кёп бармай нюрюнгден тамчы къалмаз.

***
Залимни дауу –
Тюзлюкню жауу,
Алтынны къулу,
Къан жугъу – къолу.

***
Къырсдан туз алгъан –
Кёкден жулдуз алгъан.

***
Жарлы излейди, тапмайды бир жукъ да
Ансы.
Тапса, да къайры, къалайгъа саллыкъды
Ансы?

***
Сени палауунгдан тата къара сокъур
Былай сунады, эшта:
«Ол жут эки къолу бла ашай болур», -
Ёчеш да!».

***
Бай этди харам иши.
Энди гытычыкъ – такъыр.
Къатыны да эриши,
Хоншусу да – бир факъыр.

***
Къырс берсе, кючден-бутдан берир,
Сора махтана эрикдирир.

***
Жаулу жёрме –
Байла, бийле ашы.
Даулу ёрме[3] –
Ёксюз сабийле ашы.

***
Жоргъа – арыр, жауун – тохтар,
Садакъ – атар, къылыч – кесер,
Кырдык – кюер, насып – алдар,
Жашау – къысар, къадар – эзер.




[1] Къысмар – къызгъанч, прижимистый.


[2] Тюр – опуракъ, вид, облик.


[3] Ёрме – эшилген къамчи.

X . УРУШ БЛА УРУШЧУЛУКЪ

***
Кючлю душман бла къаты уруш эте, аскер
Хорлай эсе, аскербекни уллулугъун эскер.

***
Къолгъа сауут алгъан
Сагъыш этсин алгъа:
Тюзню жойсун деп сер
Ишленмейди семсер.[1]

***
Аскербеги тели эсе
Кючю уллу аскер да неди?!
Аскерчикге да жюгюнеди[2]
Батыр башчы эсли эсе.

***
Урушдан къоркъгъан улан сыйсызды.
Тергемез аны къатын да, къыз да.

***
Эрликни шарты тюйюлдю ол –
Бош жерде къылыч сууурма, къол!

***
Юйюнге кирмез айып, жерде
Жолунгу жигитча бошасанг.
Къалтырай, къоркъакъча жашасанг,
Айыбынг кетип къалмаз бирде.

***
Урушха элтеди терк-терк жол:
Сора эр намыс бла ёслек,
Кёп да махтаулуду, досум, ол,
Ёмюрлюк жанла тюйюл эсек.

***
Батыр болсакъ – жауну къырырбыз,
Къоркъсагъ а – кесибиз къурурбуз.

***
Къалтырауукъ тийип тургъан жашха
Да не келликди бедишден башха?!

***
Къылычын быргъап кери,
Ол ётсюз, бетсиз да жан
Сюркелсин юйге дери…
Батырлалла хорлагъан!

***
Жау бла уруш эте, къама, къылыч
Ойнатхан кенгден бакъсангды тынч.

***
Инжи керек улан суудан
Къоркъмаз, терен кирир.
Жигит, батыр боллукъ улан
Жауун бетден бетге кёрюр.

***
Нек болабыз къан-къыран,
Тёкмейик, итлеча, къан.
Бар эсе мамыр мадар –
Этейик, къорамай жан.

***
Неди кишилик деген?
Кишилик деген а олду:
Бермей урушха къол-жол да,
Дослукъгъа бюсюреген.

***
Мамырлыкъ керек эсе жаугъа,
Тёз да къой ууакъ-тюек даугъа.
Зынгырдасала уа къылычла,
Къоркъма, сен да яра къылычла.




[1] Семсер – эки къол бла тутарча, узун саплы къылыч.


[2] Жюгюнюу – бой салыу.

***
Кючюнг пилни кючюча юч
Эсе да, алф жигит,
Уруш тохтап, къыйнамай кюч,
Мамыр жашау иги.

***
Бош жерде къылычха
Жабышхан, къабынып,
Кетучюдю къысха
Къылычдан къабылып.

***
Намысы кирсиз эрни, азат
Жюреги кючлю, аузу – таза.

***
Махтаныу зат болмай, сур
Базантур[1] улан къаты
Сермеше эсе, аты
Дайым махтаулу болур.

***
Уруш тюзде сакълыкъ
Тюйюлдю къоркъакълыкъ.
Батыр болса къолунг,
Ма ол – керти къорунг.

***
Сабаннга соханг бла,
Къадырынг бла баргъын,
Къоймасала, сен къылыч
Мадарынг бла баргъын!

***
Тамам ючдюле, хау,
Эрликни шартлары:
Кертилик, сабырлыкъ,
Батырлыкъ – атлары.

***
Ётю болгъан къоркъуп къалмаз,
Сакълыкъ этген махтау алмаз.

***
Уруш – сёнгмез тажал,
Сытсанг, ёллюксе, жаш,
Къоркъман бла ажал –
Эгеч бла къардаш.

***
Къоркъманны кёзю къырау:
Журчукъну жуслан[2] сунады.
Сакъ атлай келген гырнау
Киштикни аслан сунады.

***
Сёз бла этерикни
Къылычха буюргъанла
Эслилелле дерикни
Тапмазла бизде ханла.




[1] Базантур – базгъын.


[2] Жуслан – пантера.

XI. СЮЙМЕКЛИК-ГЪАШИК

***
Тюнене магъанасын
Кёрмедик сыйлы лалны.
Билмедик да багъасын,
Бюгюн тас этдик аны.

***
Кёзден кетген кёлден
Кетип башлайды да,
Суууйду сюймеклик,
Ариу жашнайды да.

***
Гъашиг а жол биледи
Жюрек тахха, тёрге.
Насып а аз келеди
Аны бла бирге.

***
Гъашик бла шугу –
Жауладыла ала.
Шугу – ауур таш, хау,
Гъашиг а – мияла.

***
Жапсарыу сюймекликге,
Не хазна жарайды.
Жууабы сюймекликни
Сюймеклик – жаланда.

***
Гъашик сени жесир этип алдымы?
Жюрегинги жаннган отха салдымы?
Алай а, турма кёлкъалды болуп.–
Сюймекликден ёзге насып къалдымы?

***
Хайран этгинчи башынгы, арман[1] дерти,
Андан билгенчигинг бек аз эди, керти.

***
Гъашикден ёнгелеген,
Неда сюймеген ахыр да,
Хау, эртте ёлгенсе сен, –
Жокъ санга жылыуда, жыр да.

***
Бир айтчыгъыз, омакъ сёзле неге
Керекдиле ариу сюйгенлеге?
Ушакъ эте, эки жалан жюрек,
Толгъан айлы жарыкъ шошлукъ керек.

***
Бер жюрегинги эсли
Уланнга,
Жюрегин бере эсе
Ол санга.

***
Арман – саугъа. Уллу
Насыпды тузагъы.
Патчах аны къулу,
Къойчу да – къазагъы.

***
Сюймеклик имгекде[2] уланнга
Инжилеме:
«Дуньяда дарман жокъду анга,
Бош излеме».

***
Жашауунгу, тартынма да, келтир
Жюрек сюйгенинге толу.
Ансыз сени къула тюзге элтир
Сюймекликни жагъын жолу.

***
Жууапсыз эсе уллу
Гъашигинг, да не амал?
Болма сен аны къулу,
Къазагъа да. Кет да къал.

***
Сюйгенлени жюреклери
Къуру да бир шекли уралла.
Гюнахлары, терсликлери,
Жокъда да, къыйналып туралла.

***
Гъашик имгек
Къыйынды бек.
Алай ансыз
Жанмаз жюрек.

***
Гъашиг а, хау,
Оюн тюйюл.
Бирде – жайнау,
Бирде уа – кюл.

***
Сюйгени тургъан юйге жете, батыр да
Къоркъаракъ болур, къалтырауукъ татыр да.

***
Гъашик – сантла тюшю тюйюл,
Акъыл бла шуёхду деп да.
Гъашик жаныуары асланды, пил. –
Ойнама, досум, безиреп да.

***
Саулукъ сууун ичип-тогъуп,
Санларынга сепген эсенг да,
Сен, досум, – адамны жогъу:
Сюймекликсиз ёлюпсе сен да.

***
Кёзюнг сайлагъан ариучукъ
Келтиреди жаланда жарсыу.
Жанынг сайлагъан а – очукъ
Кёзюнге, кёлюнге да – асыу.






[1] Арман – тансыкълыкъ инжилиу, томление, тоска.


[2] Имгек – къыйналыу, мука, мучение.

XII . АДАМ КЪЫЯЛЫ[1]

***
Халынг, къыялынг да оуда,
Узакъ жайылады ууунг.
Болмазча къолунг бугъоуда,
Турсун бугъауда ачыуунг.

***
Намыс-къылыкъ билип,
Кесин ариу тутхан – жигит.
Онгсузлагъа кюлюп,
Тюйюп, жегип тургъан а – ит.

***
Будай ёсер, иги эсенг,
Аман эсенг – шинжи ёсер.
Къалай алай да, не сепсенг,
Аны береди дайым жер.

***
Шугу къыялынгды жауунг,
Кесинг да кёресе.
Барады кетип жашауунг,
Сен а юресе, юресе.

***
Хау, бир кере ажым этеди эр жалан да.
Эки кере уу къапмайды бир жан да.

***
Дауурда озгъур къылыч
Кенг тура турсун.
Къаугъаны ариу сёз тынч,
Тюзюне бурсун.

***
Гюнахы болгъан киши,
Дайым кир тёгюп,
Башханы осал ишин
Турмайды сёгюп.

***
Ингирлик жете эсе
Кюн, этек жыйып, кетеди.
Къутуруш, ачыу келсе,
Уялыу, айып кетеди.

***
Уллу махтау да жигитден,
Уллу хурмет да,
Кетелле. Къыялы итден
Къачады бет да.

***
Кечгинлик тилегеннге
Тутма дерт.
Кеч да къой тенге, кенге,
Эрме деп.

***
Ким да жаз бахча салады,
Не салса – аны алады.

***
Шугугъа шугу этген тёреди,
Акъылман анда тюзлюк кёреди.

***
Къаргъыш – уллу акъылсызлыкъды,
Кенг бол сёзден, дертден, даудан.
Да не бек тийиншли къаргъыш да
Иги тюйюл тынгылаудан.

***
Дерт тутуп турмаз, кечер да эр.
Шуёху, тенги анга хурмет этер.

***
Итча къутурдунг да, акъылынг, эсинг
Тот кесген къылыч кибик – гумух,
Сюйдюмлю сыйдам бетинг а – жух
Болдула. Да къалгъанын ойла кесинг.

***
Тёзюмлюк – тюзлюкню тамалы,
Аны кёпдю чыгъыш амалы.
Тёзюмсюз а, этер да къылыкъ,
Кётюрюр учузлукъ, сыныкълыкъ.

***
Ауруулагъа хорлатмай тур,
Кёзбау имгенине – бютюн да.
Къырслыкъ деген осал, ауур
Ауруу солутмайды бир кюн да.

***
Болур болуп кетди эсе, анга
Ажымсыныу себеп болмаз санга.

***
Айырмайбыз терсни, тюзню,
Сёгебиз, бал къапханча.
Кёрсе эдик кесибизни,
Юрмез эдик биз анча.

***
Къыял – адам халы – бизден таша,
Бийден, къулдан тюйюлдю:
Бутакъчыкъда ёселле жанаша
Шинжи да, байрымгюл да.

***
Шугут эсенг бёрюча,
Сен уу чачаса, кир.
Элинг тынчлыкъ кёрюрча,
Тынсанг а, гамиж[2], бир.

***
Къан тёкме сен, адам хатда
Жашамасанг, насып татмазса.
Ажым этгенликге артда
Жюрегинге тынчлыкъ тапмазса.

***
Шугут жолу къанлыды, чыкъма,
Адам эсенг.
Онгсузланы, уруп, ачытма,
Адам эсенг.

***
Бёрю бёрю эсе да, ол
Башхаланы жырта келгенди.
Эй, адам, сен аныча бол:
Кесингчаны ёлтюрме сен да.

***
Ачымасын не сёз, не къол
Жетип, жерде бир жан да.
Огъурлулукъ салады жол
Жюреклеге жалан да.

***
Ариулугъунг – огъурлулукъ,
Сени асыл этеди ол.
Огъурсузлукъ, осал къылыкъ
Этген эрге жетеди къол.

***
Генезирни кёлтенлиги –
Палах. Ышанма сен анга.
Керек тюйюлдю тенглиги –
Ол жетдирир дертге, къаннга.

***
«Къарыулума, – деп кичиме, –
Неди ким да?!»
Табылыр сенден кючлюме
Дер залим да!

***
Кёлтенлиди бай улу, кесин
Тап жюрютмей, бездиреди, махтана.
Досум, не къадар толу эсе,
Ол къадар ийис этеди жахтана.

***
Къарыуунг алгъа ургъан,
Кючюнге махтанма бош.
Къарыусузлугъунгду шош
Ызынгдан келе тургъан.

***
Намысы-сыйы болгъан бир жан да
Алдамаз: ала таза жашайдыла.
Адамла бир бирине жалан да
Адепликлери бла ушайдыла.

***
Тёзюм берсин Аллах, бирде
Кеси жангыз къалды эсенг.
Андан керти, иги да тенг
Тапмазса, досум, ёмюрде.

***
Кёк кёкде жарыкъ жулдуз бир кёп.
Туугъанлы адам кёкге багъады.
Биз тёзюмлюкню басхыч сюеп,
Бир кюн бир жетербиз алагъа да.

***
Харам адам – гырнау киштик –
Сени, керек болсанг, жокълар.
Жиляр ёксюз сабий кибик,
Амал табып да тырнакълар.

***
Зарлыкъ – аурууду. Сакъ,
Эсли болсанг иги.
Кёзбау жолу – батакъ,[3]
Къабыр – ахыр чеги.

***
Жаны баргъа чаян – ажал.
Аны да бил:
Шугу адам андан мажал
Тюйюл.

***
Болмаса керти сылтау,
«Кеч» деген къыйынды, хау,
Белингдеди къылычынг,
Не къаты къысса да жау.

***
Не келсе да кёлюне,
Уятсыз аны этеди.
Бет дей билмегеннге, не?!
Ышара-кюле кетеди.

***
Махтаулуду ат – кючю уллу,
Адамны уа акъылыды махтаулу.

***
Сабырлыкъ – къалкъан,
Ачыу – болат семсер.
Экисинден къайсын
Этесе сен нёгер?

***
Уруш бара, хыйсап этеди эр,
Махтанчакъны башы уа терк тюшер.

***
Хауру[4] болду юйюнг.
Алай кюйгенине
Жарсыгъанынг-кюйюнг,
Айт, не берликди, не?

***
Осал къылыкъларынг сени да бар,
Къутулмасанг, жашау санга да – тар.

***
Къыллай эсе да къадарынг,
Мырыкъ[5] жюйюсханнга
Баш урма, тап да мадарын,
Ийилме сен анга.

***
Ариу сёзню къачы
Сау аскерден кючлю.
Тыйнагъ[6] а къылычы,
Къурч семсерден[7] кючлю.

***
Алим хоншум: «Бети болгъан,
Кёлтен тюйюл, – деучюдю. –
Жалан да кёгети болгъан
Бутакъ ийилиучюдю».

***
Да бийикге чыкъгъанса,
Кёзбау этип,
Бирде жилярса ансы,
Андан кетип.

***
Ачыу къылычына мычымай узалады,
Артда уа ажымы ауур, узакъ болады.

***
Къыйынлыкъла къорай, ачарса кёз.
Алай болур ючюн а, досум, тёз.

***
Салалыр эдинг къаугъачыгъа нохта,
Кесинги тыя билсенг – тохта.

***
Къажаулукъну отун жакъгъан,
Ол ким эсе да,
Бир кюн бир къусады къан,
Кеси да.

***
Тенглерине башдан аякъ
Уялмай, тынмай, кир тёгеди.
Сени да къоймайды аяп,
Сени да ызынгдан сёгеди.

***
Кишини да аманлама,
Къардашым, не сёкме,
Кир оюн ойнайса хаман,
Сёз – къама: къан тёкме.

***
Къулпайны халал адам махтар,
Ол кесин хангуш сунуп тохтар.

***
Биреуню ачы, сылыкъ,
Кир аузун жапханча, сен
Кесинги тыя билсенг, –
Досум, олду асыллыкъ.




[1] Къыял – нрав.


[2] Гамиж – ничтожество.


[3] Батакъ – мырды, жипи, болото, топь.


[4] Хауру – кюл, кюлтюн, пепел, прах


[5] Мырыкъ – жийиргенчли, гнусный.


[6] Тыйнакъ – кесин жюрюте билген, скромный.


[7] Семсер – къылычны бир тюрлюсю.

***
Терс тюйюл эсенг, къаты
Соруугъа сёзюнг жууапды.
Кир кийимлени къатын,
Кёр, таякъ ура, жууады.

***
Ол кёзбауду: тилинден тамады бал,
Сен аны махтаууна къууанма да – уял.

***
Не бетинг бла угъай,
Не да бир жугъунг бла –
Адам, аламатса жай
Огъурлулугъунг бла.

***
Тёзюм хорламлагъа ачады жол.
Талан а, – ызындан келеди ол.

***
Татлыкъсыныргъа керек тюйюл,
Кесинги бир аламат сунуп.
Алданнганма мен да, тенгим, гюл
Дегеним артда мурса болуп.

***
Къарыулу – бай-бий тюйюл,
Къарыусуз а – мигидил.
Ол къадарына шукур –
Ханды, къул а – къырс мугур.

***
Къуллукъ кётюрмейди чынты эрни
Даражасын,
Эр кётюреди ол къуллукъ жерни
Даражасын.

***
Табыш[1] болгъан жер табылады,
Алай а аллай жер – даулукъ.
Ырайымынг[2] мууал болады,
Татлы шуёхлугъунг – жаулукъ.

***
Тёзюм ташы бла сен эрт[3], нафсы[4]
Къошунунгу ууат да къой.
Гамиж къарангылыкъ чарсын
Билим бла къорат да къой.

***
Къуллукъ, алтын, кёзбау,
Къырслыкъ, чокун,[5] махтау
Эшек эталмагъан –
Чынты кишиди, хау.

***
Тёзюмю болгъан эрни
Селирекди арманы.
Имгеги да сел, эрти
Нафсысы да аз аны.

***
Ол акъмакъ болур: къуру да
Ышармиш этип турады.
Къоз женгил эсе – къуруду.
Тал къуруп эсе – пурады.

***
Ариулукъ насып эсе да,
Бир кеси уа азды. Гюл
Кюнча ышарса, кюлсе да,
Хайбатсыз[6] а жукъ тюйюл.

***
Озгъурса, къыз. Онгуп къалыр
Бирде ариу бетинг, гюллей.
Айбатлыгъынг мууал болур:
Озгъур сырынг – къургъакъ желлей.

***
Къарама сен жалан да тюрюне.
Къыйын тюйюлдю базарда алданыргъа.
Кёзюнг къарап омакъ иерине
Ашыкъма ат, эшек болса да алыргъа.




[1] Табыш – файда, корысть.


[2] Ырайым – милость, милосердие.


[3] Эрт – похоть.


[4] Нафсы – страсть.


[5] Чокун – поклон, поклониться в пояс.


[6] Хайбат – ариу ийис.

***
Сыйлы абанг бла киресе тёшекге да,
Бек омакъланаса, махтана.
Бош гынттылыса ансы, эшекге да
Къапларгъа болукъду герхана.

***
Душманым гыжырды[1] деп,
Бош тюйюлсе, досум, сакъ.
Гитчечик эсе да, дерт
Жетдирир къойчу бичакъ.

***
Жилтин дерти учхан жерде –
Бушуу, къаугъа, палах, оу-шау да.
Къумдан ургъан къургъакъ желде
Салам тишлей жанады тау да.

***
Сагъай, бир бош элли дертли эсе,
Бютюн да къоркъ эсли эсе бузукъ.
Чыракъ жалын этип тебиресе,
Андан ачы, къара да жокъду жукъ.

***
Бек ариуду къыз тюрю,
Алай жокъ эсе нюрю –
Жокъ аны уятчыгъы.
Не ариу эсе да гюл,
Ол ингил, тазий[2], тюйюл,
Жокъ эсе тамчы чыгъы.

***
Къызчыкъ, намыслыса, бек
Тийиншлисе махтаугъа.
Ариулукъ – таза жюрек,
Ол къызгъа – уллу саугъа.

***
Зар, кюйюк адам
Бир къамамайды,
Къан тёгер хатам
Деп къарамайды.

***
Кесинде эслемеген халны адам
Бютюн да сюймейди башхалада.

***
Иги билебиз халларын, –
Ол телиге тёреди. –
Юсюндеги зиянларын
Башхалада кёреди.

***
Башхагъа кёзюнг –
Къуш, кече – уку.
Сора нексе сен
Кесинге зукку[3]?

***
Ариу эди сагъыш,
Шугу хауру этди,
Сора ызындан
Ауур ажым жетди.

***
Жаугъа кечсенг эртте
Тюшен жараланы,
Зауукълугъу дертден
Кем, аз тюйюл аны

***
Керир да имбашларын эр
Жетген кюнде.
Къылыч тагъып, атын жерлер,
Жетген кюнде.

***
Шугу уа уу жилянды
Жюрегингде,
Уят аны жалан да
Жетген кюнде.

***
Аман бла жашайды зар.
Ёлсе – анга къабыр да тар.

***
Намысынгы сакълай,
Сен жанынгы да бер.
Уруш тюзде алай
Этеди дайым эр.

***
Кёлтенлик, къырслыкъ, эртлик,
Тилчилик – была дертлик.

***
Сакъ бол, чаян урур.
Ургъан а, амалы
Алай болуп угъай –
Осалды къыялы.

***
Неди ташдан къаты?
Адамды ташдан къаты!
Неди гюлден ингил?
Адамды гюлден ингил!

***
Нафсыларын хорлаялгъан –
Эрди, айыпсыз къалгъан.




[1] Гыжыр – гитче, алаша адам.


[2] Тазий – свежий.


[3] Зукку – алас, ауана кёрген.

XIII . ЮЙЮР

***
Олду эм иги къатын –
Жашлыгъы узакъ кетген
Къарт болса да, сыфатын
Чал эри жулдуз этген.

***
Жаш атасыны халын,
Къылыгъын алса – иги.
Кёп къууандырыр халкъын
Къылычы, эслилиги.

***
Къатынынг – ишинг кырты –
Дерт тутхан эсе санга.
Сынатыр да жаханим,
Сукъланырса жиляннга.

***
Да кетеди дуньядан
Ёкюне, тыкъсый, жиляй,
Сабийи тентек адам
Не да къатыны жилян.

***
Къатыннга хурмет
Этерге борчлуду.
Сабийге да бет
Этерге борчлуду.

***
Сени ананг игиди, хау,
Жерде башха аналадан,
Бергенди да санга жашау,
Андан артыкъды аладан.

***
Сабийинги сюе эсенг,
Миндирме чырт да башынга
Бирде аны тюе эсенг,
Тюй, дерс болурча жашынга.

***
Сен гёдюсе[1] да – кирде.
Къатынынг, кюе, азар.
Ол, тёзе кетип, бирде
Ёз тазалыгъын бузар.

***
Бир къолгъа эки харбыз
Сыйынмаз.
Жюрекге да эки къыз
Сыйынмаз.

***
Атангы ангыларса анда –
Жашынг къыйнагъан заманда.

***
Тырмансыз, сёзсюз къатын,
Эриши эсе да:
Ол – созгъан сары алтын,
Ариука – кеси да.

***
Жашды къатынчыкъ, да ким
Сукъланмаз ариу жаннга.
Къартайгъанды деп кишим,
Ол къарайды уланнга.

***
Намысы-сыйы болгъан къатын
Айтдырмаз аман бла атын.

***
Тиширыучукъ ариу эсе –
Насып. Алай анга жюрек
Ариулугъу да бёленсе,
Анда болады ол мёлек.

***
Сакъ бол – жашыса – ананга.
Хурмет да эт, разы да бол.
Кемсиз да сюй аны: санга
Ёшюн салып тургъанды ол.

***
Алайды жюрюген адет:
Бошха урушма, урма.
Сабийинги къаты юйрет,
Алай кёлюн сындырма.

***
Уланы сырлы эсе, таза
Атасыча ким
Къууанады? Досум, абаза[2],
Сер жаш – жаханим.

***
Жашы тели, шугу къыял эсе,
Ата-ана насыплары туманды, кюл.
Артыкъ бармакъча, ол керек тюйюл,
Алай ачытырыкъды ол, кессе.






[1] Гёдю – саякъ, развратный, распутный


[2] Абаза – тели.

XIV. НАСИЙХАТЛА

***
Медирсе, межгит не жол
Салаллыкъ эди эртте.
Энди олтурады ол
Къарт болуп, ажым эте.
(Ануширван)
***
Азыкъгъа ёлген
Тыкъ ашайды,
Мардасын билген
Кёп жашайды.
(Фирдоуси)
***
Къангада палау болсун, бёрек да,
Досум, тоймай къобаргъа керекди.
(Фирдоуси)
***
Ич, алай сагъыш да эт:
Оздурсанг – жояса бет.
(Фирдоуси)
***
Атылып къалгъанса,
Бош ичесе, бош.
Дамырлыкъ болгъанса,
Чал, зыккыл сархош.
(Фирдоуси)
***
Шайтан болсун ол тёзмеген а. Бил:
Ашыгъышлыкъ игиликге тюйюл.
(Фирдоуси)
***
Не ишни да алма ашыгъып къолгъа,
Кюн тийсин да жылытсын аны алгъа.
(Фирдоуси)
***
Жилтинни ёчюрмединг заманында,
Эл кюйюп кетди аны заранындан.
(Фирдоуси)
***
Шам ариулукъгъа адам багъа, бичим
Бирча бермейди. Алайды:
Чыпчыкъны чурасына къарайды ким,
Ким а – тюгюне къарайды.
(Байхаки)
***
Эс бурмайды кёкде булут
Итни юргенине.
Бёрюлени окъун улут –
Анга ол неди, не?
(Насир Хосров)
***
Башынг керек эсе
Алыкъа кесинге,
Тасханг билинмесин,
Салама эсинге.
(Насир Хосров)
***
Кирирден алгъа этеринги
Бил иги: къалай кетеринги.
(Насир Хосров)
***
Кёзге асыуду байрымгюл,
Тилге уа ол татлы тюйюл.
(Гургани)
***
Тауусулуп бара эсе да, ай
Турмайды такъсый, жиляй.
(Масуд Сад Салман)
***
Тасхасын айтмаз батыр, чыдар,
Тасхасы угъай – жаны чыгъар.
(Санаи)
***
Суу къыт эсе – ол къан багъады,
Эркин эсе – бошха агъады.
(Санаи)
***
Аман кёре
Эсе къойчу,
Мухар бёрю –
Кеси къойчу.
(Хакани)
***
Мияланы жаратхан да –
Таш кеси,
Мияланы ууатхан да –
Таш кеси.
(Хакани)
***
Дуньяда къадар жолун
Бармай бир адам къалмаз,
Бир киши бермез къолун
Не да жюгюнгю алмаз.
(Низами)
***
Аузуна къыстау ташыйды
Ашланы.
Мухарлыкъ ауруу башыды.
Бил аны.
(Аттар)
***
Бир жолгъа, тыкълап-тыгъып,
Досум, кёп ашама.
Кесинги ашайды артыгъы –
Телиге ушама.
(Аттар)
***
Алтын букъу болады,
Сер аман тийсе.
Букъу алтын болады,
Акъылман тийсе.
(Аттар)
***
Хау, амалсызлыкъ жетеди
Бир кюн асланнга да,
Ол аны тюлкю этеди:
Жан татлы анга да.
(Руми)
***
Кёлню алып кетмезсе сен,
Къаннгынчы ич андан эсе.
(Руми)
***
Жашама да ашар ючюн,
Аша жашар ючюн.
(Саади)
***
Ол, жауу сырын билмез ючюн,
Тенгине да айтмайды ичин.
(Саади)
***
Ашынг татлы эди хурмача,
Алай а, досум, не хайыр:
Кёзюнг ачы эди турмача,
Бетинг а – чайналгъан чайыр.
(Саади)
***
Эй, дидин, эй, шугут налат –
Ураса элияча.
Да сора сен да бал жалат
Бош урмай, балжияча .
(Саади)
***
Тюнене бутунг чыкъгъан, сен азмы
Къыйналдынг, санга бакъгъан а – ким?
Биягъы керек болуп къалмазмы,
Бюгюн сен хыны этген хаким?

***
Тынгылап ариу сёзге
Сют бермез ийнек бизге.
(Саади)
***
Кёлюнгю жарытхан да –
Чагъыр.
Жашаудан арытхан да –
Чагъыр.
(Аухададдин Аухади)
***
Чагъырдан тели халсыз
Болма сен. Аны да бил:
Не эшек, не ат, не къыз
Телиге башха тюйюл.
(Аухададдин Аухади)
***
Бал – татлы, аны тапмазса бош алай,
Бек ачырса, балжия селпи талай.
(Аухададдин Аухади)
***
Тасханг – къында къама, алай ачхан
Эсенг ол окъду, садакъдан учхан.
(Джами)
***
Сакъ жауун суху жетди,
Бахчаны талап кетди.
Сел жауун а – сугъарып,
Сабанны жашил этди.
(Джами)
***
Кёрде жатхан жазыкъ,
Кетгенсе сен жашамай.
Туралмадынг ашамай
Артыкъ харам азыкъ.
(Хилоли)
***
Сютге ол суу къошхан киши бютюн
Махтайды, къычыра, сютюн.
(Бедиль)
***

***
Шинжисиз хурма терек
Къалай болур эди?
Хурмасы баям да бек
Терк тауусулур эди.

***
Чакъгъан терек эдим кете туруп
Къайтдым артха шинжи юлкю болуп.
Жаханини кёргенме деме, досум,
Душман элде жангыз кече бугъуп.

***
Атагъа, ол чал къартда,
Тынгыламагъан улан,
Палахха къалыр артда:
Окъ тиер, урур жилян.

***
Чагъыр – къызыл, ичибизге бара,
Да сора некди бетибиз къара?

***
Ичги телилик этдиреди,
Амалсызлыкъгъа жетдиреди.

***
Ичги палахлагъа къабакъ ачады.
Юйден намыс, монглукъ да кенг къачады.

***
Жол тапмазса журтунга,
Жол кюйюн сынамай,
Не иги умутунга –
Къадарынг унамай.

***
Ол кёп кёргенди деп
Зарланма да – сукълан.
Акъыл киргенди деп,
Къыдырышха атлан.

***
Ашны мардалап ашагъан, –
Ол дайым тёрде.
Мухар ийнекге ушагъан,
Эртте да кёрде.

***
Кёп ашагъан –
Аз жашагъан.

***
Ичибиз, чагъыр къуя,
Азыкъдан толуп,
Къалмасын ариу дунья
Мал орун болуп.

***
Ашарыгъынг келе эсе, тартынма, тур.
Эки да тепшекни арасына олтур.

***
Аякъ басардан алгъа,
Къара жолгъа.

***
Къарт къынгыр эсе да, ол жокъну
Бар эте, алыкъа таматады.
Къаллай бир субай, жютю окъну
Жокъ этди къынгыр садакъ – ата да.

***
Парча сархлы эсли киши
Кёпюр излей кетди.
Тели уа, чарыгъын тешип,
Сууну, ойнай, ётдю.

***
Не бийик эсе да тау,
Ыз анга да барды, хау.

***
Уудан башха жукъ жокъ эсе да юйюнгде.
Анга да къууанырса бир кюнде.

***
Жарлы юйге, кюн кирмегени амалтын,
Хаким киреди не да сарынчы къатын.

***
Солууубуз айланнган къадар,
Амырыбыз, умутубуз да бар.

***
Артыкъ махтау,
Кимге да – жау.

***
Къурт, кетерме эсингден,
Терекденди – кесинден.

***
Къонакъгъа ариу тюбе,
Жанынынгдан жарыкъ юбе[1].
Ол юйге кирсин да беча[2],
Чыгъары болсун эбеча[3].

***
Ишлеген къалач
Алыр,
Ышаннган а ач
Къалыр.

***
Кёргюн[4] кюледи бокъургъа,
Бокъур кюледи сокъургъа.

***
Бёрю бла бирге
Къуйрукъ ашайды ол,
Къойчу бла бирге
Анга жиляйды ол.

***
Ол Багъдад узакъ десе да,
Аз тюйюл аны кёрген.
Эл мазар[5] жууукъ эсе да,
Къайтмайды ары кирген.

***
Мискинни къууду
Черекге бушуу,
Батмады сууда,
Къум болду да суу.

***
Мусаны жолу башха,
Исаны жолу башха.

***
Къатыбызда чыгъады суу,
Алай истемейбиз аны.
Хоншубузну къызы – ариу,
Алай эслемейбиз аны.

***
Тели эсе, анга
Айтып кюрешме жукъ да.
Андан кёпюр къанга
Иги ангыларыкъды.



АХЫРЫ


[1] Юбе – вдохнуть.


[2] Бе – вдох.


[3] Эбе – выдох.


[4] Кёргюн – кёзю кёрген, зрячий.


[5] Мазар (тюрк.) – къабырла.